HEMŞİRE İNSANGÜCÜNÜN YETİŞTİRİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ Doç. Dr. Ülkü TATAR BAYKAL İÜ Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı ve Yönetici Hemşireler Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
... geçen her yılla birlikte hemşirelik sağlık hizmetlerinin daha da temel bir parçası haline gelmektedir; öyle ki çok sayıda hemşirenin olmadığı bir geleceği düşünmek olanaksızdır (Aiken et al. 2009).
Hemşirelik Eğitimini Etkileyen Eğilimler; Sağlık hizmetlerini etkileyen demografik değişimler, Hemşirelerin, 21.yy bilgi teknolojilerini kullanma konusunda becerileri gelişmemesi, Hemşirelerin küreselleşme ve sağlıkta değişime bağlı görülen sağlık sorunlarına uygun yetişmemesi, Hemşirelik araştırmaları ve bilginin yayılmasını sağlamada uluslararası odaklı hale gelinmemesi, Hastaların daha bilgili olmaları, daha fazla talep ve klinik kararlarda daha fazla katılımın istemesi, Sağlık maliyetlerinin artması ve nufusun yaşlanmasının akut bakımdan çok toplum bazlı hizmetlere yönelinmesine yol açması, Hemşireler daha fazla maliyetle ilgilenmeye başlamak zorunda kalması, Hemşilerin politika oluşturma ve mevzuat sürecine katılamaması, Hemşirelerin disiplinlerarası ve işbirlikci sağlık uygulamalarında liderlik ve yetkinlik gösterememesi, Dünya genelinde hemşire sayısının ciddi düzeylerde eksik olması, Hemşirelikte araştırma ve bilimselleşmeye yönelik önemli fonların, çabalara karşın yeterince kullanılaması,
Hemşirelik eğitiminde küreselleşme Filipinler, Amerikan sistemine uygun eğitim programıyla, 1992-2003 yılları arasında 88.000 in üzerinde hemşire Filipinler i terk etmiş ve 1999 yılında 170 olan hemşire okulu sayısı 2005 yılında 470 e ulaşmıştır. Hindistan, Çin ve Kore hükümetleri de ülkelerindeki hemşirelerin başka ülkelerde hizmet vermeleri konusunda gereken desteği sağlamaktadır.
Hemşire eksikliğine karşın hemşirelik eğitiminin kalitesi nasıl korunur? ABD de 90 lı yıllarda, sürmekte olan hemşire eksikliğine karşın ulusal düzeyde sağlık mesleklerinin geleceğine ilişkin incelemede bulunularak, halen eğitim görmekte olanların sayısı fazla bulunmuş ve mevcut programların %10-20 dolayında azaltılması gerektiği belirtilmiştir. Komisyon un mesajı; hemşirelik programlarının niceliğinden çok niteliğine önem verilmesi gerektiğidir.
Dünya da Hemşirelik Eğitimi Ülkeler arasında farklılık göstermekle birlikte Dünya da hemşirelik eğitimi çoğunlukla 10-12 yıllık temel eğitimin ardından ortaöğretim üzerine temellendirilmiş 3 veya 4 yıllık yüksek eğitim düzeyinde verilmekte Avrupa Konseyi nin hemşire olabilmek için getirdiği minimum standart; 10 yıllık temel eğitimin üzerine en az 4600 saat hemşirelik eğitiminin alınması Birçok ülkede temel hemşirelik eğitim programları dışında hemşire ara insan gücü bulunmakta
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nün 149 sayılı hemşirelikle ilgili sözleşmesine göre; Madde 5 1. Hemşirelik personeli yapısı, eğitim-öğretim, çalışma seviyeleri ve uygulama yapma izinlerine göre sınıflandırılarak ve ilgili işçiişveren örgütlerine danışılarak rasyonel bir şekilde oluşturulmalıdır. 2. Ulusal uygulamalar doğrultusunda aşağıdaki gibi bir sınıflama yapılabilir.
Uzman (Profesyonel ) Hemşire; Oldukça kompleks olan ve sorumluluk isteyen görevleri üstlenebilecek, zorunlu eğitim-öğretime sahip ve bu görevi yapmaya yetkili olan kişidir. Bu eğitim o ülkenin genel eğitim sistemi içinde diğer meslek gruplarının eğitimine denk bir seviyede verilmelidir.
Yardımcı Hemşire; Daha az kompleks görevleri, uygun bir uzman hemşire gözetiminde yapan ve en azından zorunlu hemşirelik eğitim-öğretimini tamamlamış ve bu görevi yapmaya yetkili kılınmış hemşirelik personelidir.
Hemşirelik Yardımcıları; Bir uzman veya yardımcı hemşire gözetiminde belirli görevleri yerine getirebilmek için gerekli temel eğitim ve/veya iş başında eğitimi olan personeldir.
HEMŞİRELİKTE MESLEKİ EĞİTİM Amerika Birleşik Devletleri nde ilk kez 1905 yılında üniversite düzeyinde hemşirelik eğitimi Minnesota Üniversitesi nde başlamıştır. Avrupa da Hemşireler için ilk bilinen üniversite temelli eğitim programı 1929 larda Yeni Zellanda dadır. Türkiye de 1955 yılında, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu üniversite düzeyinde açılan ilk yüksekokuldur.
Ülkemizde Eğitim Kurumlarının Durumu Küreselleşme ile neo-liberal politikaların üniversiteleri erozyona uğratması, Ulusal eğitim yapılarının çözülmesi, Pazar /ticari işletme kurumlarına dönüştürmesi, Kültürel normların kaybedilme durumu ve tehlikeleri asla göz ardı edilmemeli
Ülkemizde Hemşirelik Eğitiminin Durumu 2012-ÖSYS Kılavuzuna göre, toplam 108 hemşirelikte lisans programı var, 341 tane Anadolu Sağlık Meslek faaliyet göstermeye başlamış ve bu okulların yanısıra Özel Anadolu Sağlık Meslek Lisesi sayısı hızla artmıştır (Sadece İstanbul da 19 devlet ve 24 özel SML var -2013 verisi) Ülkemizde hemşirelik eğitimi halen üniversite düzeyinde Hemşirelik Fakülteleri, Sağlık Bilimleri Fakülteleri, Hemşirelik Bölümleri, Hemşirelik Yüksekokulları ve Sağlık Yüksekokulları ile lise düzeyinde Sağlık Meslek Liseleri nde verilmeye devam etmektedir. 2014-2015 Eğitim-Öğretim döneminden sonra SML den Hemşire Yardımcıları mezun olacaktır.
Ülkemizde Hemşirelik Eğitiminin Durumu Türkiye de hemşirelik lisansüstü eğitimi 1968 yılında, ilk bilim doktorası 1972 yılında başlamış, İlk hemşirelikte doçentlik 1972 ve ilk profesörlük 1978 de gerçekleşmiş, Günümüzde 9 anabilim dalında yüksek lisans ve doktora programları yürütülmektedir.
21. Yüzyılda Mesleki Eğitim Dönüşümsel öğrenme; bilgilendirme amaçlı öğrenmeden biçimlendirici ve oradan da en üst düzeydeki dönüşümsel öğrenmeye geçen ve bir üst düzeye daha etkin bir eğitimle ulaşılan ardışık üç seviyedeki eğitimi içerir. Bilgilendirme amaçlı öğrenme; uzman yetiştirmek amacıyla bilgi ve beceri edinilmesini, Biçimlendirici öğrenme; meslek üyesini yetiştirmek amacıyla öğrencilere birtakım değerler kazandırılmasını, Dönüşümsel öğrenme ise aydınlanmış bireylerin yetiştirilmesi amacıyla liderlik davranışlarının geliştirilmesini sağlamaya yönelik eğitimdir.
Günümüzde Hemşirelik Eğitiminde Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Birliği, hemşirelik uygulamalarını destekleyen birçok klinik standart, yönetmelik ve klinik uygulamaya ilişkin öneriler geliştirmiş, Çeşitli alanlarda çalışan hemşirelerin verdiği bakım hizmetlerini iyileştirmek amacıyla bu hemşirelerin eğitim ve gelişim gereksinimlerini saptayacak araştırmalar yapılmasını önermiş, Hemşirelik hizmet standartlarının yükseltilmesinin önkoşuları; 1. Hemşireliğin her kademesi /düzeyinin tanımının yapılması; (Bu tanımlama performans değerlendirme ve gerekli yetkinlikler için temel oluşturarak uygun eğitim programlarının düzenlenmesini sağlar.) 2. Mesleki gelişim programlarının beceri eksikliği saptanmış gruplara yöneltilmesi için mevcut hizmet düzeylerinin değerlendirilmesi, 3. Hemşirelerin eğitim ve gelişim gereksinimlerinin hizmet içi eğitime katkıda bulunulması açısından değerlendirilmesi,
Örgütlerde Hemşirelerin Eğitilmesi ve Geliştirilmesi -1 Eğitim Gereksinimlerinin Belirlenmesi Örgütlerde üst düzey yöneticiler için örgütsel ve yönetsel açıdan gereksinim belirlenirken, Orta ve alt kademe yöneticiler için iş ve görev düzeyindeki gereksinimler belirlenmekte ve Hemşirelerin eğitim gereksinimleri ise; hemşirenin kendisi ve bağlı olduğu ilk yöneticisi tarafından belirlenmektedir.
Örgütlerde Hemşirelerin Eğitilmesi ve Geliştirilmesi -2 Hemşirelerin örgüte, birime ve işine uyumlaştırılması Hemşirelerin sürekli eğitimi kapsamında hizmet-içi eğitimlerin yapılması, Hemşirelikte sertifika programlarının yürütülmesi,
Hemşirelerin Mesleki /Profesyonel Gelişiminin Sağlanmasında -1 Örgütlerin rolü; Hemşireleri araştırma yapmak konusunda desteklemesi, araştırma becerilerini geliştirmesi, Örgüte sağlanan mesleki yayınlarla deneyim ve bilgi paylaşımını sağlaması (kitap, dergi, e dergi gibi) Örgütte yapılacak uluslararası eğitimlerle küresel bilginin paylaşımına ortam yaratması, Örgüt olarak dışı açık bilimsel programlar düzenlemesi, Eğitim kurumları ve diğer kurumlarla işbirliği yapması, Hemşirelerin mesleki gelişimini artırmak üzere bilimsel etkinliklere katılımını desteklemesi (izin, mali destek gibi), Başarı değerlendirmede, mesleki gelişime ve eğitime yönelik ölçütleri belirlemesi,
Hemşirelerin Mesleki /Profesyonel Gelişiminin Sağlanmasında -1 Birey olarak hemşirenin rolü; Mesleki bilgi ve beceriyi geliştirme konusunda sürekli bir çaba içinde olma, Eğitim ve geliştirme olanaklarını araştırma, bulma ve fırsatları değerlendirme, Meslekleşme sürecinin gereklerini bilme ve bu bilinçle hareket etme, Hemşire olarak özellikle eğitici, yönetici ve araştırıcı rollerine sahip çıkma, Hemşirelik araştırmalarını izleme ve uygulamalarına aktarmaya çaba gösterme, Hemşirelikle ilgili konularda araştırma yapma, yetersiz hissettiği durumda kendini geliştirmeye çalışma, Yapılan araştırmaların ve projelerin içinde aktif olarak yer almaya çalışma Mesleki okur-yazarlığın yanında, entellektüel olarak toplumun güncel konularıyla da ilgilenme
12 MAYIS HEMŞİRELER GÜNÜNÜZ KUTLU OLSUN teşekkür ederim