MICHAEL RYAN Northeastern Üniversitesi nin İngilizce ve Sinema bölümünde doçent olarak görev yapmaktadır. Marxism and Deconstruction (Marksizm ve Yapıbozum) ve Politics and Culture (Politika ve Kültür) yayımlanan çalışmaları arasında en önemlileridir. DOUGLAS KELLNER Teksas Üniversitesinde felsefe profesörüdür. Karl Korsch: Revolutionary Theory (Karl Korsch: Devrimci Kuram) ve The Crisis of Marxism (Marksizmin Krizi) adlı yapıtların yazarı, Passion and Rebellion: The Expressionist Heritage ın (Tutku ve Başkaları: Dışavurumcu Miras) editörüdür. Yazarın Steven Best ile beraber kaleme aldığı Postmodern Theory (Postmodern Teori) yayınlarımız arasında yer almaktadır.
Ayrıntı: 195 Sinema Dizisi: 6 Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası Michael Ryan & Douglas Kellner Kitabın Özgün Adı Camera Politica The Politics and Ideology of Contemporary Hollywood Film Dizi Editörü Enis Rıza İngilizce den Çeviren Elif Özsayar Yayıma Hazırlayan Selda Salman Son Okuma Ozan K. Dil Camera Politica, by Douglas Kellner, Michael Ryan Copyright 1998, Michael Ryan and Douglas Kellner Turkish language translation rights licensed from the English-language publisher, Indiana University Press, by arrangement with Kalem Agency. All rights reserved. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir Bu kitabın Türkçe yayım hakları Kalem Ajans tarafından alınmıştır. Kapak Fotoğrafı Reds (Kızıllar) Filminden Bir Kare Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Yazın Basın Yayın Mat. Tur. Tic. Ltd. Şti. Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir - İstanbul Sertifika No: 12028 Birinci Basım 1997 İkinci Basım 2010 Üçüncü Basım 2016 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-975-539-163-2 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari
Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası Michael Ryan & Douglas Kellner
SinemaAyrıntı Dizisi Sinematografi Üzerine Düşünceler Zaur Mükerrem Film Eleştirisi Lale Kabadayı Kara Perde Derleyen: Hüseyin Köse Sinema Teorisine Giriş Robert Stam Toplumsal Bellek ve Belgesel Sinema Asuman Susam
İçindekiler Önsöz...13 Giriş...17 1 Karşıkültürden Karşıdevrime: 1967-1971 A. YABANCILAŞMA VE BAŞKALDIRI...43 B. FEMİNİZM, SİYAH RADİKALİZMİ VE ÖĞRENCİ BAŞKALDIRISI...55 C. HOLLYWOOD KARŞIDEVRİMİ...67 2 Kriz Filmleri A. FELAKET FİLMLERİ...87 B. KORKU METAFORLARI...94 C. FRANCIS COPPOLA VE ATAERKİLLİK KRİZİ...105 3 Tür Dönüşümleri ve Liberalizmin Başarısızlığı A. WESTERNLER, POLİSİYE FİLMLER, MÜZİKALLER...120 B. TOPLUMSAL SORUN FİLMLERİ...133 C. KOMPLO FİLMLERİ...145 4 Sınıf, Irk ve Yeni Güney A. HOLLYWOOD İŞÇİ SINIFI...163 B. SİYAHLARA İLİŞKİN TEMSİLLER...179 C. YENİ GÜNEY...190 5 Cinselliğin Politikası A. KADINLARIN KONUMU...201 B. ERKEK BAKIŞ AÇISIYLA: ERKEK FİLMLERİ VE ROMANTİK AŞKIN DÖNÜŞÜ...217 C. AİLE VE YENİ CİNSELLİK...227
6 Korku Filmleri A. GİZLİ GÜÇLER...245 B. CANAVARLAR...256 C. BRIAN DE PALMA VE KESİP BİÇME DÖNGÜLERİ...265 7 Vietnam ve Yeni Militarizm A. VİETNAM TARTIŞMASI...280 B. ORDUNUN İYİLEŞTİRİLMESİ...293 C. YENİ MİLİTARİZM...299 8 Kahramanın Dönüşü: Girişimci, Ataerkil, Savaşçı A. BİREYCİLİĞİN ZAFERİ: İNSANDAN SÜPER İNSANA...310 B. GEORGE LUCAS IN STRATEJİK SAVUNMA GİRİŞİMLERİ...322 C. LİDERLİK İLKESİ: SİNEMA VELETLERİNDEN SİNEMA PİRLERİNE...333 9 Fantastik Filmler A. TEKNOFOBİ...347 B. DİSTOPYALAR...358 C. STEVEN SPIELBERG İLE EVDE...364 10 Temsil Politikaları A. HOLLYWOOD UN SOL UCUNDA...376 B. HOLLYWOOD KODLARININ İÇİNDE: POLİTİK FİLMLER...383 C. HOLLYWOOD UN ÖTESİNDE: BAĞIMSIZ SEKTÖR...395 Sonuç: Sinema ve Politika... 402 Sonsöz...413 Ek...420 Kaynakça...430 Dizin...435
YAYIMA HAZIRLAYANIN NOTU Kitapta adı geçen filmlerin Türkçe adları mümkün olduğunca gösterim, TV yayını, video, DVD vb formatlar temel alınarak kullanıldı. Gösterime girdikleri ad dışında başka bir adla yaygınlaşan filmleri dipnotlarla belirtmeye çalıştık. Türkiye de gösterime girmeyen/yayınlanmayan filmler internet üzerinde çeşitli mecralarda yer alsa da farklı Türkçeleştirmeler ya da mecraların güvenirliğiyle ilgili kaygılar nedeniyle orijinal adlarının kullanılması tercih edildi.
Anne ve babama. D. K. Kış dostlarım, Jim Fleming ve Julie Rivkin e. M. R.
Drama sanatı için tarihte iz bırakmak, başka hiçbir edebi tür için olmadığı kadar elzemdir. WALTER BENJAMIN Sinema... hayaletlerin birbiriyle yarışıdır. JACQUES DERRIDA İçine gömülü olduğumuz varsayımları anlamadıkça kendimizi anlayamayız.... Feminist itkiyle hareket eden... radikal bir eleştiri, her şeyden önce nasıl yaşadığımıza, nasıl yaşamış olduğumuza, kendimizi nasıl tahayyül etmeye yöneltildiğimize ilişkin bir ipucu sunmayı amaçlamak zorundadır... ADRIENNE RICH Belki de artık, dilin hapishanesini terk edip tarihin mezbahasına doğru hareket etmenin zamanıdır. CORNEL WEST
Önsöz Araştırmamız, egemen toplumsal hareketlerde Sol dan Sağ a doğru esaslı bir kayma ile nitelenen 1967 den 1980 li yılların ortalarına kadar süren bir dönem içinde Hollywood sineması ile Amerikan toplumu arasındaki ilişkiye odaklanıyor. Egemen kültürel temsillerde bu sarsıcı politik dönüşümle birlikte ortaya çıkmış görünen değişikliklerden rahatsızlık duyduğumuz için 1980 de bu kitabı yazmaya başladık. Özellikle dikkatimizi çeken şey, toplumsal enerjileri harekete geçirmekteki öneminin giderek arttığını düşündüğümüz Hollywood sinemasının, oluşmakta olan muhafazakâr hareketlenmeyi, aileden orduya ve ekonomik politikaya kadar birçok cephede fiilen desteklemekte olduğuydu. İlk tepkimiz bu yüzden olumsuz ve eleştirel oldu; bizi kaygılandıran sağa doğru kayışa karşı solcu bir tepkiydi bu. Amerikan kültürel platformunu dolduran muhafazakâr, sıklıkla da neo-faşist imge ve ideallere hâlâ büyük ölçüde kaygıyla yaklaşmamıza karşın, film kültürü ile toplum arasındaki ilişkiyi inceledikçe, bu kültürel temsillerin ayakta tutmaya çalıştığı tahakküm ve eşitsizlik sisteminin aslında, kendinden menkul bazı idealleştirme çabalarının işaret ettiği kadar sağlam ve yerli yerinde olmadığını hissettik. Gerçekten de çalışmamızı sürdürdükçe, muhafazakâr temsillerdeki tırmanışın, yani en başta bizi endişelendiren şeyin ta kendisinin, aslında, bütünüyle ilerici ya da giderek ilerici olma potansiyeli taşıyan başka birtakım güçlere, devinim ve değişmelere işaret ettiğini fark ettik. Muhafazakâr tepkinin, doğası gereği, muhafazakâr değer ve kurumları tehdit eden kuvvetlerin gücünü de ortaya koyduğuna ikna olduk. Dahası, toplumsal tarihteki güçlerin şekillenme sürecinde, toplumsal hareketlerin, tıpkı seksenlerdeki hegemonik muhafazakârlık gibi, genellikle kendisine tehdit oluşturan başka toplumsal hareketlere birer tepki olarak doğduğunu anladık. 1980 lerin muhafazakârlığını incelerken, muhafazakârların korumayı amaçladığı geleneksel aileye, yurtseverliğe, ekonomiye ve dine ilişkin eski dünya
14 POLİTİK KAMERA değerlerine karşı muazzam ataklar yapmış olan altmışlı yılların radikal hareketine geri dönme zorunluluğu duyduk. Feminizm, yurttaşlık hakları hareketi, ekonomik demokrasi, cinsel devrim, antimilitarizm ve çevrecilik altmışlı ve yetmişli yıllarda gelişti. Bunlar seksenli yılların Sağ ından şiddetli muhalefet görmekle beraber, Amerikan toplumsal bilincini geri dönülmez biçimde dönüştürdü; öyle ki seksenli yılların sonuna doğru muhafazakârlar kendilerini önemli bir açmazla karşı karşıya buldular: Politik iktidara sahip olmalarına karşın muhafazakâr toplumsal gündemi kurumsallaştırma gücünden yoksunlardı. Amerikalılar Sağ ın peşine takılıp Orta Amerika da savaşa gitmeye, yeniden hortlayan kürtaj kalksın çağrılarına kulak asmaya ya da devletin bir sosyal güvenlik aygıtı olarak oynadığı rolün feshedilmesini kabullenmeye gönüllü değillerdi. 1960 lı ve 1970 li yıllarda Amerikan toplumsal bilinci kayda değer ölçüde özgürlükçü bir kimlik kazandı ve muhafazakârların özgürleşme güçlerine yönelttikleri karşı saldırıların iktidara el koymak ve onu kullanmakta enikonu başarılı olmasına rağmen öyle sanıyoruz ki toplumsal bilinçteki bu dönüşüm Amerikan toplumunu kökünden değiştirmekle ilgilenen ilericiler için umut verici bir anlam taşıyor. Bu bakımdan kitabımızın sinema ile olduğu kadar kültürel tarih ve toplumsal değişimle de ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Amerikan politik yaşamının sonuç olarak onu değiştirmekle ilgilenenlere faydalı olacağını umduğumuz bir çözümlemesini yapmak için sinemadan faydalanmayı amaçladık. Bu kitabın içeriğine birçok insan katkıda bulundu. Öğrenci ve meslektaşlarımız yıllar boyunca her biri için isim belirtmeyi olanaksız kılacak kadar çok sayıda görüş ve gözlem belirttiler. Aşağıda adı geçen dost ve meslektaşlarımız araştırmaya katkıda bulundular, fikirler ya da değişiklik önerileri sundular ya da metni çeşitli aşamalarda değerlendirdiler: Carolyn Appleton, Peter Biskind, Louis Black, Stephen Bronner, Jackie Byars, Harry Cleaver, Jim Fleming, Gerry Forshey, Bill Gibson, Bob Goldman, Lisa Gornick, Margaret Homans, Fredric Jameson, Lewanne Jones, Chuck Kleinhans, John Lawrence, Flo Leibowitz, Richard Lichtman, Bill Nichols, Elayne Rapping, Tony Safford, Tom Schatz, Kay Sloan, Paul Smith, Clay Steinman ve John Stockwell. Derinlikli, dikkatli ve son derece titiz eleştirel okumaları için Judith Burton ve Julie Rivkin e ayrıca teşekkür borçluyuz. Pek çok değişiklik ve genişletme onların görüş ve önerileri sonucunda ortaya çıktı.
ÖNSÖZ 15 Ayrıca, artık gösterimde bulunmayan filmlere ulaşmamıza yardımcı olan Emily Seagar a, Barbara Humphreys e ve Library of Congress Film Bölümü nde* yardımını gördüğümüz diğer tüm görevlilere teşekkür etmek istiyoruz. Virginia, Northeastern ve (Austin deki) Texas üniversitelerinin görsel-işitsel olanaklarının da zaman, emek ve donanım açısından çok büyük katkısı oldu. Virginia Üniversitesi İngilizce Bölümü ne ait film koleksiyonunun yöneticisi Ellen McWhirter gibi, Texas taki dil laboratuvarında görevli Eric Eubank, Juvenal Mendez, Kevin West ve John Mechaley de yardımlarını esirgemediler. Bu kitabın yazım sürecindeki tüm katkıları için Miami Üniversitesi İngilizce Bölümü ne, özellikle bölüm sekreteri Susan Deckard a ve metnin basıma hazırlanmasında verdikleri destek için Northeastern Üniversitesi İngilizce Bölümü ne, özellikle Eileen Smith e teşekkür ediyoruz. Northeastern Üniversitesi nden Jerry Schrader ve Texas Üniversitesi nden Alicia Montoya nın görsel malzemeler konusunda çok değerli yardımları oldu. Ayrıca, Michael Ryan a Yale Üniversitesi nde konuk öğretim üyeliği olanağı sağlayan ve böylece Sterling Kütüphanesi ndeki araştırma malzemelerine erişmemize olanak veren Alan Trachtenberg e ve Douglass Kellner in bu kitap üzerinde çalışmasını mümkün kılan araştırma ödeneğini sağlayan Texas Üniversitesi Yeti Araştırma Enstitüsü ne teşekkür borçluyuz. Hollywood filmlerine yönelik izleyici tepkileri üzerindeki araştırmamız için Northeastern Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyelerinden Pat Golden in fikir ve önerilerinden çok yararlandık. Northeastern Üniversitesi Afro-Amerikan Kültürel Araştırmaları Bölümü nden Tommie Lott un, Sosyoloji Bölümü nden Herman Gray in ve Antropoloji Bölümü nden Carol Owen ın da çok değerli katkı ve yardımları oldu. Marisa Belmonte verileri bilgisayara girmemize yardım etti, Wu Yue ise araştırma programı boyunca yardımlarıyla bize destek oldu. Son olarak, yıllarca bizimle sinema salonlarına taşınarak hayli alışılmadık sinemasal tercihlere katlanan tüm arkadaşlarımıza teşekkür ediyoruz. Bu kitap fikir alışverişine, taslak metinlere ve karşılıklı eleştiriye dayalı uzun bir süreç içinde oluşturuldu. Başlangıçta bölümleri aramızda paylaştırdık. Douglass Kellner korku, felaket ve komplo filmleriyle ilgili bölümlerin ilk taslaklarını yazdı. Michael Ryan ise * ABD Ulusal Kütüphanesi: Dünyanın en büyük ikinci kütüphanesi. www.loc.gov (ç.n.).
16 POLİTİK KAMERA savaş, işçi sınıfı ve kadın filmleriyle ilgili bölüm taslaklarını yazdı. Diğer bölümler ikimizin çalışmalarından oluşturuldu. Taslaklar defalarca el değiştirdi, eleştirildi ve yeniden yazıldı. Sık sık telefonlaşarak kitap üzerinde tartıştık, fikirler geliştirdik ve farklılıklar üzerinde çekiştik; ayrıca bu yıllar boyunca konferanslarda ve çalıştığımız kurumlarda bir araya gelerek düzenli olarak birlikte çalışma fırsatımız oldu. Bu biçimde kitabın birkaç farklı taslağı oluştu. Metnin basıma verilen en son uyarlamasını ise Michael Ryan yazdı. Bu kitabın gerçek anlamda işbirliğine dayalı bir proje olduğunu düşünüyoruz. Birimiz ya da diğerimiz kitabı tek başına yazamazdı. Okurları da görüş ve eleştirilerini bize yazarak bu işbirliği sürecine katılmaya çağırıyoruz.