Ali Rıza ERDEM 1 Aylin YAZICIOĞLU 2 ÖĞRETMEN ADAYLARININ ELEŞTİREL DÜŞÜNMEYE YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ 3

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 19, Aralık 2015, s Ali Rıza ERDEM 1 Aylin YAZICIOĞLU 2 ÖĞRETMEN ADAYLARININ ELEŞTİREL DÜŞÜNMEYE YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ 3 Özet Bu çalışmada öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin düzeyi araştırılmıştır. Veriler Akbıyık (2002) tarafından geliştirilen Eleştirel Düşünme Eğilimleri ölçeği uygulanarak elde edilmiştir. Araştırmanın evrenini Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesindeki öğretmen adayları oluşturmaktadır. Evrenin tamamına ulaşmak mümkün olmadığından öğretmen adaylarından oranlı küme örnekleme yöntemiyle 924 öğretmen adayı örnekleme alınmıştır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS For Windows (Statistical Packages for Social Sciences) paket programı kullanılmıştır. Ölçme aracının iç tutarlılığı Cronbach's Alpha güvenirlik katsayısı r= 0, 72 dir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilim düzeyi konusunda ölçekteki görüşleri Kararsızım şeklinde olmuştur. Anahtar Kelimeler, Eleştirel düşünme becerisi, öğretmen adayları, değişken, görüş ANALYSIS of CRITICAL THINKING SKILLS of TEACHER CANDIDATES FROM the POINT of SOME VARIABLES Abstract In this study, the level of critical thinking tendencies of teacher candidates was investigated. Data were obtained by applying Critical Thinking Tendency scale, reported by Akbıyık (2002). Teacher candidates from the Pamukkale University Education faculty, constituting the research s population. Since it was impossible to attain the whole population, 924 teacher candidates were taken to sampling by the proportional cluster sampling method. SPSS (Statistical Packages for Social Sciences) for Windows software was used to evaluate the data. The Cronbach s 1 Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, arerdem@pau.edu.tr 2 Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, aylinyazicioglu20@hotmail.com Haziran 2013 tarihleri arasında Çanakkale de düzenlenen V. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi nde sunulan sözlü bildiri metinin geliştirilmiş şeklidir.

2 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 2 Alpha reliability co-efficient of the measurement tool is r=0,72. According to the results of this study, it was concluded that teacher candidates opinions have been undecided on critical thinking tendency. Keywords. Critical thinking skill, teacher candidates, variable, opinion GİRİŞ Nitelikli öğretmen olmanın özellikleri hızla ilerleyen çağımızda önemini daha da çok göstermektedir. Bilgi ve teknolojinin hızla geliştiği, öğretme ve öğrenmeyle ilgili birçok yeni yönelimlerin baş gösterdiği günümüzde öğretmenlere yüklenen misyonda değişmekte, nitelik ve nicelik açısından öğretmenlere kazandırılacak birçok yeni özellikleri getirmektedir. Bunlardan bir tanesi de eleştirel düşünmedir. Bilginin hızla değişmesi, eski ve yeni bilgilerin bir arada kullanılarak hayata aktarılması, öğrenmenin içinde aktif bulunulması, değerlendirme ve bütünleme yetilerinin kazandırılması eleştirel düşünme becerisi doğrultusunda öğrencilere kazandırılacak yetilerden biridir. Öğrencileri yetiştirecek ve geleceğe hazırlayacak olan öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye yönelik kazandıracakları nitelikler, hem öğretmen adayları hem de öğrenciler için önem taşımaktadır. Çünkü eleştirel düşünme becerisi ilköğretimden yükseköğretime değin bütün eğitim programlarında yerini almıştır. Bu bağlamda, öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye yönelik görüşleri büyük önem arz etmektedir. Eleştirel düşünme Eleştirel sözcüğünün anlamı, düşünmenin değerlendirme ve yargılama içermesidir. Bu değerlendirme sadece düşünceye değil aynı zamanda düşünme işlemine de ilişkindir. Yani düşünen kişi, değerlendirmesini sadece son ürün olan düşünce üzerine yapmaz, bu düşünceye ulaşmada kullandığı tüm düşünme işlemlerini de değerlendirir. Bu değerlendirme sonucu farklı becerileri ve stratejileri kullanmaya veya edinmeye karar verebilir (Karalı, 2012:19). Eleştirel düşünme, temelde bilgiyi etkili bir biçimde elde etme, değerlendirme ve kullanma yeteneği ve eğilimine dayanır (Demirel, 2004: 226). Şahinel, (2006:4) e göre eleştirel düşünme ise; öğrencilerin daha önceden bildiklerini uygulamaya koyması ve kendi düşüncelerine değer biçerek ön öğrenmeleri değiştirmesidir. Olguları analiz etme, düşünce üretme ve onu örgütleme, görüşleri savunma, karşılaştırmalar yapma, çıkarımlarda bulunma, tartışmaları değerlendirme ve problem çözme yeteneğidir. Bilgiyi edinme biçimi, açıklamalar üretme, görüşleri yargılama ve kavramlar arasındaki ilişkileri yapılandırmadır. Eleştirel düşünme nedenin nedenini sorgulamadır. Çünkü doğru olarak bulduğumuz problemlerin cevaplarına neden sorusunu sormadığımızda eleştirel bir sorgulama yapmamış ve yaptığımız düşünme fırtınasını yarıda bırakmışızdır (Duman, 2007: 359). Eleştirel düşünmenin beş ana kuralı bulunmaktadır (Demirel, 2004: 227): (1) Tutarlılık: Eleştirel düşünen birey, düşüncedeki tezatlıkları ortadan kaldırabilmelidir. (2) Birleştirme: Eleştirel düşünen birey, düşüncenin tüm boyutlarını ele alabilmelidir. (3) Uygulanabilme: Kişi anlayabildiklerini de ekleyerek anladıklarını bir modele uygulanabilmelidir. (4) Yeterlilik: Eleştirel düşünen birey, deneyimlerini ve sonuçlarını sağlam bir şekilde oturtabilmelidir. (5) İletişim Kurabilme: Eleştirel düşünen birey düşündüklerini birleştirerek anladıklarını çevresine anlaşılabilir bir şekilde iletebilmelidir. Eleştirel düşünme becerisine sahip bireylerin karşılaştıkları durum ve problemleri bilimsel, analitik ve sorgulayıcı biçimde ele almalarına karşılık, eleştirel düşünemeyen bireyler probleme çözüm yolu bulamayacakları gibi karşılaştıkları bilgi ve düşünceyi ya doğrudan kabul edecek ya da belirli bir kritere tabi tutmadan reddedecektir.

3 3 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Bununla birlikte eleştirel düşünebilen bir birey, eleştirel düşünme ve araştırma sürecinin en önemli unsurlarından biri olan problem çözme yöntemini de kullanır. Eleştirel düşünemeyen bireyler ise, bir bilgiyle ya da olayla karşılaştıklarında genelde pesin hükümlü davranma, durumu olduğu gibi kabul etme, sorgulamadan inanma ve doğruluğuna kesin olarak güvenme ya da tamamıyla karsı çıkma gibi davranış eğilimleri içindedirler (Yağcı,2008: 46-48). Eleştirel düşünmenin öğretmen adaylarının eğitiminde önemi Eleştirel düşünme doğuştan getirilemeyen yani sonradan yaşamımızda kazanacağımız bir beceridir. İlk olarak bireyin aile içerisinde kazandığı özgüvenle başlar, daha sonra yaşamın her evresinde devam eder. Ancak burada eğitimcilere oldukça fazla sorumluluk düşmektedir. Çünkü birey eleştirel düşünebilmeyi okul çağındayken yaşamına aktarabilsin ki okuldan sonra hayatla baş başa kaldığında daha anlamlı yaşayabilsin, sorgulayabilsin ve sorunlara çözüm bulabilsin. Tüm bunların olabilmesi için eğitim sisteminin buna uygun olması ve eğitimcilerin eleştirel düşünme becerilerine sahip olup bunu öğrencilerine aktarabilmeleri gerekmektedir (Çıkrıkçı, 1996 dan akt. Kayagil & Erdoğan, 2011: 1). Eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi, ilköğretimden üniversiteye kadar bütün eğitim kademelerinde önemli bir amaç olarak görülmektedir. Bireyler, yeni bilgileri ön bilgileriyle harmanlayarak tam ve anlamlı bir şekilde, bilgiyi açık, doğru ve eksiksiz öğrenebilmeleri ve öğrendiklerini yaşama aktarabilmeleri için mutlaka eleştirel okul sıralarında düşünme becerilerini kazanmalıdırlar. Bu beceriyi kazandırmada ise öğretmenlerin bu konuyu iyi bilmesi ve öğrenme ortamını ona göre düzenlemesi oldukça önemlidir. Öğretmenler eğitim hizmetine ya da okul kurumu içerisinde çocukların eleştirel düşünmelerine en önemli etkileri olan unsurlardır. Öğretmenlerin eleştirel düşünme becerisi ve eleştirel düşünme eğilimi olan bireyler olması son derece önemlidir. Çünkü ilköğretim düzeyindeki çocuklar için öğretmen rol modeldir. Çocuk öğretmenini sürekli taklit eder, örnek alır, öğretmeninin düşüncelerine önem verir. Hele ki ilköğretim düzeyi için düşünüldüğünde çocukların öğretmenlerini model aldıkları, taklit ettikleri, örnek olarak gördükleri düşünülürse öğretmenlerin eleştirel düşünme becerisi ve eleştirel düşünme eğilimi olan bireyler olmaları daha da önem kazanır. Öğretmenlerin cinsiyeti, yasları, sahip oldukları kültürel değerler, kıdemleri öğretmenlerin de farklı davranışlarda bulunmasına sebep olabilir (Hazer, 2011: 33-54). Çalışmanın Amacı Bu çerçevede çalışmanın problem cümlesi Öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye yönelik görüşleri ve bu görüşler bağımsız değişkenlere (cinsiyet, mezun olunan lise türü, anabilim dalı, öğrenim türü, sınıf ve yaş) göre, farklılık gösteriyor mu? şeklindedir. Araştırma betimsel bir çalışmayla öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye yönelik görüşlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Yöntem Bu araştırmanın yürütülmesinde, genel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Genel tarama modelinde, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak için, evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde tarama yapılmaktadır (Karasar, 2007: 77 79). Bu çalışmada tarama yöntemi doğrultusunda öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerinin düzeyini belirlemek için Eleştirel Düşünme Eğilimleri ölçeği uygulanmıştır.

4 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 4 Evren ve Örneklem Çalışma evrenini Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde okuyan öğretmen adayları oluşturmaktadır. Evrenin tamamına ulaşmak zaman ve emek yönünden sıkıntılı olduğun oranlı küme örnekleme yöntemiyle evreni temsil eden örneklem seçilmiştir. Örnekleme 924 öğretmen adayı alınmıştır. Tablo 1. Katılımcıların Cinsiyet, Mezun Olunan Lise Türü, Anabilim Dalı, Öğretim Türü, Sınıf ve Yaş Değişkenlerine İlişkin Betimsel İstatistik Değişkenler Kategori N % Cinsiyet Kız ,3 Erkek ,7 Mezun olunan lise türü Genel lise ,1 Fen lisesi 21 2,3 Anadolu lisesi ,4 Anadolu öğretmen lisesi 82 8,9 Meslek lisesi ,6 Diğer 72 7,8 Anabilim dalı Sınıf ,4 Sosyal bilgiler ,6 Fen bilgisi ,8 Okul öncesi 84 9,1 İlköğretim matematik 91 9,8 PDR 54 5,8 Müzik 59 6,4 Resim-iş 61 6,6 İngilizce 36 3,9 Türkçe 53 5,7 BÖTE 81 8,8 Öğretim türü Normal öğretim ,0 İkinci öğretim ,0 Sınıf 1.sınıf ,3 2.sınıf ,7 3. sınıf ,8 4. sınıf ,2 Yaş , , , , , , , , , , , , ,4 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının cinsiyet, mezun olunan lise türü, anabilim dalı, öğretim türü, sınıf ve yaş değişkenlerine ilişkin betimsel istatistikler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde 613 katılımcının (% 66,3) kız öğrencilerden oluştuğu, 361 katılımcının (% 39,1) genel liseli, 161 katılımcının (% 17,4) sınıf öğretmeni, 527

5 5 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi katılımcının (% 57,0) normal öğretim, 312 katılımcının (% 33,8) 3. sınıf ve 259 katılımcının (% 28,0) 20 yaşında olduğu görülmektedir. Veri toplama aracı ve güvenirliği Araştırmada, öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerinin düzeylerini cinsiyet, lise türü, sınıf, yaş değişkenlerine göre belirlemek için Akbıyık (2002) tarafından geliştirilen Eleştirel Düşünme Eğilimleri ölçeği temel alınmıştır. Ölçek 30 maddeden ve likert türünde 5 seçenekten oluşmaktadır. Öğretmen adaylarından her maddenin karşısında bulunan 5= Tamamen katılıyorum, 4= Katılıyorum, 3= Kararsızım, 2= Katılmıyorum ve 1= Hiç katılmıyorum seçeneklerinden birinin işaretlenmesi istenmiştir. Katılma derecesi aralıkları (n 1: n) formülü kullanılarak bulunmuştur. Hesaplama sonucu 1 ile 5 arasındaki aralık genişliği 0.80 olarak belirlenmiştir. Ölçekte yer alan olumlu maddelerin katılma düzeyleri için sınırlar; Hiç katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım ve Katılıyorum Tamamen katılıyorum olarak yorumlanmıştır. Yüksek puanlar öğretmen adaylarının eleştirel düşünme düzeylerinin iyi olduğunu ifade etmektedir. Bunun yanı sıra ölçekte 15 olumlu, 15 olumsuz madde yer almaktadır. Olumsuz maddeler değerlendirme aşamasında ters çevrilmiş ve kodlanmıştır. Akbıyık (2002) tarafından geliştirilen Eleştirel Düşünme Eğilimleri ölçeğinin Cronbach Alpha değeri; 0.87 olarak bulunmuştur (Akbıyık, 2002: 51). Bu çalışmada ise Cronbach Alpha değeri, 0.72 olarak bulunmuştur. Verilerin Çözümlenmesi Bağımlı değişkenin normal dağılım gösterip göstermediğini tespit için tek örneklemli Kolmogorov Simirnov testi yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre bağımlı değişkenin normal dağılım göstermediği belirlenmiştir [z= 3,319; p: 0.000]. Ölçeğin uygulanması sonucunda elde edilen verileri çözümlemede betimsel istatistik teknikleri (frekans, yüzde, aritmetik ortalama) ve veriler normal dağılım göstermediğinden nonparametrik testler (Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis analizi) kullanılmıştır. Bulgular Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi % 76,6 ve X =3.24 ile Kararsızım şeklindedir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi % 0,8 i Katılmıyorum, % 76,6 sı Kararsızım, % 21,5 i Katılıyorum, % 1,1 i Tamamen katılıyorum şeklindedir. Tablo 2.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyine İlişkin Frekans, Yüzde Değerleri ve Katılım Düzeyleri Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi Frekans % Katılım Düzeyi ,8 Katılmıyorum ,6 Kararsızım ,5 Katılıyorum ,1 Tamamen katılıyorum Toplam ,0

6 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 6 Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda ölçekteki görüşleri Kararsızım şeklindedir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda ölçekteki görüşleri Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyine İlişkin Betimsel Bulgular Soru No Ölçek sorusu 5 Bana yöneltilen bir soruyu yanıtlamadan önce soruyu tam olarak anlamaya çalışırım 2 Diğer insanların olaylara bakış açılarını anlamaya çalışırım 17 Bir problemin çözümü sırasında asıl problemin ne olduğunu aklımdan çıkarmam 1 Düşüncelerimi güvenilir kaynaklardan edindiğim bilgilerle desteklerim 16 Savunduğum düşüncenin dayanak noktalarını belirlerim 9 Bir olayla ilgili doğru karar verebilmek için olayı tüm boyutlarıyla bilmeye çalışırım 28 Karşılaştığım bir durumu iyi anlayabilmek için durumla ilgili tüm seçenekleri dikkate alırım 25 Karar vermem gerektiğinde konuyla ilgili toplayabildiğim kadar bilgi toplarım 3 Bir karara varmadan önce dayanak noktalarımı konunun izin verdiği ölçüde kesinleştiririm 23 Bir durumla ilgili doğru karar verebilmek için durumla ilgili insanların duygularını bilgi ve kültür düzeylerini öğrenmeye çalışırım 15 Konuyla ilgili yeterince bilgim yoksa karar vermeyi ertelerim 12 Onaylamadığım görüşleri bile tarafsızlıkla anlamaya çalışırım 10 Karmaşık bir problemi çözerken problemin parçalarını belirli ilkelere uyarak incelerim 21 Karşılaştığım durumlarla ilgili problemleri çözerken, problemleri çözme nedenlerimi aklımda tutarım 22 Hatalı olduğu açık bir şekilde belliyse kendi düşüncemden vazgeçerim 8 Bir soruyu ilk duyduğum andaki anladıklarımla yanıtlarım N X Sd ,26 0, ,20 0, ,15 0, ,12 0, ,07 0, ,03 0, ,94 0, ,88 0, ,86 0, ,85 0, ,78 0, ,78 0, ,76 0, ,76 0, ,70 1, ,01 1, Bir durumla ilgili aklıma gelen ilk kararı uygularım 924 2,95 1,021 6 Doğru olan bakış açısının kendi bakış açım olduğunu 924 2,93 1,006 düşünürüm 20 Bir konu üzerinde yoğunlaşmakta zorlanırım 924 2,81 0, Yanlış olsalar da tartışma sırasında kendi düşüncelerimden vazgeçmem 924 2,62 1, Karşılaştığım bir durumla ilgili kararımı yetersiz bilgiye sahip olsam da hemen veririm 924 2,62 1,002 Anlamı Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım

7 7 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi 11 Bazı boyutlarını anladığım düşüncelerin tüm boyutlarını anlamak için çabalamam 14 Reddettiğim düşünceleri destekleyen bilgileri dikkate almam 13 Karmaşık bir durumla ilgili karar vermem gerektiğinde durumun parçalarını belirli kurallar çerçevesinde ele almam 30 Bir düşünceyi hakkında yeterince bilgi toplamadan kabul ederim veya reddederim 7 Kesin dayanak noktaları yerine belirsiz dayanak noktalarından yola çıkarak karara varırım 24 Fikir tartışmaları sırasında tartışmanın neden yapıldığını aklıma getirmem 26 Bir düşünceyle ilgili karar vermem gerektiğinde düşünce sahibinin duygularını, bilgi ve kültür düzeylerini dikkate almam 924 2,51 1, ,47 1, ,43 1, ,38 1, ,35 1, ,34 1, ,29 1,136 4 Bilgi edindiğim kaynağın güvenirliğini sorgulamam 924 2,19 1, Karşılaştığım sorunların nedenlerini sorgulamam 924 2,13 1,060 Katılmıyoru m Öğretmen adayları, eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda en yüksek katılım puanını Bana yöneltilen bir soruyu yanıtlamadan önce soruyu tam olarak anlamaya çalışırım ( X =4,26) maddesine vermiş ve Tamamen katılıyorum demiştir. Öğretmen adayları, eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda en düşük katılım puanını Karşılaştığım sorunların nedenlerini sorgulamam ( X =2,13) maddesine vermiş ve Katılmıyorum demiştir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin cinsiyet değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini bulmak için Mann Whitney U testi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 4 de gösterilmiştir. Tablo 4.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Cinsiyet e Göre Farklılığı (Mann Whitney U Testi) Gruplar N Sıra ortalaması Sıra toplamı U p Kız Erkek , ,00 8,081E4 0,000* , ,00 * p<0,05 Tablo 4 de görüldüğü gibi için öğretmen adaylarının cinsiyete göre eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin anlamlı bir biçimde farklılaştığı görülmektedir [U =8,081E4, p=0,000]. Erkek öğretmen adaylarının kız öğretmen adaylarına göre eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi daha yüksektir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin mezun olunan lise türü değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini bulmak için Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 5 de gösterilmiştir.

8 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 8 Tablo 5.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Mezun Olunan Lise Türü Ne Göre Farklılığı (Kruskal Wallis Analizi) Mezun olunan lise türü n Sıra ortalaması sd Chi-Square p Fark Genel lise , ,005 0,075 Fen lisesi ,81 Anadolu lisesi ,17 Anadolu öğretmen lisesi ,30 Meslek lisesi ,88 Diğer ,32 Toplam 924 p>0,05 Tablo 5 de görüldüğü gibi p değeri 0,05 ten büyük olduğu için öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin mezun olunan lise türü ne göre göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir [Chi-Square=10,005, p=0,075]. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin anabilim dalı değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini bulmak için Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 6 de gösterilmiştir. Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Anabilim Dalı na Göre Farklılığı (Kruskal Wallis Analizi) Anabilim dalı n Sıra ortalaması sd Chi-Square p Fark 1-Sınıf ,08 2-Sosyal bilgiler ,99 3-Fen bilgisi ,67 4-Okul öncesi ,20 5-İlköğretim matematik ,24 6-PDR ,21 7-Müzik ,29 8-Resim-iş ,48 9-İngilizce ,53 10-Türkçe ,43 11-BÖTE ,64 Toplam 924 * p<0, ,811 0,000* 1-3/6/7/8/9/11 2-3/4/6/8/9 3-4/6/8/9/10 4-5/7/8/11 5-6/8/9 6-7/8/10/11 7-8/9 8-9/10/ / Tablo 6 da görüldüğü gibi p değeri 0,05 ten küçük olduğu için ortalamalar arasındaki fark anlamlıdır [Chi-Square=26,751, p<0,05]. Bu farkın hangi anabilim dalı arasında olduğunun belirlenmesi amacıyla Mann Whitney U Testi yapılmıştır. Testin sonucunda elde edilen sonuçlar Tablo 7 de görülmektedir.

9 9 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Tablo 7.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Anabilim Dalı Na Göre Farklılığını Gösteren Mann Whitney U Testi Bilgileri Gruplar (Anabilim dalları) N Sıra ortalaması Sıra toplamı U P Sınıf , ,50 7,318E3 0,001 Fen bilgisi , ,50 Sınıf , ,00 PDR 54 85, ,00 Sınıf , ,50 Müzik , ,50 Sınıf , ,50 Resim-iş , ,50 Sınıf , ,50 İngilizce 36 76, ,50 Sınıf , ,00 BÖTE , ,00 Sosyal bilgiler , ,00 Fen bilgisi , ,00 Sosyal bilgiler , ,00 Okul öncesi 84 92, ,00 Sosyal bilgiler , ,00 PDR 54 69, ,00 Sosyal bilgiler , ,50 Resim-iş , ,50 Sosyal bilgiler , ,50 İngilizce 36 60, ,50 Fen bilgisi , ,00 Okul öncesi 84 80, ,00 Fen bilgisi , ,50 PDR 54 58, ,50 Fen bilgisi , ,00 Resim-iş , ,00 Fen bilgisi , ,50 İngilizce 36 48, ,50 Fen bilgisi , ,00 Türkçe 53 71, ,00 Okul öncesi 84 78, ,50 3,132E3 0,002 3,830E3 0,028 2,714E3 0,000 2,078E3 0,008 5,195E3 0,010 6,288E3 0,037 4,170E3 0,009 2,281E3 0,000 2,368E3 0,000 1,504E3 0,002 3,190E3 0,000 1,674E3 0,000 2,648E3 0,004 1,078E3 0,000 2,373E3 0,012 3,062E3 0,023

10 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 10 İlköğretim matematik 91 96, ,50 Okul öncesi 84 62, ,50 Müzik 59 85, ,50 Okul öncesi 84 56, ,50 Resim-iş 61 95, ,50 Okul öncesi 84 70, ,50 BÖTE 81 96, ,50 İlköğretim matematik 91 81, ,00 PDR 54 59, ,00 İlköğretim matematik 91 65, ,50 Resim-iş 61 92, ,50 İlköğretim matematik 91 69, ,00 İngilizce 36 49, ,00 PDR 54 44, ,50 Müzik 59 68, ,50 PDR 54 39, ,50 Resim-iş 61 74, ,50 PDR 54 46, ,50 Türkçe 53 62, ,50 PDR 54 50, ,50 BÖTE 81 79, ,50 Müzik 59 52, ,50 Resim-iş 61 68, ,50 Müzik 59 55, ,50 İngilizce 36 35, ,50 Resim-iş 61 60, ,00 İngilizce 36 29, ,00 Resim-iş 61 69, ,00 Türkçe 53 43, ,00 Resim-iş 61 82, ,50 BÖTE 81 63, ,50 İngilizce 36 37, ,00 Türkçe 53 50, ,00 İngilizce 36 40, ,50 BÖTE 81 67, ,50 Türkçe 53 58, ,00 BÖTE 81 73, ,00 1,674E3 0,001 1,174E3 0,000 2,312E3 0,000 1,715E3 0,002 1,818E3 0,000 1,133E3 0, ,500 0, ,500 0,000 1,004E3 0,008 1,226E3 0,000 1,340E3 0, ,500 0, ,000 0, ,000 0,000 1,822E3 0, ,000 0, ,500 0,000 1,689E3 0,037

11 11 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Mann Whitney U Testi sonuçlarında anabilim dalları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir görüş farklılığın olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 7 deki Mann Whitney U Testi sonuçlarına göre 11 anabilim dalı arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin sınıf değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini bulmak için Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 8 de gösterilmiştir. Tablo 8.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Sınıf a Göre Farklılığı (Kruskal Wallis Analizi) Sınıf n Sıra ortalaması sd Chi-Square p Fark 1.sınıf ,28 2.sınıf ,23 3. sınıf ,92 4. sınıf ,05 Toplam 924 p>0,05 3 1,338 0,720 Tablo 8 de görüldüğü gibi p değeri 0,05 ten büyük olduğu için öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin sınıf a göre göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir [Chi-Square=1,338, p=0,720]. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin yaş değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini bulmak için Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 9 da gösterilmiştir. Tablo 9.Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri Düzeyi Konusunda Görüşlerinin Yaş A Göre Farklılığı (Kruskal Wallis Analizi) Yaş n Sıra ortalaması sd Chi-Square p Fark , , , , , , , , , , , , ,25 Toplam ,085 0,522 Tablo 9 da görüldüğü gibi p değeri 0,05 ten büyük olduğu için öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin yaş a göre göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir [Chi-Square=11,085, p=0,522].

12 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 12 Tartışma ve Öneriler Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin belirlenmeye çalışıldığı bu araştırmada öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilim düzeyi konusunda ölçekteki görüşleri Kararsızım şeklinde olmuştur. Bu sonuç öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi yönünde gerekli olan beceri ve anlayışa sahip olmadıkları şeklinde yorumlanabilir. Öğretmen adaylarının, eleştirel düşünme eğilimlerinin belirlenmeye çalışıldığı ölçek maddelerinde ise, en yüksek katılım puanını Bana yöneltilen bir soruyu yanıtlamadan önce soruyu tam olarak anlamaya çalışırım maddesine verilmiş ve Tamamen katılıyorum demiştir. Öğretmen adayları, eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda en düşük katılım puanını ise Karşılaştığım sorunların nedenlerini sorgulamam maddesine verilmiş ve Katılmıyorum demiştir. İlgili maddelerde öğretmen adaylarının kendilerine yöneltilen soruyu öncelikle anlamlandırmaya ve anlamaya çalıştıkları, karşılaştıkları sorunlarında ise bu sorunlarına yönelik, nedenlerini sorgulayan, inceleyen bir yaklaşım izledikleri şeklinde ifade edilebilir. Öğretmen adaylarının cinsiyet faktörüne göre eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin anlamlı bir biçimde farklılaştığı, erkek öğretmen adaylarının kız öğretmen adaylarına göre eleştirel düşünme eğilimleri düzeyinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Araştırma, Kızıltaş ın (2011) çalışmasıyla paralellik taşımaktadır. Uluçınar (2012), Gülveren (2007), Zayif (2008) ve Gürleyik in (2008) çalışmalarında ise kız öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi erkek öğretmen adaylarına göre daha yüksek düzeyde görülerek farklılık taşımaktadır. Tufan (2008), Karalı (2012), Ekinci (2009), Çetin (2008) ve Kürüm ün (2002) çalışmalarında ise, gruplar arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin mezun olunan lise türü ne göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir. Sonuçlar benzer şekilde Has (2012), Kızıltaş (2011), Gülveren (2007) ve Zayif in (2008) çalışmalarıyla paralellik göstermektedir. Öğretmen adaylarının mezun oldukları lise türüne göre eleştirel düşünme ve becerilerinde farklılık olmadığından, ortaöğretim kurumlarında eleştirel düşünme ve becerilerin kazandırılmasında uygulanan programların farklılık oluşturmadığı şeklinde yorumlanabilir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin anabilim dalları na göre anlamlı farklılık gösterdiği görülmüştür. Kürüm (2002), Gülveren (2007), Uluçınar (2012), Karalı (2012) ve Zayif in (2008) çalışmalarıyla paralellik göstermektedir. Öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri ana bilim dalları eleştirel düşünme becerisi kazandırmada ve bunu geliştirmede farklılık oluşturmaktadır. Bu bulgu uygulanan hizmet öncesi öğretmen yetiştirme programlarının öğretmen adaylarını eleştirel düşünme yetisini kazandırmada ve geliştirmede farklılaştırdığı şeklinde yorumlanabilir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Veriler, Has (2012), Kızıltaş (2011), Ekinci (2009), Çetin (2008), Ekinci ve Aybek (2010), Beşoluk ve Önder (2010) ve Gürleyük in (2008) çalışmalarıyla paralellik göstermektedir. Kürüm (2002), Gülveren (2007), Uluçınar (2012), Karalı (2012) ve Zayif in (2008), çalışmaları ise tam tersine sınıf değişkeni bakımından anlamlı bir farklılık göstermiştir.

13 13 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda görüşlerinin yaş değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Bu sonuç Gülveren (2007) ve Beşoluk ve Önder in (2010) bulguları ile örtüşmektedir. Yaş değişkeninin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerinde herhangi bir farklılık oluşturmadığı şeklinde yorumlanabilir. Elde edilen sonuçlara göre şu önerilerde bulunulabilir; (1) Öğretmen adayları, eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda en yüksek katılım puanını Bana yöneltilen bir soruyu yanıtlamadan önce soruyu tam olarak anlamaya çalışırım ( X =4,26) maddesine vermiş ve Tamamen katılıyorum demiştir. Öğretmen adayları, eleştirel düşünme eğilimleri düzeyi konusunda en düşük katılım puanını Karşılaştığım sorunların nedenlerini sorgulamam ( X =2,13) maddesine vermiş ve Katılmıyorum demiştir. Öğretmen adaylarına verilen hizmet öncesi eğitimde eleştirel düşünme eğilimlerini destekleyici etkinliklere daha fazla yer vermek gerekmektedir. (2) Yapılan çalışmalarda öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinde cinsiyet faktörünün bazılarında farklılık oluşturduğu bazılarında ise farklılık oluşturmadığı ortaya konmuştur. Bu doğrultuda öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerine yönelik, cinsiyet değişkenine göre araştırmalar yapılması önerilebilir. (3) Yapılan çalışmalarda öğretmen adaylarının sınıf değişkenine göre eleştirel düşünme eğilimlerine yönelik olarak hem anlamlı farklılıkları destekleyen hem de farklılığın görülmediği bulgular saptanmıştır. Bu doğrultuda öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerine yönelik sınıf değişkenine göre araştırmalar yapılması önerilebilir.

14 Ali Rıza Erdem - Aylin Yazıcıoğlu 14 KAYNAKLAR AKBIYIK, C. (2002) Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. BEŞOLUK, Ş. ve ÖNDER, İ. (2010). Öğretmen adaylarının öğrenme yaklaşımları, Öğrenme Stilleri ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), , Erişim Tarihi: Erişim Adresi: ÇETİN, A. (2008). Sınıf öğretmeni adayların eleştirel düşünme gücü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. DEMİREL, Ö. (2005). Kuramdan uygulamaya eğitimde program geliştirme, Ankara: Pegema Yayıncılık DUMAN, B. (2007). Öğretim ilke ve yöntemleri, (Editör: Gürbüz Ocak), Eğitimde çağdaş yaklaşımlar içinde ss: , PegemA Yayıncılık, Ankara. EKİNCİ, Ö.(2009). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. EKİNCİ, Ö. ve AYBEK, B. (2010). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9 (2), , Erişim Tarihi: Erişim Adresi: GÜLVEREN, H. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve bu becerileri etkileyen düşünme faktörleri. Yayınlanmamış doktora tezi. Doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. GÜRLEYÜK, G. C. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının çeşitli değişkenler açısından eleştirel düşünme eğilimleri, problem çözme becerileri ve akademik başarı düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Zonguldak. HAS, E. (2012). Gazi üniversitesi Fransız dili eğitimi anabilim dalı öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri üzerine bir çalışma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. HAZER, N.(2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin eleştirel düşünme yeterlilik düzeyleri (Malatya ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ. KARALI, Y. (2012). Eğitim fakültesi Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri (İnönü Üniversitesi Örneği).Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya. KARASAR, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi, 17. Baskı, Ankara: Nobel Yayınları, KAYAGİL, S.& ERDOĞAN A. (2011). Bazı değişkenlerin ilköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerini yordama gücü. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 31,

15 15 Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünmeye Yönelik Görüşlerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi KIZILTAŞ, Y. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının ve sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Van ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. KÜRÜM, D. (2002). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme gücü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. ULUÇINAR, U.(2012). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin demokratik değerlerini yordama düzeyi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. TUFAN, D. (2008). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerileri: orta doğu teknik üniversitesi yabancı dil örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara. YAĞCI, R. (2008). Sosyal bilgiler öğretiminde eleştirel düşünme: ilköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler öğretiminde, öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için uyguladıkları etkinliklerin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. ZAYİF, K. (2008). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.