YÖK ULUSAL AKADEMİK ARŞİV PROJESİ EĞİTİM SEMİNERİ YASAL YÖNLERİİLE AÇIK ERİŞİM İlkay Holt Özyeğin Üniversitesi Kütüphane Direktörü
Kapsam Açık erişim tanımında erişim ve kullanım Sözleşmeler, lisanslar Yayıncı politikaları Yayın versiyonları Hemen depolama Arşivlemede kontrol noktaları 2
Açık erişim nedir? Budapeşte, Bethesta ve Berlin Açık Erişim Deklarasyonları açık erişimin üç yaygın tanımını içerir. Dijital, online, ücretsiz, telif hakkı ve lisans sınırlamalarından arınmış literatür bu tanımların ortak noktalarını oluşturur. 3
Açık erişim; Yasal Yönleri ile Açık Erişim Herkesin erişebildiği bir literatürü ifade eder. Yazar paylaştığı yayın versiyonunun elektronik ortamda paylaşım hakkında sahiptir. Okuma, kaydetme, kopyalama, paylaşma, depolama, harmanlama izniniz vardır. 4
Telif hakkı Yasal Yönleri ile Açık Erişim Kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağlanan haklardır. Telif yönetiminde yazar ve yayıncı dengesi; Yazarın haklarının tümünü devretmediği; kendi yayını istediği gibi kullanma, geliştirme hakkının olduğu; eğitim ve araştırma için erişimi kısıtlamayan ve yayın kullanıldığında doğru atıf yapılmasını gerektiren bir yapıdadır. Yayıncı açısından finansal hakları içeren, yazarın istediği hakları kendinde tutabilmesini sağlayan ve yayını gelecek teknolojilere hazır etmeyi gerektirir. 5
Yazarlar yayınlarının kullanım haklarına sahip mi? Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s. 179 http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf 6
Yazarlar nasıl olması gerektiğini düşünüyor? Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s. 181 http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf 7
Yazarlar nasıl hareket ediyor? Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s. 182 http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf 8
Telif sözleşmeleri, kullanım lisansları Yayıncılar ile yapılan anlaşmalar Yazar ek anlaşmaları (SPARC Author Addendum) Açık lisanslar: Creative Commons Atıf Lisansı (CC BY) www.creativecommons.org.tr 9
Yayıncı politikaları yayıncıların 70% i, dergilerin 90 ı arşivlemeye izin veriyor Yeşil 30% Mavi 33% Sarı 8% Beyaz 30 10
Yayıncı politikaları 11
Ön baskı, son baskı, yayıncı baskısı Ön baskı (pre print): makalenin yayınlanmak üzere dergiye gönderilen, hakem/editör değerlendirmesi öncesi ilk hali Son baskı (post print): makalenin hakem/editör değerlendirmesinden geçmiş, yayına hazır son hali. Yayıncı baskısı: makalenin dergide yayınlanmış format 12
ID/OA: Hemen depolama, seçimli erişim Immediate deposit, optional access Yayın kabulünden sonra son baskının kurumsal açık bir açık arşive hemen konması. Maksimum 6 aylık bir ambargo uygulanması. Metadatanın(üst veri) hiç beklemeden arşivlenmesi. Tam metni açılamayan yayınlar için istek butonu request print 13
Bir yayını kurumsal arşive koyarken yasal kontrol noktaları: Elektronik ortamda paylaşım koşulları Yazarın elektronik ortamda paylaşım, kullanım hakları Yayıncı politikası Fon sağlayıcı kuruluşun politikası; ambargo varlığı Yayının son baskısının arşivlenmesi Metadata kaydının tamlığı ve doğruluğu Yayıncı baskısına link verilmesi 14
TEŞEKKÜR EDERİZ 3, Mart 2014 Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı BİLKENT ANKARA 15