Hastaların Ameliyat Öncesi Döneme Ait Bilgi Gereksinimlerinin Belirlenmesi

Transkript

1 Hastaların Ameliyat Öncesi Döneme Ait Bilgi Gereksinimlerinin Belirlenmesi Eda DOLGUN *, Yelda CANDAN DÖNMEZ** ÖZET Amaç: Çalışmada hastaların ameliyat öncesi döneme ait bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan araştırma verileri; bir devlet hastanesinde cerrahi kliniklerinde ameliyat olan hastalarla (n=69) yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Veri toplama formunda; hastaların sosyo demografik özelliklerini (6 soru) ve ameliyat öncesine ilişkin bilgilendirilme durumlarını saptamaya yönelik (26 soru) toplam 2 soru yer almaktadır. Veriler sayı ve yüzde analizleri ile değerlendirilmiştir. Bulgular ve Sonuç: Hastaların yaş ortalaması ± 16.7 olarak bulunmuştur. Hastaların 84.1 ine doktorun ve 47.8 ine hemşirenin kendisini tanıttığı, 66.7 sine ameliyatı hakkında bilgi verildiği, 42.0 ının verilen bilgileri hem doktor hem de hemşireden aldığı ve 52.2 sinin verilen eğitimi yeterli bulduğu saptanmıştır. Hastaların ameliyat öncesi döneme ait bilgi gereksinimlerine göre eğitimin planlanması ve uygun eğitim materyalleri ile desteklenerek bilgi verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ameliyat öncesi dönem, hasta, bilgi gereksinimi ABSTRACT Determination of Patient s Knowledge Requirements Belonging to Preoperative Period Aim: This study was planned for determining the patient s knowledge requirements belonging to preoperative period. Method: The data of this identifying study was collected talking face to face with patients who have had an operation and have accepted to join the study (n=69) in Surgery clinics of a community hospital by the researchers. The collected data were evaluated with number and percent. Findings and Result: Average age of the patients was found as ± The doctors introduced themselves to 84.1 of the patients, the nurses introduced themselves to 47.8 of the patients, and 66.7 of the patients were informed about their surgery. It was found that 42.0 of the patients received these information from both the doctor and the nurse, 52.2 of them found the given education sufficient. The education that will be given to the patients should be planned according to information requirements about the pre-operative period and it was concluded that the information should be given supported with appropriate education materials (ex: brochures). Key Words: Pre-operative period, patient, knowledge requirement. * Öğr.Gör. Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu **Yrd. Doç. Dr. Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu

2 Hastaların Ameliyat Öncesi Döneme Ait. 11 GİRİŞ VE AMAÇ Hasta olmak, hastaneye yatmak ve cerrahi girişim bireylerin yaşamını birçok yönden etkilemekte, kaygı ve endişelerini attırmaktadır (Bayraktar ve Bulut 2000; Dönmez ve Özbayır 2008; Özbayır ve ark. 200). Ameliyata bağlı stresin oluşmasında hem fizyolojik (kan kaybı, anestezi, hareketsizlik gibi) hem de psikolojik (anksiyete, korku gibi) stresörler rol oynar. Ameliyat öncesi sağlık personelinin hastayla görüşmesinin anksiyeteyi azaltmada oldukça etkili olduğu, dolayısıyla hastanın narkotik gereksinimini ve hastanede kalış süresini azalttığı, iyileşmesini hızlandırarak aktif yaşama geri dönüşünü kolaylaştırdığı araştırmalarla belirlenmiştir (Bayraktar ve Bulut 2000; Dönmez ve Özbayır 2008). Cerrahi girişim öncesinde gerçekleştirilen ameliyat öncesi eğitim, hastanın cerrahi girişiminin her bir evresinde ne olacağını bilmesine, fiziksel ve ruhsal olarak kendini daha iyi duyumsamasına ve ameliyat sonuçlarının olumlu olmasına önemli katkı sağlamaktadır (Akyolcu 200). Ameliyattan önce yeterli bilgi almayan hastalarda ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası emosyonel sıkıntılara rastlanmakta ve ameliyat sonrası komplikasyonların görülme riski artmakta bunun sonucunda hastanede kalma süresi uzamaktadır (Akyolcu 200; Özbayır ve ark. 200). Hastalar ameliyatın kendileri için yararlı olduğunu kabul etseler de ameliyatın risklerinden korkarlar. Ameliyat öncesindeki anksiyete nedenlerinin en önemlilerinden birisi bilinmeyen korkusudur. Bu dönemde hastalarda görülen diğer korkular arasında ameliyat sonrası ağrı, kanser olma olasılığı, organ kaybı, ölüm tehlikesi, anestezi tehlikesi, işini kaybetme, sevdiği kişi ve aktivitelerden uzak kalma korkusu sayılabilir. Ameliyata ilişkin korkular her zaman ameliyatın büyüklüğü ile orantılı değildir. Ameliyatın küçük olması hastanın az korkmasını ya da korkmamasını gerektirmez (Erdil ve Elbaş 2001). Ameliyat öncesinde, hasta yakınlarının bilgilendirilmesi bir ekip işi olmakla birlikte; hemşire hastaya en yakın ve en uzun bakım veren sağlık profesyonelleri olarak hasta ailelerini bilgilendirmek için iyi bir konumdadır. Hemşire, hasta ve hastası ameliyat olacak hasta yakınlarının gereksinimlerini belirleyip, onları bilgilendirerek güçlüklerle baş etmelerine yardımcı olabilir (Bayraktar ve Bulut 2000; Dönmez ve Özbayır 2008; Erdil ve ark. 2000). Ameliyat öncesi eğitim, hasta ve ailesinin genel uyumu ve cerrahi girişime ilişkin açıklama, hastayı ameliyata hazırlamak için ameliyat öncesi aktiviteleri tartışma ve en üst düzeyde fonksiyonel olmayı ve iyileşmeyi sağlamak için ameliyat sonrası bakımı tanımlamayı içerir (Akyolcu 200). Hasta yakınlarına, ameliyat öncesinde bilgi verilmesi gereken konulardan, başlıcaları; ameliyat öncesi tanı işlemleri, hazırlıklar, tedavileri, ameliyat süresi, malzemeler, ziyaret sıklığı, hastayla birlikte olabilecekleri süre; ameliyat sonrası hastaya bakım verecek olan kişileri ameliyat sırasında bekleyebilecekleri yer; ameliyat odası ile ilişki kurma ve bilgi alma şekli; ameliyat sonrası hastada yer alacak tüpler, drenler, hastanın yapması gereken egzersizler ve kısıtlamalar olarak sıralanabilir (Dönmez ve Özbayır 2008; Erdil ve ark. 2000). Bu bilgiler doğrultusunda; yapılan literatür incelemesinde ameliyat öncesi yeterli bilgilendirmenin hasta üzerinde önemli etkileri olduğu görülmüştür. Bu bağlamda hastaların ameliyat öncesi döneme ait bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM Tanımlayıcı tipte olan araştırmanın verileri; araştırmacılar tarafından geliştirilen soru formu ile 01 Nisan - 01 Haziran 2007 tarihleri arasında bir devlet hastanesi Genel Cerrahi, Beyin Cerrahisi ve Ortopedi Klinikleri nde yatan elektif olarak ameliyat olan çalışmaya katılmayı kabul eden, 18 yaş üzeri hastalarla (n=69) yüz yüze görüşülerek toplanmıştır.

3 12 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:,Sayı: Araştırmanın uygulanabilmesi için Devlet Hastanesi Başhekimliğinden yazılı, araştırmaya katılan hastalardan araştırma hakkında bilgi verildikten sonra sözel izin alınmıştır. Araştırmacılar tarafından literatür ışığında oluşturulan veri toplama formunda; hastaların sosyo demografik özelliklerini (6 soru) ve ameliyat öncesine ilişkin bilgilendirilme durumlarını saptamaya yönelik (26 soru) toplam 2 soru yer almaktadır. Elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Science for Windows) for windows 11.0 istatistik programı kullanılarak sayı ve yüzde analizleri ile değerlendirilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Hastaların yaş ortalaması ± 16.7 olarak bulunmuştur. Hastaların sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı incelendiğinde 52.2 sinin kadın, 49. ünün ilkokul mezunu, 58.0 ının çalışmadığı, 5.7 sinin gelir gidere denk ve 50.8 inin en uzun yaşadığı yerin köy olduğu saptanmıştır (Tablo 1). Tablo 1: Hastaların Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Dağılımları Özellikler Sayı Yüzde () Cinsiyet Kadın Erkek 47.8 Okur-yazar değil Okur-yazar Eğitim İlkokul mezunu Ortaokul-Lise Mezunu Fakülte/Yüksekokul Mezunu Emekli İşçi 4. Meslek Memur 4. Serbest Çiftçi Çalışmıyor Gelir-Gider Durumu Gelir giderden az Gelir gidere denk Gelir giderden fazla 4. En Uzun Yaşanılan Yer Köy İlçe Kasaba 4. İl TOPLAM

4 Hastaların Ameliyat Öncesi Döneme Ait. 1 Araştırma örneklemine alınan hastaların 42.0 ının ilk kez ameliyat, 58.0 ının daha önce ameliyat olduğu, 52.2 sinin Genel Cerrahi, 26.1 inin Ortopedi, 21.7 sinin Göz, Kulak Burun Boğaz, Üroloji, Beyin Cerrahisi kliniklerinde ameliyat olduğu saptanmıştır. Hekim ve hemşirelerin hastaya kendini tanıtma durumları incelendiğinde ise doktorların 84.1 inin, hemşirelerin de 47.8 inin hastalarına kendini tanıttığı saptanmıştır. Hastaların ameliyat öncesi dönemde bilgi aldıkları konulara göre dağılımı incelendiğinde; 66.7 sinin ameliyat, 0.4 ünün hastaneye getirilmesi gereken eşyalar, 59.4 ünün ameliyattan önce yapılacak tetkikler, 66.7 sinin ameliyat sonrası beslenme, 44.9 unun ameliyat sonrası ağrı, 44.9 unun anestezi, 0.4 ünün ameliyat sonrası takılı olacak tüpler, 55.1 inin ameliyat sonrası alınacağı yer, 1.9 unun ameliyat sonrası solunum, öksürük egzersizleri, 4.5 inin yatak içinde yapılması gereken egzersizler, 44.9 unun hastane kuralları, 66.7 sinin değerli eşyaları evde bırakma konularında bilgi aldığı saptanmıştır (Tablo 2). Tablo 2: Hastaların Aldıkları Bilgi Konularına Göre Dağılımları Evet Hayır Hatırlamayan TOPLAM Bilgi Konuları Ameliyat Hastaneye Getirilmesi Gereken Eşyalar Ameliyattan Önce Yapılacak Tetkikler Ameliyat Sonrası Beslenme Ameliyat Sonrası Ağrı Anestezi Ameliyat Sonrası Takılı Olacak Tüpler Ameliyat Sonrası Alınacağı Yer Ameliyat Sonrası Solunum, Öksürük Egzersizleri Yatak İçinde Yapılması Gereken Egzersizler Hastane Kuralları Değerli Eşyaları Evde Bırakma Günaydın ve arkadaşlarının (1996) yaptığı bir çalışmada, bireylerin 70 i işlem öncesinde bilgi aldığını ve 0 u bilgi almadığını ifade etmişlerdir (Günaydın, Oflaz, Bostancı ve Çalışkan 1996). Özbayır ve arkadaşlarının (200) yaptığı bir başka çalışmaya göre, hastaların 68.9 üne ameliyat öncesi dönemde ameliyatla ilgili açıklama yapıldığı ve ine ameliyat hakkındaki açıklamaları doktorun yaptığı saptanmıştır (Özbayır ve ark. 200). Çalışmamızda ameliyat hakkında bilgilendirme sonucu yapılan çalışmalarla paralellik göstermektedir.

5 14 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:,Sayı: Kutlu ve Çetinkaya (2004) tarafından yapılan bir çalışmaya göre, hemşirelerin 90.7 si servislerinde hastalara ameliyat öncesi dönemde derin solunum ve öksürük egzersizlerinin öğretilmediğini belirtmişlerdir (Kutlu ve Çetinkaya 2004). Bizim çalışmamızda ise derin solunum ve öksürük egzersizleri konusunda bilgi verilme oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Bayraktar ve Bulut (2000) tarafından yapılan bir başka çalışmaya göre, hastaların çoğunluğunun ne klinikte ( 72.0) ne de ameliyathanede ( 86.0) ameliyat ve anesteziye ilişkin bilgi almadığı saptanmıştır (Bayraktar ve Bulut 2000). Yapılan çalışmalarda da ameliyat öncesi bilgilendirmede eksikliklerin olduğu görülmektedir. Ameliyat öncesi dönemde belirlenen konularda ve hastanın daha çok gereksinim duyduğu konularda bilgilendirme ve eğitim verilmesi önem taşımaktadır. Hastaların ameliyat hakkında bilgiyi aldıkları sağlık personeline göre dağılımı incelendiğinde; 42.0 ının hem hekim hem de hemşireden bilgi aldığı saptanmıştır (Tablo ). Hastaların 52.2 si verilen bilgiyi yeterli bulduklarını belirlenmiştir. Tablo : Hastaların Bilgi Aldıkları Sağlık Personeline Göre Dağılımları Bilgi Alınan Sağlık Personeli Sayı Yüzde () Hekim Hemşire Hekim+Hemşire Diğer Hatırlamayan TOPLAM Kutlu ve Çetinkaya (2004) tarafından yapılan bir çalışmada ise, ameliyat öncesi bilgilendirilme konusunda, hemşirelerin 92 si hastanın ve ailesinin hastalığı, ameliyatı ve ameliyat sonrası ile ilgili bilgilendirildiğini ve çoğunlukla hekim tarafından bilgi verildiğini belirtmişlerdir (Kutlu ve Çetinkaya 2004). Ameliyat öncesi dönemde bilgilendirme ile hastanın korku, anksiyete ve stresini azaltmakta stresle baş edebilmesini sağlamaktadır. Ameliyat öncesi bilgilendirme, hastanın gereksinimlerine göre multidisipliner bir yaklaşımla yapılmalıdır. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmanın sonucunda; doktorların 84.1 inin, hemşirelerin de 47.8 inin hastalarına kendini tanıttığı, hastaların 66.7 sinin ameliyat hakkında, 0.4 ünün hastaneye getirilmesi gereken eşyalar, 59.4 ünün ameliyattan önce yapılacak tetkikler, 66.7 sinin ameliyat sonrası beslenme, 44.9 unun ameliyat sonrası ağrı, 44.9 unun anestezi, 0.4 ünün ameliyat sonrası takılı olacak tüpler, 55.1 inin ameliyat sonrası alınacağı yer, 1.9 unun ameliyat sonrası solunum, öksürük egzersizleri, 4.5 inin yatak içinde yapılması gereken egzersizler, 44.9 unun hastane kuralları, 66.7 sinin değerli eşyaları evde bırakma konularında ameliyat öncesi dönemde bilgi aldığı sonucuna varılmıştır. Hastaların 42.0 ının hem hekim hem de hemşireden bilgi aldığı bulunmuştur.

6 Hastaların Ameliyat Öncesi Döneme Ait. 15 Araştırmada elde edilen sonuçlar doğrultusunda; bilgilendirmede eksiklikler olduğu, hemşirelerin bilgilendirmede daha fazla yer alması gerektiği söylenebilir. Ameliyat öncesi dönemde hastalara uygulanan eğitim sürecinin hasta gereksinimlerine göre düzenlenmesi, hastalar için eğitim materyalleri geliştirilerek (broşür, video vb.) etkili bir şekilde bilgi almalarının sağlanması önerilmektedir. KAYNAKLAR Akyolcu N (200). Perioperatif hasta ve ailesinin eğitim gereksinimleri ve hemşirenin rolü. 4. Ulusal Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresi (Kongre Kitabı). İzmir Ekim, Bayraktar N, Bulut HD (2000). Ameliyathanede ameliyat öncesi bekleyen hastaların gereksinimleri. Hemşirelik Forumu Dergisi, (6): 4-8. Dönmez YC, Özbayır T (2008). Kaliteli perioperatif hemşirelik bakım skalası (good perioperative of nursing care scale) nın Türk hemşire ve hastaları için geçerlik ve güvenirliğinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 24(2): Erdil F, Elbaş NÖ ((2000). Hasta yakınlarının ameliyat öncesi döneme ilişkin bilgi gereksinimleri ameliyatı beklerken yaşadıkları duyguları ve ameliyathane bekleme salonuna ilişkin görüşleri. Hemşirelik Forumu Dergisi, (6): 1-5. Erdil F, Elbaş NÖ (2001). Cerrahi hemşireliği (perioperatif hemşirelik). Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Kitabı. 4. Baskı, Ankara: Aydoğdu Ofset, Günaydın N, Oflaz F (2(1996). Planlı ameliyat olacak hastaların ameliyat öncesi anksiyetelerinin incelenmesi. I. Ulusal Ameliyathane Hemşireliği Sempozyumu (Bildiri Kitabı). İzmir Eylül, Kutlu AK, Çetinkaya AÇ (2004). Cerrahi servislerinde görev yapan hemşirelerin ameliyat öncesi ve sonrası bakıma ait uygulamaları: Manisa örneği. Hemşirelik Forumu Dergisi, 7(2): Özbayır T, Demir F ((200). Hastaların perioperatif döneme ilişkin izlenimlerinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(1): İletişim adresi: Yelda CANDAN DÖNMEZ, Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu Ödemiş- İzmir, Tel: E mail: yelda.candan.donmez@ege.edu.tr, candanyelda@hotmail.com