OYUNLARI DERLEME I İÇİNDEKİLER Kaynaklardan Okul Öncesi Çocuğuna Uygun Oyun Seçimi Oyunların Kaynağını Belirterek Listeleme Yaş Gruplarına Uygun Oyunları Belirleme Süt Çağı Oyunları Anaokulu/Ana Sınıfı Oyun Örnekleri İlköğretim Çağı Çocuk Oyun Örnekleri Gençlik Dönemi ve Farklı Yaş Gruplarının Oyun Örnekleri ÇOCUK VE OYUN Arş. Gör. Ayşenur YAZAR HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Oyunların nasıl oynandığı hakkında bilgi verebilecek, Yaş gruplarına uygun oyun örnekleri sunabilecek, Gelişim alanlarına uygun oyun örnekleri tespit edebileceksiniz. ÜNİTE 4
GİRİŞ Okul öncesi eğitimin temelinde oyun vardır. Oyun, tüm çocukların evrensel ve temel dili olarak kabul edilmektedir. Çocuk, oyun oynarken zevk alır. Eğitimci öncelikle çocukların, yaşlarını, gelişim özelliklerini, yeteneklerini ve becerilerini dikkate alarak oyun belirlemelidir. Çocuk oyunları, bir toplumun sosyokültürel yansıması olduğuna göre büyük değer taşıyan bilgilerdir. Bu nedenle, hazırlanacak oyun albümleri, hem tarihî bir değer taşıması ve ait olduğu kültürü yansıtması hem de gelecek nesillere aktarılması bakımından büyük bir ihtiyaç ve değerli bir kaynak olması açısından önemlidir. KAYNAKLARDAN OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUNA UYGUN OYUN SEÇİMİ Çocuk oyunları dağarcığı oluşturulurken kitaplar, gazeteler, ansiklopediler ve süreli yayınlardan yararlanılabilir. Çocuk oyunları dağarcığı oluşturulurken kitap, gazete, ansiklopediler ve süreli yayınlardan yararlanılabilir. Ayrıca eski dönemdeki oyunlar, oyunu oynayan kaynak kişilerden bilgiler alınarak ve değişik yörelerde oynanan oyunlar araştırılıp yazıya aktarılarak da derlenebilir. Oyunlar ilgili kaynağına bağlı kalarak orijinalliği bozulmadan, ya olduğu gibi alınarak derleme yapılabilir ya da içeriği bozulmadan yeniden yazılabilir. Yazının dili sade, anlaşılabilir, kısa ve öz olmalıdır. Oyun Örnekleri OYUNUN ADI: BALONCU AMCA OYUNCU SAYISI: 9-12 UYGULAMA: Çocuklar oynanan yerde ortaya çizilen düz çizgide dururlar ve kendilerine bir renk seçerler. Bu çocuklar aynı zamanda seçtikleri renkteki balonlardır. Aralarından bir ebe seçilir. Bu da baloncu amca olur. Baloncu amca kapıyı çalar. -Tık tık Çocuklar Kim o? diye sorarlar. -Ben baloncu amca, Çocuklar; Ne istiyorsun? diye sorarlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Baloncu amca pembe balon der. Pembe balon olan çocuk kaçar, baloncu amca onu yakalamaya çalışır. Pembe balon tekrar yerine dönmeye çalışır. Yakalanırsa ebe olur. OYUNUN ADI: BAYRAK VERME YAŞ GRUBU: 6 yaş UYGULAMA: Çocuklar oyun alanında dağınık şekilde dururlar. Bir ebe seçilir. Çocukların bir tanesinde bayrak vardır. Ebe bayraklı öğrenciyi yakalamaya çalışır. Elinde bayrak olan çocuk bayrağı yakalanmadan bir başka arkadaşına verir, yakalanırsa ebe olur. Bayrak elden ele dolaşır. OYUNUN ADI: CANLI DOMİNO GELİŞİM ALANI: Bilişsel Alan ve Dil Alanı ARAÇ-GEREÇ: Değişik renklerde 4 kırmızı, 4 sarı, 4 mavi vb. kurdele YAŞ GRUBU: 3-6 yaş UYGULAMA: Öğretmen, her çocuğun koluna değişik renkte kurdeleler bağlar. Aynı renkte kurdeleyi taşıyan çocukların yanına gelerek halka oluşturmalarını ister. Birinci aşamada bunu yapamayan çocuk elenir. İkinci aşamada öğretmen, çocuklara kollarındaki kurdelenin rengini sorar, bilemeyen oyundan çıkar. Oyun 2-3 kez tekrarlanabilir. OYUNLARIN KAYNAĞINI BELİRTEREK LİSTELEME Çocuğun oynadığı oyun türleri ve oynanış biçimleri, onun içinde bulunduğu gelişim evresinin özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Oyunları not ederken oyunun kaynağını geleneksel, başka kültürden alınma veya kaynağı belli olmayanlar şeklinde belirtmek gerekir. Kaynak basılı yayın araçlarından ise; adı, yazarı, yayın tarihi, yayınevi, sayfasının belirtilmesi, kitle iletişim araçlarından ise programın adı, kanalı, yayınlandığı tarih ve saat gibi bilgilerin verilmesi yararlı olacaktır. Böylece aynı kaynağa başvurmak gerektiğinde kaynağın rahatlıkla bulunabilmesi mümkün olacaktır. Ayrıca eğitim öğretimde yararlanılabilecek nitelikli kaynaklar tespit edilmiş olacaktır. Oyun kaynak kişilerden alınmışsa, hangi yöreye ait olduğu, o yörede hangi isim ile oynandığı, kimden alındığı ve nasıl oynandığına dair bilgiler verilmesi yararlı olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
YAŞ GRUPLARINA UYGUN OYUNLARI BELİRLEME Oyun, insan hayatının hemen her evresinde var olan bir etkinlik olmakla birlikte özellikle hayatının ilk yıllarında çocuğun kendini, içinde yaşadığı dünyayı tanıması, mutluluklarını, üzüntülerini, hayal kırıklıklarını, iç çatışmalarını, hayallerini, düşüncelerini ifade edebilmesi için en uygun dil olarak ifade edilebilir. Çocuğun oynadığı oyun türleri ve oynanış biçimleri, onun içinde bulunduğu gelişim evresinin özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Bu yüzden de çocuğun yaşına uygun oyunları seçmek çok önemlidir. Çocuğun yaşı ne kadar küçükse oyun ihtiyacı da o kadar fazladır. Bu nedenle çocuklar için çeşitli oyun alanları hazırlanmalı ve çocuğun kendi akranlarıyla oynamasına fırsat verilmelidir. Süt Çağı Oyunları Yaşamın ilk yıllarında görülen oyun türü çevreyi keşfetme, davranışları tekrarlama ve kendi başardıklarında mutluluk duyma şeklindedir. Doğumdan bir ay sonra bebeğin çevresini araştırmaya başlamasıyla oyun davranışlarının temeli atılır. Bebeklerin hareket becerileri geliştikçe, merakları ve çevreye olan ilgileri arttıkça çevreyle olan iletişimleri de artar. Özellikle bebek yürümeye başladığı bir yaş civarında oldukça enerji doludur. Artık çocuk oyuncaklara ihtiyaç duymaya başlar. Oyuncakları amaçlarına uygun olarak kullanmaya başlar, örneğin; oyuncak bebeğini biberonuyla beslemek, yatağına yatırmak gibi. Ayrıca blokları, küpleri bir kutudan diğerine boşaltmak yerine artık onları başka nesnelerin yerine kullanmaya başlar. Birinci yılın sonunda bebek, oyuncaklarını ele almada daha beceriklidir. Farklı seslerden, renklerden, görüntülerden hoşlanır. Oturup kalkma, yürüme becerileri geliştiği için tekerlekli oyuncaklarını itip çekebilir. Oyuncaklarını bir yerden başka bir yere taşıyabilir. Bebek 18 aylıkken, elindeki tarakla bebeğinin saçını taramaya başlar. İnşa blokları, yumuşak hayvan oyuncaklarla uzun süre oynayabilir; kil, hamur, su ve kumla oynamaktan zevk alır. Çocuğun yaşına uygun oyun seçmek çok önemlidir. İki yaş civarında çocukların hareketliliklerinde ciddi bir artış gözlenir. Motor koordinasyonları artar, birçok şeyi kendi kendilerine yapmak isterler. Bu dönemdeki destek çocuğun deneyerek öğrenmesini artıracağı için hem zihinsel gelişim açısından hem de benlik saygısının gelişimi açısından büyük önem taşır. Bu dönemde onu fiziksel zararlardan koruyarak çevreyi keşfetmesine fırsat vermek, sosyal, zihinsel ve duygusal gelişiminin desteklenmesi bakımından önemlidir. Oyun örnekleri OYUNUN ADI: DÜŞEN OYUNCAĞI İZLE Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
YAŞ GRUBU: 0-1 yaş UYGULAMA: Bebek bir yetişkin tarafından kucağa alınır. Önce oyuncak bebeğe gösterilerek dikkati çekilir. Nesne hareket ettirilerek, bebek tarafından izlenmesi sağlanır. Sonra oyuncak yere atılır. -Oyuncak nereye gidiyor? diye sorulur. (Soru ifadesi yüz ve el hareketleri ile pekiştirilir. ) Bebekle beraber aşağı doğru bakılır. Bebek oyuncağın yere düşmesini izlediğinde, - Aferin denilir. Oyuncak yerden alınır ve oyun bu şekilde devam eder. OYUNUN ADI: BİR, İKİ GELİŞİM ALANI: Bilişsel Alan YAŞ GRUBU: 0-2 yaş UYGULAMA: Bebekle karşılıklı olarak oturulur. Aşağıdaki sözler söylenerek oyun oynanır. - Ayağına dokun diyerek bebeğin elinden tutarak ayağına dokundurulur. - Başına dokun diyerek bebeğin elinden tutarak başına dokundurulur. - Hop hop dudaklarına dokun diyerek bebeğin elinden tutarak dudaklarına dokundurulur. - Saçına dokun diyerek bebeğin elinden tutarak saçına dokundurulur. OYUNUN ADI: TRENİM GELİYOR YAŞ GRUBU: 1-2 yaş UYGULAMA: Ebeveyn ya da öğretmen çocuğun çarpabileceği oyuncak ve tüm engelleri oyun alanından kaldırır. Çocuğa tren olduğu ve oda gösterilerek geziye çıkılacağı söylenir. Çocuğun elinden tutularak ritimli bir şekilde odanın içinde yürünür. Yürürken diğer el tren düdüğü olarak yukarı kaldırılır ve çuh çuh-vup vuup denir. Sonra çocuğun eli bırakılır. Çocuğa iki ayrı tren olduğunuz söylenir. Sizin gibi yürümesi istenir. Daha sonra, çocuğa ben büyük trenim, sen de küçük trensin, şimdi büyük tren, küçük treni kovalayacak diyerek kaçması istenir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
OYUNUN ADI: ANNEM BABAM TULUMBADAN SU ÇEKER YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Annem babam tulumbadan (Çocukla karşılıklı el ele tutuşulur.) Su çeker, su çeker Halkada boynumdan geçer (Çocuk bir kolun altından geçirilir.) Halkada boynumdan geçer OYUNUN ADI: BAŞIMIZ YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Gıdı gıdı mahallesi (Boğaz gıdıklanır) Aşçı dükkanı Hor hor çeşmesi Aynacılar Kemancılar Düz bayır Otlu çayır (Ağız gösterilir) (Burun tutulur) (Gözler gösterilir) (Kaşlar gösterilir) (Alın gösterilir) (Saç karıştırılır) OYUNUN ADI: MİKİ FARE YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Yerden bitme mum bacaklı miki (İki elinden tutulan çocuk diz çöktürülür) Burnu uzun, dik kulaklı miki (İki el açılarak burnun üstüne konur, sonra eller kulağa konur) Okul öncesi eğitimin temelinde oyun vardır. Şeytanlıkta bütün aklı fikri Dans edersin miki fare (Sağ elin işaret parmağı başa konularak sallanır) (Ayağa kalkılır el çırparak dans edilir) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
OYUNUN ADI: ÇAL KAPIYI YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Çal kapıyı Bak pencereden Çevir mandalı Gir içeri Al bir sandalye (Sağ elin işaret parmağıyla alna vurulur) (Her iki elin işaret ve bay parmakları gözlük gibi birleştirilir) ( Burun bükülür) (Sağ elin işaret parmağı ile ağzın içi gösterilir) (Kulak memelerinden biri tutulur) OYUNUN ADI: TAVŞAN YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Burada bir tavşan gezmiş, gezmiş Bu görmüş, Bu tutmuş, Bu pişirmiş, Bu yemiş, (Çocuğun eli tutulup, diğer elin işaret parmağı ile avuç içine daireler çizilir) (Baş parmak tutulup, sallanır) (İşaret parmağı tutulup, sallanır) (Orta parmak tutulup, sallanır) (Yüzük parmak tutup, sallanır) Bu da hani bana, hani bana demiş (Serçe parmak tutulup, sallanır) OYUNUN ADI: AİLEM YAŞ GRUBU: 0-2 YAŞ UYGULAMA: Annem örgü örer (Örgü örme hareketi yapılır) Yemek yapar (Çorba karıştırma hareketi yapılır) Oyun sırasında çocuğun kendisine güveni gelişir. Babam kahve içer (Kahve içermiş gibi yapılır) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
İşe gider (Parmaklar yürütülür) Abim ders çalışır (Yazı yazma hareketi yapılır) Kardeşim uyur Bende oynarım (Uyuma hareketi yapılır) (Oynanır) OYUNUN ADI: DOĞAMIZ Güneş bizi ısıtır (Isınma hareketi yapılır) Yağmur bizi ıslatır (Parmaklar yukarıdan aşağı doğru sallanır) Kar bizi dondurur (Eller göğse konularak üşüme hareketi yapılır) Fırtına bizi korkutur (Gözler kapatılır) Bol bol ağaç dikelim (Ağaç dikme hareketi yapılır) Selleri önleyelim Anaokulu/Ana sınıfı (4-6 Yaş) Oyun Örnekleri Oyun, sağlıklı büyüme, gelişme ve öğrenme için en güvenli yoldur ve her çocuk oyun oynar. Çocuklar oyun oynadıkları sürece hem oyunlarını, hem de kendilerini geliştirirler. Oyun, çocukluk yıllarının zenginleştirilmiş, zaman zaman da yapılandırılmış öğrenme ortamlarıdır. Çocuklar, oyun sırasında keşfederek öğrenirler. Çocuklar oyun etkinlikleri sırasında kişiliğini ortaya koymayı, kendini anlamayı, doğru şekilde ifade etmeyi, sorumluluk almayı, arkadaşları ile işbirliği yapmayı, diğer insanlara saygılı olmayı öğrenir. Denemeleri ile yeni aşamalara ulaşır, mutlu olur. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme becerisini kazanır. Grup içinde nasıl davranması gerektiğini öğrenir. Sağlıklı karar verme, kendi işini kendi yapması sonucu özgür hareket edebilme yeteneği gelişir ve arkadaşları ile paylaşmayı, yardımlaşmayı, grup kurallarına uymayı öğrenir. Ayrıca girişimci olma, tehlikeyi göze alma ve problem çözme yeteneğinin gelişmesine yardımcı olur. Bunların yanı sıra, oyun sırasında çocuğun kendisine güveni gelişir, kendi kendine yeterli olabilme gibi nitelikler kazanır. Çocukların oynayabileceği her türlü oyuncak, artık materyaller ve çocukların kullanabileceği çeşitli malzemelerin öğrenme ortamlarında kullanılması, çocukların yaratıcılığını geliştirir, onların etkin öğrenmelerine katkı yapar, deneme yanılma yoluyla öğrenmelerini sağlar ve keşif duygularını geliştirir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Oyun örnekleri OYUNUN ADI: EŞİNİ BUL KURTUL YAŞ GRUBU:5-6 yaş Oyun, sağlıklı büyüme, gelişme ve öğrenme için en güvenli yoldur. UYGULAMA: Çocuklar ikişer ikişer kol kola dolaşır. Bir çocuk ebe olur, bir çocuk da boşta kalır. Ebe boşta kalan çocuğu yakalamaya çalışır. Ebeden kaçan çocuk sıkışınca bir arkadaşının koluna girer. Arkadaşının kolundaki diğer çocuk koşmaya başlar ve ebeden kurtulmaya çalışır. Yakalanan ebe olur. Böylece oyun devam eder. OYUNUN ADI: EVİNİZE KÖYÜNÜZE YAŞ GRUBU: 5-6 yaş UYGULAMA: Oyun alanına düz bir çizgi çizilir. Çocuklar bunun üzerinde bağdaş kurarak otururlar. 10-15 adım karşılarına büyük çaplı iki çember çizilir. Çemberlerden biri çocukların evi, diğeri ise köyüdür. Öğretmen evinize dediğinde çocuklar bir çembere köyünüze dediği zaman da diğer çembere doğru koşarlar. Söylenilen çembere giren ilk üç çocuk başarılı olur. Daha sonra çemberlerin isimleri değiştirilerek oyuna devam edilir. OYUNUN ADI: KARDEŞİMİ GÖRDÜN MÜ? GELİŞİM ALANI: Sosyal-Duygusal Alan UYGULAMA: Öğretmen, çocuklar arasından birini seçer, ona: Arkadaşların arasından sana bir kardeş seçeceğiz. Ama senin ondan haberin olmayacak. Sen kardeşini bulmak için istediğin arkadaşına sorular sorabilirsin. Eğer sonunda kardeşini tanıyabilirsen, başarılı olacaksın. der. Bundan sonra ebe dışarı çıkarılır. Çocuklardan biri kardeş olarak seçilir. Ebe içeri alındıktan sonra, arkadaşlarından istediğine soruları sorarak kardeşini bulmaya çalışır. Örnek olarak: Ebe bir arkadaşına; - Kardeşimi gördün mü? - Elbisesi ne renkti? - Kırmızıydı. Ebe başka bir arkadaşına; - Kardeşimi gördün mü? - Gördüm. - Kız mı, erkek mi? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
- Kız. - Saçları uzun mu? - Uzun. Ebe böylece arkadaşlarına istediği soruları sorarak kardeşini bulmaya çalışır. Başarılı olan alkışlanır. Okul öncesi eğitim kurumlarında özel günlerde en fazla oynanan oyunlardan olan şarkılı oyunlar (rontlar) sırasında çocuklar bir topluluğun karşısında kendisini rahatlıkla ifade edebilme becerisini geliştirirler. ŞARKILI OYUN (RONT) ÖRNEĞİ OYUNUN ADI: MEVSİMLER (ELBİSELERİM) Şarkılı oyunlar (rontlar) sırasında çocuklar kendilerini rahatlıkla ifade edebilme becerisini geliştirirler. UYGULAMA: Bu ront, dört renk ve dört mevsim olarak özel günlerde mevsimler ya da elbiselerim adıyla aşağıdaki gibi oynanabilir. Öğrencilerin kıyafetleri şarkıdaki sözlere uygun seçilir. Sırası gelen gruptaki öğrenciler bir yandan kıyafetlerini gösterirler, bir yanan da şarkının ritmine uygun dönerler. Oyun isteğe göre değişik şekillerde düzenlenebilir. İstenildiği kadar uzatılıp, bütün öğrencilerin katılımı sağlanabilir. Hep yeşildir elbiselerim, Ben bu rengi pek çok severim. İlkbaharı cicim, çok sevdiğim için, Hep yeşildir elbiselerim. Lay lay lay lay, lay lay lay lom. Hep kırmızıdır elbiselerim, Oynayan çocuk, canlılığın ve sevincin sembolüdür. HERBEL Ben bu rengi pek çok severim. Yaz babayı cicim çok sevdiğim için, Hep kırmızıdır elbiselerim. Lay lay lay lay, lay lay lay lom. Hep sarıdır elbiselerim, Ben bu rengi pek çok severim. Sonbaharı cicim, çok sevdiğim için. Hep sarıdır elbiselerim. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Lay lay lay lay, lay lay lay lom. Hep beyazdır elbiselerim, Ben bu rengi pek çok severim. Kış babayı cicim, çok sevdiğim için, Hep beyazdır elbiselerim. Lay lay lay lay, lay lay lay lom. İlköğretim Çağı Çocuk Oyun Örnekleri İlköğretim çağı ince motor becerilerin gelişiminin hızlandığı bir dönemdir. Kasların gelişimi ve birlikte çalışmasına bağlı olarak birçok çocuk koşma, hoplama, sıçrama, atlama gibi davranışları yapabilmektedirler. Koordinasyon yeteneğinin artması nedeniyle estetik hareketlerde başarı vardır. Koşma becerisi sekiz yaş civarında hızla olgun bir seviyeye ulaşırken bunu orta çocukluğa doğru yavaş bir ilerleme takip eder. İlköğretim döneminde bulunan çocukların tepki süreleri kendilerinden büyüklere oranla daha uzundur. Özellikle ilköğretimin ilk üç yılında yürüme, koşma gibi kaba motor kontrolünü gerektiren becerilerin gerçekleştirilmesinde hiçbir sorun yaşamazlar. İlkokulun ikinci yarısına gelindiğinde ise ince motor kasların kontrolü büyük ölçüde başarılır. OYUNUN ADI: TOMBALA (YEDİ KULE) UYGULAMA: Oyun eşit sayıda iki takım oluşturularak oynanır Sayışmaca ile oyuna başlayacak ilk takım belirlenir. Yere yedi taş (genellikle kiremit parçası) üst üste gelecek şekilde dizilir. Taşların üst üste dizileceği alan daire çizilerek belirlenir. Bir mesafe belirlenir. Topun atılacağı yerin önüne çizgi çizilir. Oyuna başlayacak takımın oyuncuları (vurucu takım) top ile birlikte başlama çizgisinin gerisinde yer alırlar. Ebe olan takımın oyuncuları ise kalenin etrafında yer alırlar. Vurucu takımın oyuncularından biri topu taşlara doğru atar. Taşlar devrilirse bütün takım oyuncuları kaçar ve diğer takım da kaçan oyuncuları vurmaya çalışır, kaçan oyunculardan vurulmayanlar bu arada devirdikleri taşların hepsini üst üste dizmeye çalışırlar. Hepsini dizebilirse Tombala diyerek oyunu kazanırlar. Ancak taşları üst üste dizemezlerse oyun, diğer takıma geçer. Oyun bu şekilde devam eder. OYUNUN ADI: TEPEDEN TOP ÇEVİRME OYUNU Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
UYGULAMA: İki ya da daha çok takıma ayrılan çocuklar, aralarında birer adım ara kalacak şekilde ve kollarını dümdüz yukarıya kaldırarak arka arkaya sıraya geçerler. Verilen işaretle, ilk oyuncu gövdesini arkaya doğru eğdirerek, topu başının üzerinden ikinci oyuncuya geçirir ve derhal sıranın sonuna geçer. Oyun, başlangıçtaki pozisyona ulaşıncaya kadar sürdürülür. Çocuklar topu başlarının üzerinden arkadaki arkadaşına verecektir. Hangi grubun topu son oyuncuya en erken ulaşırsa o grup oyunu kazanır. OYUNUN ADI: KAYIP OLANI BUL GELİŞİM ALANI: Sosyal duygusal alan Oyun, problem çözme becerisini geliştirir. UYGULAMA: Öğretmen çocukların seviye ve dikkatlerini göz önünde bulundurarak birkaç eşya toplar. (defter, kalem, toka, bebek ) Çocuklara bunları dikkatle incelemeleri söylenir. Hazır olduklarında gözleri yumdurulur, öğretmen elindeki eşyalardan bir tanesini saklar. Çocuklara gözlerini açtırarak hangi eşyanın kayıp olduğunu bulmalarını ister. Kayıp eşyayı ilk bulana bir sonraki oyunda saklanacak eşyanın seçimi bırakılır. OYUNUN ADI : KEDİ FAREYİ BUL UYGULAMA: Çocuklar arasından bir kedi seçilir. Bu kişinin yüzü duvara döndürülür. Diğer oyunculardan biri fare olur. Bunu kedi bilmemelidir. Öğretmen kediyi yanına çağırır ve; Arkadaşlarının arasına bir fare saklanmış. Sen buna yaklaşırsan bütün arkadaşların kedi gibi miyavlayacak. Ama uzağında olursan hiçbirinin sesi çıkmayacak der. Bundan sonra kedi yavaş yavaş arkadaşlarının arasında dolaşmaya başlar. Ne zaman kedi miyavlamaları fazlalaşırsa fareye yaklaştığını anlar ve onların arasından asıl fareyi bulmaya çalışır. Oyunu kazanırsa o da arkadaşları arasından bir kedi seçme hakkına sahip olur. Gençlik Dönemi ve Farklı Yaş Gruplarının Oyun Örnekleri OYUNUN ADI: BEZİRGAN BAŞI UYGULAMA: Eğitimci önce çocuklara oyunun kuralını anlatır. Bir kız bir erkek öğrenci olmak üzere iki çocuk seçer. Çocuklar ellerini köprü şeklinde birleştirirler. Diğer çocuklar da sıraya girer. Bütün çocuklar hazır olunca oyunun şarkısı söylenerek oyunculuk kız ve erkek çocukların etrafından dolaşır ve şarkıyı söyleyerek öğrencilerin oluşturdukları köprünün altından geçerler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Şekil 4.1. Bezirgan Başı Oyunu (Kaynak:http://mekteplikahvesi.blogcu.com/bezirganbasi/9043710 dan alınmıştır.) - Aç kapıyı bezirgan başı, bezirgan başı. - Kapı hakkı ne verirsin?, ne verirsin? - Arkamdaki yadigar olsun, yadigar olsun. - Bir tavşan, iki tavşan, üçüncüde dolaba kaçan. Şarkı söylenirken, üçüncü tavşan dolaba kaçan dendiğinde o çocuk halkanın içinde kalır. Şarkıya başlanmadan önce ebe olarak seçilen çocuklara bir hayvan ya da meyve ismi seçmeleri söylenmiştir. Köprünün içinde kalan çocuğa diğer çocuklar duymadan hangi hayvan ya da meyveyi seçtiği sorulur. (Ör: Kuş mu? Tavşan mı?) Hangisini seçerse o çocuğun arkasına geçmesi söylenir. Oyun bütün çocuklar köprüde kalana kadar devam eder. Bütün çocuklar ebelerinin arkasına geçtikten sonra çekişmece yapılır. Çekişmede başarılı olan grup oyunu kazanır. OYUNUN ADI: KURDELE BAĞLAMA-ÇÖZME YARIŞMASI UYGULAMA: Oyuncular iki eşit gruba ayrılır. Önde bulunan oyunculara 15-20 cm. uzunluğunda birer kurdele verilir. Her grubun 8-10 adım karşısına bir sandalye konur. Öğretmenin işareti ile ilk sıradaki oyuncular koşarak kurdeleyi sandalyenin bir bacağına bağlarlar, geriye döner, ikinci oyuncunun avucuna vurur, yerlerine otururlar. İkinci çocuk, işareti alınca o da koşar ve bağlanan kurdeleyi çözer, üçüncü arkadaşına verir. Yarışma böylece bağlama ve çözmeli son oyuncuya kadar sürer. Oyun sonunda kurdeleyi en çabuk bağlayan-çözen grup kazanır. OYUNUN ADI: YAĞ SATARIM, BAL SATARIM Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
UYGULAMA: Çocuklar halka olup yere çömelirler. Ebe olan ucu düğümlenmiş bir mendille halkanın etrafında önce yavaş yavaş, sonra gittikçe hızlanarak dönmeye başlarlar. Ve şarkıyı söylerler. Yağ satarım, bal satarım Ustam öldü ben satarım Ustamın kürkü sarıdır Oyun, sağlıklı gelişme ve öğrenme için en iyi yöntemdir. Satsam on beş liradır. Zambak zumbak Dön arkana iyi bak Ebe bir süre döndükten sonra elinde tuttuğu ve arkasında sakladığı ucu düğümlü mendili fark ettirmeden halkadakilerden birinin arkasına bırakır. Yine hiçbir şey olmamış gibi halka etrafında dolaşmaya devam eder. Arkasına mendil bırakılan çocuk bunu fark ederse hemen mendili alıp ebeyi kovalamaya başlar. Ebeyi yakalayabilirse elindeki mendille ona vurmaya başlar. Ebe kalkan çocuğun yerine oturur ve ebelikten kurtulur. Bu sefer kalkan çocuk ebe olur. OYUNUN ADI: ORMAN UYGULAMA: Oyun içinde her oyuncunun elinde bir sopa olması gerekmektedir. Sopalar bir sıra şeklinde ve birbirine ikişer adım mesafeyle oyun alanının ortasında yere dikilir. Bu sopalar oyuncuların geçmesi gereken ormandır. Oyuncular iki gruba ayrıldıktan sonra, gruplar, alanın kenarlarında birer sıra oluşturacak şekilde dizilirler. Her grup kendine bir grup kaptanı seçer. Grup kaptanına boz bey denir. Boz beylerin birbirine seslenmesiyle oyun başlar. Birinci grubun boz beyi şöyle der: Ulu orman boranlı, Ortası da dumanlı, Bir yiğit sal ormana, Varsın gelsin bu yana. İkinci takımın boz beyi yanıt verir: Ulu orman meşedir, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
İçi dolu köşedir, Ormandadır emeklerim, Bir yiğidin beklerim. Bu konuşmanın ardından grupların ilk oyuncuları ormanın iki ucuna gelir ve oyunculardan birinin vereceği işaretle, ormanı, sopaların arasında zikzak şeklinde koşarak geçerler. Hangi grubun oyuncusu ormanı sopalara çarpmadan ve daha hızlı geçerse o turu kazanır. Oyuncu sopalardan birini çarparak devirirse ceza olarak o sopanın yerine geçer ve oyunun sonuna kadar devirdiği sopanın yerinde ağaç gibi dikilmek zorundadır. Bütün oyuncular sırayla ormandan geçtikten sonra en çok tur kazanan grup oyunu kazanır. (Oyunun Oynandığı İl: Bolu). OYUNUN ADI: ALAYLAR PULAYLAR UYGULAMA: Çocuk sayısı ikiden fazla olacak şekilde iki grup oluşturulur. Çocuklar kendi grupları içerisinde kol kola girer, aralarında istenen mesafede iki paralel doğru şeklini alırlar. Birinci grup Alaylar, ikinci grup Pulaylar adını alır. Gruplar sırası ile şarkılarını söylerken ritmik yürüyüş hareketi ile diğer grubun önüne gelir. Birinci grup: Alaylar pulaylar top top saraylar. İkinci grup: Ne istersin, ne istersin, bizim saraydan? Birinci grup: İçinizde bir güzel var, bir cihan var onu isteriz. İkinci grup: O güzelin, o cihanın ismi de ne imiş? Birinci grup: O güzelin, o cihanın ismi de (Bu sırada birinci grup, diğer gruptan istediği çocuğun adını söyler.) İstek kabul edilirse; İkinci grup: Bizim kızımız, bizim oğlumuz küstü de gitti, saatini astı da gitti. (Bu esnada çocuk grubuna el sallayarak diğer gruba karışır.) Oyun böylece biter ve oyunu ikinci grup başlatır. Oyun aynı şekilde tekrarlanır. OYUNUN ADI: KAVUN KARPUZ Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
UYGULAMA: Çocuklar iki gruba ayrılırlar. Her iki gruptan birer grup başkanı seçilir. Gruplar kendi grup arkadaşlarıyla yan yana, diğer grupla da karşı karşıya gelecek şekilde dururlar. Her iki grubun başkanı da kendi grubundaki çocuklara birer renk ismi verir. Birinci gruptan bir çocuk diğer grubun başkanının önüne gelir. Birinci gruptaki çocuk: Seke seke ben geldim. İkinci grubun başkanı: Çıngıraklım hoş geldin. Birinci gruptaki çocuk: Bir avuç tuza geldim. İkinci grubun başkanı: Tuzum yok. Birinci gruptaki çocuk: Öyleyse kavun karpuza geldim. İkinci grubun başkanı: Geç bahçeye seç. Başkan sözünü bitirince birinci gruptan gelen çocuk, diğer çocukları sanki karpuz seçiyormuş gibi hareketler yaparak tek tek kontrol eder. Sonra bir renk söyler. Örneğin; Kırmızı karpuz der. İsmi söylenen çocuk kaçmaya başlar ve birinci gruptan gelen çocuk da onu yakalamaya çalışır. Eğer yakalarsa kendi grubuna götürür. Kovalayan çocuk kaçanı yakalayamadan kaçan kendi grup başkanının eline dokunursa, kaçan çocuk kendi grubunda kalır. Bu kovalamaca sırasında diğer çocuklar da bağırarak elleriyle tempo tutabilirler. OYUNUN ADI: ÇİÇEK VE RÜZGAR YAŞ GRUBU: 4-6 yaş UYGULAMA: Çocuklar iki eşit gruba ayrılırlar. Bir gruba Çiçekler diğer gruba ise Rüzgarlar denir. Oyun alanına birbirinden 8-10 m. uzaklıkta iki paralel çizgi çizilir. Gruplar bu çizilen çizgilerin arkasında yan yana dururlar. Çiçekler kendi aralarında gizlice bir çiçek ismi belirlerler. Öğretmenin işareti üzerine çiçekler rüzgarların önüne doğru yürürler. 1 m. mesafe kalınca dururlar. Rüzgarlar sıra ile çiçek isimleri saymaya başlarlar. Çiçeklerin kendi aralarında belirledikleri çiçek ismi söylendiğinde, çiçekler kendi çizgilerine doğru koşmaya başlarlar. Rüzgarlar ise onları yakalamaya çalışırlar. Yakalanan çiçekler kenarda durur, son çiçek de yakalandıktan sonra rüzgarlar çiçek, çiçekler rüzgar olur. Oyuna devam edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
OYUNUN ADI: MIRNAV KEDİLER GELİŞİM ALANI: Dil Alanı YAŞ GRUBU: 4-6 yaş UYGULAMA: Pıst pıst Mırnav, mırnav iki kedi (İşaret parmakları hareket ettirilir.) Biri çıkmış üst odaya Biri inmiş alt odaya Biraz sonra buluşmuşlar. Mırnav, mırnav konuşmuşlar Ben bir fare yakaladım. Ben tabakları yaladım. (İşaret parmağı ile yukarı çıkma hareketi yapılır.) (Diğer elin işaret parmağı ile aşağı inme hareketi yapılır.) (Parmaklar buluşturulur.) (Parmaklar hareket ettirilir.) (Sağ elin işaret parmağı hareket ettirilir.) (Sol elin işaret parmağı hareket ettirilir.) Aman demişler çabuk yorulduk. (El bir kez şaklatılır.) İşte orada bir koltuk. Hemen koşmuşlar oraya Uyumuşlar doya doya (Koltuk, minder vb. gösterilir.) (Ellerle makara sarma hareketi yapılır.) (Uyuma hareketi yapılır.) Ev sahibi çıkagelmiş. Kalkın miskin kediler demiş. (Uyanma hareketi yapılır.) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
Özet Oyun, tüm çocukların evrensel ve temel dili olarak kabul edilmektedir. Eğitimci öncelikle çocukların, yaşlarını, gelişim özelliklerini, yeteneklerini ve becerilerini dikkate alarak oyun seçmelidir. Çocuk oyunları, bir toplumun sosyokültürel yansıması olduğuna göre büyük değer taşıyan bilgilerdir. Bu nedenle, hazırlanacak oyun albümleri, hem tarihî bir değer taşıması ve ait olduğu kültürü yansıtması hem de gelecek nesillere aktarılması bakımından büyük bir ihtiyaç ve değerli bir kaynak olması açısından önemlidir. Çocuk oyunları dağarcığı oluşturulurken kitap, gazete, ansiklopedi ve süreli yayınlardan yararlanılabilir. Dağarcık hazırlanırken kullanılan yazının dili sade, anlaşılabilir, kısa ve öz olmalıdır. Oyun, insan hayatının hemen her evresinde var olan bir etkinlik olmakla birlikte özellikle hayatının ilk yıllarında çocuğun kendini, içinde yaşadığı dünyayı tanıması, mutluluklarını, üzüntülerini, hayal kırıklıklarını, iç çatışmalarını, hayallerini, düşüncelerini ifade edebilmesi için en uygun dil olarak ifade edilebilir. Çocuğun oynadığı oyun türleri ve oynanış biçimleri, onun içinde bulunduğu gelişim evresinin özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Bu yüzden de çocuğun yaşına uygun oyunları seçmek çok önemlidir. Çocuğun yaşı ne kadar küçükse oyun ihtiyacı da o kadar fazladır. Bu nedenle çocuklar için çeşitli oyun alanları hazırlanmalı ve çocuğun kendi akranlarıyla oynamasına fırsat verilmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Ödev Çevrenizde farklı yaş gruplarında oynanan/oynatılan oyunları belirleyiniz ve yazılı hâle getiriniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. I. Kaynağa rahatlıkla ulaşmak, II. Oyunla ilgili kaynakların tespitini sağlamak, III. Kaynağın nasıl basıldığını anlamamıza yardımcı olmak, IV. Hangi yaş grubuna uygun olduğunu belirlemek. 1. Oyun albümü hazırlarken oyunların kaynağını belirtmenin önemi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde bir arada verilmiştir? a) I-III b) II-III-IV c) III-IV d) I-II-IV e) I-III-IV 2. Aşağıdakilerden hangisi okul öncesi eğitim kurumlarında özel günlerde en fazla uygulanan oyundur? a) Şarkılı oyun (ront) b) Kavram geliştirici oyun c) Hareketli oyun d) Parmak oyunu e ) Hayal gücünü geliştirici oyun 3. Aşağıdaki oyunla ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Oyun, çocuğu araştırmaya yeni şeyler öğrenmeye yönlendirir. b) Oyun, çocuğun yazı yazmasını hızlandırır. c) Oyun, eğlenerek öğrenme şeklidir. d) Oyun, kültürel yapının bir parçasıdır. e) Oyun, çocukların problem çözme becerilerini geliştirir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Keşif, mantık yürütme ve düşünce, çocukların aktif oldukları etkinlikler sırasında gelişir. b) Çocuklar nesnelerle oynayarak kendi bilgilerini yapılandırır. c) Çocuklar hareket, oyun ve duyusal yaşantılar içinde öğrenirler. d) Çocuklar bilgiyi yalnız yetişkinlerin açıklamaları ile öğrenirler. e) Çocuklar oyun sırasında sosyal becerileri öğrenirler. 5. Aşağıdakilerden hangisi okul öncesi çağı çocukların oyunu gerçekleştirebilmeleri için gerekli koşullardan biri değildir? a) Uygun oyun malzemesinin tespitinin sağlanması b) Yakınlarda bir yetişkinin bulunması c) Oyun için küçük sınıflarda sınırlı yer ayrılması d) Oyun için yeterli süre verilmesi e) Oyunu uyaran etkin yaşantılar ve mücadeleci yeni deneyimler için ortamın oluşturulması 6. Aşağıdakilerden hangisi ilköğretim çağındaki çocuklar için uygun olan bir oyun değildir? a) Düşen Oyuncağı İzle b) Tepeden Top Çevirme Oyunu c) Tombala (Yedi Kule) d) Kedi Fareyi Bul e) Bezirgan Başı 7. Çocukların oynayabileceği her türlü oyuncak, artık materyaller ve çocukların kullanabileceği çeşitli malzemelerin öğrenme ortamlarında kullanılmasına ilişkin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Çocukların yaratıcılığını geliştirir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21