FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ FİZİK DERSİNE KARŞI TUTUMLARININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Sibel AÇIŞLI 1 Sema ALTUN YALÇIN 2 Zeynel Abidin Yılmaz 3 1 Artvin Çoruh Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 2 Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 3 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Özet: Araştırmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumları cinsiyetleri, mezun oldukları lise türleri ve sınıf düzeyleri değişkenleri açısından incelemek amaçlanmıştır. Araştırma 2011 2012 eğitim öğretim yılı bahar döneminde Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi öğretmenliğinde öğrenim görmekte olan 160 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarını belirlemek için veri toplama aracı olarak Özyürek ve Eryılmaz ın (2001) çalışmalarında geliştirilmiş olan 5 li Likert tipi Fizik Dersine Yönelik Tutum ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeğin alfa güvenirlik katsayısı araştırmacılar tarafından 0,85 olarak bulunmuştur. Tutum ölçeği; 17 si olumlu, 7 si olumsuz olmak üzere 24 maddeden oluşmaktadır. Araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmış olup ölçekten elde edilen veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçları analiz edildiğinde fen bilgisi öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarının, sınıf düzeyi, cinsiyet ve mezun oldukları lise türlerine göre değişiklik gösterdiği gözlenmiştir. Araştırma sonuçlarının analizinden öğretmen adaylarının fizik dersine karşı olumlu tutuma sahip oldukları gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Öğretmen Adayları, Fizik Tutum ölçeği, Cinsiyet, Sınıf Düzeyi 1. GİRİŞ Bilim ve teknoloji çağının yaşandığı günümüz dünyasında fizik bilimine dayalı olarak üretilen teknolojilerin toplumların gelişmesine sağladığı katkıları sayılamayacak kadar çok olan fizik biliminin önemi tartışılmaz bir gerçektir. Fizik eğitiminin temel amaçlarından biride bireyleri bilimsel olarak okuryazar hale getirmektir. Bilimsel okur-yazarlık kazanan bireyler bilgiyi araştıran, düşünen, sorgulayan, karşılaştığı problemlere çözüm üretebilen kısaca bilginin nasıl elde edildiğini anlayan bireyler olacaklardır. Bilimsel okur-yazar bireylerden oluşan toplumlar hem yeniliklere kolayca uyum sağlar hem de kendileri yeniliklere önderlik edebilirler. Günlük yaşamda karşılaşılan birçok olay fizik bilimi ile ilgilidir. Yaşamımızın her anını etkileyen bilimsel ve teknolojik gelişmeleri anlayıp yorumlayabilmek için fizik eğitiminin gerekliliği çok açıktır. Çepni, Ayas, Johnson ve Turgut e (1997) göre, günümüz insanının hayatının her safhasını etkileyen teknolojik gelişmeleri algılayıp yorumlayabilmesi için temel bir fizik genel kültürü eğitiminden geçirilmesinin gerekliliği açıkça görülmektedir. Böylece, bireyler bilimin değerini anlar ve ona karşı pozitif bir tutum geliştirir, toplumsal yaşantı üzerindeki etkisini anlar ve en önemlisi bilim ve teknoloji ve toplum arasındaki ilişkiyi birbirlerini nasıl etkilediklerini merakla izler Etkili bir fizik eğitiminin ön şartı nitelikli öğretmenlerden geçmektedir. Zacharia a göre (2003) etkili bir fizik öğretimi öğrencilerin fiziğe karşı tutumlarını arttırmalı ve farklı şekillerde öğrenmeye teşvik etmelidir (Akt. Kurnaz ve Yiğit 2010). Karakoyun, ve Kavak a (2008) göre nitelikli öğretmen yetiştirmede öğretim programlarının yanında eğitim fakültelerine gelen öğrencilerin kişilik, mesleğe yönelik tutum ve endişeleri gibi özellikler de dikkate alınmalıdır. Baran ve Maskan a (2009) göre derse yönelik tutumların önceden bilinmesi olumsuz tutumların değiştirilmesini sağlayabilir. Çünkü olumsuz tutumlar değiştirilebilmektedir. Var olan tutumların ileriki meslek hayatlarında da önemli rol oynayacağı düşünülebilir. Son yıllarda ulusal ve uluslararası literatür de öğretmen adaylarının fizik dersine karşı tutumlarını inceleyen birçok araştırma yapılmıştır (Demirci, 2004; Maskan, 2004; Schibeci, 1984; Schibeci ve Riley, 1986; Karakoyun ve Kavak, 2008; Azar, Şenler ve Taşkın, 2006; Özkan ve Azar, 2005; Hardal ve Eryılmaz, 2004). İleride müfredatın uygulayıcısı olacak olan öğretmen adaylarının fizik dersine karşı olumlu tutum geliştirmeleri onların yetiştireceği öğrencilerinde tutumlarında değişikliklere yol açacağından son derece önemlidir. Bu önem doğrultusunda araştırmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarını çeşitli değişkenler açısından incelemek amaçlanmıştır. Belirtilen bu amaç doğrultusunda aşağıdaki araştırma sorularının yanıtları aranmıştır.
1. Fen bilgisi öğretmen adaylarının cinsiyetleri ile fizik dersine yönelik tutumları arasında bir ilişki var mıdır? 2. Fen bilgisi öğretmen adaylarının mezun oldukları lise türleri ile fizik dersine yönelik tutumları arasında bir ilişki var mıdır? 3. Fen bilgisi öğretmen adaylarının sınıf düzeyleri ile fizik dersine yönelik tutumları arasında bir ilişki var mıdır? 2. YÖNTEM Araştırmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarının; cinsiyet, sınıf düzeyi ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma 2011 2012 eğitim öğretim yılı bahar döneminde Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi öğretmenliğinde öğrenim görmekte olan 160 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Betimsel tarama modelinin kullanıldığı araştırmada likert olarak hazırlanmış olan Fizik Dersine Yönelik Tutum Ölçeği nden elde edilen veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir. 2.1. Veri Toplama Aracı Öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarını belirlemek için veri toplama aracı olarak Özyürek ve Eryılmaz ın (2001) çalışmalarında geliştirilmiş olan 5 li Likert tipi Fizik Dersine Yönelik Tutum ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeğin alfa güvenirlik katsayısı araştırmacılar tarafından 0,85 olarak bulunmuştur. Tutum ölçeği; 17 si olumlu, 7 si olumsuz olmak üzere 24 maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki olumlu tutum maddeleri Kesinlikle Katılıyorum 5 puan, Katılıyorum 4 puan, Kararsızım 3 puan, Katılmıyorum 2 puan ve Kesinlikle Katılmıyorum 1 puan olacak şeklinde, ölçekte yer alan olumsuz maddeler için ise tam tersi şekilde puanlama yapılmıştır. Testten alınabilecek en yüksek puan 120, en düşük puan ise 24 tür. Tutum ölçeğinden alınan yüksek puan fizik dersine yönelik olumlu tutumları yansıtır. Araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmış olup ölçekten elde edilen veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir. Tutum ölçeği için aritmetik ortalamalar yorumlanırken 1,00-1,80 Kesinlikle katılmıyorum, 1,81-2,60 Katılmıyorum, 2,61-3,40 arasındakilerin Kararsızım, 3,41-4,20 arasındakiler Katılıyorum ve 4,21-5,00 Tamamen katılıyorum derecesinde değer taşıdığı kabul edilmiştir. Düzeylerin yer aldığı bu aralıklar, seçeneklere verilen en küçük değer olan 1 ile en yüksek değer olan 5 arasındaki seri genişliğinin seçenek sayısına bölünmesi elde edilmiştir. 2.2. Verilerin Toplanması Araştırmanın veri toplama sürecinde, öğrencilere sınıf ortamında Fizik Dersine Yönelik Tutum Ölçeği uygulanmıştır. Yaklaşık 10 dk süren uygulama sırasında, öğrencilerin ölçeği içtenlikle yanıtlamaları istenmiştir. 2.3. Verilerin İstatistiksel Analizi Araştırmada elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 17.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotları (Sayı, Yüzde, Ortalama, Standart sapma) kullanılmıştır. Niceliksel verilerin karşılaştırılmasında iki grup arasındaki farkı t-testi, ikiden fazla grup durumunda parametrelerin gruplararası karşılaştırmalarında Tek yönlü (One way) Anova testi kullanılmıştır. Elde edilen bulgular %95 güven aralığında %5 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir. 3. BULGULAR Bu bölümde, araştırma probleminin çözümü için, araştırmaya katılan öğretmen adaylarından ölçekler yoluyla toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular yer almaktadır. Elde edilen bulgulara dayalı olarak açıklama ve yorumlar yapılmıştır.
3.1. Örneklem Grubunun Demografik Özelliklere İlişkin Bulgular Tablo 1. Örneklem Grubunun Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Bayan 101 63,1 Erkek 59 36,9 Örneklem grubunun cinsiyetlerine göre dağılımı Tablo 1'de incelenmiştir. Buna göre araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 101'i (% 63,1) bayan, 59'u (% 36,9) erkektir. Tablo 2. Örneklem Grubunun Yaşlarına Göre Dağılımı 18-19 yaş 39 24,4 20-21 yaş 89 55,6 22 yaş ve üstü 32 20,0 Örneklem grubunun yaşlarına göre dağılımı Tablo 2'de incelenmiştir. Buna göre araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 39'u (% 24,4) 18-19 yaş, 89'u (% 55,6) 20-21 yaş, 32'si (% 20,0) 22 yaş ve üstüdür. Tablo 3. Örneklem Grubunun Mezun Olduğu Liselere Göre Dağılımı Anadolu Lisesi 14 8,8 Genel Lise 136 85,0 Meslek Lisesi 10 6,3 Örneklem grubunun mezun olduğu liselere göre dağılımı Tablo 3'de incelenmiştir. Buna göre araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 14'ü (% 8,8) Anadolu Lisesi, 136'sı (% 85,0) Genel Lise, 10'u (% 6,3) Meslek Lisesidir. Tablo 4. Örneklem Grubunun Öğrenim Gördüğü Sınıflara Göre Dağılımı 1.sınıf 48 30,0 2.sınıf 77 48,1 3.sınıf 35 21,9 Örneklem grubunun öğrenim gördüğü sınıflara göre dağılımı Tablo 4'de incelenmiştir. Buna göre araştırmaya katılan öğretmen adaylarının 48'i (% 30,0) 1.sınıf, 77'si (% 48,1) 2.sınıf, 35'i (% 21,9) 3.sınıftır. 3.2. Öğretmen Adaylarının Fizik Dersine Yönelik Tutum Puanlarının Ortalaması Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Fizik Dersine Yönelik Tutum Puanlarının Ortalaması N Ort. S.s Min. Max. Fizik dersine yönelik tutum 160 76,338 15,868 42,000 114,000 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutum puanlarının ortalaması 76,338 ± 15,868 olarak bulunmuştur. 3.3. Öğretmen Adaylarının Fizik Dersine Yönelik Tutumlarının Demografik Özelliklere Göre Farklılaşması
Tablo 6. Fizik Dersine Yönelik Tutumların Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşması Grup N Ort Ss t p Fizik dersine yönelik tutum Bayan 101 73,743 16,208-2,762 0,006 Erkek 59 80,780 14,337 cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan t- testi sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur (t=-2,76; p=0,006<0,05). Ortalamalar arasındaki farka göre, erkek öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutum puanları (x=80,780), bayan öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutum puanlarından (x=73,743) yüksek bulunmuştur. Tablo 7. Fizik Dersine Yönelik Tutumların Yaş Değişkenine Göre Farklılaşması Grup N Ort±Ss F p Fizik dersine yönelik tutum 18 19 yaş 39 73,795±16,795 2,071 0,129 20 21 yaş 89 75,719±16,587 22 yaş ve üstü 32 81,156±11,467 yaş değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (F=2,071; p=0,129>0,05). Tablo 8. Fizik Dersine Yönelik Tutumların Mezun Olduğu Lise Değişkenine Göre Farklılaşması Grup N Ort Ss F p Fizik dersine yönelik tutum Anadolu Lisesi 14 75,000 14,775 0,058 0,944 Genel Lise 136 76,434 15,652 Meslek Lisesi 10 76,900 21,336 mezun olduğu lise değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (F=0,058; p=0,944>0,05). Tablo 9. Fizik Dersine Yönelik Tutumların Sınıf Değişkenine Göre Farklılaşması Grup N Ort Ss F p Fizik dersine yönelik tutum 1.sınıf 48 72,542 15,025 2,151 0,120 2.sınıf 77 78,532 16,817 3.sınıf 35 76,714 14,210 sınıf değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (F=2,151; p=0,120>0,05). 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Araştırmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutumlarının; cinsiyet, sınıf düzeyi ve mezun olunan lise türü değişkenlerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutum puanları ortalamalarının cinsiyet değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığının belirlenmesine yönelik yapılan analiz sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur. Ortalamalar arasındaki farka göre, erkek öğretmen adaylarının fizik dersine yönelik tutum puanları (x=80,780), bayan öğretmen adaylarının
fizik dersine yönelik tutum puanlarından (x=73,743) yüksek bulunmuştur. Benzer olarak Demirci (2004) tarafından yapılan çalışmada erkek öğrencilerin fizik dersine yönelik tutumlarının kızlara göre daha pozitif olduğunu belirtmektedir. Ayrıca bu sonuç başka çalışmaların sonuçlarıyla da paralellik göstermektedir (Maskan, 2004; Schibeci,1984; Temizkan, 2003; Schibeci ve Riley, 1986; Eryılmaz, 1992; Osborne, Simon ve Collins, 2003; Özyürek ve Eryılmaz, 2001) yaş değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığının belirlenmesine yönelik yapılan analiz sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır. mezun olduğu lise değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığının belirlenmesine yönelik yapılan analiz sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır. Bu sonuç literatür de yer alan bazı çalışma sonuçlarıyla paralellik göstermektedir (Karakoyun ve Kavak, 2008). Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının, genelde normal liselerden mezun oldukları, eğitim fakültelerine öğrenci yetiştirmesi beklenen öğretmen liselerinden gelen öğrencilerin ise çok az sayıda olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarının fizik dersine karşı tutumlarında mezun olduğu lise türüne göre anlamlı fark çıkmamasının nedeninin öğretmen adaylarının büyük bir bölümünün genel lise mezunu olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. sınıf değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığının belirlenmesine yönelik yapılan analiz sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır. Verilerin analizinde ikinci sınıfın birinci ve üçüncü sınıfa göre, birinci sınıfın üçüncü sınıfa göre, istatistiksel olarak anlamlı olmasa biraz daha yüksek tutum puanına sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunun sebebinin birinci ve ikinci sınıfta yer alan fizik ders saatlerinin üçüncü sınıfa göre daha fazla sürede olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 5. ÖNERİLER Araştırmadan elde edilen veriler ışığında fizik dersi ile ilgili olarak tutum ölçeklerinin geliştirilmesi ve bu alandaki çalışma sayılarının artmasının eğitimdeki başarı oranını da artıracağı düşünülmektedir. İleride müfredatın uygulayıcıları olacak olan öğretmen adaylarının fizik dersine karşı olumsuz tutumlarının önceden belirlenmesi bu konudaki önlemlerin zamanında alınmasını sağlayarak hem başarıyı artıracak hem de tekrar yapmadan kurtaracaktır. Fizik dersine yönelik tutum puanlarına ilişkin sonuçlar irdelendiğinde erkek öğrencilerin lehine geliştiği gözlenmiştir. Bu durumun ve durumu meydana getiren sebep veya sebeplerin başka araştırma çalışmalarıyla da irdelenmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. Mezun olunan lise türüne göre anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Bu durumun sebebinin öğretmen adaylarının büyük bir çoğunluğunun genel lise mezunu olduğu düşünülmektedir. Ayrıca Anadolu Lisesi ve Öğretmen Liselerinden mezun olan öğrencilerin fen bilgisi öğretmenliği programına daha fazla sayıda gelmeleri teşvik edilmelidir. TEMEL KAYNAKLAR: Azar, A., Şenler, B. ve Taşkın, Ö. (2006). Çoklu zeka kuramına dayalı öğretimin öğrencilerin başarı, tutum, hatırlama ve bilişsel süreç becerilerine etkisi. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 45-54. Baran, M. ve Maskan, A.K. (2009). Proje Tabanlı Öğrenme Modelinin Fizik Öğretmenliği İkinci Sınıf Öğrencilerinin Elektrostatiğe Yönelik Tutumlarına Etkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 41-52. Çepni, S., Ayas, A., Johnson, D. ve Turgut, M.F. (1997). Fizik Öğretimi. Yök/Dünya Bankası, Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara. Demirci, N. (2004). Students' Attitudes Toward Introductory Physics Courses. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 33-40. Eryılmaz, A. (1992). Students perceptions in introductory mechanics. Unpublished Master Thesis, METU, Ankara, Turkey.
Hardal, Ö. ve Eryılmaz, A. (2004). Basit araçlarla yaparak öğrenme yöntemine göre geliştirilen elektrik devreleri ile ilgili etkinlikler. Eğitimde iyi Örnekler Konferansı, www.erg.sabanciuniv.edu/iok2004. Karakoyun, F. ve Kavak, M.T. (2008). Web Anketin Yararları Ve Bir Uygulama Örneği Olarak Fizik Tutum Ölçeğine Uygulanması. D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 129-141 Kurnaz, M.A. ve Yiğit, N. (2010). Fizik Tutum Ölçeği: Geliştirilmesi, Geçerliliği ve Güvenilirliği. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), Cilt 4, Sayı 1, sayfa 29-49. Maskan, A. K. (2004). Üniversite Öğrencilerinin Temel Fizik, Biyofizik ve Medikal Fizik Derslerine Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma, 6. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Bildiriler Cilt 1, 403-408. Osborne, J., Simon, S., & Collins, S. (2003). Attitudes Towards Science: A Review of the Literature and its İmplications. International Journal of Science Education, 25 (9), 1047-1049. Özkan, M. ve Azar, A. (2005). Örnek Olaya Dayalı Öğretim Yönteminin Dokuzuncu Sınıf Öğrencilerinin Ders Başarısı Ve Derse Karşı Tutumlarına Olan Etkisinin İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 168. Özyürek, A., Eryılmaz, A. (2001). Factors Affecting Students Attidutes Towards Physics. Eğitim ve Bilim, 26(120), s 21-28. Schibeci, R. A. (1984). Attitudes Toward Science: An Update. Studies in Science Education, 11, 26-59. Schibeci, R.A., Riley, J.P. (1986). Influence of Students Background and Perceptions on Science Attitudes and Achievement. Journal of Research in Science Teaching, 23, 177-187 Temizkan, D. (2003).The effect of gender on different categories of students misconceptions about force and motion. Unpublished master s thesis, Middle East Technical University, Ankara.