İran pazarına girmek Fırsatlar ve Riskler 2016 kpmg.com.tr
İran pazarına girmek Fırsatlar ve Riskler Ortak Kapsamlı Eylem Planı nın (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA)Temmuz 2015 te imzalanması ve Ocak 2016 da yürürlüğe girmesi Batılı potansiyel yabancı yatırımcıların İran a olan ilgisini önemli ölçüde artırdı. Bu en çok petrol ve doğalgaz sektöründe görülüyor; uluslararası petrol şirketleri bu yıl Tahran a birkaç temsilci gönderdi ve Viyana daki görüşmelere paralel bazı toplantılar yaptılar. Diğer sektörler de İran konusunda iştahlı ve otomotiv, bankacılık ve turizm sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler onlarca ticari heyet toplantısında bir araya geldi. İran kapılarını ticarete açıyor Diğer tarafta, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani liderliğindeki İran hükümeti de, yaptırımların kaldırılmaya başlamasıyla birlikte yatırımcıları ülkeye çekme konusunda oldukça istekli olduklarını gösterdi. Petrol Bakanı Bijan Zanganeh, petrol sektörüne 100 milyar ABD doları tutarında yatırım çekmek gibi iddialı bir hedef belirledi. Petrol sözleşmelerinin şartlarının iyileştirilmesi ve ülkenin yatırım ortamını geliştirmeye yönelik reformlar yapılması yatırımcılara güven vermeye başladı. Şubat 2016 da, uluslararası petrol şirketlerine yönelik yeni sözleşme modellerini tanıtmak amacıyla Londra da bir konferans düzenlendi. Hatta bazı anlaşmalar yapıldı bile. Royal Dutch Shell ve Total şirketleri yakın zamanda markalı 100 er benzin istasyonu işletmek için ruhsat aldı. Petrol ve gaz dışı sektörlere baktığımızda, AccorHotels, İmam Humeyni Havalimanı nın yakınındaki iki oteli devralmak için harekete geçti. Diğer şirketler de önemli yatırım planlarının bulunduğunu duyurdu. Renault ve Peugeot, ülkede zaten işletmekte oldukları ortak girişimleri büyüterek İran otomotiv pazarına hakim olmak için rekabete girdi. Hükümet reforma gidiyor Hükümete reformlar konusunda yetki verilmesi de ülkeye olan yatırımcı ilgisini önemli ölçüde artırdı. Diğer taraftan, 2013 yılında %40 olan enflasyon bugün %13,1 civarına geriledi, cari bütçedeki vergi ve özelleştirme gelirleri yıllık bazda sırasıyla %22,6 ve %26,8 arttı. Temmuz ayında İran Cumhurbaşkanı, ekonomide yapısal reform gerçekleştirilmesine yönelik kararlığını bildiren açık bir mektup yazdı. Düşük petrol fiyatları büyümenin %3,0 seviyesinde kalmasına yol açtıysa da, ülkenin genç nüfusu (nüfusun %60 ı 30 yaşın altında) ve yüksek eğitim düzeyi oranları ile yüksek teknoloji girişi oranı, bölgenin en çeşitlendirilmiş ekonomilerinden biri olan ülkenin uzun dönemli büyümesinde etkili olacak. 2
Petrol sözleşmelerinin şartlarının iyileştirilmesi ve ülkenin yatırım ortamını geliştirmeye yönelik reformlar yatırımcılara güven vermeye başladı Enflasyon Enflasyon Hasan Ruhani nin Cumhurbaşkanlığı Kaynak: İran Merkez Bankası İran Riyali: Resmi Kur - Karaborsa Kuru Karaborsa Kuru* Resmi Kur Riyal/ABD Doları Kaynak: İran Merkez Bankası, UANI * Rakamlar sadece 16 Haziran 2015 e kadar mevcut. 3
Devam eden riskler Yabancı şirketler uzun vadede bu büyümeden faydalanmak isteyeceklerse de, hala bazı riskler bulunduğundan yatırımcılar ilk aşamada bazı adımları dikkatle atmalılar: Yaptırımlar ilk yatırımcılar için hala mutlaka dikkate alınması gereken bir konu. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu nun (IAEA) İran ın anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirdiğini doğrulamasının ardından, Avrupa Birliği İran ile finansal işlemler konusunda uyguladığı kısıtlamaların büyük bir kısmını kaldırdı. Ortak Kapsamlı Eylem Planı nın kapsamına girmeyen yaptırımların çoğu ise uygulanmaya devam edecek. Terörizm ve insan hakları ihlallerini hedef alan AB ve ABD yaptırımları ise devam edecek. ABD nin uyguladığı başlıca yaptırımlar öngörülebilir bir gelecekte geçerliliğini korumaya devam edecek ve Amerikalı şirketlerin İran da iş yapma imkanını önemli ölçüde sınırlandıracak. Kaldırılan yaptırımlar ise, İran ın söz konusu anlaşma kapsamında verdiği taahhütlerine uymaması durumunda hala eski haline dönebilir. Öncelik petrol ve gaz sektörlerinde olacak, diğer sektörlere yatırım ise ilk başlarda yavaş olabilir. Yaptırımların kaldırılması İran hükümetinin büyük petrol ve gaz şirketlerinden yabancı yatırım çekmesine büyük bir fırsat tanıyacak. İran hükümetinde kontakları olan bir kaynağımız bize Hükümetin petrol ve gaz sektörüne öncelik verdiği ve önemli seviyede yatırım beklediği oldukça açık. dedi. Ortak Kapsamlı Eylem Planı nın uygulanmasını takiben AB İran ile yapılan petrol ve gaz ticaretinin büyük bölümüne artık izin verecek ve sektörü yöneten başlıca hükümet kurumlarına uyguladığı varlık dondurma yaptırımlarını kaldıracak. Yabancı şirketler de İranlı şirketlerle hemen ortak girişimlere girebilecek. Bu yatırımlar İran ın bir anda Avrupa nın gelecekteki doğalgaz ihracatçısı konumuna gelmesine katkıda bulunabilir. İran, dünya gaz rezervlerinin %15,8 ini elinde bulundurmasına rağmen bugüne kadar sadece yurt içi tüketime yetecek seviyelerde üretim yaptı. Diğer sektörler ise biraz daha yavaş bir şekilde yatırım çekecek. Özellikle bankalar, uygulanmaya devam edecek olan ABD yaptırımlarının kendilerini nasıl etkileyeceği hakkında daha net fikir sahibi olana kadar İran pazarına girmekte isteksiz olacak. Yabancı Varlıkların Denetimi Dairesi nin İran a uygulanan yaptırımlarla ilgili kılavuzlarını yayımlayacağı önümüzdeki yılın başlarında ise konu netlik kazanacak. Üçüncü taraf ve itibar riskleri yüksek olacak. Şirketlerin özellikle, nükleer dışı yaptırımların büyük bir kısmının hedefinde olan İran Devrim Muhafızları Ordusu (İDMO) ile bağlantılı şirketlerle ortaklık yapmaktan kaçınmaları gerekecek. Başlangıçta sadece ülke yönetimini olası askeri darbelere karşı korumak için kurulan İDMO günümüzde oldukça kapsamlı bir teşkilat yapısına ve İran ın kilit sektörleri üzerinde önemli bir kontrole sahip. İDMO nun şirketleri petrol, gaz, inşaat ve ithalat sektörlerinde faaliyet gösteriyor. Bazı tahminlere göre, İran ın GSYİH sının yaklaşık üçte biri İDMO nun işlettiği holding şirketleri ile vergi muafiyetine sahip olan ve bazı tüketici ürünlerinin üretimiyle iştigal eden bonyad hayır kuruluşlarından geliyor. İDMO, 2005 yılından beri devlete ait varlıkların %53 ünün satıldığı bir özelleştirme furyasından önemli faydalar elde etti. 2009 da, İran Telekom Şirketi (TCI), 78 milyar ABD doları karşılığında İDMO ile bağlantılı bir şirketler konsorsiyumuna satıldı. Siyasi nüfuz sahibi ve yaptırım uygulanan taraflar ile ortaklık yapmanın risklerinden kaçınabilmek için kurumsal istihbarata ihtiyaç var. Yabancı yatırım, iş dünyasının elit gruplarının mevcut çıkarları için bir tehdit oluşturacaktır. Muhafazakarların yabancı, özellikle de Batılı yatırımlara gösterebilecekleri tepkiler uzun vadeli risk içeriyor. Yabancı yatırımcılar İDMO nun başlıca sektörlerdeki pazar payıyla rekabet ederek ticari ve politik çıkarlarını tehdit etmeye başlayacak. Bunun bir miktar geri çekilmeyi tetikleyeceğini öngörüyoruz. Endişe verici bir şekilde, İDMO daha da agresif adımlar atarak yabancı yatırımcıların menfaatlerini tehdit edebilir. 2004 yılında İDMO kuvvetleri, İmam Humeyni Havalimanı yönetiminin sözleşmeyle bir Türk-Avusturyalı konsorsiyumuna verilmesini protesto etmek amacıyla havalimanının bir pistini işgal etti. Neticede sözleşme iptal edildi ve havalimanının yönetimi İDMO ya bırakıldı. İDMO yu yakından tanıyan kaynaklarımızdan biri, ülkenin kısa vadeli çıkarları nedeniyle pek mümkün gibi görünmese de, 2004 te yaşanan bu durumun tekrar yaşanmayacağını kimsenin garanti edemeyeceğini belirtiyor. İran Devrim Muhafızları Ordusu (İDMO) oldukça kapsamlı bir teşkilat yapısına sahip ve bugün İran ın kilit sektörleri üzerinde önemli bir kontrolü bulunuyor. 4
Doğalgaz üretim-tüketim karşılaştırması Kullanılmayan rezervler: İran şu ana kadar sadece yurt içi talebi karşılamaya yetecek kadar gaz üretiyordu Doğalgaz Tüketimi (milyar metreküp) Doğalgaz Üretimi (milyar metreküp) Kaynak: İran Merkez Bankası, UANI * Rakamlar sadece 16 Haziran 2015 e kadar mevcut. 2006 yılından itibaren özelleştirme ABD Doları Varlık satışı: Hükümetin özelleştirme planı kapsamında pek çok kamu şirketi genellikle İDMO ile bağları olan yatırımcılara satıldı Hasan Ruhani nin Cumhurbaşkanlığı Kaynak: İran Özelleştirme İdaresi 5
Genç İşsizlik Genç İşsizlik İşsizlik Kaynak: Uluslararası Çalışma Örgütü İran ın politikaları ağırlıklı olarak korunmacı bir yapıya sahip ve iş ortamı net değil. İran ekonomisinde ciddi bir reforma ihtiyaç var. Yabancı yatırımı düzenlemek amacıyla 2002 yılında yürürlüğe konan Yabancı Yatırım Teşvik ve Koruma Kanunu, yabancı şirketleri millileştirme riskiyle karşı karşıya bırakan bazı muğlak ifadeler içeren maddeler barındırıyor. Yabancıların ülkedeki doğal kaynaklara sahip olmasını yasaklayan İran Anayasası nın 53. maddesi geçmişten beri uluslararası petrol şirketleri için olumsuz koşullar doğurdu. Tüm kaynaklarımız, reformun yavaş olacağı görüşünde hem fikir. Geçtiğimiz Mart ayında çelik tarifelerinin yükseltilmesi ve Haziran ayında buğday ile arpaya ithalat vergisi uygulanması, hükümetin açık bir İran ekonomisi konusunda ne kadar gerçekçi olduğunun sorgulanmasına neden oluyor. Kaynaklarımızdan biri, Bir reform olacaksa, bu, petrol ve gaz gibi buna en çok ihtiyaç duyulan alanlarda olacak. diyor. Ülke içindeki karışıklıklar ve bölgesel konjonktür uzun vadeli riskler arasında. Her ne kadar ülkenin 2009 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra yaşanan ve ülkeyi durgunluğa sokan protesto hareketlerine benzer hareketleri yakın bir gelecekte yaşaması pek olası görünmüyorsa da, yüksek işsizlik oranı (%10), enflasyon (%13,1) ve siyasi özgürlükler konusundaki kısıtlamalar bazı huzursuzluklara yol açabilir. Eğitim özgürlüğü ve yerli üretim otomobillerin düşük kaliteye sahip olması nedeniyle, yakın zaman önce yapılan protestolar, nispeten az olsa da, bazı huzursuzlukların olduğunu gösteriyor. Ambargoların kalkmasından sonraki döneme dair yüksek beklentiler gerçekleşmediği takdirde yeni huzursuzluklar da doğabilir. Uluslararası ölçekte değerlendirdiğimizde, İran ın Suriye ve Yemen deki çatışmalara taraf olması ve bölgedeki bazı taraflara destek vermesi, İsrail ve Suudi Arabistan dahil bazı bölgesel güçlerle gerilim yaşamaya devam etmesine yol açacak. İran da iş yapmak, Körfez Arap Ülkeleri nde iş yapan şirketler için bir itibar kaybı riskine neden olabilir. Bir reform olacaksa, bu, petrol ve gaz gibi buna en çok ihtiyaç duyulan alanlarda olacak. 6
İletişim: Kaveh Taghizadeh Yönetim Danışmanlığı Bölüm Başkanı, Şirket Ortağı T : + 90 216 681 90 00 E : kavehtaghizadeh@kpmg.com lker Dinç Yönetim Danışmanlığı Direktör T : + 90 216 681 90 61 E : ilkerdinc@kpmg.com kpmg.com.tr Bu dokümanda yer alan bilgiler genel içeriklidir ve herhangi bir gerçek veya tüzel kişinin özel durumuna hitap etmemektedir. Doğru ve zamanında bilgi sağlamak için çalışmamıza rağmen, bilginin alındığı tarihte doğru olduğu veya gelecekte olmaya devam edeceği garantisi yoktur. Hiç kimse özel durumuna uygun bir uzman görüşü almaksızın, bu dokümanda yer alan bilgilere dayanarak hareket etmemelidir. KPMG International Cooperative ( KPMG International ) bir İsviçre kuruluşudur. KPMG ağına üye olan bağımsız firmalar, KPMG International a bağlıdır. KPMG International ın müşterilere sunduğu herhangi bir hizmet yoktur. Hiçbir üye firmanın KPMG International ı veya bir başka üye firmayı, aynı şekilde KPMG International ın da hiç bir üye firmayı üçüncü şahıslar ile karşı karşıya getirecek zorlayıcı ya da bağlayıcı hiçbir yetkisi yoktur. Tüm hakları saklıdır. 2016 Akis Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş., KPMG International Cooperative in üyesi bir Türk şirketidir. KPMG adı ve KPMG logosu KPMG International Cooperative in tescilli ticari markalarıdır. Tüm hakları saklıdır. Türkiye de basılmıştır.