GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ DESEN ÇALIŞMALARI DERS KİTABI

GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ DESEN ÇALIŞMALARI DERS KİTABI 10. sınıf YAZARLAR Yasemin KOZAK Nadir TAŞDEMİR DEVLET KİTAPLARI İKİNCİ BASKI..., 2012

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5026 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ...: 377 12.??.Y.0002.4144 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Doç. Namık Kemal SARIKAVAK Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA Görsel Tasarım Uzmanı Meryem ÜNSEL Banu ATİK ISBN 978-975-11-3543-8 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 08.04.2011 gün ve 2456 sayılı yazısı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı yazısı ile ikinci defa 2.350 adet basılmıştır.

İÇİNDEKİLER İs klâl Marşı... 3 Kitabımızı Tanıyalım... 9 1. ÖĞRENME ALANI DESEN BİLGİSİ... 12 İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ İ 1. Ünite : DESENİ OLUŞTURAN ELEMANLAR... 14 1. Deseni Oluşturan Elemanlar... 15 2. Nokta, Çizgi, Leke ve Doku... 17 3. Form, Oran-Oran, Ri m, Denge ve Hareket... 18 4. Birlik-Bütünlük, Kompozisyon ve Perspek f...... 19 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 21 2. ÖĞRENME ALANI DESEN UYGULAMALARI... 24 DESEN UYGULAMALARI DESEN UYGULAMALARI 2. Ünite : DESENDE NOKTA-ÇİZGİ-LEKE-DOKU... 26 1. Noktanın Önemi ve Desendeki Yeri... 27 2. Çizginin Önemi ve Desendeki Yeri... 28 3. Lekenin Önemi ve Desendeki Yeri... 30 4. Dokunun Önemi ve Desendeki Yeri... 32 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 33 3. Ünite : DESENDE IŞIK-GÖLGE VE TONLAMA... 36 1. Işık-Gölge ve Ton Değerlerinin Önemi ve Desendeki Yeri.... 37 2. Işık ve Gölgenin Sağladığı Değerler... 40 3. Işık ve Gölgenin Nesne Mekân ve Olaylar Üzerinde Etkileri... 41 4. Işık ve Gölgenin Yüzey ve Hacme Etkileri... 43 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 45 4. Ünite : DESENDE ORAN VE ORANTI... 48 1. Desende Oran ve Oran nın Önemi ve Gerekliliği... 49 2. Açılar, Parça ve Bütün İlişkileri...... 52 3. Boşluk-Doluluk, Yüzey ve Hacim Etkileri... 55 4. Model, Mekân İlişkisi ve Kompozisyon Oluşturma... 57 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 59 7

DESEN UYGULAMALARI 5. Ünite : DESENDE RİTİM-DENGE VE HAREKET... 62 1. Desende Ri m-denge ve Hareke n Önemi ve Gerekliliği... 63 2. Ritmin Desendeki Yeri... 67 3. Dengenin Desendeki Yeri... 71 4. Hareke n Desendeki Yeri... 74 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 78 DESEN UYGULAMALARI 6. Ünite : DESENDE BOŞLUK VE DOLULUK... 80 1. Desende Boşluk ve Doluluğun Önemi ve Gerekliliği... 81 2. Hacimlerin Boşluktaki Yeri ve Yüzeye Yerleş rilmesi... 85 3. Model ve Objelerde Boşluk ve Doluluk İlişkisi... 89 4. Mekân ve Kompozisyonda Boşluk ve Doluluk İlişkisi... 92 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 97 7. Ünite : DESENDE PERSPEKTİF UYGULAMALARI... 100 1. Perspek f ve Perspek f Kuralları... 101 2. Perspek f Çeşitleri... 115 3. Desende Çizgi Perspek fi... 118 4. Desende Hava Perspek fi... 121 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 124 8. Ünite : DESENDE KOMPOZİSYON... 126 1. Kompozisyonun Önemi ve Desendeki Yeri... 127 2. Kompozisyon İlgi Merkezi... 132 3. Kompozisyon Çeşitleri... 135 4. Açık Kompozisyon ve Kapalı Kompozisyon... 139 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları... 144 Gözlem Formu... 147 Terimleri Sözlüğü... 149 Kaynakça... 153 Görsel Kaynakça... 155 Cevap Anahtarı... 155 8

KİTABIMIZI TANIYALIM 12 13 Öğrenme alanı kapaklarını gösterir. Öğrenme alanı içinde yer alan ünite ve konuları gösterir. DESEN UYGULAMALARI DESEN UYGULAMALARI 24 25 9

KİTABIMIZI TANIYALIM 2. Ünite Ünite kapaklarını gösterir. Van Gogh (1888) Ünitelerde yer alan konu başlıklarını gösterir. 26 Üniteye ilişkin ön bilgilerin harekete geçirilmesini sağlayacak çalışmaları kapsar. 2.Ünite Ünitenin adını ve numarasını gösterir. Ünitelerde yer alan konu başlıklarını gösterir. Konuya ilişkin ön bilgilerin harekete geçirilmesini sağlayacak çalışmaları kapsar. Ünitenin kazanımlarına göre inceleme ve uygulama çalışmalarını kapsar. 1. - - - Etkinliklerde kullanılabilecek araç gereçleri kapsar. 27 10

KİTABIMIZI TANIYALIM Ünite ile ilgili öğrenilen bilgi ve deneyimleri değerlendirmeye yönelik soruları, öz değerlendirme ve dereceli puanlama anahtarını kapsar............................................. 124 - - 1. 2. - - - - - - 29 Etkinliğin başarılı olabilmesi için yapılan önerileri gösterir. Ünitelere göre konu anlatımlarını kapsar. Desen çalışmalarında kullanılan uygulama tekniklerini kapsar. Ünitenin kazanımlarına göre bilgi ve deneyimleri artırmaya yönelik ödevleri kapsar. - - - - - 17 : Ünitenin kazanımlarına göre inceleme çalışmalarını kapsar. - - - - - 30 18 Etkinliklerde yer alan çalışmaların nasıl yapılması gerektiğini ve etkinlik sürecinde uyulması gereken kuralları gösteren yönergedir. 11

ÖĞRENME ALANI DESEN BİLGİSİ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN BİLGİSİ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ LGİ S İ DESEN Bİ L 12

1. ÜNİTE DESENİ OLUŞTURAN ELEMANLAR 1. Deseni Oluşturan Elemanlar 2. Nokta, Çizgi, Leke ve Doku 3. Form, Oran-Oran, Ri m, Denge ve Hareket 4. Birlik-Bütünlük, Kompozisyon ve Perspek f İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ İ LGİ S İ D E S E N B İ L G İ S İ 13

1. DESENİ OLUŞTURAN ELEMANLAR Ünite Mustafa Ayaz (1974) 1. Deseni Oluşturan Elemanlar 2. Nokta, Çizgi, Leke ve Doku 3. Form, Oran-Oran, Ri m, Denge ve Hareket 4. Birlik-Bütünlük, Kompozisyon ve Perspek f 14

1.Ünite DESENİ OLUŞTURAN ELEMANLAR Hazırlık Çalışması Desenin elemanlarını ve ilkelerini araş rınız. Farklı Dönemlere ait sanatçıların desenlerini derleyerek Sanat Dönemleri ne göre bu elemanların nasıl kullanıldığını inceleyiniz. Gözlemlerinizi ve derlediğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. Deseni Oluşturan Elemanlar Önceden çizdiğiniz desenlerde ve incelediğiniz eserlerde desen türlerini ve desenin elemanlarının nasıl kullanıldığını ve bu elemanların hangi ilkelere göre kullanıldığını ha rlayınız. Bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-1 Görsel 1, 2 ve 3 ü inceleyiniz. Görsellere ait soruları sınıf içinde tar şınız. Yönergeler doğrultusunda şemalar oluşturarak desenlerde eleman ve ilkelerin nasıl kullanıldığını inceleyiniz. 1. Görsel 1 deki eser, sizce hangi desen türüne ai r? 2. Desende çizgiler nasıl kullanılmış r? 3. Ne tür ışıkla aydınlatma sağlanmış r? 4. Açık, orta ve koyu çizgiler nerelerde ve nasıl kullanılmış r (Işığın türünü ve yönünü göz ününde bulundurarak cevaplayınız.)? 5. Kompozisyonda ışığın yönüne göre ışıklı ve gölgeli alanlar nerelerde gruplandırılmış r? 6. Işıklı ve gölgeli alanlar birbirleriyle nasıl ilişkilendirilmiş r? Basit bir şema oluşturunuz. 7. Kompozisyonda denge nasıl oluşturulmuştur? Basit çizimlerle bu dengeyi göstermeye çalışınız. 8. Kompozisyondaki hareket nasıldır? Hareke n yönüne göre basit bir şema oluşturunuz. 9. Kompozisyondaki ritmin oluşturulmasında desenin elemanları nasıl kullanılmış r? 10. Kompozisyondaki birlik ve bütünlüğün sağlanmasında çizginin diğer elemanlarla ilişkisini değerlendiriniz. 11. Dokusal etkilerin oluşturulmasında çizgilerin nasıl kullanıldığını inceleyip değerlendiriniz. 1 Millet (Mile) (1814-1875), Eskiz, (1861), Beaux (Bo) Kütüphanesi, Fransa 15

1. Görsel 2 deki eser, sizce hangi desen türüne ai r? 2. Kompozisyonda leke dağılımı nasıl oluşturulmuştur? 3. Işığın türü ve yönü, kompozisyondaki leke dağılımını nasıl etkilemiş r? Açık, orta ve koyu leke dağılımlarını gösteren basit çizimler yapınız. 4. Kompozisyonda açık, orta ve koyu lekeler birbirleriyle nasıl ilişkilendirilmiş r? Basit çizimlerle lekelerin büyük-küçük ilişkisini, açık, orta ve koyu lekelerin nasıl gruplandırıldığını gösteriniz. 5. Kompozisyonda dengenin oluşturulmasında, lekelerin dağılımı ve yönü nasıldır? Basit bir şema oluşturunuz. 2 Dandre-Bardon (Dadri-Bardo) (1700-1783), Eskiz, (?),Louvre (Lur) Müzesi, Fransa 6. Kompozisyondaki hareke ve ritmi, basit bir şema ile gösteriniz. 7. Kompozisyonda bütünlüğün sağlanmasında, lekenin diğer elemanlarla ilişkisini değerlendiriniz. 8. Dokusal etkilerin oluşturulmasında, lekenin önemini değerlendiriniz. 9. Kompozisyondaki nesneler, figürler ile boşluklar arasında nasıl ilişki kurulmuştur? Boşlukları ve dolulukları basit bir şema ile gösteriniz. 1. Görsel 3 teki eser, sizce hangi desen türüne ai r? 2. Desende açık, orta, koyu çizgi ve lekeler nasıl kullanılmış r? 3. Işığın türüne ve yönüne göre ton değerleri nasıl dağılım göstermektedir? Bu dağılımı basit çizimlerle gösteriniz. 4. Hacmin oluşumunda ton değerleri nasıl kullanılmış r? 5. Nesnelerin ve figürlerin mekânla ilişkisinde ton değerleri nasıl kullanılmış r? 6. Kompozisyonda denge nasıl oluşturulmuştur? 7. Kompozisyondaki ritmi ve hareke basit bir şema ile gösteriniz. 8. Kompozisyonda birlik ve bütünlüğün sağlanmasında elemanların birbirleriyle olan ilişkisini değerlendiriniz. 9. Kompozisyondaki nesneler ve figürlerle boşluklar arasında nasıl ilişki kurulmuştur. Boşlukları ve dolulukları basit bir şema ile gösteriniz. 3 Bray (Brey)(1627-1697), Mısır ı Ziyaret,Eskiz(1655),Özel Koleksiyon, Fransa Kullanabileceğiniz Malzemeler: 25x35 cm resim kâğıtları, resim altlığı, kurşun kalem, füzen, sangın, pastel, çini mürekkebi, rça, su kabı. 16 Desen, resim sana nın temelidir; görülen ya da hayal edilen bir nesneyi, bir konuyu, bir kavramı çizgi ve lekeyle anlatmak r. Desen türlerini ka kurallarla guruplandırmak doğru değildir. Genel anlamda desen türleri nitelik ve ögeler açısından iki başlık al nda toplanabilir. Nitelik açısından desen, akademik ve ar s k; ögeler açısından ise çizgisel, lekesel ve ton değerleriyle desen olmak üzere türlere ayrılır. Desen çalışmalarında başarının sağlanabilmesi için desenin elamanlarını ve ilkelerini iyi tanımak ve uygulamak gerekir. Desenin elemanları; çizgi, leke, ton değerleri, biçim (form), doku, doluluk (mas), boşluk (espas) ve perspek ir. Sanatçı, desenin ele-

manlarının hepsini kullanabileceği gibi birkaçını kullanarak da kendi anla m dilini oluşturabilir. Desenin ilkeleri; oran, ri m, denge, hareket, yön, derinlik, birlik, tekrar, egemenlik, aralık (mesafe), zıtlık ve koramdır. Desenin biçimsel tasarımı, elemanların ilkeler doğrultusunda anla mcı bir düzen içinde bir araya ge rilmesiyle mümkün olmaktadır. Amaçlanan birlikteliği sağlamak da eleman ve ilkelerin doğru kavranması ve uygulanabilmesiyle oluşturulabilir. Bu da çok desen çizmekle mümkündür. 2. Nokta, Çizgi, Leke ve Doku Desende nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarının önemini arkadaşlarınızla tar şınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-2 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon (düzenleme) oluşturunuz. Kompozisyonunuzda nesnelerin dağılımına, aralıklarına, boşluklara, büyük-küçük ve yatay-dikey ilişkilerine dikkat ediniz. Işığın nesneler üzerindeki etkisini ve nesnelerin dokusal yapılarını inceleyiniz. Nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak oluşturduğunuz kompozisyonun desenini çiziniz (Görsel 4). 4 Banu ATİK, Natürmort, Eskiz, Ankara UYARI Desenini çizmek için bir kompozisyon oluştururken düzenlemede birlik, bütünlük ve dengenin sağlanmasına çalışınız. Bunun için kompozisyonda farklı büyüklükte ve uzunlukta nesneler seçiniz. Bu nesnelerin farklı geometrik yapılara sahip olmasına dikkat ediniz. Nesneleri yatay, dikey, çapraz (diyagonal) konumlarda yerleş riniz. Nesneleri birbirlerinin önünde ve arkasında kalacak şekilde düzenleyiniz. Bu düzenlemede eşit boşlukların kalmamasına dikkat ediniz. Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi. DERS İÇİ ETKİNLİK-3 Okulunuzun bahçesine çıkınız. Çevrenizi gözlemleyiniz. Ağaçları inceleyiniz. Bir ya da birkaç ağacın gövdesini, gövdesinin toprağa bağlan sını, dallar arasındaki boşlukları inceleyiniz. Işığın geliş yönüne, hacmin ve dokuların oluşumundaki etkisine dikkat ediniz. Nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak ağaçların desenini çiziniz (Görsel 5). ÖNERİ Okulunuzun yakınında park, bahçe, orman vb. yerler varsa, çalışmalarınızı bu alanlarda yapmanız daha etkili olacak r. 5 Banu ATİK, Ağaçlar, Eskiz, Ankara 17

Nokta: Görsel anla mın temel elemanlarındandır. İki veya üçüncü boyuta sahip değildir. Bulunduğu yere göre iki çizginin birleş ği ya da kesiş ği yeri, bir düzlemin köşesini, mekân içinde bir yeri gösterebilir. Noktalar, yan yana geldiğinde çizgiyi; bir alan içinde dağınık olarak bulunduğunda ise lekeleri oluşturur. Çizgi: Görsel anla mın temel aracıdır. Nesneyi tanıma ve öğrenme, taslağını hazırlama amaçlı kullanılır. Düşüncelerin, olayların ve kavramların ifade edilmesinde başvurulan en yalın anla m aracıdır. Çizgi, basit bir anla m aracıdır; çünkü çok kolay meydana gelmektedir. İz bırakan bir nesnenin kâğıtla teması, çizgiyi oluşturmaktadır ancak çizgi karmaşık bir olgudur; sanatçının hayal gücüne, sezgilerine, bilgisine, sana nın kalitesine göre biçimlenmektedir. Farklı araç ve tekniklerle sonsuz çizgi türleri elde edilebilmektedir. Plas k ve geometrik bir kavram olan çizgi; düz, eğik, dik, yatay, kırık vb. şekillerde kullanılır. Düz çizgiler, durgun ve hareketsizdir. Dik-düz çizgi, bu durumu biraz hareketlendirir; eğri çizgiler ise dinamik ve hareketli çizgilerdir. Leke: Işığın nesne üzerinde bırak ğı açık, orta ve koyu ton değerleridir. Formların tanınmasında ve algılanmasında önce konturlar aranır. Göz, bu konturlardan hareketle kitleyi görmeye yönelmektedir. Daha sonra göz kenar çizgilerinden ayrılır ve formları lekeler halinde algılamaya başlar. Bu lekelerin renkli, açık, orta ve koyu değerlerde olmaları, ilk aşamada önem taşımamaktadır. Çizgi, düşüncelerin sergilenmesini sağlarken açık, orta ve koyu lekeler de bu düşüncelerin oluşmasını desteklemektedir. Doku: Her nesne kendine has bir dış yapıya sahip r. Bu dış yapı, nesnenin iç yapı özelliğinin dışa vuran görsel ve dokunsal etkisidir. Bu etki sert ya da yumuşak r. Nesnelerin görünümündeki ayrıcalıkları sağlayan şey, bu dokusal farklılıklardır. Bu farklılık, görme ya da dokunma duyuları ile algılanabilir. 3. Form, Oran-Oran, Ri m, Denge ve Hareket Desen çalışmalarında kompozisyonda kullanılan formlar ve formların oranları ritmin, dengenin ve hareke n oluşumundaki önemine ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-4 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonunuzda nesnelerin dağılımına, oranlarına, büyük-küçük ilişkilerine dikkat ederek denge oluşturmaya çalışınız. Nesnelerin dokusal yapılarını inceleyiniz. Işığın türü ve yönüne dikkat ederek desenini çiziniz (Görsel 6). Desenin elemanlarını kullanırken kompozisyonda ritmin ve hareke n oluşmasını sağlamaya çalışınız. Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi. 6 Banu ATİK, Natürmort, Eskiz, Ankara 18

DERS İÇİ ETKİNLİK-5 Okulunuzun bahçesine ya da park, bahçe gibi açık alanlara gidiniz. Çevrenizi gözlemleyiniz. Ağaçların, çevresindeki nesnelerle olan ilişkisini inceleyiniz. Bir ya da birkaç ağacı, çevresindeki nesnelerle birlikte değerlendirerek kendinize bir kompozisyon seçiniz. Seç ğiniz kompozisyonda dengenin sağlanmasına dikkat ediniz. Işığın geliş yönüne dikkat ederek desenini çiziniz (Görsel 7). Desenin elemanlarını kullanırken kompozisyonda ritmin ve hareke n oluşmasını sağlamaya çalışınız. UYARI Kompozisyonunuzda oranlara ve ağaçların nesnelerle olan ilişkisine, dokusal yapılarına dikkat ediniz. Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi. 7 Banu ATİK, Merdiven, Tabure ve Ağaçlar, Eskiz, Ankara Form: Nesnelerin biçimini, dış görünüşünü ifade eder. Bir nesnenin, ışık-gölge ile maddesel hacminin anla lmasına denir. Oran: Kompozisyonda kullanılan elemanların ölçülendirilmesinin kendi içinde, birbirleriyle ve bütünle olan ilişkisidir. Oranların doğru tespit edilmesi, kompozisyonda dengenin ve uyumun oluşmasını sağlar. Bu denge ve uyumun sağlanması da kompozisyondaki dinamizmi ar rır. Plas k sanatlarda en yetkin ölçülendirme Al- n Oran (Al n Kesit) dır. Al n Oran, bir yüzeyin parçalara bölünürken parçalar arasındaki uyumun en yetkin ölçülerle sayısal ve geometrik bağlan yla ifadesidir. Al- n oran; basit bir formülle, bir bütünün iki parçaya ayrıldığında küçük parçanın oranı ile büyük parçanın bütüne oranın eşit olmasıdır (Görsel 8). Bu hesaplamada 1.618 değeri bulunur yani küçük parça 1 ise büyük parça 1.618 dir. A AB BC B = BC AC = 1.618 8 Al n Oran (Al n Kesit) C C Mısır piramitlerinde, Yunan tapınaklarında ve Rönesans Dönemine ait eserlerde al n oran kullanılmış r. Günümüz sana nda ise bu durum eski zorunluluğunu yi rmiş r. Ri m: Kompozisyonun temel ilkelerinden biridir. Desenin kurgusu içinde desenin elemanlarının tekrarlanmasıyla sağlanan uyuma denir. Ancak bu tekrarlama tekdüze ve simetrik olmayıp sistemli, uyumlu ve özgün olmalıdır. Bu ilke kompozisyonda birliği ve bütünlüğü de sağlamaktadır. Denge: Kompozisyonun temel ilkelerinden bir diğeri de dengedir. Kompozisyonda yer alan görsel elemanların algısal eş değerlik oluşturacak biçimde dağılımı dengeyi oluşturmaktadır. Kompozisyonda kullanılan elemanların kendi içinde gruplanarak diğer elemanlara ağır basmaması gerekmektedir. Denge aynı zamanda kompozisyonda birliğin oluşmasını da sağlamaktadır. Kompozisyondaki hareket ve yön de dengeyi etkilemektedir. Karşıt yönlerin ve hareketlerin olması dengeyi oluşturmaktadır. Tek yönlü bir harekete sahip kompozisyonda dengenin sağlanması oldukça zordur. Hareket: Kompozisyonda görsel elemanların yön değiş rmesiyle ortaya çıkmaktadır. Hareket, ritmi oluşturarak kompozisyonda dinamizmi ar rır. AB 4. Birlik-Bütünlük, Kompozisyon ve Perspek f Atölyenizde bulunan nesnelerden birkaç tane seçiniz. Her biriniz atölyenizde bir yer belirleyerek burada seç ğiniz nesnelerle bir düzenleme yapınız. Düzenlemenizi arkadaşlarınızın yap ğı düzenlemelerle karşılaş rarak kompozisyon, birlik ve bütünlük açısından değerlendiriniz. 19

DERS İÇİ ETKİNLİK-6 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesneleri kullanarak bir kompozisyon oluşturunuz. Nesneleri yerleş rirken büyükküçük ilişkilerini, yatay ve dikey konumlarını göz önünde bulundurarak dengenin sağlanmasına dikkat ediniz. Işığın geliş yönüne dikkat ederek kompozisyonun desenini çiziniz (Görsel 9). Desenin elemanlarını kullanırken birlik ve bütünlüğü oluşturmaya çalışınız. UYARI Çizimlerinizde ışığın yönüne göre oluşan gölgelere ve nesneler üzerinde oluşan belirlilik ve belirsizliklere dikkat ediniz. Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi. 9 Banu ATİK, Natürmort, Eskiz, Ankara Birlik-Bütünlük: Kompozisyonda birlik ve bütünlüğün oluşması; çizgi, leke, doku, biçim ve boşluk gibi elemanların birbirleriyle bağlan lı ve uyumlu biçimde bir araya ge rilmesiyle oluşur. Birliğin oluşması için kompozisyonda egemenlik, zıtlık ve tekrar ilkelerinin uygulanması gerekmektedir. Bu ilkeler, aynı zamanda ri m ve dengenin oluşmasını da sağlamaktadır. Kompozisyon: Bir amaç için bir araya ge rilmiş elemanlardan oluşan este k düzendir. Desen çalışmalarında genelde model kullanılır. Kompozisyon, modelin hazırlanması ya da hazır bir modelin seçilerek çalışma yüzeyine aktarılması sorunlarıyla ilgilidir. Bu düzenleme yapılırken ya da hazır bir model seçilirken yine kompozisyonun ilkelerine uyulmalıdır. DERS İÇİ ETKİNLİK-7 Farklı büyüklükte birkaç karton kutu ve kasadan bir kompozisyon oluşturunuz. Kutu ve kasaları farklı yönlere bakacak şekilde düzenleyiniz (Görsel 10). Kompozisyonunuzu inceleyiniz. Ufuk çizgisini ve kaçar noktaları belirleyiniz. Perspek f kurallarına uyarak kompozisyonunuzun desenini çiziniz. UYARI Çizimlerinizde ışığın yönüne göre oluşan gölgelerin yönlerine, uzunluğuna, genişliğine ve açılarına dikkat ediniz. 10 Banu ATİK, Kasalı Natürmort, Eskiz, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi, cetvel. 20

Perspek f: Doğadaki nesneler, uzaklaş kça küçülüyormuş ve renkleri solup belirsizleşiyormuş hissi verir. Bu durumun çizgi ve renkle ifade edilmesinde belirlenen kurallar, perspek fi oluşturmaktadır. Perspek f, çizgi perspek fi ve hava (atmosfer) perspek fi olmak üzere ikiye ayrılır: a) Hava (Atmosfer) Perspek fi: Nesneler bizden uzaklaş kça atmosferin de etkisiyle belirsizleşir ve renkleri soluk görünür. Yakındaki nesneler daha net, renkleri daha parlak görünürken uzaktaki nesneler silik, renkleri mat ve gri görünür. Bu durumun resimde renk ve tonla ifade edilmesine hava perspek fi denir. b) Çizgi Perspek fi: Nesnelerin bizden uzaklaş kça küçülmesinin çizim kuralları içinde ifade edilmesidir. 1. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Desen nedir?............ 2. Form nedir?............ 3. Görsel anla mın temel elemanlarındandır. İki veya üçüncü boyuta sahip değildir. Bulunduğu yere göre iki çizginin birleş ği ya da kesiş ği yeri, bir düzlemin köşesini, mekân içinde bir yeri gösterebilir. Yukarıda verilen paragra a desenin hangi elemanı anla lmış r? A) Çizgi B) Leke C) Nokta D) Doku E) Form 4. Aşağıdakilerden hangisi, kompozisyonun ilkelerinden biri değildir? A) Birlik B) Leke C) Hareket D) Ri m E) Denge Aşağıda verilen tümcelerde yer alan yargılar doğru ise tümce başında verilen boşluğa (D), yanlış ise (Y) yazınız. 5. (..) Çizgi desenin temel elemanıdır. 6. (..) Ri m desenin elemanlarından biridir. 7. (..) Doku desenin ilkelerinden biridir. 8. (..) Desenin kurgusu içinde desenin elemanlarının tekrarlanmasıyla sağlanan uyuma oran denir. 9. (..) Kompozisyonda hareket, görsel elemanların yön değiş rmesiyle ortaya çıkmaktadır. 10. (..) Kompozisyonda birlik ve bütünlük; çizgi, leke, doku, biçim ve boşluk gibi elemanların birbirleriyle bağlan lı ve uyumlu biçimde bir araya ge rilmesiyle oluşur. Aşağıdaki tümcelerde verilen boşlukları doğru sözcüklerle doldurunuz. 11. Kompozisyonda kullanılan elemanların ölçülendirilmesinin kendi içinde, birbirleriyle ve bütünle olan ilişkisine.. denir. 12. Bir amaç için bir araya ge rilmiş elemanlardan oluşan este k düzene. denir. 21

DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI (ANALİTİK) Deseni Oluşturan Elemanlar Ünitesi ndeki çalışmalarınızı değerlendirmek için öğretmeninizle aşağıdaki puanlama anahtarını kullanınız. Nitelikler Geliş rilebilir (1) Yeterli (2) Başarılı (3) Desenin Elemanlarını Kullanma (45) Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Bu elemanları kullanarak ışığın yönü ve şidde- ni belirtmede yetersiz kalmış- r. Nokta, çizgi ve leke elemanını kullanarak nesnelerin hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmede sınırlı kalmış r. Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak ışığın yönüne ve şidde ne göre açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Nokta, çizgi ve leke elemanını kullanarak nesnelerin hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmiş r. Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak ışığın yönüne ve şidde ne göre açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Nokta, çizgi ve leke elemanlarını kullanarak her nesnenin kendine özgü fiziksel yapılarına uygun hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmiş r. Oranları Belirleme (15) Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını belirlemede yetersiz kalmış r. Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını doğru belirlemiş r. Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını doğru belirlemiş r. Kompozisyonlarında sadece nesnelerin oranlarını değil nesneler arasında kalan boşlukların oranlarını da doğru belirtmiş r. Perspek f Kurallarını Uygulama (15) Çalışmalarında ufuk çizgisini ve kaçan noktaları belirlemede yetersiz kamış r. Nesnelerin çiziminde çizgisel perspek f ve hava perspek fi kurallarını uygulamada sınırlı kalmış r. Çalışmalarında hazırlanan kompozisyonun konumuna göre ufuk çizgisini ve kaçan noktaları doğru belirlemiş r. Nesnelerin çiziminde çizgisel perspek f ve hava perspek fi kurallarını uygulamış r. Çalışmalarında hazırlanan kompozisyonun konumuna göre ufuk çizgisini ve kaçan noktaları doğru belirlemiş r. Nesnelerin çiziminde çizgisel perspek f ve hava perspek fi kurallarını eksiksiz uygulamış r. Kompozisyonun İlkelerine Uyma (25) Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmada yetersiz kalmış r. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmada sınırlı kalmış r. Desenin elemanlarını ilkeler doğrultusunda kullanarak birlik ve bütünlüğü oluşturmada sınırlı kalmış r. Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmuştur. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmuştur. Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmuştur. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmuştur. Desenin elemanlarını ilkeler doğrultusunda kullanarak birlik ve bütünlüğü oluşturmuştur. Örnek bir puanlama şu şekildedir: Bir öğrenci, desen çalışmalarında puanlama anahtarının kompozisyonun ilkelerine uyma boyutunda başarılı düzeyindeki niteliklere, oranları belirleme boyutunda geliş rilmeli düzeyindeki niteliklere, perspek f kurallarını uygulama boyutunda yeterli düzeyindeki niteliklere, desenin elemanlarını kullanma boyutunda başarılı düzeyindeki niteliklere ulaşmış r. O halde bu öğrenci, birinci boyu a 45, ikinci boyutta 8,33, üçüncü boyu a 10, dördüncü boyu a 15 puan alarak toplamda 78,33 puan elde etmiş r. 22

ÖZ DEĞERLENDİRME Ünitede yer alan etkinliklerde sergilediğiniz performansınızı düşünerek aşağıdaki ifadeleri okuyup yanlarındaki boşlukları doldurunuz. 1. Bu ünitede geçen etkinliklerde neler öğrendim?... 2. Etkinliklerde desenin elemanlarını kullanırken neleri iyi yap m?........ 3. Etkinliklerde desenin elemanlarını kullanırken nerelerde zorlandım? Neden?........ 4. Desenin elemanlarını kullanırken nerelerde yardıma ih yaç duydum?............ 5. Desenin elemanlarını kullanırken hangi alanda kendimi daha çok geliş rmeliyim?.......... 6. Daha sonraki çalışmalarımda neleri farklı yapacağım?............. 23

ÖĞRENME ALANI DESEN UYGULAMALARI DESEN UYGULAMALARI 24

2. ÜNİTE DESENDE NOKTA-ÇİZGİ-LEKE-DOKU 1. Noktanın Önemi ve Desendeki Yeri 2. Çizginin Önemi ve Desendeki Yeri 3. Lekenin Önemi ve Desendeki Yeri 4. Dokunun Önemi ve Desendeki Yeri 3. ÜNİTE DESENDE IŞIK-GÖLGE VE TONLAMA 1. Işık-Gölge ve Ton Değerlerinin Önemi ve Desendeki Yeri 2. Işık ve Gölgenin Sağladığı Değerler 3. Işık ve Gölgenin Nesne Mekân ve Olaylar Üzerinde Etkileri 4. Işık ve Gölgenin Yüzey ve Hacme Etkileri 4. ÜNİTE DESENDE ORAN VE ORANTI 1. Desende Oran ve Oran nın Önemi ve Gerekliliği 2. Açılar, Parça ve Bütün İlişkileri 3. Boşluk-Doluluk, Yüzey ve Hacim Etkileri 4. Model, Mekân İlişkisi ve Kompozisyon Oluşturma 5. ÜNİTE DESENDE RİTİM-DENGE VE HAREKET 1. Desende Ri m-denge ve Hareke n Önemi ve Gerekliliği 2. Ritmin Desendeki Yeri 3. Dengenin Desendeki Yeri 4. Hareke n Desendeki Yeri 6. ÜNİTE DESENDE BOŞLUK VE DOLULUK 1. Desende Boşluk ve Doluluğun Önemi ve Gerekliliği 2. Hacimlerin Boşluktaki Yeri ve Yüzeye Yerleş rilmesi 3. Model ve Objelerde Boşluk ve Doluluk İlişkisi 4. Mekân ve Kompozisyonda Boşluk ve Doluluk İlişkisi 7. ÜNİTE DESENDE PERSPEKTİF UYGULAMALARI 1. Perspek f ve Perspek f Kuralları 2. Perspek f Çeşitleri 3. Desende Çizgi Perspek fi 4. Desende Hava Perspek fi 8. ÜNİTE DESENDE KOMPOZİSYON 1. Kompozisyonun Önemi ve Desendeki Yeri 2. Kompozisyon İlgi Merkezi 3. Kompozisyon Çeşitleri 4. Açık Kompozisyon ve Kapalı Kompozisyon 25

2. DESENDE NOKTA-ÇİZGİ-LEKE-DOKU Ünite Van Gogh (1888) 1. Noktanın Önemi ve Desendeki Yeri 2. Çizginin Önemi ve Desendeki Yeri 3. Lekenin Önemi ve Desendeki Yeri 4. Dokunun Önemi ve Desendeki Yeri 26

2.Ünite DESENDE NOKTA-ÇİZGİ-LEKE-DOKU Hazırlık Çalışması Klasik ve Çağdaş Dönem sanatçıların desenlerini inceleyiniz. Sanatçıların nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarından hangilerini ağırlıklı olarak kullandığını belirlemeye çalışınız. Sanatçılar arasında bu elemanların kullanılmasında oluşan üslûp farklılığını değerlendiriniz. Gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. Noktanın Önemi ve Desendeki Yeri Noktanın desendeki yeri ve önemine ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-1 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonunuzda kumaşla birlikte farklı büyüklükte ve farklı geometrik formlara sahip nesneler kullanınız. Nesneler üzerinde ışığın etkisiyle oluşan dokusal etkileri inceleyiniz. Nokta elemanı ağırlıkta olmak üzere çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak hazırladığınız kompozisyonun desenini çiziniz (Görsel 11). Noktanın; çizgi, leke ve doku elemanları ile ilişkisini kurmaya çalışarak kompozisyonda bütünlük oluşturunuz. 11 Banu ATİK, Koltuklu Natürmort, Eskiz, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıtları, resim altlığı, mürekkepli kalemler. DERS İÇİ ETKİNLİK-2 Okulunuzun bahçesine ya da park, bahçe gibi açık alanlara gidiniz. Çevrenizdeki bitkileri gözlemleyiniz. Dalların gövde, yaprak ve çiçekle olan ilişkisini; bitkinin toprakla olan bağlan sını yakından inceleyiniz. Bitkilerin dokusal yapısına dikkat edip nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak desenini çiziniz. Çizimlerinizde nokta elemanına ağırlık veriniz (Görsel 12). Noktanın çizgi, leke ve doku elemanları ile ilişkisini kurmaya çalışarak bütünlük oluşturunuz. 12 Banu ATİK, Manzara, Eskiz, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıtları, resim altlığı, mürekkepli kalemler. 27

Desenin temel elemanlarından biri olan nokta, durağandır. Noktalar; eşit aralıklarla yan yana geldiğinde yüzeyleri, farklı sıklıklarla bir araya geldiğinde de açık, orta ve koyu tonlarla formları oluşturur. Noktaların yüzey üzerinde sıklaşıp seyrelerek yön değiş rmesi de hareke oluşturmaktadır. Nokta elemanı, tek başına yüzeyler ve formlar oluştururken diğer elemanlarla kullanıldığında farklı görsel ve dokusal etkiler oluşturmaktadır. Bunun yanında belirli bir yöne doğru güçlü bir hareke durdurarak ya da farklı bir yöne doğru yönlendirmeye neden olarak kompozisyonda dinamizmi ar rır. Diğer elemanlarla ilişkisinde kompozisyonda ri m, denge ve hareket oluşturur. 2. Çizginin Önemi ve Desendeki Yeri Çizginin desendeki yeri ve önemine ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-3 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonunuzda farklı yapısal özelliğe sahip nesneler kullanınız. Işığın nesneler üzerindeki etkisini inceleyiniz. Nesnelerin dokusal yapısına dikkat edip çizgi, nokta, leke ve doku elemanını kullanarak desenini çiziniz. Deseninizde ağırlıklı olarak çizgi elemanını kullanınız (Görsel 13). Çizginin; nokta, leke ve doku elemanları ile ilişkisini kurmaya çalışarak bütünlük oluşturunuz. 13 Banu ATİK, Natürmort, Eskiz, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıtları, resim altlığı, resim kalemi. DERS İÇİ ETKİNLİK-4 Atölyenizde bulunan nesnelerle bir düzenleme oluşturunuz. Fazla sayıda nesne kullanmayınız. Düz yüzeyli, simetrik nesneler yerine, ayakkabı, çanta, şemsiye, ceket, sepet, kozalak vb. nesneleri tercih ediniz. Bu tür nesneler, iç kontur çizgilerini etkin kullanmanızı sağlayacak r. Işığın nesneler üzerindeki etkisini ve nesnelerin dokusal yapılarını inceleyiniz. Farklı kalınlıktaki ağaç uçlar ve çini mürekkebi ile çizgi, leke, nokta ve doku elemanını kullanarak desenini çiziniz (Görsel 14). Çizgi elemanının nokta, leke ve doku elemanları ile ilişkisini kurmaya çalışarak bütünlük oluşturunuz. Kullanabileceğiniz Malzemeler: 35x50 cm resim kâğıtları, resim altlığı, farklı kalınlıkta ağaç uçlar, çini mürekkebi, su kabı. 14 Banu ATİK, Çizme, Lavi, Ankara UYARI Çalışmanızda, farklı kalınlıktaki ağaç uçları çini mürekkebine ba rarak kullanınız. Uçları, kâğıt yüzeyine bazen güçlü bazen hafif dokundurarak çizgisel dokular oluşturunuz. Bunun için ışığın geliş yönüne göre açık ve koyu çizgileri nerede kullanacağınızı önceden tasarlamaya çalışınız. 28

DERS İÇİ ETKİNLİK-5 Park, bahçe gibi açık alana çıkınız. Çevrenizdeki bitkileri gözlemleyiniz. Aşağıdaki yönergelere göre lavi desen çalışınız. 1. Bir ya da birkaç bitki seçiniz. Bitkinin fiziksel yapısını inceleyiniz. Gün ışığının bitki üzerindeki etkisini de göz önüne alarak çizgi, leke, nokta ve doku elemanlarını kullanarak desenini çiziniz (Görsel 15). Çizginin diğer elemanlarla ilişkisini kurmaya çalışarak bütünlük oluşturunuz. 2. Bir ya da birkaç bitki seçiniz. Farklı kalınlıkta ağaç uçlar ve çini mürekkebi kullanarak bitkinin desenini çiziniz (Görsel 16). Çizgi elemanıyla leke, nokta ve doku elemanlarının ilişki kurmasını sağlayarak bütünlük oluşturunuz. 15 Premazzi (premazi) (1814-1891), Desen (1864), Özel Kolleksiyon, Leningrad 16 Banu ATİK, Manzara, Lavi, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim altlığı, farklı kalınlıkta ağaç uçlar, renkli çini mürekkepleri, su kabı. ÖNERİ Bu çalışmada farklı renkte mürekkepler kullanarak renkli desen çalışabilirsiniz. Çizgi, kitleyi boşluktan ayırır ve tanı r. Boşluk ve doluluk arasını oluşturan çizgi, formun maddi olarak algılanmasını sağlamaktadır. Onun, üç boyutlu olduğu hissini vererek dokunma duyusunu harekete geçirmektedir. Bu durum çizgiye, diğer elemanlardan daha saf ve etkileyici bir nitelik kazandırmaktadır. Resimleme çalışmalarında çizgi, tek başına gereksinimleri karşılayabilmektedir. Bir yüzey sana elemanı olan çizgi, hareket ve güce sahip r; bu nedenle tanınması ve kullanılması zordur. Çizgiler, yapılarından kaynaklanan bazı anlamlara sahip r. Sanatçının heyecanını yansı r ve insanda birtakım duygular uyandırır. Bu özelliğiyle ifadenin temelini ve sanatçının üslubunu oluşturmaktadır. Sanatçı, en karmaşık duygularını çizgi aracılığıyla en yalın biçimde ifade edebilmektedir. Bu nedenle her sanatçının çizgisi, kendi karakterine uygun özellikler taşımaktadır. DERS DIŞI ETKİNLİK-1: Eskiz çalışabileceğiniz küçük bir çizim de eri edininiz. Eskiz de erinize, çizgi elemanını kullanarak farklı fiziksel yapıya sahip nesnelerin ve bitkilerin desenlerini çiziniz. Sınıf ortamında, arkadaşlarınızla çalışmalarınızı değerlendiriniz. 29

3. Lekenin Önemi ve Desendeki Yeri Lekenin desendeki yeri ve önemine ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Uygulama Teknikleri Bilgi Notu FÜZEN: Füzen bitkisinden ya da söğüt dalından yapılan kömür kalemdir. Günümüzde başka ağaçlardan da yapılmaktadır. Füzen, yumuşak kalın uçlu ve siyah renge sahip resim gerecidir. Parmak, pamuk ve rça ile kolayca dağılarak zengin ton geçişleri elde edilir. Kalın uçlu ve dağılan yapıya sahip olması, desende ayrın ların çalışılmasına çok olanak vermez. Bundan dolayı füzen ile leke desenler çalışılır. Füzenle desen çalışmalarında silgi ve gaz yağına ba rılmış pamukla özgün dokusal etkiler oluşturulabilir. Füzen, kömürden olduğu için dağılarak sorunlar yaratabilir. Bunu önlemek için çalışmaların sonucunda kâğıda fiksa f denilen sabitleş rici sprey sıkılmalıdır. Saf alkolün içinde eri lmiş damla sakızı ya da saç spreyleri de fiksa fle aynı görevi yapmaktadır. Füzenle desen çalışmalarında dokulu kâğıtlar kullanılır. DERS İÇİ ETKİNLİK-6 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonunuzda farklı geometrik yapıya sahip nesneler kullanınız. Kompozisyonu inceleyiniz. Işığın etkisi ile oluşan ışıklı ve gölgeli alanları, nesneler üzerinde oluşan açık, orta ve koyu lekeleri tespit ediniz. Füzen ile leke, çizgi, nokta ve doku elemanlarını kullanarak kompozisyonun desenini çiziniz. Çalışmanızda leke elemanına ağırlık veriniz (Görsel 17). Leke elemanının; çizgi, nokta, leke ve doku elemanlarıyla ilişki kurmasını sağlayarak bütünlük oluşturunuz. 17 Banu ATİK, Naturmort, Füzen, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim altlığı, füzen. UYARI Çalışmanızda açık, orta ve koyu lekeler ile nesne-mekân ilişkisini kurmaya çalışınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-7 Atölyenizde bulunan an k model, saksıda ye şen bitkiler ile doğal ve yapay nesneleri bir arada kullanarak bir kompozisyon oluşturunuz. Işığın geliş yönüne göre kompozisyonda oluşan açık, orta ve koyu lekeleri inceleyiniz. Lavi tekniğiyle leke, çizgi, nokta ve doku elemanlarını kullanarak kompozisyonun desenini çalışınız (Görsel 18). Çalışmalarınızda an k modelin yan, ön ve üst planlarını leke değerleri ile belir niz. Leke elemanının çizgi, nokta ve doku elemanları ile ilişki kurmasını sağlayarak bütünlük oluşturunuz. Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim altlığı, farklı kalınlıkta ağaç uçlar, rça, çini mürekkebi, su kabı. UYARI Çalışmanızda açık, orta ve koyu lekeler ile nesne-mekân ilişkisini kurmaya çalışınız. 18 Banu ATİK, Torslu Natürmort, Lavi, Ankara 30

Uygulama Teknikleri Bilgi Notu PASTEL: Yağlı ve kuru olmak üzere iki çeşidi bulunan pastel, renkli resim gerecidir. Desen çalışmalarında, her iki tür pastelin etkileri farklıdır. Yağlı pastel, kapa cı özelliğine sahip r ve karış rılarak zengin renk geçişlerine olanak verir. Kazıma yöntemi ya da gaz yağına, nere ba rılmış pamukla özgün dokusal etkiler ve zengin ton geçişleri elde etmek mümkündür. Kuru pastel, renkli füzen gibidir. Füzenle desen çalışmaları ile kuru pastelle desen çalışmaları aynı özellikleri taşımaktadır. Kuru pastel, yağlı pastel gibi kapa cı özelliği sahip değildir. Renkler üst üste uygulandığında saydam etkiler oluşturmaktadır. Bundan dolayı desen çalışmalarında her iki pastel türünün görsel etkileri farklılık göstermektedir. Pastelle desen çalışmalarında dokulu kâğıtlar kullanılmalıdır. Renkli kartonların da kullanılması, çalışmalarda kâğıdın renginin de kullanılmasına olanak vererek görsel etkiyi güçlendirir. Kuru pastelle desen çalışmalarında, çalışma sonucunda fiksa f kullanılmalıdır. DERS İÇİ ETKİNLİK-8 Park, bahçe gibi açık alana çıkınız. Çevrenizdeki doğal ve yapay nesneleri gözlemleyiniz. Kendinize doğal ve yapay nesnelerin bir arada olduğu bir kompozisyon belirleyiniz. Bunun için bir bakaç (vizör) kullanabilirsiniz. Işığın etkisiyle oluşan nesneler üzerinde açık, orta ve koyu lekeleri inceleyiniz. Kuru pastel ile leke, çizgi, nokta ve doku elemanlarını kullanarak seç ğiniz kompozisyonun desenini çiziniz. Leke elemanının çizgi, nokta ve doku elemanları ile ilişki kurmasını sağlayarak bütünlük oluşturunuz (Görsel 19). 19 Vincent (Vinsınt) (?), Eski Araba, Eskiz (?), Özel Koleksiyon, Fransa Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, renkli kartonlar, resim altlığı, kuru pastel, pamuk, bakaç. ÖNERİ Kuru pastelle desen çalışırken bir renk kullanabileceğiniz gibi birden fazla renk de kullanabilirsiniz. Renkli desen çalışmalarında az sayıda ve birbirine yakın renklerin (kahverengi, oksit sarısı, beyaz ya da koyu mavi, gri, beyaz vb.) seçilmesi, bütünlüğü sağlama açısından size yardımcı olacak r. Bu çalışmada birden fazla renk kullanacaksanız zıt renkleri tercih etmeyiniz. Ayrıca bu çalışmada resim kâğıdı yerine renkli kartonlar da kullanabilirsiniz. Kartonunuzun rengi de boyalarınızın rengine yakın olmalıdır. Bazı bölgelerde pastelinizi kullanmayarak zemin renginden de yararlanabilirisiniz. Her nesne, bulunduğu mekânda önce açık-koyu zıtlıkları ve renk lekeleri ile algılanmaktadır. Nesnelerin ayrın lardan elenerek lekelerle algılanması, görsel algılamanın ilk aşamasını oluşturmaktadır. Plas k bir değer olan desendeki lekeler de resimsel güzelliği oluşturmaktadır. Desenin temelinde lekeler ne kadar doğru yapılandırılırsa kompozisyondaki dengeye, ritme, harekete ve birliğe ulaşmak o denli mümkündür. DERS DIŞI ETKİNLİK-2: Kuru pastel ve füzen tekniklerini kullanarak doğadan desen çalışmaları yapınız. Sınıf ortamında arkadaşlarınızla çalışmalarınızı değerlendiriniz. 31

4. Dokunun Önemi ve Desendeki Yeri Dokunun desendeki yeri ve önemine ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. DERS İÇİ ETKİNLİK-9 Atölyenizde bulunan doğal ve yapay nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonunuzda cam, metal, ahşap ve deri gibi nesnelerle, sebze, meyve, bitki, deniz kabukları gibi farklı dokusal yapıya sahip nesneler seçiniz. Oturma konumunuzu, ışığın kompozisyona yandan gelmesini sağlayacak şekilde oluşturunuz. Kompozisyonda ışığın etkisiyle oluşan dokusal etkileri inceleyiniz. Doku, nokta, çizgi ve leke elemanlarını kullanarak kompozisyonun desenini çiziniz (Görsel 20). Nokta, çizgi ve leke elemanlarını nesnelerin dokusal etkilerini yansıtacak şekilde kullanarak elemanlar arasında bütünlük oluşturmaya çalışınız. 20 Banu ATİK, Natürmort, Desen, Ankara Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim kalemi, resim altlığı. DERS İÇİ ETKİNLİK-10 Park, cadde, sokak gibi açık alana çıkınız. Çevrenizdeki ağaçları, bitkileri, binaları, park etmiş araçları vb. nesneleri inceleyerek bunların dokusal benzerliliklerini ve farklılıklarını belirlemeye çalışınız. Işığın dokulara olan etkisini gözlemleyiniz. Kendinize bir kompozisyon belirleyiniz. Bunun için bakaç kullanabilirsiniz. Perspek f kurallarına dikkat ederek desenini çiziniz. Çizimlerinizde nokta, çizgi ve leke elemanlarını birlik-bütünlük içinde kullanarak nesnelerin dokusal etkilerini yansıtmaya çalışınız (Görsel 21). Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim kalemi, füzen, resim altlığı, bakaç. 21 Mumbaı (Mumba) (?) Eskiz (2008), Özel Koleksiyon, Hindistan 32 Her varlığın kendine özgü bir dokusu vardır ve bu doku doğal ya da yapay olabilir. Doğada en yaygın bulunan doku, doğal dokulardır. Ağaç gövdelerinin ve yapraklarının, meyvelerin, sebzelerin, deniz kabuklarının, taşın, toprağın, hayvanlardaki tüylerin, figürlerdeki saçların vb. dokuları doğal dokuya sahip r. Yapay dokular ise doğal olmayan dokulardır. İnsan eliyle üre lmiş plas k ve metal ürünler, kumaş desenleri vb. yapay dokulara sahip r. Dokular, duyu organlarımızla iki türde algılanır. Bunlar; sert-yumuşak dokular ve pürüzlü-düz dokular-

dır. Bu özellikleri, varlıkların fiziki yapılarıyla ilgilidir ve farklı derecelere sahip r. Dokuların sert- yumuşak ve düzpürüzlü algılanması uzak ve yakın olmalarıyla da ilgidir. Desen çalışmalarında varlıklara özgü dokusal etkilerin yansı lması gerekir. Kompozisyonlarda kullanılan doku türlerinin farklı olması, kompozisyonda dengeyi oluşturduğu gibi kompozisyondaki hareket ve ritmi de oluşturarak dinamizmi ar rır. İki farklı doku türü yan yana olduğunda zıtlık oluşturur. Kullanılan doku türlerinin eşit olmaması, kompozisyondaki denge için önemlidir. Kullanılan dokulardan birinin ağırlıkta olması, diğer dokuların ön plana çıkmasını sağlar. Özellikle kompozisyonda ilgi merkezinin belirlenmesinde, bu dokuların hem türünde hem de miktarında zıtlıklar kullanılarak izleyenin dikka belli bir yöne yönlendirilebilir. Kompozisyonda sert-pürüzlü dokular, yakın ve büyük etkisi oluştururken düz-yumuşak dokular, uzak ve küçük etkisi oluşturur. Bu sert-yumuşak ve düz-pürüzlü etki maddenin fiziki yapısıyla ilgili olmayıp dokunun özelliğinden kaynaklıdır. Kompozisyonda derinlik oluşturmak için de dokuların bu perspek f etkisine dikkat etmek gerekir. DERS DIŞI ETKİNLİK-3: Eskiz de erinize farklı dokusal özelliğe sahip doğal ve yapay nesnelerin desenini çiziniz. Sınıf ortamında arkadaşlarınızla çalışmalarınızı değerlendiriniz. 2. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Noktanın desendeki yeri nedir?............ 2. Çizginin desendeki yeri nedir?............ 3. Lekenin desendeki yeri nedir?............ 4. Dokunun desendeki yeri nedir?............ 33

DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI (ANALİTİK) Desende Nokta-Çizgi-Leke-Doku Ünitesi ndeki çalışmalarınızı değerlendirmek için öğretmeninizle aşağıdaki puanlama anahtarını kullanınız. Nitelikler Desenin Elemanlarını Kullanma (45) Geliş rilebilir (1) Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Bu elemanları kullanarak ışığın yönü ve şidde- ni belirtmede yetersiz kalmış- r. Nokta, çizgi ve leke elemanını kullanarak nesnelerin hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmede sınırlı kalmış r. Elemanları birlikte kullanırken birlik sağlayamamış r. Yeterli (2) Başarılı (3) Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak ışığın yönüne ve şidde ne göre açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Nokta, çizgi ve leke elemanını kullanarak nesnelerin hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmiş r. Elemanları birlikte kullanırken aralarında birlik sağlamaya çalışmış r. Elemanları kullanırken kendine özgü tavır sergilemeye çalışmış r. Çalışmalarında nokta, çizgi, leke ve doku elemanlarını kullanarak ışığın yönüne ve şidde ne göre açık, orta, koyu değerlerini oluşturmuştur. Nokta, çizgi ve leke elemanlarını kullanarak her nesnenin kendine özgü fiziksel yapılarına uygun hacimsel etkilerini ve dokusal yapılarını kâğıt yüzeyinde iki boyutlu belirtmiş- r. Elemanları birlikte kullanırken aralarında birlik sağlamış r. Elemanları kullanırken kendine özgü tavır sergilemiş r. Oranları Belirleme (15) Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını yeterince doğru belirleyememiş r. Kompozisyonlarında boşlukların oranlarını belirlemede yetersiz kalmış r. Desenin elemanlarını birlikte kullanırken kompozisyonda dengeyi oluşturmada sınırlı kalmış- r. Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını doğru belirlemiş r. Kompozisyonlarında boşlukların oranlarını doğru belirlemeye çalışmış r. Desenin elemanlarını birlikte kullanırken elemanlar arasındaki oranları belirlemede kompozisyonda dengeyi oluşturmaya çalışmış r. Çalışmalarında nesnelerin kendi içinde, birbirleriyle ve bütün içinde oranlarını doğru belirlemiş r. Kompozisyonlarında sadece nesnelerin oranlarını değil nesneler arasında kalan boşlukların oranlarını da doğru belirtmiş r. Desenin elemanlarını birlikte kullanırken elemanlar arasındaki oranları belirlemede kompozisyonda dengeyi oluşturmuştur. Perspek f Kurallarını Uygulama (10) Çalışmalarında ufuk çizgisini ve kaçan noktaları belirlemede yetersiz kamış r. Nesnelerin çiziminde çizgisel perspek f ve hava perspek fi kurallarını uygulamada sınırlı kalmış r. Çalışmalarında hazırlanan kompozisyonun konumuna göre ufuk çizgisini ve kaçan noktaları doğru belirlemiş r. Nesnelerin çiziminde çizgisel perspek f ve hava perspek fi kurallarını uygulamış r. Çalışmalarında hazırlanan kompozisyonun konumuna göre ufuk çizgisini ve kaçan noktaları doğru belirlemiş r. Perspek f kurallarını eksiksiz uygulamış r. Kompozisyonda doku türlerini perspek f kurallarına uygun kullanmış r. Kompozisyonun İlkelerine Uyma (30) Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmada yetersiz kalmış r. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmada sınırlı kalmış r. Desenin elemanlarını ilkeler doğrultusunda kullanarak birlik ve bütünlüğü oluşturmada sınırlı kalmış r. Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmuştur. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmuştur Desenin elemanlarını kullanarak kompozisyonlarda denge, ri m ve hareket oluşturmuştur. Kompozisyonlarında nesne-mekân ilişkisini kurmuştur. Desenin elemanlarını ilkeler doğrultusunda kullanarak birlik ve bütünlüğü oluşturmuştur. Dereceli Puanlama Anahtarı ile değerlendirmede, her bir boyut üçe bölünerek geliş rilebilir, yeterli ve başarılı derecelerine göre öğrencinin o boyut için puanı belirlenir. Boyutların aldığı puanlar toplanarak öğrencinin toplam puanı hesaplanır. 34

ÖZ DEĞERLENDİRME Ünitede yer alan etkinliklerde sergilediğiniz performansınızı düşünerek aşağıdaki ifadeleri okuyup yanlarındaki boşlukları doldurunuz. 1. Bu ünitede geçen etkinliklerde neler öğrendim?... 2. Etkinliklerde desenin elemanlarını kullanırken neleri iyi yap m?........ 3. Etkinliklerde desenin elemanlarını kullanırken nerelerde zorlandım? Neden?........ 4. Desenin elemanlarını kullanırken nerelerde yardıma ih yaç duydum?............ 5. Desenin elemanlarını kullanırken hangi alanda kendimi daha çok geliş rmeliyim?.......... 6. Daha sonraki çalışmalarımda neleri farklı yapacağım?............. 35

3. DESENDE IŞIK-GÖLGE VE TONLAMA Ünite Fragonard (1775-85) 1. Işık-Gölge ve Ton Değerlerinin Önemi ve Desendeki Yeri 2. Işık ve Gölgenin Sağladığı Değerler 3. Işık ve Gölgenin Nesne Mekân ve Olaylar Üzerinde Etkileri 4. Işık ve Gölgenin Yüzey ve Hacme Etkileri 36

3.Ünite DESENDE IŞIK-GÖLGE VE TONLAMA Hazırlık Çalışması Klasik ve Çağdaş sanatçıların desenlerini inceleyiniz. Sanatçıların desenlerindeki ışığın yönünü ve şidde ni belirlemeye çalışınız. Işığın nesneler ve figürler üzerindeki etkisini gözlemleyiniz. Sanatçılar arasında ışığın kullanılmasında oluşan üslup farklılığını değerlendiriniz. Gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. Işık-Gölge ve Ton Değerlerinin Önemi ve Desendeki Yeri Görsel 22 ve 23 ü inceleyiniz. Desenlerde ışığın yönünü ve şidde ni gözlemleyiniz. Işığın kullanımına ilişkin olarak desenler arasındaki farkı ve bu farkın formlar üzerindeki etkisini değerlendiriniz. 22 Dürer (Dürer) (1471-1528),Baskı (1495), Metropolitan Müzesi, Amerika 23 Bolswert (Bolswör) (1586-1659), Baskı (1638), Rijks (Rij) Müzesi, Amsterdam 37

DERS İÇİ ETKİNLİK-1 Görsel 24 ve 25 i inceleyiniz. Aşağıda yer alan soruları sınıf içinde her görsel için ayrı ayrı değerlendiriniz. Size verilen yönergeler doğrultusunda basit şemalar oluşturunuz. 1. Desenlerde ne tür ışık kaynağı (yerel ışık ve yaygın ışık) kullanılmış r? 2. Işığın türü ve yönü açık, orta ve koyu ton değerlerinin dağılımını nasıl etkilemiş r? Kompozisyonda açık, orta ve koyu değerlerin dağılımını gösteren basit bir şema oluşturunuz. 3. Işığın türü ve yönü nesnelerin dokusal yapılarını nasıl etkilemiş r? 4. Işığın türü ve yönü derinliğin oluşmasında nasıl bir etki oluşturmuştur? 5. Nesnelerle figürlerin mekânla ilişkisinde ışıkgölge nasıl kullanılmış r? 6. Kompozisyonda açık-koyu zıtlıkları, ara ton değerleri ile yumuşak ton geçişleri nerelerde ve nasıl kullanılmış r? Basit bir şemayla gösteriniz. 24 Varın (Varn) (1570-1634), Desen (1618-20), Joise (oğs), Güzel Sanatlar Müzesi, Fransa Kullanabileceğiniz Malzemeler: Resim kâğıtları, resim altlığı, resim kalemi, füzen. 25 Boldrini (Boldrini) (1500-1570), Ağaç Baskı(1540-1542), Hermitage, St. Petersburg Uygulama Teknikleri Bilgi Notu SANGIN: Ana maddesi demir oksi r. Kahverenginin tonlarına sahip pastel ve füzene benzer desen gerecidir. Hem çizgisel hem de lekesel çalışmalarda kullanılan sangın, 17 ve 18. yüzyıllarda yaygın olarak kullanılmış r. Sangınla desen çalışmalarında, silgi ve gaz yağına ba rılmış pamukla özgün dokusal etkiler oluşturulabilir. DERS İÇİ ETKİNLİK-2 Atölyenizde bulunan an k model, saksıda ye şen bitkiler, sandalye vb. büyük nesnelerle bir kompozisyon oluşturunuz. Kompozisyonun, şidde yüksek olmayan bir ışıkla aydınlanmasını sağlayınız. Oturma konumunuzu, kompozisyonun ışığı yandan almasını sağlayacak biçimde oluşturunuz. Işığın etkisiyle kompozisyon üzerinde oluşan ton değerlerini gözlemleyiniz. Açık-koyu zıtlıklarının ve ara ton değerlerinin nerelerde oluştuğunu belirlemeye çalışınız. Nesnelerin gölgeli alanlarını, mekâna ve diğer nesneler üzerine düşen gölgelerini inceleyiniz. Resim yüzeyine kompozisyonun desenini çiziniz. Çizimlerinizde ışığın yönüne göre açık, orta, koyu değerleri ve nesnelerin gölgelerinin yönünü doğru belirlemeye çalışınız (Görsel 26). Kullanabileceğiniz Malzemeler: 50x70 cm resim kâğıdı, resim altlığı, resim kalemi, füzen, sangın. 26 Banu ATİK, Natürmort, Desen, Ankara 38