KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ TÜRK SAĞLIK SİSTEMİ VE SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT
*T.C. Sağlık Bakanlığı 1920 yılında kurulmuştur. *Türkiye deki mevcut halk sağlık sisteminin temelleri 1923-1946 yılları arasında atılmıştır. *Bu dönemde, sağlık programlarının planlanması, düzenlenmesi ve uygulanmasından sorumlu olan Sağlık Bakanlığı nın görevlerini açıkça ortaya koyan bir yasa çıkarılmıştır. *Bu dönemde teşkilat modeli dikey örgütlenmişti. Ankara, Diyarbakır, Erzurum, Sivas gibi illerde tam teşekküllü hastaneler kurulmuş, ilçe düzeyinde tanı ve tedavi merkezleri açılmıştır. 2
*1946-1960 yılları arasında tüm hastaneler, yerel yönetimlerden sağlık bakanlığına devredilmiştir. *SSK, özel sektörde çalışan işçilere ve kamu sektöründeki mavi yakalılara sağlık sigortası sağlamak amacıyla 1946 yılında kurulmuştur. *224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Yasa 1961 yılında kabul edilmiştir. Anılan Yasa, Türkiye de ulusal sağlık hizmetlerinin kurulmasına zemin hazırlamıştır. Bu Yasa da sağlık hizmetlerinin tarafsız bir biçimde, sürekli ve halkın ihtiyaçları doğrultusunda sağlanması gerektiğini belirtmiş ve Entegre Sağlık Hizmetleri Sistemi nin kurulmasına öncülük etmiştir. 3
* Tüm vatandaşlara ücretsiz sağlık hizmetinin sağlanması hedeflenmiş, finansman sağlık hizmeti için yapılan sigorta ödemelerinden ve devlet bütçesinden yapılan tahsislerle sağlanmıştır. *1963 yılında ilk kez beş yıllık kalkınma planında sağlığa yer verilmiştir. *1971 yılında genel sağlık sigortası fikrini benimseyen GSS Yasası TBMM ye sunulmuş fakat kabul edilmemiştir. 1974 yılında aynı Yasa tekrar TBMM ye sunulmuş ancak hiçbir zaman görüşülmemiştir. *1978 yılında Kamuda Çalışan Hekimlerin Tam Gün Çalışmasına İlişkin Yasa kabul edilmiş ve devlet hastanesinde çalışan doktorların özel sektörde çalışması engellenmiştir 4
* 24 Ocak 1980 kararları iktisat politikası ağırlıklı olmakla beraber sağlık politikasında da neoliberal politikaların yayılmasına yol açmış, özelleştirme ve ticarileştirmeye odaklı politikalarla devletin sağlık hizmeti üretimindeki rolü önemli ölçüde değiştirilmiştir. *1986-1989 yılları arasında Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu ve Bağ-Kur yoluyla Sağlık Sigortası Başlatma Yasası kabul edilmiştir. *1988-1993 yılları arasında Sağlık Bakanlığı ve DPT, ihtiyaçları anlamak ve reform yapılacak yönleri belirlemek için bir sağlık reformu çalışması gerçekleştirmiştir. *1990 yılında Ulusal Sağlık Politikası, Hükümet tarafından resmen kabul edilmiştir. 1992 yılında Yeşil Kart uygulaması başlatılmıştır. 5
6
*24 Ocak 1980 kararları, dünyadaki siyasi boyuttaki liderlik değişimi, yönetim kuramındaki değişim gibi genel anlamda kamu yönetimindeki değişimin Türkiye deki yansımasıdır. *Bu yansımalar, sağlık politikalarına reformlar şeklinde yansımıştır. *Sağlık politikalarındaki reformların gerekçelerinin temelinde, maliyet artışı, toplumun sağlık bakım sistemine ilişkin memnuniyetsizlikleri, medyanın etkisi, uluslararası kuruluşların etkisi gibi konular teşkil etmektedir. 7
* Bu dönemde, sağlık hizmetlerinde örgütlenme, fiziki altyapı eksikliği, insan gücü ve finansman gibi düzenlenmesi alanlarda yeni bir düzenleme yoktur. Önceki hükümetlerin üzerinde durduğu aşağıdaki konular öne çıkmıştır: *Sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde öncelikle sosyal adalet ve sosyal kalkınma ilkeleri doğrultusunda verimliliği artırmak için doktor, yardımcı sağlık personeli arasındaki dengesizliklerin giderilmesi, *Etkin nüfus planlamasının yapılması ve sağlık sigortası sistemine geçirilmesi öngörüleridir. 8
* Birinci Özal Hükümeti olarak anılan bu hükümet programında hükümetin temel görüşleri; * Hükümetimiz milliyetçi ve muhafazakar, sosyal adaletçi, rekabete dayalı serbest piyasa ekonomisini esas alan bir hükümettir. şeklinde ifade edilmiştir. *Programda, ülkenin iki sorunu üzerinde durulmaktadır: 1. Milli birlik, beraberlik ve asayişin sağlanmasına olan gerekliliktir. 2. Ekonomik ve sosyal sorunlar olarak ifade edilmiştir. *Hükümetin ekonomi politikası, sağlık politikasının yönüne de ışık tutmaktadır. 9
* 45. Hükümetin sağlık politikasında, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesinde koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik verilerek, sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması temel amaç olarak benimsenmiştir. *Sosyal güvenlikle ilgili sağlık, hayat, yaşlılık gibi sigorta uygulamalarının geliştirilmesi için sigorta primlerine vergi muafiyeti getirilmesi öngörülmüştür. *Tüm vatandaşları kapsayan bir sağlık sigortasının kurulacağı ifade edilmiştir. * Devlet adına koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerini yürütmek Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı nın görevidir anlayışı terk edilerek özel sağlık kuruluşlarının kurulması desteklenip sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde devlet, özel kesimle sorumluluğu paylaşarak hizmet sunmaya başlamıştır. 10
*Hükümet programında sağlık konusu ayrı bir başlıkta değerlendirilmemiştir. Sağlık konusu hükümetin izleyeceği genel politika içinde yer almıştır. Sağlık hizmetine yönelik olarak ise hükümetin sosyal güvenlik anlayışının esasları aşağıdaki şekilde ele alınmıştır: * Çiftçi, küçük esnaf ve sanatkâr, işçi, memur, emekli, dul ve yetimler ile kimsesizlerin sosyal güvenliğe sahip olmaları; korunmaya muhtaç çocuklar ve yaşlılar ile çalışamayacak derecede malul ve sakatların yeterli seviyede sosyal yardıma kavuşmaları; eğitim ve öğrenimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması, bütün vatandaşlarımızın sağlık hizmetlerinden yararlanmaları sosyal güvenlik anlayışımızın esaslarını meydana getirir. 11
*46. Programının tekrarı niteliğindedir. Bu Programda, 1983 yılında sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun toplam nüfusa oranının % 48,1 den; 1989 yılında % 59,1 e ulaştığı vurgulanmıştır. *47. Hükümet Programında önceki hükümet programından farklı olarak sağlık ayrı bir başlık altında ifade edilmiştir: 1. Sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve bu amaçla önceki iki hükümet programına sadık kalınarak özel sağlık kuruluşlarının sağlık hizmeti sunmalarının desteklenmesi, 2. Aile hekimliği uygulamasına geçilmesi. Ancak bu uygulamanın alt yapısına yönelik hiçbir görüş sunulmamıştır. 12
*48. Hükümet Programında ekonomi politikasının ana hatları: *Devletin doğrudan yürüteceği hizmetler altyapı hizmetleri olarak belirlenmiş ve devletin ekonomik kalkınmada esas rolünün düzenleyici olduğu vurgulanmıştır. *Bu Programda Doğu Bloku nun çökmesi ile Demirperde ülkelerinin kapalı devletçi ekonomilerinin başarısız olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu çöküş örnek gösterilerek rekabete dayalı bir piyasa ekonomisi, yabancı sermayenin girmesi gibi ekonomik değişimlere gerekçe gösterilmeye çalışılmıştır. 13
*48. Hükümet Programında sağlık politikasının ana vurguları: 1.Koruyucu sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması; 2.Aile planlaması; ana ve çocuk sağlığı çalışmaları yapılması ve 3.45. Hükümetten beri tüm ekonomik programları şekillendiren liberalizasyon olgusunun sürdürülmesi *Bu programda da 45. Hükümet Programındaki gibi, sosyal güvenlik başlığı altında işçi, memur, esnaf, sanatkar ve çiftçi olmak üzere tüm çalışanların sosyal güvenlik çatısı altına alınması temel amaç olarak ifade edilmiştir. *45. Hükümet Programı ndan itibaren 48. Hükümet Programı da dahil olmak üzere evrensel kapsama ilkesine yer verilmesine karşılık uygulamaların ağırlık noktasını sağlık hizmetlerinde özelleştirme oluşturmuştur. 14
*49. Hükümet Programındaki sağlık politikasını iki kışıma ayırarak incelemek mümkündür: 1.Sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, koruyucu sağlık hizmetlerinin önemi, sağlık personeli sayısının artırılması, araç-gerecin her açından güçlendirilmesi, aile hekimliği uygulamasının başlatılması, ana-çocuk sağlığı ve sağlık eğitiminin güçlendirilmesi gibi önceki programlarda da yer alan hususlar. 2.Personel ihtiyacının karşılanmasına yönelik olarak hizmet yükümlülükleri yerine performansa göre ücretin belirlendiği sözleşmeli istihdam modeli. İkinci politika önerisi, evrensel kapsam hedefi uyarınca hiçbir vatandaşın sağlık sigortası sistemi dışında kalmayacağı ve bu bağlamda da ödeme gücü olmayan vatandaşlara Yeşil Kart verilmesi öne çıkmıştır. 15
*50. Hükümet Programında devletin sağlık kurumlarına ve özellikle hastanelere doğrudan destek sağlaması uygulamasına kademeli olarak son verilmesi öngörülmüştür. *Program da sağlık hizmetlerine devlet bütçesinden ayrılan payın yükseltileceği ve genel sağlık sigortası esasına dayandırılarak sağlık finansmanının sağlanacağı, hiçbir vatandaşın sigortasız kalmayacağı ifade edilmiştir. Sağlık hizmetlerinin finansmanında özel sağlık sigortacılığının geliştirilmesi ifade edilmiştir. Sağlık alanına özel yatırımların özendirilmesi, özel girişimcilerin özellikle sağlık yatırımlarındaki arsa ihtiyacının ihtiyaç dışı kamu arazilerinden karşılanması amaçlanmıştır. *50. Hükümet Programının özgün unsurlardan biri işsizlik sigortasının ilk kez önerilmiş olmasıdır. 16
*51. Hükümet Programında sağlık politikasına ayrı bir başlıkta çok kısa olarak değinilmiştir:4 1. Genel sağlık sisteminin kurulması ve sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması öngörülmüştür. 2. Programın geneline hakim olan devletin düzenleyici bir yapıya kavuşturulması anlayışı sağlık politikasına da yansımıştır. 3. Bu anlayış uyarınca Sağlık Bakanlığı nın hizmet sunan bir yapıdan politika ve kural koyan bir yapıya kavuşturulması gerekliliği vurgulanmıştır. 17
*50. Hükümetin istifası, 51. Hükümetin güvenoyu almaması üzerine Tansu Çiller başkanlığında 52 Hükümet kurulmuştur. *Hükümet programında dikkat çeken nokta, Anayasal bir hak olan sağlık kavramına hiç yer verilmemesidir. 18
*53. Hükümet Programında sağlık politikasına ilişkin en önemli husus, özelleştirme kapsamına sağlık hizmetleri bağlamında hastanelerin özelleştirilmesinin de dahil edilmesidir. *Programda sosyal güvenlik kurumlarının finansmanı konusu da önemli bir yer tutmuştur. Devletin finansman yükünü hafifletmek amacıyla özel sigortacılık uygulamasının desteklenmesi, özel sağlık ve özel emeklilik sigortasının hayata geçirilmesi hedeflenmiştir. *53. Hükümetin Programına ilişkin eklenebilecek önemli bir husus, özürlüler için gerekli olan yasal düzenlemelerin yapılması gereğine işaret edilmesidir. 19
*Program da sağlık politikası; temel sağlık hizmetlerinin ücretsiz olarak devlet tarafından sunulması, sağlık sigortası sisteminin yaygınlaştırılması, hastanelerin özelleştirilmesi ve prim ödemeyecek durumda olanların primlerinin devletçe kurulacak bir fon tarafından karşılanması hedeflenmiştir. *Sağlık politikasına yönelik diğer programlardan farklı tek ifade; "hemşirelik ve ebelik eğitiminin yüksekokul düzeyine çıkarılmasının ve hemşirelikte branşlaşmaya gidilmesinin hedeflenmesidir. *Sosyal güvenlik politikası önceki hükümet programlarından farklı bir konu ele alınmamıştır. Sosyal güvenlik ağının geliştirilmesi, sağlık sigortası için prim ödeyemeyecek durumda olanların primlerinin devlet tarafından kurulacak bir fondan karşılanması ve çalışma barışının sağlanması konuları üzerinde durulmuştur. SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı nın tek çatı altında 20 birleştirilmesi gerekliliği ifade edilmiştir.
*Önceki hükümet programlarında sağlık ve sosyal güvenlik politikaları farklı başlıklar altında yer alırken bu programda iki politika birleştirilmiş ve Sosyal Güvenlik ve Sağlık başlığı adını almıştır. Buna karşılık, önceki hükümet programlarında yer alan özel kesimin teşvik edilmesi ve tüm vatandaşları kapsayacak sağlık sigortası politikalarının sürdürüleceği vurgulanmıştır. * Sosyal Güvenlik ve Sağlık başlığında, ayrıca kamu kesimi borçlanma gereğinin azaltılabilmesi için sosyal güvenlik kuruluşlarının düzenlenmesi ve denetlenmesi gereğinden bahsedilmiştir. 21
*Sağlık politikasına 56. Hükümet Programında çok kısa bir yer verilmiştir. *Sağlık hizmetlerinin ülkede dengeli dağılımından, verimliliğinin artırılmasından bahsedilmiştir ve yoksul kesimlerin de bu hizmetlerden yararlanmasının önemine değinilmiştir. *Ayrıca, sağlık hizmetlerinden yararlanmada fırsat eşitliğinin sağlanması hedeflenmiştir 22
*57. Hükümet Programında aile hekimliği uygulaması ile sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Bu programda kamunun özel sağlık kurumlarından hizmet alımlarının ve denetimlerinin yeni kurallara bağlanması gereği ifade edilmiştir. 23
*58. Hükümet Programında herkesin ulaşabileceği nitelikli ve etkin çalışan bir sağlık sistemi oluşturma kararı tekrar hedeflenmiştir. *Program da sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde değişiklikler önerilmiştir. Bu değişiklikler; 1. Devlet hastanesi, sigorta hastanesi ve kurum hastanesi ayrımının ortadan kaldırılması, 2. Hastanelerin yönetsel ve mali özerkliklerinin sağlanması, 3. Sağlık Bakanlığı nın yeniden yapılandırılması, 4. Sağlık hizmetlerinin rekabet anlayışı içinde sürdürülmesinin amaçlanmasıdır. 24
*Genel sağlık sisteminin kurulacağı, primlerini ödeme gücü olamayan vatandaşların primlerinin devlet tarafından ödeneceği, aile hekimliği uygulamasına geçilmesi ve hasta sevk zincirinin sağlam bir şekilde kurulması daha önceki hükümet programlarında olduğu gibi bu Program da da yer almıştır. *Sağlık politikası olarak öngörülen diğer unsur ise sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde bilişim teknolojisinden yararlanmak suretiyle sağlık bilgi sisteminin oluşturulmasıdır. 25
*58. Hükümet Kasım 2002 de kurulup Mart 2003 de yerini 59. Hükümete bırakmıştır. *59. Hükümet Programı, esasen 58. Hükümet Programının tekrarıdır. 26
*60. Hükümet Programında ön plana çıkan hususlar: 1. Aile hekimliği uygulamasının ülke genelinde yaygınlaştırılması. Bunun için 5258 Sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun yerine Aile Hekimliği Uygulama Kanunu nun çıkarılarak ilgili mevzuatın oluşturulması. 2. Sağlıkta Dönüşüm Programı sürdürülmesi hedeflenmiştir. 27
*Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamındaki hedefler: *Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında; Sağlık Bakanlığı nın planlayıcı ve denetleyici rolünün güçlendirilmesi için teşkilat kanununun yenilenmesi, *Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi nin uluslararası geçerliliği olan Ulusal Halk Sağlığı Kurumu na, Hıfzıssıhha Mektebi nin ise Sağlık Enstitüsüne dönüştürülmesi, *Hastane hizmetlerinin kalitesinin ve verimliliklerinin artırılması amacıyla öncelikle kamu hastane birliklerinin oluşturulacağı, pilot çalışmaların yapılması ve tüm hastanelerin kademeli olarak özerkleştirilmesi, 28
*İlaçlar ve ilaç üretiminde kullanılan maddelerin, kozmetikler ile tıbbi cihazların üretiminin, ithalatının, ihracatının ve topluma, güvenli, etkili, kaliteli ve standartlara uygun bir şekilde ulaşmasını sağlayacak her türlü düzenlemenin yapılması ve denetimi amacıyla İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu nun kurulması, *Ulusal ve gerektiğinde uluslararası hasta ve yaralı tahliyesini sağlamak amacıyla "Hava Ambulans Sistemi"nin kurulması, *Genel Sağlık Sigortası sisteminin uygulamaya konulması, *Sosyal güvenlik sisteminin tek çatı altında toplanması, 29
*Sağlık hizmetlerinde eşgüdüm için, bireylerin tıbbi kayıtlarının oluşturulmasının, korunmasının ve paylaşılmasının, sevk basamakları esnasında bilgi transferinin ve temel sağlık uygulamalarındaki verilerin toplanmasını sağlanması amacıyla Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi nin oluşturulması, *Hizmet kalitesinin artırılması amacıyla hizmet sunumu ve personele ilişkin ulusal standartların belirlenmesi ve sağlık kuruluşlarının akreditasyonu için Sağlık Akreditasyon Sistemi nin oluşturulması gerekliliği. 30
*Öne Çıkan politikalar: *2010 yılında başlatılan evde sağlık bakımı hizmetleriyle Yatağa bağımlı hastalarımızın evlerinde kaliteli, etkin, ulaşılabilir ve güvenli sağlık hizmeti almasının sağlanması, *Vatandaşları hastalıktan ve yüksek tedavi maliyetlerinden korumak için kapsamlı bir Koruyucu Sağlık Stratejisini hayata geçirilmesi, *Hizmet kalitesini artırmak ve maliyet-etkin sağlık hizmeti sunabilmek amacıyla inşasına başlanılan Şehir Hastanelerinin yaygınlaştırılması, *Toplum temelli sağlık hizmetlerini geliştirilmesi ve Yurt sathında oluşturulacak 29 sağlık bölgesinde, istisnalar hariç, hastaların diğer bölgelere gitmesini gerektirmeyecek seviyede gelişmiş bir hizmet altyapısı kurulması, 31
*120 bin olan doktor sayısı, 2015'te 130 bine çıkarılacak, 163 bin olan ebe hemşire sayısı 2015'te 238 bine çıkarılacak, *Aile hekimi başına ortalama 2015'te 3.200 nüfusun düştüğü bir yapının gerçekleştirilmesi, *Tütün, alkol, uyuşturucu ve diğer madde kullanımlarını azaltmak için risk faktörleri ile mücadeleye devam edilmesi, *Sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel faaliyeti teşvik ederek her yüz yetişkin arasında 32 olan obez oranını 2015'te 30'un altına indirilmesi, *Evde bakım ve tele-tıp gibi uygulamalarla sağlık hizmetlerinin kalitesi artırılarak, maliyetinin düşürülmesi, 32
*Sağlık Bakanlığının düzenleyici, denetleyici ve yönlendirici fonksiyonlarının daha da güçlendirilmesi, *Türkiye nin Avrupa da ve Ortadoğu da termal turizm ve sağlık turizmi konusunda önemli bir merkez olması 33
*61 Hükümet hedefleri benzer şekilde tekrar edilmektedir. İlave olarak; *Türkiye nin son dönemde sağlıkta yakaladığı başarıyı Ar-Ge alanında sürdürmesi, sağlık alanında teknoloji merkezi rolünün güçlendirilmesi, dünyada tıp alanında meydana gelen bilimsel gelişmelere uyum sağlanması, kanser ve diğer hastalıkların artan maliyetlerinin kontrolü ve yönetimi amaçlarıyla sağlık bilimlerinde üst düzey eğitim ve araştırma merkezi oluşturulması, *Kan ürünlerinin kamu özel işbirliği modeli ile ülkemizde üretecek teknolojileriin elde edilmesi ve bu ürünlerin ihracatında dünya ölçeğinde söz sahibi olmak üzere çalışmaların en kısa sürede sonuçlandırılması 34
*1980 sonrası kalkınma planlarında sağlık politikalarının görünümü özelleştirme temellidir *Neoliberal politikaların yansımalarını Dördüncü Kalkınma Planından başlayarak görmek mümkündür. 35
*Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma sağlık politikası aşağıdadır: * Planda sağlıkta temel ilke, sağlık hizmetlerini eşit, sürekli ve etkili bir biçimde her kişiye ve her yere ulaştırmak, böylece, toplumun genel sağlık düzeyini yükseltmek, *Sosyalleştirme programına ağırlık verilerek ana ve çocuk sağlığı ile ilgili programlar geliştirmek ve bu hedefler için kırsal kesimlerdeki sağlık personelinin işlevini artırmak, *İlaçlar üzerindeki denetimi artırmak, * Hekimlerde tam zamanlı çalışma yasasını etkinleştirmek, *Toplum kesimlerinin yeterli ve dengeli beslenmesini sağlayabilmek ve bu kesimlere eşit hizmet verebilmek için özel sektörü özendirici önlemler almak, *Sağlık çalışanlarının yetiştiği okullarda koruyucu sağlık hizmetlerinin öneminin anlatılmasıdır. 36
*Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı sağlık politikası; *Sağlık hizmetlerinin koordineli bir şekilde yürütülmesi için gerekli mevzuat değişiklikleri yapılması, *Koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin bütün yurt sathında yeterli ve etkili şekilde yaygınlaştırılması, *Halkın yeterli, sağlık ve kaliteli gıdalarla beslenmesinin sağlanması, *Ailelere, kendi sosyo - ekonomik düzeylerine göre istedikleri sayıda çocuğa sahip olmalarını sağlayacak uygun ve etkili aile planlaması hizmetlerinin sunulması, *Çocuk ölümlerinin azaltılması, 37
*Sağlık hizmetlerinin her kademesi için yeterli sayı ve nitelikte insan gücü yetiştirilmesi ve istihdam edilmesi, *Yeterli miktarda ve nitelikte ilacın üretiminin ve israf edilmeyecek şekilde tüketiminin sağlanması, *Sağlık yapılarına ilişkin inşaat ve maliyet standartlarının geliştirilmesi ve günün şartlarına göre yönlendirilmesi, *Tıbbi cihazların seçimi, alımı, muhafazası, bakımı, onarımı ve kalibrasyon hizmetlerinin yeni esaslara bağlanarak geliştirilmesi ve bu konuda koordinasyon ve işbirliği sağlanması, gerekli personelin yetiştirilmesi, 38
*Sağlık kuruluşları, hizmet verimliliğinin artırılması için, işletmecilik yönünden ele alınması; Devlet, üniversite ve diğer hastaneler arasında işbirliği imkânlarının geliştirilmesi ve kuruluşların karşılıklı dayanışma anlayışı içinde çalışmalarının sağlanması için gerekli politikaların uygulanması, kullanılmayan imkanların ihtiyaç duyulan yerlere aktarılmaları sağlanması, *Özel sağlık müesseseleri ve hastanelerin teşvik edilmesi, bu müesseselerin sağladıkları hizmetlerin karşılığı olan ücretlerin serbest bırakılması ve diğer taraftan serbest çalışan hekimlerle anlaşmalar yapılarak kamunun hizmet satın alması yoluyla sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, *Sağlık sigortasına geçişin dönem içinde ele alınması, 39
*Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı sağlık politikası; *Sağlıklı bir toplum için, sağlık hizmetlerinden vatandaşların en iyi şekilde faydalanmasını sağlamak amacıyla sağlık hizmetlerini eşit olarak, sürekli, dengeli ve yeterli bir şekilde herkese ve her yere ulaştırılması ve bu amaçla sağlık ana planı hazırlanması, *Aile planlaması, ana-çocuk sağlığı hizmetlerinin etkinleştirilerek yaygınlaştırılması, *Gıda kontrol hizmetlerini, ilaç, aşı, serum ve kan ürünlerinin üretimini, kalite kontrolünü, muhafazasını, dağıtım ve kullanımını etkinleştirecek düzenlemeler yapılması, *Evde bakım hizmetleri geliştirilmesi, 40
* Tıp Eğitimi müfredat programlarında ve hekim istihdam politikalarında pratisyen hekimliği özendirici düzenlemelerin yapılması, uzman açığı bulunan tıp dallarında uzmanlaşmanın teşvik edilmesi, *Sağlık hizmetlerinin finansman kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve hizmet talebinin karşılanmasında özel kesimden de yararlanmak üzere gerekli teşviklerin sağlanması, *Yönetim, kaynak ve norm birliği sağlanarak sağlık sigortasının kapsamının genişletilmesi, * Bebek ölüm oranının %0 50 nin altına düşürülmesi, 41
*Sağlıkta kaynakların etkili kullanılması, hizmette yaygınlık, süreklilik ve kalite sağlanarak tüketici tatmininin artırılması amacıyla sistemin finansman, yönetim ve organizasyon, insan gücü, hizmet sunumu, mevzuat ve enformasyon boyutları itibariyle yeniden yapılandırılması, *Sağlık politikalarına süreklilik kazandırılması, yasaların kararlılıkla uygulanması, *Sağlık grup başkanlıklarının kaldırılması, ilçe sağlık müdürlüklerinin kurulması, illerde ve büyük ilçelerde nüfus büyüklüğüne göre eğitim sağlık ocaklarının oluşturulması *Sağlık hizmeti sunan kamu kuruluşlarının rasyonel planlama yapabilmeleri, etkili hizmet sunumu ve denetimi gerçekleştirebilmeleri için hizmet sunumu ile finansmanının birbirinden ayrılması, 42
*Sağlık Bakanlığı nın halk sağlığını koruyucu, standart ve norm koyucu bir yapıya kavuşturulması, doğrudan yataklı tedavi hizmeti sunumundaki rolünün giderek azaltılması, *Sağlık hizmetlerinde merkezi idarelerin görev, yetki ve sorumluluklarının azaltılması, hizmetin sunulmasında yerel yönetimlerin rolü artırılması, *Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi nin referans hizmet verebilecek bir ulusal laboratuar haline getirilmesi, *Bütün hizmet kademelerini kapsayan bir hasta sevk sisteminin kurulması ve bu çerçevede bireye hekim ve hastane seçme imkanının getirilmesi, 43
*Daha kaliteli ve etkili sağlık hizmeti sunulabilmesi için hastanelerin idari ve mali özerkliğe kavuşturulması, çağdaş işletmecilik anlayışıyla yönetim yapılarının güçlendirilmesi, *Hastanelerde maliyet muhasebesi teknikleri kullanılarak bütün gider unsurlarının maliyetlere yansıtılması, gerçek maliyetlere dayalı fiyatlandırmaya gidilmesi ve bu şekilde, kendi gelirleri ile giderlerini karşılayan ve piyasa koşullarında çalışan hastanelerden kamu sübvansiyonunun kademeli olarak kaldırılması, *Sağlık hizmetleri açısından sosyal güvencesi olmayan kesimin sigortalanması, uzun vadede sigorta kuruluşları arasında norm ve standart birliğinin sağlanarak genel sağlık sigortası sistemine geçilmesi ve ödeme gücü olmayanların sigorta primlerinin kısmen veya tamamen kamu kaynaklarından karşılanması, 44
*Sağlık hizmetlerinin finansmanı, sunumu, personel politikaları, yönetim yapısı, toplum sağlığının korunması konularını kapsayan yeni yasal düzenlemelerin yapılması ve mevcut mevzuatın güncelleştirilmesi, *Özel kesimin sağlık sektöründeki faaliyetlerinin özendirilmesi, *Temel Sağlık Kanunu nun çıkarılması, *Toplumda bireylerin yaşamlarının beden ve ruh sağlığı içinde devamını sağlamaya yönelik düzenlemeleri gerçekleştirebilmek, Sağlık Bakanlığı nın doğrudan tedavi hizmeti sunan, hastane işleten ve personel istihdam eden bir yapı yerine, politika, standart ve norm belirleyen, sağlık alanını düzenleyen, denetleyen ve koruyucu sağlık hizmetleri sunan bir yapıya kavuşturulması amacıyla Sağlık Bakanlığı Görev ve Teşkilatı Kanunu nun çıkarılması, 45
*Başta sağlık ve hayat sigortası ile zorunlu sigortalar olmak üzere, sigortacılığın her alanında hizmet ağının genişletilmesi, *Sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanması, *Özel sigortacılığın mevcut sosyal sigorta sistemine ilave ve isteğe bağlı bir sistem olarak desteklenmesi ve bu kapsamda özel sağlık ve özel emeklilik sigortasının teşvik edilmesi, *Genel Sağlık Sigortası, İşsizlik Sigortası, Aile Yardımları Sigortası Kanunları ve hizmeti verecek kurumlarla ilgili yasal düzenlemelerin yapılması 46
*Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri; *Emeklilik ve sağlık sigortası hesapları ve hizmetlerinin birbirinden ayrılması, sağlık sigortası ve sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesine çalışılması, *Sağlık hizmet sunumu ve finansmanının birbirinden ayrılması, herkese sağlık sigortası kapsamında sağlık hizmetinden yararlanma hakkının sağlanması, *Sağlık hizmeti basamakları arasında etkin işleyen bir hasta sevk sisteminin geliştirilmesi, *Kentsel kesim birinci basamak sağlık hizmet kapasitesinin geliştirilmesi, semt polikliniği uygulamasının yeniden yapılandırılması, piyasa şartlarında hizmet üreten özel sağlık kuruluşlarının imkanlarından yararlanılması ve aile hekimliği uygulamasına geçilmesi, 47
*Hastanelerin idari ve mali yönden özerkliğe kavuşturulması, çağdaş yönetim ve işletmecilik anlayışıyla yönetilmesi, kendi gelirleriyle giderlerini karşılayan işletmeler haline getirilmesi. *Acil sağlık hizmetlerinin ülke düzeyinde yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi sağlanması, *Özel sektörün sağlık yatırımları ve gönüllü sağlık kuruluşlarının hizmetlerinin teşvik edilmesi, *Sağlık Bakanlığının görev ve teşkilat yapısı yeniden düzenlenmesi, *Hastanelerin rekabet edebilir ve özerk işletmeler haline dönüştürülmesi ile ilgili mevzuat düzenlemelerinin yapılması, 48
*Sağlık hizmet sunumu ile finansmanının ayrılmasına ilişkin düzenlemelerin yapılması, *Özel sağlık ve hayat sigortalarının mevcut sosyal sigorta sistemine ilave ve isteğe bağlı bir sistem olarak desteklenmesi, *Tamamlayıcı bireysel emeklilik sigorta programlarının, kayıt dışı çalışmayı azaltacak ve zorunlu sigortalılık sistemini destekleyecek şekilde uygulamaya konulması ve ayrıca, özel sağlık ve emeklilik sigortalarının desteklenmesi 49
*Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri; *Sağlık sisteminin etkinleştirilmesi, *Sosyal güvenlik sisteminin etkinliğinin arttırılması, *Sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması, hizmet kalitesinin artırılması, Sağlık Bakanlığı nın planlama ve denetleme rolünün güçlendirilmesi, sağlık bilgi sistemlerinin geliştirilmesi, akılcı ilaç ve malzeme kullanımının sağlanması, genel sağlık sigortası sisteminin oluşturulması amacıyla Sağlıkta Dönüşüm Programı nın başlatılması, *Büyümekte olan sosyal güvenlik açığının, 2007 yılından itibaren yürürlüğe girecek reform sonrasında düşürülmesi, *Eğitim ve sağlık sektörlerinin kamu yatırım payının artırılması, 50
*Genel sağlık sigortası sisteminin, getireceği mali yüklerin azaltılması için, Sağlıkta Dönüşüm Programıyla birlikte uygulanılması, *Genel sağlık sisteminin getireceği mali yükün öngörülenin üzerine çıkması halinde, sistem gözden geçirilerek mali yükü azaltmaya yönelik tedbirlerin alınması, *2008 yılı sonu itibarıyla aile hekimliği hizmet modelinin tüm illerde yaygınlaştırılması, *Daha verimli işletilmelerinin sağlanması ve hizmet kalitelerinin artırılması amacıyla, hastanelerin idari ve mali açıdan kademeli olarak özerkleştirilmesi, *Özel sektörün sağlık alanında yapacağı yatırımların teşvik edilmesi, şeklinde özetlenmektedir. 51
*İlaç ve tıbbi cihaz sektörlerinde orta ve uzun vadeli stratejilerin ve yol haritalarının hazırlanması, Ar-Ge ve yenilik alanının geliştirilmesi, üretim ve ihracatın desteklenmesi *Sağlık turizmi alanında fiziki ve teknik altyapının iyileştirilmesi, sağlık turizmi hizmet kalitesinin artırılması, sağlık turizmi alanında etkin tanıtım ve pazarlama yapılması, *Gıda güvenilirliğinin artırılması, sağlıklı ve dengeli beslenme düzeyinin artırılması, tütün kullanımı ile alkol ve madde bağımlılığının azaltılması, *Kanser, kalp ve damar ve diyabet gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların görülme sıklığının ve risk faktörlerinin azaltılması *Ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi *Spor yapma alışkanlığının ve hareketliliğin teşviki 52
*Devletin sağlık alanındaki rolünün hizmet sunucusu olma niteliğinden koparılıp, düzenlemelerin ve ilgili mevzuatın piyasanın gereksinimlerine uygun bir şekilde dizayn edilmesi gereğinin sürekli vurgulanması, bu bağlamda Sağlık Bakanlığı nın görev ve teşkilat yapısının değiştirilmesi gereğinin her program ve planda yer alması, *Sağlık hizmeti sunumu alanında özel sektöre yer açılması, *Sağlık sektöründe özel sektörün girişimlerinin desteklenmesi ve teşvikler ile arazi tahsisi gibi çeşitli kolaylıklar sağlanması, *Hastanelerin özelleştirilmesi, piyasa anlayışıyla üretim yapan özel sağlık hizmeti sunucularının önemli aktörler haline getirilmesi, 53
*Sosyal sigortayı da kapsayan sosyal güvenlik harcamalarının, maliyetleri düşürecek biçimde azaltılması gereğinin, özellikle de 2000 yılından sonra ön plana çıkması, *Özel sigortacılığın önünün açılması, özel sigortanın yaygınlaştırılması çabası ve bu surette sağlığın bir hak olması olgusunun, yerini tedricen sağlığın bireysel bir sorumluluk olması olgusuna bırakması, *Hastanelerin idari ve mali yönden özerkliğe kavuşturulması, çağdaş yönetim ve işletmecilik anlayışıyla yönetilmesi, kendi gelirleriyle giderlerini karşılayan işletmeler haline getirilmesi vurgusu. Böylelikle, hastanelerin ve genel anlamda sağlık alanının piyasa ve kar odaklı yaklaşımlarla düzenlenmesidir. 54
*Türk sağlık sisteminin oldukça karmaşık bir yapısı vardır. Türk sağlık sektöründeki aktörleri kamu, yarı-kamu ve özel kurumlar ile dernek ve vakıflardan oluşmaktadır. * Pek çok kamu, yarı kamu ve özel kuruluş, sağlık hizmetlerinin üretim, finansman ve politika oluşturulması aşamalarında ortaya çıkmaktadır. Kamu kesiminde SB, MSB, üniversiteler ve belediyeler sağlık hizmeti üretimini gerçekleştirmektedir. Bunun yanı sıra Kızılay ve vakıflara ait sağlık kuruluşları da hizmet üretmektedir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Sağlık Bakanlığı POLİTİKA OLUŞTURMA AKTÖRLERİ İDARİ KARAR ALMA AKTÖRLERİ Anayasa Mahkemesi Devlet Planlama Teşkilatı Yüksek Öğretim Kurumu Sağlık Bakanlığı İl Sağlık Müdürlüğü Maliye Bakanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu (SSK, Bağ-Kur, E.Sandığı) FİNANSMAN AKTÖRLERİ Özel Sigorta Kuruluşları Kendi Kendini Finanse Eden Kuruluşlar Uluslararası Ajanslar HİZMET SUNUM AKTÖRLERİ Özel Hastaneler Vakıf Hastaneleri Azınlık Hastaneleri Özel Muayenehaneler Ayakta Tedavi Klinikleri Laboratuarlar ve Tanı Merkezleri Tıbbi Cihaz ve Malzeme Satıcıları SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLLERİ KAMU ÖZEL Kızılay Vakıflar ve Dernekler Sağlık Bakanlığı Milli Savunma Bakanlığı Üniversiteler Belediyeler
*Sağlık Bakanlığı, devletin sağlık sektöründe politika belirlenmesi, programlar aracılığıyla ulusal sağlık stratejilerinin uygulanması ve sağlık hizmetlerinin doğrudan sunumundan sorumlu temel organıdır. *Birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetleri ile anne sağlığı, çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerinin ana tedarikçisidir.
Yıl 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kuruluşun Adı Hastane 767 848 847 834 843 840 832 854 Sağlık Ocağı 5250 4944 4297 3842 - - - - Aile Hekimliği Birimi - - - 6546 20185 20216 20811 21175 Aile Sağlığı Merkezi - 943 1765 2086 6367 6520 6660 6756 AÇSAP Merkezi 298 227 225 222 188 183 189 183 Toplum Sağlığı Merkezi - 182 373 429 961 957 957 971 Verem Savaş Dispanseri 249 247 243 229 198 194 179 177 Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) 40 50 84 122 122 124 124 134 112 Acil Yardım İstasyonu 1175 1264 1308 1317 1375 1710 1863 2072
*Sağlık Bakanlığı ile bağlı kuruluşlarının yeniden yapılandırılması; 06.04.2011 tarihli ve 6223 sayılı Kanun un verdiği yetkiye dayanılarak, Bakanlar Kurulunca 11.10.2011 tarihinde kararlaştırılmış olup; 2 Kasım 2011 tarih ve 28103 sayılı mükerrer Resmi Gazete de yayımlanan Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile düzenleme yürürlüğe girmiştir. *Bu tarih itibari ile 181 Sayılı Kanun Hükmünde kararname ile gerçekleştirilen teşkilat yapısı sona erdirilmiş ve Bakanlık teşkilatı yeniden düzenlenmiştir. Buna göre Bakanlık teşkilatı, Bakanlık merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı kuruluşlardan oluşmaktadır.
*Bakanlığın taşra teşkilâtı; illerde kurulan il sağlık müdürlükleri ile ihtiyaca göre ilçelerde kurulan ilçe sağlık müdürlüklerinden oluşur. İl sağlık müdürleri Bakanlığın ildeki temsilcisi ve valinin sağlık müşaviridir *Acil sağlık hizmetleri il ve ilçe sağlık müdürlükleri tarafından yürütülür. Bu müdürlükler söz konusu hizmetlerin yürütülmesi için kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişilere ait tüm sağlık kurum ve kuruluşlarının sevk ve idaresinden sorumlu ve bu konuda yetkilidir.
*İl ve ilçe sağlık müdürlüğü yetki devri çerçevesinde Bakanlıkça yürütülen görevleri il ve ilçe düzeyinde yerine getirir, yapılan düzenlemelere uyumu denetler ve gerekli müeyyideleri uygular. *Birden fazla ildeki sağlık hizmetlerinin bir arada değerlendirilmesi, gelişmişlik farklarının giderilmesi ve hizmetlerin ve ihtiyaçların müşterek planlanması amacıyla Bakanlıkça belirlenen illerdeki müdürlerden biri koordinatör olarak görevlendirilebilir. *İlçe sağlık müdürlüğünün kurulmadığı yerlerde sağlık grup başkanlıkları oluşturulabilir. Bu başkanlıklara ayrıca kadro tahsisi yapılmaz ve buralarda gerek duyulan hizmetler ilgili ilçede bulunan personel eliyle yürütülür.
*Türkiye deki sağlık hizmetleri kamu ve özel sağlık kurum ve kuruluşları tarafından üretilmektedir. En büyük kamu hizmet sunucusu Sağlık Bakanlığı dır. Ayrıca, birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerinin temel tedarikçisi ve koruyucu hizmetlerin tek tedarikçisi de SB dir. SB birinci, ikinci, üçüncü basamak yataklı ve ayakta tedavi kurumları ile çok geniş bir kapsamda hizmet üretmektedir. *Sağlık Bakanlığı dışında üniversite hastaneleri de önemli hizmet sunucusudur. Üniversiteler 69 hastane, 36.056 hasta yatağı ile çok güçlü bir hizmet üretim kapasitesine sahiptir. Bu iki ana hizmet sunucusuna diğer başlığı altında verilen MSB, belediye ve kamu vakıf hastaneleri de katıldığı zaman Türkiye deki hastanelerin %60,84 ü ve yatakların %77,87 si ile kamu sağlık kuruluşlarının çok yaygın bir şekilde hizmet sundukları görülmektedir. Kamu sektöründeki bu kapsamlı hizmet üretimine özel sektör de hem ayakta hem de yataklı tedavi hizmeti vererek katılmaktadır
*Birinci Basamak ve Koruyucu Sağlık Hizmetleri *2013 Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı verilerine göre SB, 6.756 aile sağlığı merkezi, 183 AÇS/AP merkezi, 971 toplum sağlığı merkezi, 177 verem savaş dispanseri ve 134 kanser erken teşhis, tarama ve eğitim merkezi ile ülke çapında yaygın bir hizmet sunum ağına sahiptir. AÇS/AP merkezleri bu alanda uzmanlaşmış hekimler ve diğer sağlık personeli görev yapmaktadır. Özellikle kentsel bölgelerde bu alanda uzmanlaşmış merkez ve dispanserlerde önemli hizmetler sunulmaktadır. Verem savaş dispanseri, uzman kadrosu ile koruyucu ve tedavi edici hizmetler sunmasının yanı sıra, diğer birinci basamak tedavi birimlerinin sağlık personeline de eğitimler vermektedir. Bu merkez ve dispanserlerin dışında sıtma savaş dispanserleri ve kanser erken teşhis ve tarama merkezleri ile SB birinci basamakta önemli hizmetler sunmaktadır.
*5258 sayılı yasada aile hekimi, kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini yaş, cinsiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızın her kişiye kapsamlı ve devamlı olarak belli bir mekânda vermekle yükümlü, gerektiği ölçüde gezici sağlık hizmeti veren ve tam gün esasına göre çalışan aile hekimliği uzmanı veya Sağlık Bakanlığının öngördüğü eğitimleri alan uzman tabip veya tabip şeklinde tanımlanmaktadır. *Aile hekimi, ailenin tüm bireylerinin hekimidir. Bu kapsamda, bireysel koruyucu sağlık önlemleri ile ayakta tedavi ve evde bakım hizmetleri de aile hekimliği kapsamına girer. *Birinci basamak sağlık hizmetini aşan sorunlar için diğer uzman hekimler, diş hekimi, diyetisyen gibi kişilere hastayı yönlendirerek, koordinatör görevini üstlenir. Dolayısıyla kendisine kayıtlı kişilerin aynı zamanda sağlık danışmanı, bu konuda onlara yol gösteren ve onların haklarını savunan kişi konumundadır.
*Aile hekimliğine dayalı hizmetin yürütülmesinde "hasta" değil "kişi", anlayışı esas alınır. Dolayısı ile aile hekimi ekibi ile birlikte ilgi alanındaki kişilerin sağlık düzeyini yükseltmekten sorumludur. Hekim ve diğer aile sağlık personeli, yalnızca kendilerine başvuran hastalarla değil, hasta ya da sağlam, kendisinden hizmet alan herkese hizmeti sunar. *Aile hekimi, hastasının ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti veren bir kuruluşa başvurmasına gerek olup olmadığına karar verir. Gerek görülmesi halinde hastayı da bilgilendirerek sevk eder ve hastasına verilen sağlık hizmetini geri bildirim vasıtası ile izler.
Aile hekimliği disiplininin özellikleri şunlardır: *Normal olarak sağlık sistemiyle ilk tıbbi temas noktasını oluşturur; hizmet almak isteyenlere açık ve sınırsız bir giriş sağlar; yaş, cinsiyet ya da kişinin başka herhangi bir özelliğine bakmaksızın tüm sağlık sorunlarıyla ilgilenir. *Bireylere sunulan bakımı koordine etmek, birinci basamakta diğer sağlık çalışanlarıyla birlikte çalışmak ve gerektiğinde hasta adına üstlendiği savunuculuk göreviyle diğer uzmanların sunduğu hizmetlerle teması yönetmek suretiyle sağlık kaynaklarının etkili kullanımını sağlar. *Bireyin kendi ailesini ve yaşadığı toplumu odak noktasına alarak, kişi merkezli bir yaklaşım geliştirir. *Doktor ve hasta arasında etkili bir iletişim süreci geliştirmek suretiyle zaman içinde ilişki kurarak, kendine özgü bir danışma süreci oluşturur.
Aile hekimliği disiplininin özellikleri şunlardır: *Hastanın ihtiyacının ne olduğuna karar vermek suretiyle bakımın sürekliliğinin sağlanmasından sorumludur. *Toplumda görülen hastalıkların insidans ve prevelans hızlarının belirlenmesiyle ilgili özel bir karar verme süreci vardır. *Hastaların hem akut hem de kronik sağlık sorunlarını aynı anda yönetir. *Gelişiminin erken evresinde henüz ayrışmamış bir şekilde ortaya çıkan ve acil girişim gerektirebilen rahatsızlıkları yönetir. *Uygun ve etkili müdahalede bulunarak sağlık ve iyilik durumunu destekler. *Toplumun sağlığı için özel bir sorumluluğu bulunmaktadır. *Sağlık sorunlarını fiziksel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve varoluşsal boyutlarıyla ele alır.
Aile hekimliğinin amaçları şunlardır: *Erken tanı ve tedaviyi sağlamak, *Hastalık ve sağlık konularında sadece fiziksel etmenleri değil, sosyal ve ruhsal et-menleri de göz önüne alarak yaklaşmak, *Sağlıkla ilgili tüm konularda ilk değerlendirmeyi yapmak, *Kronik hastalıklarda sürekli bakım ve tedaviyi sağlamak, böyle hastalıkları olan kişileri izlemek, *Hastalarla uzun süreli ilişkiler kurarak onları izlemek, *Birinci basamakta verilmesi gereken hizmetleri topluma sunmak, *Bireylerin yaşam kalitesini ve sağlık düzeyini geliştirmeye çalışarak toplumların gelişmelerine katkı yapmak.
*Toplum Sağlık Merkezleri (TSM), bölgelerinde yaşayan toplumun sağlığını geliştirmeyi ve korumayı ön plana alarak sağlıkla ilgili risk ve sorunları belirleyen, bu sorunları gidermek için planlama yapan ve bu planları uygulayan, uygulatan; birinci basamak koruyucu, iyileştirici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini il sağlık müdürlüğünün sevk ve idaresinde organize eden, bu hizmetlerin verimli şekilde sunulmasını izleyen, değerlendiren ve destekleyen, bölgesinde bulunan sağlık kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu sağlayan sağlık kuruluşlardır. Bu kapsamda; toplumla ilgili hastalıkların kontrolü, çevre sağlığı, gereği halinde adli tıp hizmetleri, okul sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği, acil sağlık hizmetleri, sağlık eğitimi, laboratuvar hizmetleri gibi hizmetlerin sunumu ve gerekli kurumlarla işbirliği içinde koruyucu ve tedavi edici hizmetlerden vatandaşların en iyi şekilde yararlanması için bölgedeki nüfusun sağlık düzeyini yükseltici planların ve hizmetlerin yapılmasına destek verirler.
*TSM, kurulacak yerin özellikleri dikkate alınarak valiliklerin teklifi ve Bakanlığın onayı ile kurulur. Bu merkezlerde sağlık hizmetleri bir bütün olarak değerlendirilir. Sağlık kuruluşları ile koordinasyonu sağlamak, gerektiğinde diğer kuruluşlarla işbirliği yapmak suretiyle toplumun ver bireyin sağlığını korumak ve sağlık düzeylerini yükseltmekten sorumludur. *Toplum Sağlığı Merkezleri, aile hekimlerine aşılama, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması gibi öncelikli hizmet alanlarında, Sağlık Bakanlığının yıllık programına uygun olarak ücretsiz lojistik destekte bulunmayı amaçlamaktadır. Mevcut olan ve fiilen birinci basamak sağlık hizmeti veren AÇSAP merkezleri, verem savaş dispanserleri ve kurum hekimlikleri bir toplum sağlık merkezleri bünyesinde toplanmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, uygun olan mekânlarda ilçe sağlık idaresi, toplum sağlığı merkezi ve 112 ilk ve acil yardım istasyonlarının aynı bina bünyesinde hizmet vermesi öngörülmektedir.
*KETEM, hastanelere entegre olarak kurulduğu gibi, resmi ve özel kurumlarca da kurulabilir. Bu alanda eğitimden geçmiş hekimlerden biri, Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelere entegre olan merkezlerde Başhekimlikçe, diğer Merkezlerde ise yetkililerince merkez sorumlusu olarak görevlendirilir. *2004 yılından itibaren KETEM faaliyetlerine başlatılmıştır. 2009 yılında Kanserle Savaş Daire Başkanlığı nca 81 ilde 81 KETEM kurulmuştur. Ayrıca KETEM faaliyetlerini yürütmek üzere İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı na bağlı 34 Kadın ve Aile Sağlığı Merkezi ile toplam 122 KETEM kurulmuştur. Aktif Kanser Kayıt Sistemi Kanser Kayıt Elemanları tarafından tek tek hasta dosyaları ve elektronik veri tabanları araştırılan bilgiler, kanser kayıt formlarına aktarılmaktadır. Bu formların il sağlık müdürlüğü kanser kayıt merkezlerinde özel bilgisayar programına girilmesinin ardından dublikasyon kontrolü ve diğer kalite kontrol çalışmaları yapıldıktan sonra veriler
İkinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri temelde tedavi hizmetlerinin sunulmasını gerekli kılmaktadır. Ancak birinci basamakta tedavi edilemeyen ve uzmanlık bilgisi gerektiren poliklinik hizmetleri de bu aşamalarda sunulabilir. Başka bir ifade ile yataklı tedavi kuruluşları yatan hastaların yanı sıra poliklinik hastalarına da hizmet vermektedir.
*Yataklı tedavi kurumlarında poliklinik hizmetlerinin giderek artması, birinci basamak sağlık hizmetlerinin kullanılmamasının yanı sıra, bu basamakta verilmesi gereken hizmetlerin yerine, hastanelerin poliklinik hizmetleri için çaba ve kaynak harcamasına neden olmaktadır. *Bu durum hem ikinci basamaktan itibaren daha pahalıya mal olan hizmetlerin gereksiz kullanımı nedeni ile kaynak israfına hem de uzmanlık bilgisine sahip sağlık personelinin uzmanlık bilgisini gerektirmeyen hastaların yoğunluğu nedeni ile gerekli hizmeti vermesine engel olmaktadır.
Özel sektördeki sağlık hizmetleri beş farklı şekilde sunulmaktadır: *Özel muayenehaneler *Özel poliklinik ve tıp merkezleri *İş yeri hekimlikleri *Özel tanı laboratuar merkezleri *Özel hastaneler
Muayenehane, bir tabip tarafından mesleğini serbest olarak icra etmek üzere açılan, cerrahi ve girişimsel tıbbi işlemlerin yapılmadığı işyeridir. Türk vatandaşı olan ve hekimlik diploması olan herkes Türk Tabipler Birliği nin, bulunduğu ildeki şubesine müracaat etmek ve Maliye Bakanlığı na vergi bildiriminde bulunmak sureti ile muayenehane açabilir, serbest hekimlik yapabilir.
Özel poliklinik ve tıp merkezleri 15.02.2008 tarih ve 26788 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre kurulur ve işletilir. Poliklinikler, tıpta uzmanlık alanlarının dağılımına bakılmaksızın, temel olarak muayenehane ve diğer gerekli asgari destek hizmetleri ile bir veya birden çok tıpta uzmanlık dalı ve/veya genel pratisyenlik olarak en az iki hekimin hizmet verdiği, ayrıca istenirse ilave olarak diş hekimliği hizmetinin bir araya gelmesi ile kurulan özel sağlık kuruluşlarıdır.
Tıp merkezleri, iç hastalıkları, kadın hastalıkları ve doğum, çocuk sağlığı ve hastalıkları ve genel cerrahi tıp dallarında birer uzman hekim olmak üzere asgari dört uzmanlık dalında faaliyet gösteren ve bünyelerindeki bu uzmanlardan iç hastalıkları veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlarından bir kadrolu hekim ile kadın hastalıkları ve doğum veya genel cerrahi tıp dallarında bir kadrolu hekim olmak üzere en az iki kadrolu uzman hekim çalıştıran, ağız ve diş sağlığı alanında hizmet vermek amacıyla en az bir diş ünitesi ve diş hekimi ile sürekli ve düzenli olarak gelişmiş donanım ve personel desteği ile 24 saat süre ile ayakta teşhis ve tedavi hizmeti sunan özel sağlık kuruluşlarıdır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 91. maddesine göre 50 den daha fazla eleman çalıştıran özel şirketlerin Sosyal Sigortalar Kurumunca sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesi, ilk yardım, acil tedavi ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenlemek üzere, işyerindeki işçi sayısına ve işteki tehlikenin büyüklüğüne göre bir yada daha fazla iş yeri hekimi bulundurması gerekmektedir. Eğer özel kuruluşun eleman sayısı 700 den az ise bu iş yeri hekimi yarı zamanlı olarak çalıştırılabilir; aksi halde tam zamanlı olarak çalıştırılmak zorundadır.
Türkiye de Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönet-melik gereğince laboratuvar ve tanı merkezleri açılmakta ve işletilmektedir. Sağlık kuruluşlarında, sadece kendi hastalarına yönelik teşhis hizmetlerinde kullanılmak ve tetkiki isteyen tabibin sorumluluğunda olmak kaydıyla, laboratuvar tetkikleri ve radyolojik tetkikler, 992 ve 3153 sayılı Kanun uyarınca ruhsat alınmaksızın yapılabilir. İleri seviyedeki laboratuvar ve radyoloji tetkikleri için 992 sayılı Kanun ve 3153 sayılı Kanun hükümlerine göre ilgili dallardaki uzman tabiplerin sorumluluğunda, işleten adına ruhsatlandırılan laboratuvar ve radyoloji ünitelerini bulundurabilir veya bu hizmetleri Bakanlıkça ruhsatlandırılmış kuruluş ve/veya hastanelerden karşılayabilir.
Özel hastaneler ülkemizde sağlık hizmetlerinin kalitesinin gelişmesinde, hastaların daha iyi şartlarda hizmet alımında ve kamu hastanelerini kaliteli hizmet sunmaya zorlayarak rekabet ortamının yaratılmasında önemli bir görev yaptığını kabul etmek gerekir. Bu nedenle bu hastanelerin gelişmesi ve ülke genelinde yaygınlaşması konusunda gerekli destek sağlanmalıdır. Nitekim sağlık sektöründe özel sektörün payının %15 lerden %25 lere çıkarılması hedeflenmektedir.
Vakıf hastaneleri dışında sivil toplum kuruluşlarının bir kısmı sağlık sektöründe hizmet üretmektedirler. Ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması, diyabet ve kanser gibi belirli hastalık ya da hastalık grubuna özel faaliyette bulunan dernek ve vakıflar buna örnek olarak gösterilebilir. Ancak bu dernek ve vakıfların sunacakları hizmetlerin sınırlı olacağı dikkate alınmalıdır.
Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT 83 21.3.2016 Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri