SU VERİLMİŞ VE KENDİLİĞİNDEN TEMPERLENMİŞ SICAK HADDELENMİŞ H PROFİLLERİN KULLANIMINDAKİ SON GELİŞMELER Lucien WEBER(*), Louis-Guy CAJOT(*), Kağan YEMEZ(**) 1. GİRİŞ Liège deki Centre de Recherches Métallurgiques (CRM) ile birlikte geliştirilmiş olan Arcelor Differdange ağır kesit profiller haddehanesindeki su verme ve kendiliğinden temperleme (QST) tesisi 15 yıldan bu yana endüstriyel işletmededir. Yüksek dayanımın mükemmel kaynaklanabilirlik özellikleriyle birleştirilmesi, ayrıca yüksek süneklik ve iyi kalınlık yönünde davranış özellikleri, geniş açıklıklı uzay çerçevelerin elemanları ve yüksek binaların ağır yük taşıyan kolonları gibi özel inşaat uygulamalarında QST çelik kalitelerindeki ağır jumbo kesitlerin üretiminde büyük bir başarı ile kullanılmıştır. Bu arada QST çelikleri konvansiyonel yapısal çelikler olarak görülmektedir ve piyasada HISTAR (High-Strength ARBED) kalitesi olarak bilinmektedir. EN 10113-3:1993, ASTM A913-01 ve DIN 18800-7:2002 gibi Avrupa ve ulusal standartlarda yer almaktadır. Eurocode 3, ayrıca bu yeni yüksek mukavemetli çelikleri özel tasarım parametreleri ve burkulma eğrileri önerererek dikkate almaktadır. Zaman geçtikçe, sıcak haddelenmiş kirişleri QST çelik kalitelerinde uygulama olanakı öylesine gelişti ki bu kesitler sismik alanlarda güçlü kolon - zayıf kiriş kavramı ve açık deniz yapıları gibi sofistike uygulamaların ayrılmaz parçaları oldular. Yapılan son araştırma projeleri Yüksek dayanımlı QST çeliklerinin galvanizasyon sırasındaki davranışı ve kaynak tasarım parametrelerinin geliştirilmesi gibi konuları kapsamaktadır. Ayrıca QST çeliklerinin tüm dayanımının aktif olarak kullanılabileceği asimetrik olarak üretilmiş ACB kastelalı kirişler (Arcelor Dairesel Kastelalı Kirişleri) ve yüksek dayanıma sahip QST kalitesinde H-kirişler ile yüksek dayanımlı betonu birleştiren yüksek performanslı kompozit yapılar üzerinde araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu makale, tasarım parametrelerini optimize etmeye yönelik araştırma projelerindeki en son gelişmeleri ve QST kirişlerinin verimli olarak uygulamalarının gelişmeleri özetlemektedir. 2. QST SÜRECİNİN TANIMI Yüksek dayanımlı çelik üretmek için geleneksel yöntemde çeliğe alaşım elemanları eklenir ve kontrollü sıcaklıklarda haddelenir. Bu termomekanik (TM) haddeleme tekniği aşağıdakilerce kısıtlanmaktadır: Haddehanelerin mekanik gücü, yani nispeten düşük sıcaklıklarda yüksek deformasyon oranları gerektirmektedir, Çeliğin karbon eşdeğerliğini (CE) azaltmak ve dolayısıyla kaynaklanma özelliğini iyileştirmek mümkün değildir. QST süreci, çalışma maddeleri olarak su ve haddeleme ısısını kullanır. Son TM haddesinden sonra, kirişin tüm yüzeyine yoğun su soğutması uygulanır. Bu soğutma çekirdek etkilenmeden önce bitirilir ve dış katmanlar çekirdekten yüzeye ısı akışıyla temperlenir. Şekil 1 şematik olarak QST işlemini göstermektedir. Son hadde standının çıkışında doğrudan soğutma tezgahının girişinde kirişin haddeleme sıcaklığı tipik olarak 850 C dir. Kesidin (*) İnşaat Yüksek Mühendisi, Lüksemburg (**) İnşaat Yüksek Mühendisi, İstanbul Şekil 1 - Su Verme ve Kendiliğinden Temperleme (QST) Süreci 80 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2
Dönüşüm Rekristalize Östenit Rekristalize Olmayan Östenit Ferrit + Östenit Ferrit + Perlit Martensit Termomekanik QST-Süreci Haddeleme Şekil Değiştirme Sıcaklık Ar 3 Ar 1 M s Kendiliğinden Temperlenme S Zaman Şekil 2 - QST Süreci Sırasında Sıcaklık Değişimi tüm yüzeyine su verilmesinden sonra, 600 C de kendiliğinden temperleme gerçekleşir (Şekil 2). Bu endüstriyel süreç bilgisayarlarla kontrol edilir. Su C TMH 3. QST ÇELİKLERİNİN ÖZELLİKLERİ QST süreci akma dayanımını ve çeliğin tokluğunu önemli ölçüde artırır. Konvansiyonel yapısal çelik kaliteleri ile karşılaştırıldığında daha düşük karbon eşdeğerliğinden dolayı çeliğin kaynaklanabilirliği ve sünekliği önemli ölçüde gelişmiştir [4,5,6,8]. 3.1. Mekanik özellikler Tüm HISTAR kaliteleri tüm ürün kalınlıklarında nispeten daha yüksek minimum akma değerleri sağlarlar. Şekil 3 te HISTAR kalitelerinin ve EN 10113-3:1993 e göre termomekanik olarak haddelenmiş ince grenli kalitelerin akma dayanımının karşılaştırması verilmiştir. Tablo 1 de HISTAR kalitelerinin mekanik özellikleri gösterilmiştir. S Yüzey 3.2. Kaynaklanabilirlik Özelliği Şekil 4, geleneksel hadde süreçleri C Çekirdek ve yeni QST sürecine ilişkin kimyasal kompozisyon, ürün kalınlığı ve akma dayanımı arasındaki ilişkiyi özetlemektedir. Avrupa da, maksimum CE (Karbon eşdeğerliği) değeri HISTAR 355 için %0,39 ve HISTAR 460 için %0,43 tür. Kaynaklama esnasında normal ısı girişleri aralığında (10-60 kj/cm) ve düşük hidrojenli dolgu metali ve yardımcı ürünler kullanılması kaydıyla, 0 C nin üzerindeki sıcaklıklarda ön ısıtma gerekli değildir. HISTAR 355 ve 460 kaliteleri ABD de ASTM A913 (grade 50 ve grade 65) normunda tanımlanmaktadır. Ayrıca AWS (Amerikan Kaynak Birliği) yönetmeliği D1.1, HISTAR 355 ve 460 kalitelerindeki malzemelerin yine düşük hidrojen (< 8 ml/100g) elektrotları ile ön ısıtma olmaksızın kaynaklanabileceğine izin vermektedir. 3.3. Tokluk Günümüzde, kaynak sırasında veya depremlerde sismik yükleme sırasında malzemede gevrek kırılma ile ilişkili çatlak yayılmasını önlemek için çeliğin belirli bir tokluk seviyesinde olması gerektiği kabul edilmiştir. Avrupa da, HISTAR 355 ile HISTAR 460, tipik olarak 0 C de 47 J tokluk değerlerinde üretilmektedir. QST Şekil 3 - Çelik Malzeme Kalınlığına Göre Minimum Akma Dayanımı, HISTAR ve EN 10113-3:1993 e Göre Yapısal Çelik Kalitelerinin Karşılaştırılması Tablo 1 - HISTAR Kalitelerinin Mekanik Özellikleri Kalite R eh min. R m min. Uzama min. MPa MPa % HISTAR 355 355 450 22 HISTAR 460 460 530 17 Şekil 4 - HISTAR ve Geleneksel Çelik Kalitelerinin Kaynaklanabilirlik Karşılaştırması TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2 81
çelikleri, çok düşük sıcaklıklarda da geleneksel çelik kalitelerine göre daha iyi tokluk değerlerinde sağlanabilir. Bu sayede, 460 MPa kalitesindeki jumbo boyutları HD 400x1086 kg/m, -50 C de 27 J lik çentik tokluğu değerlerinde sağlanabilir! Bu, HISTAR kalitelerindeki kirişlerin, örneğin Kuzey Denizi platform projelerinin yapımında neden geniş ölçüde kullanıldığını açıklamaktadır. 4. DEPREM BÖLGELERİNDE HİSTAR 4.1. Tokluk koşulları ABD de, Kaliforniya daki Northridge depreminden sonra, deprem tasarımına ilişkin mevcut standartları revize eden çalışma grubu, kapalı yapılar için +21 C de 20 J ve açık yapılar için +4 C de 20 J luk minimum metal tokluk koşulu tavsiye etmektedir. Bu sebepledir ki, QST Grade 65 /ASTM A913 (=HISTAR 460) Kaliforniya da moment aktaran çerçevelerin kolonları için kullanılabilecek, 345 MPa dan (=Grade 50 /ASTM A913) daha yüksek akma dayanımına sahip tek çeliktir. 4.2. Yapısal sistem QST Grade 65 /ASTM A913 (= HISTAR 460), günümüzde, Kuzey Amerika da deprem bölgelerinde [1,2] yüksek binaların tasarımında en ekonomik biçimde güçlü kolon zayıf kiriş elde etmek için kullanılmaktadır (Şekil 5). 4.3. Flanşları Zayıflatılmış Kiriş Kesidi Moment aktaran çerçeve birleşimlerindeki bir başka gelişme de patenti Lüksembourg çelik üreticisi ARBED e ait flanşları zayıflatılmış kiriş kesididir (RBS). RBS, plastik mafsalları kiriş-kolon düğüm noktasından uzakta oluşmasını garanti etmek için geliştirilmiştir. Kirişin kesit alanını azaltmak için kiriş flanş malzemesinin tasarıma göre kesilmesi prensibine dayanır [7] (Şekil 5). Başlıca avantajları şunlardır: Kolon yüzeyi üzerinde moment azalması, dolayısıyla kırılma olasılığının azalması Kolon-kiriş bağlantılarında H-kolon kesidi için çift berkitme plakası gereksiniminin azalması Kolonla karşılaştırıldığında kirişin daha yüksek akma dayanımına sahip olması halinde bile daha güçlü kolonlar Maliyet açısından hesaplı, tutarlı performansa sahip birleşim detayı Yoğun araştırmalar ve testlere dayanarak belirlenmiş performans. 4.4. Kolon Flanşlarının Kalınlık Yönünde Davranışı H-Kolon flanşlarının kalınlık yönünde davranışı, güçlü kolon zayıf kiriş kavramını kullanarak deprem yükleri altında moment aktaran kaynaklı birleşimler ile çalışırken en önemli endişe konularından biridir. Bu nedenle, HISTAR 460 çelikte ağır jumbo kolon kesitlerinin flanşları üzerinde enlemesine çekme testleri gerçekleştirilmiştir [3]. (Şekil 6). Tüm numuneler, nominal çekme plaka gerilimi olan 690 MPa nın üzerindeki gerilim seviyelerinde kaynak veya çekme plakalarından kırılmıştır. Kolon flanş malzemesi üç eksende kısıtlama altında olduğu için kolon flanş dayanımından daha yüksek gerilimlerde çatlak meydana gelmiştir. Bu kalınlık yönünde dayanımı arttırmıştır. Test edilen birleşim örneklerinin hiçbirinde yapraksı yırtılma meydana gelmemiştir ve kaynaklı kolon-kiriş birleşimlerinin sismik tasarımında kolon flanşının kalınlık yönünde dayanımının özellikle kontrol edilmesi gerekmediği sonucuna varılmıştır. Şekil 5 - Flanşları Azaltılmış Kiriş Kesidi (RBS) ile Birlikte Güçlü Kolon-Zayıf Kiriş Kavramı Şekil 6 - Jumbo Kolon Flanşının Kalınlık Yönünde Çekme Testi 82 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2
5. EKONOMİK KAZANÇLAR Yeni jenerasyon HISTAR kirişleri binalarda kolon, derin kirişlerde veya çatı makaslarında çekme elemanı olarak kullanıldıklarında; yapısal ağırlık malzeme maliyetleri, üretim maliyetleri, ulaştırma ve montaj maliyetleri temel maliyetlerini azaltarak önemli kazançlar sağlar. Tipik olarak, S355 kalitesi ile karşılaştırıldığında HISTAR 460 ın ekstra maliyeti sadece +%5 tir. Yüksek akma dayanımından tam olarak faydalanıldığı takdirde HISTAR 460 kalitesinde kiriş, S355 kalitesinde muadili bir kirişten %25 daha hafiftir ve sadece malzeme olarak ekonomik avantaj yaklaşık %15-20 civarındadır. S235 yerine HISTAR 460 kullanılabildiği takdirde tasarruf çok daha fazla olacaktır (Şekil 7). Bu yüzden Almanya daki çok katlı otoparkların çoğunda 15-17 metre açıklıklar için HISTAR 460 Çelik Kalitesi Profil Kesidi Toplam derinlik (m) Çelik ağırlığı S235 S355 S460 S460 HE 1000 M HE 700 M HE 800 A HE 700 B 1,38 1,09 1,17 1,08 +16% referans -25% -20% Malzeme maliyeti +7% referans -21% -17% (kirişler) Şekil 7-17m Açıklıkta Karayolu Köprüsünün Karşılaştırmalı Tasarımı kalitesinde kirişler 2-2,5 m aralıklarla dizilerek kompozit olarak kullanılmaktadır. (Şekil 8). 6. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK HISTAR çelikleri, Arcelor uzun ürünlerinin diğer yapısal kaliteleri gibi modern teknoloji ile elektrikli ark fırınlarında (EAF) hurdadan üretilmektedir. Geleneksel entegre yüksek fırın yöntemi ile karşılaştırıldığında EAF üretim yöntemi, enerji kullanımında ve istenmeyen parçacık ve gaz emisyonlarında önemli azalma sağlamıştır (Tablo 2). Tablo 2 - EAF yönteminin Lüksembourg daki Çevresel Avantajları (1993/1998) Katı parçacıklar %99 luk azalma CO 2 emisyonu %78 lik azalma Emisyon atığı %70 ten yüksek azalma Su kullanımı %70 ten yüksek azalma Enerji kullanımı %56 lık azalma QST süreci, dış enerji kaynağı olmadan çalışır ve metal alaşım malzemelerinin kullanımını önemli ölçüde azaltır. Gerçekte, HISTAR çelikte kirişin yapısal verimliliği standart kiriş verimliliğinden çok daha üstün olduğundan QST süreci çelik hurdanın tekrar kullanımına olanak verir. Çelik yapıların sürdürülebilirliğine ilişkin genel avantajlarının dışında (temiz şantiye, ön üretimle hızlı kurulum, kolay söküm ve yeniden kurulum, geri dönüşüm), HISTAR kaliteleri, inşaat sanayiine çeşitli yararlar sağlar: Genel çelik kullanımında azalma Düşük ağırlıktan dolayı malzeme taşımasında azalma Bina içinde daha az yer kaplayan ince taşıyıcı elemanlarının tasarımına olanak vermesi Estetik ve muhteşem yapıların tasarımı. 7. SICAK DALDIRMA GALVENİZLEME İLE YÜZEY KORUMA Şekil 8-16 m Açıklıklı Çok Katlı Otopark: Kirişler HISTAR 460 Kalitesinde IPE 500 Literatürde ince grenli yüksek akma dayanımına sahip çeliklerin galvanizleme sırasında geleneksel yapısal çeliklerden daha kritik davranış gösterdiği belirtilmektedir. Ancak yapılan son deneyler HISTAR kalitesindeki inşaat malzemelerinin sıcak daldırma galvanizlemede, diğer yapısal çeliklerle karşılaştırıldığında benzer davrandığını teyit etmiştir. HISTAR kalitelerinin yüksek çentik tokluğu özelliği ile diğer çeliklerden daha iyi davranışa sahip oldukları da söylenebilir. Her halükarda, tüm fab- TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2 83
rika yapısal bileşenlerin galvanizlemeden önce kritik alanlarda gerilim düşürülmesi (azaltılması) büyük öneme sahiptir. Aslında, haddelemeden ve fabrikasyondan gelen gerilim birikimlerinin üzerine sıcak çinko banyosuna daldırma sırasında kiriş parçalarının farklı uzamasından kaynaklanan ilave iç gerilimler gelebilir ve çeliğin mekanik özelliklerini aşan bir seviyeye ulaşabilir. 8. SON GELİŞMELER 8.1. Çelik-beton kompozit köprüler Karayolu ve demiryolu uygulamalarında çelik-beton kompozit köprüler temel olarak ekonomik, sağlam, uzun ömürlü ve bakımı kolay köprülerdir. Kısa ve orta açıklıklı bu köprü tiplerini optimize etmek için, H-kirişinin gövdesinin ortasından belirli bir biçimde kesilmiş iki adet T parçasından oluşan prefabrike elemanlar (Şekil 9) üst beton parçasıyla kompozit olarak kolay ve hızlı montaj için tek bir parça olarak dökülürler (Şekil 10). HISTAR çelik ve beton içindeki T parçaları arasında kesme kuvvetlerinin güvenli aktarımını doğrulamak için deneyler de yapılmıştır. 8.2. Dairesel Kastelalı Kirişler Bu kirişler oksijenle kesip açarak gövde yüksekliğini yükseltecek şekilde üretilirler (Şekil 11). İki yarım parça daha sonra kaydırılır, üst üste bindirilir ve karşılayan gövde kısımları birbirine kaynaklanır. Artık ofis binalarında daha uzun açıklık, servis bütünlüğü ve esneklik talep edilmektedir. Dairesel kastelalı kirişler bu yeni eğilimleri karşılamaktadır. (Şekil 12). Şekil 11 - Dairesel Kastelalı Kirişlerin Oksijenle Kesilmesi Şekil 9 - Prefabrike ve Kompozit Köprü Elemanı İçin Çift- T Düzenlemesi Şekil 12 - Dairesel Kastelalı Kirişlerde Servis Bütünlüğü Şekil 10 - Montajdan Önce Prefabrike Kompozit Köprü Elemanı Şekil 13 - Dairesel Kastelalı Kiriş Üzerinde Deneyler 84 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2
Şekil 14 - Dairesel Kastelalı Kirişin Sayısal Benzeşim Modelleri (simülasyon) En Kesit Kısıtlamalar Burkulma Eğrisi S 235 S 275 S 355 S 420 S 460 Haddelenmiş H ve I profil kesitleri h/b > 1,2 y - y a a 0 t f 40 mm z - z b a 0 40mm<t f 100mm z - z c a y - y b a h/b 1,2 y - y b a t f 100 mm z - z c a t f >100m Burkulma Aksı Şekil 15 - Eurocode a Göre Burkulma Eğrileri y - y d c z - z d c Dairesel boşluklar servis kanallarının profil gövdesi içinden geçerek düzenlenmelerine olanak vermektedir. Ayrıca, bu kirişler hafifliği, şeffaflığı ve estetiği ile mimarlar tarafından tercih edilmektedir. Bu iki parça, iki farklı kesit ana profilden ve iki farklı çelik kalitesinden gelebilir. Bu tür kastelalı kesitlere bileşik adı verilir ve özellikle üst flanşın beton döşemeye bağlandığı kompozit yapılarda hassas optimizasyona olanak verir. S460 kalitesi ile üç adet tam ölçek testi gerçekleştirilmiştir [22]. Bu testler sayısal simülasyonlarla birlikte (Şekil 13 ve 14), hesaplama kurallarının S460 kalitesi için de uygulanmasına olanak vermiştir. Yüksek mukavemetli kalitelerin kullanımı, bu tip kesitlerde önemli bir yarar sağlar. Aslında yüksek dayanımlı kaliteler sehim kriterlerinin söz konusu olduğu yerlerde herhangi bir fayda sağlamazlar. Ancak kirişe zati ağırlıktan dolayı oluşacak sehim kadar ters sehim verilerek sehim kriteri sağlanabiliyorsa kalite yeniden tasarımda belirleyici olur. Kesitlerin bileşik karakterinden dolayı S460 çelik gerçekten faydalı olabileceği yerlerde kullanılırken, kesidin kalan kısmında normal kalitede çelik kullanılabilir. 8.3. Tasarım Hususları 8.3.1. Burkulma Eğrisi Yüksek dayanımlı çelik S460, Eurocode 3 ve 4 te yer almaktadır [12,13]. Akma noktası ile karşılaştırıldığında nispeten daha düşük gerilim birikmelerinden dolayı [23] burkulma davranışı iyileşir ve daha avantajlı burkulma eğrileri kullanılabilir. (Şekil 15). Örneğin a 0 burkulma eğrisi, özellikle S460 çeliği için geliştirilmiştir. S460 çeliğin plastik eğilme momentini tespit etmek için kompozit kirişler üzerinde çok sayıda test gerçekleştirilmiştir [17]. Genellikle her iki malzemenin yani beton ve çeliğin tüm mukavemetinden faydalanmak mümkündür. Fakat bazı durumlarda beton döşe- TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2 85
Şekil 16 - Plastik Eğilme Momentinin Azalımı Şekil 18 - Yangın Sıcaklığın Fonksiyonu Olarak Etkin Akma Dayanımının Azalması Şekil 17 - Kaynaklı Birleşimler İçin Düzeltme Çarpanı menin basınç gerilimi, sınır değerine ulaşabilir ve bundan dolayı plastik eğilme momenti şekil 16 belirtildiği gibi 0.85 ve 1 arasında β pl çarpanı kadar azaltılmalıdır. 8.3.2. Kaynak Kaynaklı birleşimlerde, yüksek mukavemetli çelikler uygun değildir çünkü, kaynağın direnci 1.0 değerinde β w çarpanından etkilenir [18]. Aslında Karlsruhe Üniversitesi nde yapılan 26 teste göre, normal çelik için olan 0.8 değerine yakın 0.83 değerinde β w değeri kabul edilmelidir [19]. (Şekil 17). 9. MODERN YANGIN TASARIMINDA HISTAR ÇELİKLERİ Eurocode yangın ile ilgili bölümleri [14,15] EN10025 bölüm 2 ila 5 e göre S235, 355 ve 460 çelik kalitelerini kapsar ve şekil 18 e göre çelik sıcaklığının fonksiyonu olan f y,θ etkin akma mukavemetine dayanan tasarım hesaplamaları yöntemi sağlar. Bu eğri doksanların başlarında çeşitli deneylerden [9,10,11,21] çıkarılmıştır. Daha yakın tarihli deneylerle [16,20] de doğrulanmıştır. Şekil 19 - Yangın Durumunda Maksimum Yük Oranı Şekil 18 yük oranı açısından, bir ofis binasındaki herhangi bir çelik elemanı için düşünlebilir (şekil 19). S235 kalitesi seçildiğinde, oda sıcaklığında Standartlar tarafından istenen emniyetli yük oranı yaklaşık 0,5 tir. Sehim kriterlerinin çoğunlukla etkili olduğu ve tasarımcının belirli bir takım profiller arasından seçim yapmak zorunda olduğu dikkate alındığında, bu yük oranı 0,45 gibi bir değer olabilir. Bu, 600 C lik kritik sıcaklığa karşılık gelir. S235 çeliği S460 la değiştirilirse kritik sıcaklık yaklaşık 100 C kadar artar, bu da tasarımın daha güvenli tarafta kalmasını sağlar. Eğer IPE 400 kesidi seçilirse ISO yangın direnci tasarımına göre bu, 13 dakikadan 18 dakikaya doğru bir artışa yol açar. ISO gereksiniminin yerine getirilmesi gerekiyorsa, bu artış oldukça düşüktür. Öte yandan doğal yangın tasarım eğrileri kullanıldığında bu artış önemli bir emniyet payı olabilir. Şekil 18 deki örnekte, yapının ısınma eğrisinin doruğu 600 ve 700 C arasında ise, S235 yerine S460 kullanıldığı zaman yapı bu yangına dayanacaktır. 86 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2
10. SONUÇ İlk adımda QST çelik araştırması, piyasaya yüksek tokluk ve kaynaklanabilirlik özelliklerine sahip yüksek dayanımlı bir çelik sunmuştur. İkinci adımda Eurocode larda yüksek mukavemetli çelik tanımlanmış ve performansları tamamen kabul edilmiştir. Bu iki adım kompozit köprüler, depreme dayanıklı sistemler, dairesel kastelalı kirişler ve yangın mühendisliği gibi uygulamalarda daha avantajlı koşullar oluşturmaktadır. 11. KAYNAKLAR [1] Bouchard, S., Axmann, G., ASTM A913 grades 50 and 65: Steels for seismic applications, Proceedings of the third international conference Stessa 2000 Montreal. Rotterdam: Balkema, pp 11-17; [2] Bouchard, S., Axmann, G., The steel of choice, Structural Engineer, USA, September 2000, pp 42-47; [3] Dexter, R.J.,. Through-thickness testing of A913 grade 65 heavy column flanges, Bethlehem PA USA, document prepared for TradeARBED,1999; [4] Donnay, B., Grober, H.,. Niobium in high strength weldable beams and other structurals, Proceedings of the International Symposium Niobium 2001, Orlando FL USA, 2001; [5] Gourmelon, J-P. et al.. Les aciers thermomécaniques, OTUA Paris, AFPC, 1997; [6] ProfilARBED, HISTAR A new generation of rolled sections for an economical steel construction,. Luxembourg, 1998; [7] Moore, K.S., et al Design of Reduced Beam Section (RBS) moment frame connections Moraga CA USA: Structural Steel Educational Council, 1999; [8] ProfilARBED, Sales program Structural shapes, Luxembourg, 2001; [9] Cajot L.G., et al REFAO-III, Practical Design Tools for Unprotected Steel Columns Submitted to ISO-Fire / C.E.C. Research 7210-SA/505; Final Report Eur 14348 EN, Luxembourg 1992, RPS Report N 11/1991. [10] Chantrain Ph., et al Behaviour of HISTAR hot-rolled profiles in the steel construction-tests PRF Report N 116/1991. [11] Chantrain P., et al, Quenching and self-tempering of beams in the rolling heat (Phase I : Part II), C.E.C research 7215-EA/502 Luxembourg, 1993 Final Report EUR 15806 EN/1996- ISSN 1018-5593. [12] Eurocode 3, pren 1993-1-1: 2002, Design of steel structures. General rules and rules for buildings ; 5 June 2002. [13] Eurocode 4, pren 1994-1-1: 2003, Design of composite steel and concrete structures. General rules and rules for buildings ; 6 May 2003. [14] Eurocode 3 fire part, pren 1993-1-2: 2003, Design of steel structures. General rules. Structural fire design. [15] Eurocode 4 fire part, pren 1994-1-2: 2003, Design of composite steel and concrete structures. General rules. Structural fire design. [16] Outinen J., et al, High-temperature testing of structural Steel and Modelling of structures at fire temperatures, Research report TKK-TER-23, Helsinki University of technology Laboratory of Steel structures Publications 23 / 2001, Espoo, FINLAND. [17] Prof. G. Sedlacek, - et al, ECSC STEEL RTD PROGRAMME - Use of High Strength Steel S460 - Final Report, [18] Eurocode 3 Part 1.8: November 2003, Design of steel structures design of joints. [19] Prof. H. Saal, W. Hölbling, Report 032047 of the University of Karlsruhe (TH), department Versuchsanstalt für Stahl, Holz and Steine. [20] Wohlfeil, N., et al, Internal report on high temperature transient state tests on S460. Institut für Stahlbau und Werkstoffmechanik, TU Darmstadt, Feb. 2004. [21] Rubert A., Schaumann P.: Temperaturabhängige Werkstoffeigenschaften von Baustahl bei Brandbeanspruchung. Der Stahlbau 54, Heft 3, S. 8186, 1985. [22] Demarco T., ProfilARBED-Recherches Optimisation des performances des poutres cellulaires ACB, 24èmes Journées Sidérurgiques Internationales 2003, Paris 10-11 décembre 2003 [23] Boeraeve Ph. Ulg, Mesure de contraintes résiduelles, rapport 92/125 Laboratoire MSM, 9th of April 1992. 1970'li Yıllarda Kömürhan Köprüsü TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 436-2005/2 87