1988 by Micheal Ryan and Douglas Kellner

Transkript

1

2 MICHAEL RYAN Temple University de İletişim profesörüdür. Yayımlanmış onlarca kitabından bazıları şunlardır: Politics and Culture; Marxism and Deconstruction; Cultural Studies: An Anthology, Julie Rivkin ile beraber Literary Theory: an Anthology ve Wiley Blackwell Encyclopedia o f Literary and Cultural Theory. DOUGLAS KELLNER Frankfurt Okulu nun üçüncü kuşak" teorisyenlerindendir. Kültür ve medya üzerine çok sayıda eseri vardır. Kaliforniya Üniversitesi nde iletişim, kültür ve felsefe üzerine dersler vermektedir. Başlıca eserleri şunlardır: Postmodern Theory: Critical Interrogations (1991) (Postmodern Teori: Eleştirel Soruşturmalar, Çev. Mehmet KiiçUk, Ayrıntı Yayınları, 1998); Critical Theory. Marxism and Culture {1992); The Persian G ulf TV W ar( 1992); Media Culture: Cultural Studies, Identity and Politics Between the Modern and the Postmodern (1995); The Postmodern Turn (Steven Best ile birlikte, 1997); Grand Theft Media Spectacle and a Stolen Election (2001); The Postmodern Adventure: Science, Technology and Cultural Studies at the Third Milennium (Steven Best ile birlikte, 2001); Media Spectacle and the Crisis o f Democracy: Terrorism, War and Election Battles (2005) ve M arcuse's Challenge to Education (2009).

3 , Aynniı: 195 İnceleme Dizisi: 106 Politik Kamera Çağdaş HoIlywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası Michael Ryan & Douglas Kellner Kitabın Özgiin Adı Camera Politica The Poliıics and ideolog)' of Conlemporary Hollywood Film İngilizce'den Çeviren Elif Özsayar Yayıma Hazırlayan GiiişatAygen Düzelti Ayten Koçal Indiana University Press/1990 basımından çevrilmiştir by Micheal Ryan and Douglas Kellner Bu kitabın Türkçe yayım haklan Aynntı Yayınlan na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Allan Kapak Tasannu Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Baskı ve Cilt Mart Matbaacılık Sanallan (0 212) (Pbx) Merkez Mah. Burcu Sok. 6/1 Kâğıthane-İstanbul Birinci Basım 1997 İkinci Basım 2010 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI. Hobvar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü - İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.ır

4 Michael Ryan & Douglas Kellner Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası О ÆftNTl

5 İNCELEME DİZİSİ VEŞtL POLİTİKA!/ Perm * MARKS. FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTtRLSÜ* в п и т * KADINLIK ARZULARDA Cmtard - * NASIL SOSYALİZM:1HANOI YEŞİL? NİÇİN TİNSELLİK?«Babın et [KİBIN'E DOĞRU/*. Wilhams > YARIN/* llaıотела et DEVLETE KARŞI TOPLUM/* Claxlm * EDEBİYAT KURAMI/Г Faslrlan et EZİLENLERİN PEDAGOJİSİ/«. Freire * SANAYİ SONRASI ÜTOPYALAR/B. FraaW et İŞKENCEYİ DURDURUNÎ/Г Alfa» - * ZORUNLU EĞİTİME HAYIR(/C *a i«et SESSİZ YI ĞINLARIN GÖLGESİNDE YA DA TOPLUMSALIN SONU//. Baıalrilhırd e t ÛZGÜR BİR TOPLUMDA B İLİM /* Fesrıııhrıul et VAHŞİ SAVAŞÇININ MUTSUZLUĞU/* Памп et GÖSTERİ TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Deboed et AĞIR ÇEKİM/L Sıpal et CINSEL ŞIDDET/A Galensı et ALTERNATİP TEKNOLOH/D. Dırbnn et ATEŞ VE GÜNEŞ* Murdoch et OTORİTE'*. Srmru et TOTALİ TARİZM/S Trumes et İSLAM'IN BİLİNÇALTINDA KAD IN /f AnSabbab et MEDYA VE DEMOKRASİ» Kimi et ÇOCUKIIAKLA- R1İD» B. FranUin e t ÇÖKÜŞTEN SONRA/»«. * Blaıldnıtn e t SINIRLARI YIKMAK/M. Mtllor * KAPİTAlJZM. SOSYALİZM. EKOLOJİM Gır: AVKUPAMERKEZCILİK/S'. Anım et AHLAK VE MODERNIJK/* Pmtr et GÜNDELİK HAYAT KILAVUZU/λ i»! * SİVİL TOPLUM VE DEVLET «- / * «и г TELEVİZYON: ÖLDÜREN EĞLENCE/,V fturmaa *' MODERNLİĞİN SONUÇ LARDA Gidileni e t DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/*. Caatta > GELECEĞE BAKMAK/.«Alt*,t *. Hnhntl e t MED Y A DEVLET VE ULUS/Л Sehleıir.ger et MAHREMİ YETİN DÖNÜŞÜM! Gtddtns * TARHI VE TİN//. M ÖZGÜRLÜĞÜN EKOLOJlSD-H Boakbınet DEMOKRASİ VE SİVİL TOPLUM// Keane ŞU HAİN KALPLERLMIZ/Ä Cıncard et AKI A VEDA/* Feseıahemî et BEYİN İĞFALŞEBEKESD* Malrları et İKTİSADI AKLLN ELİŞTIRİSDA Gır. et MODERNLİĞİN SIKINT1URDC TM lor A GÜÇLÜ DEMOKRASİ/*. Baılrr et ÇEKİRGE/*. Smls et KÖTÜLÜĞÜN ŞEEFAEUĞD/ Baıalrilhırd et ENTELEKTÜEL/«Suni * TUHAF HASAfABau * YENİ ZAMANLAR/S. İMİ-М. Jacı/m et TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLAR*/ С Sem et SAĞ LIĞIN GASPDI ///ir* SEVGİNİN BILGEUĞDA Fıaliellıaal et KİMLİK VE FARKUUK/B Crnınalh e ANTIPOLİT1K ÇAĞDA PO- L tn K A * / Mat/an et YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/// Wwm rishl et DEMOKRASİ VE KAPITALİZM/S *»» /«-// Gınıiı -X OLUM SAUIK. İRONİ VE DAYANIŞMA/* В т * OTOMOBİLİN EKOLOI1SD*. Frrund'G. Slaniu * ÖPÜŞMF. GIDIKLANMA VE SIKILMA UZERLNEM Phillips e t İMKANSIZIN POUTİKASDJ M Banin et GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KIT ABD* Vam t m et EKOLOİİK BİR TOPLUMA DOĞRU/iwlrtw et İDEOLOIİ/T. Feglrlım * DÜZEN VE KALKLNMA KISKAGNDA TUR KİYE/A. Insel et AMERİKA//. Baudulhsrd POSTMODERNIZM «/TÜ K E TİM KÜLTÜRÜ/«Fealhırsırmr * ERKEK A KIL'«. Uossl > BARBARUK/.II Starr et KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/*. Senates et POPÜIER KÜLTÜRLER/» Bmx et BELLEĞİNİ Y1T1- REN TOPLUM/*/tfrüto * GÜLME«/. Brrssas ÖLÜME KARŞI HAYAT/,V О. Вт я * SİVİL İTAATSİZLİK/»«. Y. Copu AHLAK ÜZERİNE TARTIŞMALAR// Simli et TÜKETİM TOPLUMU//. Baadnllard et EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK,*;. Basaıllt * ÖLÜMCÜL H.ASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kırrlegaard * ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKUĞDA. in in VAKİT ÖLDÜRMEK/*. Feierabend - t VATAN AŞKI/M lira lı et KİM LİK MEKÂNLARD». Morla К Balms -M DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lsmh X/ KIŞ1SELIL1ŞKİLER/// LaFıdlrlle et KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?//). Leader * DOKUNMA*;, lasspırria et İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Bbırhnl * FLÖRT ÜZERİN E/A Phillips -M FELSEFEYİ YAŞA MAK/*. Billmtım > POLTTIK KAMERA'.W Kran» Kellner -e/ CUMHURİYETÇİLİK/«Prnil * POSTMODERN TEORİ/S Brsl-D. Kellim MARKSİZM VE AHLAKIS. Lutes * VAHŞETİ KAVR A M A K //*. Btemsm -M SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Blsuman > POSTMODERN ЕПК/Z. Banman -M TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/* W Cımnrll -M ÇOKKÜLTURLlİ YURTTAŞIJK/B Kmlıekıs > KARŞIDEVRİM VE İSYAN///. Manası -M KUSURSUZCİNAYET//. Bıladnllanl *' TOPLUMUN McUONALDLAŞTIRIL- MASD«Bilseı KUSURSUZ NİHILİST/KA Peaısnn * HOŞGÖRÜ ÜZERİNE/M Ш о -* 21. YÜZYIL ANARŞİZMl/Drr. /. Parin * /. Bann х/ MARX IN ÖZGÜRLÜK ETIĞI/G G- Brerd.ru -M MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/Drr. A. Betsn A В Oatrnch e! HAYATIN DEĞERİ// Hmrıs * POSTMODERNIZMIN YANİLSA.MALARI/TvÂç/r/,m - * DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK ÜZERİNE/.«Uten -M ÖKÜZÜN A'SD* Sanders -M TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK/»«ti Bolunsun A 1 Bamlrll * TUTKULU SaSYOLOJİ/A Gamr A A Seual/e * EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİ K/C. Samıll -* KENTSİZ KENTLEŞME/«Boıda hin -M YÖNTEME KARŞD* Feierabend -M HAKİKAT OYUNI ARD/. Ftsmsler -M TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/«Сопя«. t,e, * ÖLME HAKKDS. İKtoita -e ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Otr. Ham lürten Deten -M MELANKOLİ KADINDIR'». Binimi el Sİ YAH AN'LAR l-ll// BnuJrıIlatd -M MODERNİZM, EVRENSELLİK VE BİREY/Ş. Brnhalnb * KÜLTÜREL. EMPERYALİZM» Timimson er GÖZÜN VİCDANI/*. Sennaı -M KÜRESELLEŞMEK Buınrm * ETİĞE GIRIŞ/Л Pirper e! DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mrıtrınrç e / EDEBİYAT OUR.AK HAYAT/A. Ncharmn M İMAJ/* Babins * MEKÂNLARI TÜKETMEK// Urry -M YAŞAMA SANATT/C. Samrll et д к и ÇAĞI/1. Kmrl et KOLONYALİZM POSTKOLONYALIZM/A Lumlıl et KREŞTEKİ YABANDA Phillips ZAMAN ÜZERİNE/A/ Fluss et TARİHİN YAPİSÖKÜMÜ/A. Mimim * FREUD SAVAŞLARI//. Farrrslrr ÖTEYE ADIM/*/. Blasnhm - t POSTYAPISAİjCI ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESÜT Mai et ATEİZM/*. Lr Pimlesin * AŞK İLİŞKİLERİ/«F Kemhe'l et POSTMODERNL1K VE HOŞNUTSUZLUKLARIZ. Вяившл et ÖLÜMLÜLÜK. ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Banımın et TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Uledain et BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BUYÜLEMEK/G Bil-.eı et KAHKAHANIN ZAFERİ/* Sanılers et EDEBİYATIN YARATILIŞI// IlupiM et PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Banman et KÜLTÜRE!. BELLEK//. Asımıma et MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V N. Yalapım et MARXLN HAYALETLERİ// Dtrnk et ERDEM PEŞİNDE/AMaelnrpre e t DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ//. Sineni e t ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/* Far -M KAR NAVALDAN ROMANA'«. Balbıin et PİYASA//. OSrilI * ANNE MELEK MI. YOSMA MI?/* F WrllAus e t KUTSAL İNSAN/Ü АцатЬеп et BİLİNÇALTINDA DEVLET/*, /лига»-«' YAŞADIĞIMIZ SEFALET/A Got: et YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A Kthamas et KORKU KÜLTURU/F. Furrdi et EĞİTİMDE ETİK'F llaınn et DUYGUSAL YAŞANTI. Lapsan et HEŞTIRELTEORİ/S. Geıus et AKTIVISTIN a KİTABE*. Shau et KARAKTER AŞINMASI'* Srnnrıs et VKIDERNUK VE MUPHEMLİK/Z Ватт et NIET ZSCHE: BİR AHLÂK KARŞITININ ETİĞİ/*. BtrUmn e t KÜLTÜR. KIM IJK VE SİYASETfta/i: Tai e t AYDINLANMIŞ ANARŞİ,'«. Kaufmann et MODA VE GÜNDEMIİ-Rİ/D Cranr et BİLİM EIİĞ l/o *«m l et CEHENNEMİN TARİHİM К Tararı et ÖZGÜRLÜKLE KALKLNMA'A Sen et KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜR». Tardınsan et S1Y.VSAL İKTİSADİN ABCNi/A llahnrt et ERKEN ÇÖKEN KARANLIK /** Janusan MARX VE M AIID U M U R I// Drnida et ADALET TUTKUSU/* Г Satımın et HACK ER ETİĞİ/«llitıuınen * KÜLTÜR YORl'MLARl/T«rY*ajî/«an - * HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/«Sie*«et MODERNLİĞİN SOSY- O UIJİSİ/* Wamel et DOĞRUYU SÖYLEMEK.1«FmaaU e t SAYGI/* Sennell -e KURBANSAL SUNU/M. Banman * FOU- CAULT'NÜN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ// W Bmıııer et OHLEUZE i GUATTARI/«. Goodtbıld er İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI». Baller e t ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S». Cır A M.D. Cne et DEVRİMİN ZAMANIM Srgli et GEZEGENGESEL ÜTOPYA TARİHİM Marnları et GÖÇ, KÜLTÜR. KİMLİK//. Chambrıı -M ATEŞ ve SÖZ*.',«Banılır: M MİU.ET1.ER VE M lu jy E T Ç ll IK /«/ llnbsbaum e t HOMO LUDbNS// НиЫпца et MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Semin et ÖLÜM VE ZAMAN/«. Usiıtas et GÖRÜNÜR DÛNY.VNIN EŞİĞİ/* Sihrimin -M BAKUNIN DEN UCAN'MS. Sırman -M ORTAÇAĞDA ENTElüKTÜELLER// Le Criffet HAYAL K lr IK U G I/ta Crar* et HAKİKAT VE H AKIK ATULİK/* BV/ıamı et RUHUN YENİ HASTAUKLARU/ Keinen et ŞİRKET». Balan et ALTKÜLTUIUC. lenls - t IIİK AİLE CİNAYETİ/A/ Faıaaalı et YENİ KAPİTALİZMİN KULTÜRÜ/*ırAe,ıi Semril et DİNİNGELECEĞİ/SannaraZa/ulu et TUSİAKVÛmiıhaıdSrmr«et M E U O liğ E O V C Ü 'A IrrM U am r * SERMAYE VE DİI/C Maıa-.ıı

6 İçindekiler ÖNSÖZ GİRİŞ...17 I. KARŞKÜLTÜRDEN KARŞIDEVRİME, A. Yabancılaşma ve başkaldırı...45 B. Feminizm, siyah radikalizmi ve öğrenci başkaldırısı...58 C. Hollywood karşıdevrimi

7 II. KRİZ FİLMLERİ...88 A. Felaket filmleri B. Korku metaforları C. Francis Coppola ve habaerkillik krizi III. TÜR (JANR) DÖNÜŞÜMLERİ-VE LİBERALİZMİN BAŞARISIZLIĞI A. Westernler, polisiye filmler, müzikaller B. Toplumsal sorun filmleri C. Komplo filmleri IV. SINIF, IRK VE YENİ GÜNEY A. HoIlywood işçi sınıfı B. Siyahlara ilişkin temsiller C. Yeni Giiney V. CİNSELLİĞİN POLİTİKASI A. Kadınların konumu B. Erkek bakış açısıyla: Erkek filmleri ve romantik aşkın dönüşü C. Aile ve yeni cinsellik VI. KORKU FİLMLERİ A. Gizli güçler B. Canavarlar C. Brian De Palma ve kesip biçme döngüleri VII. VİETNAM VE YENİ MİLİTARİZM A. Vietnam tartışması B. Ordunun canlanışı C. Yeni militarizm

8 VIII. KAHRAMANIN DÖNÜŞÜ: GİRİŞİMCİ, BABAERKİL, SAVAŞÇI A. Bireyciliğin zaferi: İnsandan süper insana B. George Lucas'in stratejik savunma inisiyatifleri C. Liderlik ilkesi: Sinema veletlerinden sinema pirlerine..., 363 IX. FANTASTİK FİLMLER A. Teknofobi S. Distopiler C. Steven Spielberg ile sıcak yuvada X. TEMSİL POLİTİKALARI A. Hollywood'un solunda B. Hollywood kodlarının içinde: Politik filmler C. Hollywood'un ötesinde: Bağımsız sektör SONUÇ: SİNEMA VE POLİTİKA SONSÖZ E K KAYNAKÇA

9 Y A Y IM A H A ZIR LA Y A N IN NOTU Bu kitabın çevrilm e sürecinde adı geçen film lerle ilgili olarak şöyle bir yöntem izlenm iştir Türkiye de gösterim e girm eyen film lerin adları orijinal İngilizce adlarıyla bırakılm ış, T ürkiye de gösterim e girdiği saptananların ise gösterim lerinde kullanılan Türkçe adları da verilm iştir. A ncak film leri T ürkiye'ye getiren birden çok firmanın varlığı ve hangi film lerin, hangi adla (T V de ya da video kasetlerle gösterim i söz konusu olduğunda ise hangi adlarla) gösterim e girdiğini belirten bir kaynağın bulunm am ası nedeniyle, bütün çabam ıza karşın T ürkçe gösterim indeki adına ulaşam adığım ız film lerin olabileceğini okurlarım ızın dikkatine sunarız. (G.A.)

10 Anne ve babama. D. K. Kış dostlarım, Jim Flem ing ve Julie Rivkin e. -M.R.

11

12 Drama sanatı için tarihte iz bırakmak, başka hiçbir edebi tür için olm adığı kadar elzemdir. -WALTER BENJAMIN Sinema... hayaletlerin birbiriyle yarışıdır. -JACQUES DERRIDA İçine gömülü olduğumuz varsayımları anlam adıkça kendimizi anlayamayız.... Feminist itkiyle hareket eden... radikal bir eleştiri, her şeyden önce, nasıl yaşadığımıza, nasıl yaşamış olduğumuza, kendimizi nasıl tahayyül etmeye yöneltildiğimize ilişkin bir ipucu sunmayı amaçlamak zorundadır... -ADRIENNE RICH Belki de artık, dilin hapishanesini terk edip tarihin kesimevine doğru hareket etmenin zamanıdır. -CORNEL WEST

13

14 Önsöz Araştırmamız, egemen toplumsal hareketlerde Sol dan Sağ a doğru esaslı bir kayma ile nitelenen 1967 den seksenli yılların ortalarına kadar süren bir dönem içinde Hollywood sineması ile Amerikan toplumu arasındaki ilişkiye odaklanıyor. Egemen kültürel temsillerde bu sarsıcı politik dönüşümle birlikte ortaya çıkmış görünen değişikliklerden rahatsızlık duyduğumuz için, 1980 de bu kitabı yazmaya başladık. Özellikle dikkatimizi çeken şey, toplumsal enerjileri harekele geçirmekteki öneminin giderek arttığını düşündüğümüz Hollywood sinemasının, oluşmakta olan muhafazakâr hareketlenmeyi, aileden orduya ve ekonom ik politikaya kadar birçok cephede fiilen desteklem ekte olduğuydu. İlk tepkimiz bu yüzden olum suz ve eleştirel oldu; bizi kaygılandıran sağa doğru kayışa 13

15 karşı solcu bir tepkiydi bu. Am erikan kültürel platform unu dolduran muhafazakâr, sıklıkla da neo-faşist imge ve ideallere hâlâ büyük ölçüde kaygıyla yaklaşm am ıza karşın, film kültürü ile toplum arasındaki ilişkiyi inceledikçe, bu kültürel temsillerin ayakta tutm aya çalıştığı tahakküm ve eşitsizlik sisteminin aslında, kendinden menkul bazı idealleştirm e çabalarının işaret ettiği kadar sağlam ve yerli yerinde olmadığını hissettik. Gerçekten de, çalışm am ı zı sürdürdükçe, muhafazakâr temsillerdeki tırmanışın, yani en başta bizi endişelendiren şeyin ta kendisinin, aslında, bütünüyle ilerici ya da giderek ilerici olm a potansiyeli taşıyan başka birtakım güçlere, devinim ve değişm elere işaret ettiğini fark ettik. M uhafazakâr tepkinin, doğası gereği, m uhafazakâr değer ve kurum lan tehdit eden güçlerin iktidarını ortaya koyduğuna ikna olduk. Dahası, toplumsal tarihteki güçlerin şekillenme sürecinde, toplumsal hareketlerin, tıpkı seksenlerdeki hegemonik muhafazakârlık gibi, genellikle kendisine tehdit oluşturan başka toplumsal hareketlere birer tepki olarak doğduğunu anladık. Seksenlerin m uhafazakârlığını incelerken, m uhafazakârların korumayı am açladığı geleneksel aileye, yurtseverliğe, ekonomiye ve dine ilişkin eski dünya değerlerine karşı m uazzam ataklar yapm ış olan altmışlı yılların radikal hareketine geri dönm e zorunluluğu duyduk. Feminizm, yurttaşlık hakları hareketi, ekonom ik demokrasi, cinsel devrim, antimilitarizm ve çevrecilik altmışlı ve yetmişli yıllarda gelişti. Bunlar seksenli yılların Sağ ından şiddetli muhalefet görmekle beraber. Amerikan toplumsal bilincini geri dönülmez biçimde dönüştürdü; öyle ki, seksenli yılların sonuna doğru muhafazakârlar kendilerini önemli bir açm azla karşı karşıya buldular: Politik iktidara sahip olmalarına karşın, m uhafazakâr toplumsal gündemi kurum sallaştırma gücünden yoksunlardı. Amerikalılar Sağ ın peşine takılıp Orta A m erika da savaşa gitmeye, yeniden hortlayan kürtaj kalksın çağrılarına kulak asmaya ya da devletin bir sosyal güvenlik aygıtı olarak oynadığı rolün feshedilmesini kabullenmeye gönüllü değillerdi. Altmışlı ve yetmişli yıllarda, Amerikan toplumsal bilinci kayda değer ölçüde özgürlükçü bir kimlik kazandı ve muhafazakârların özgürleşme güçlerine yönelttikleri karşı saldırıların iktidara el koymak ve onu kullanmakta enikonu başarılı olmasına rağmen, öyle sanıyoruz ki, toplumsal bilinçteki bu dönüşüm Amerikan toplum u- 14

16 nu kökünden değiştirmekle ilgilenen ilericiler için umut verici bir anlam taşıyor. Bu bakımdan kitabımızın sinema ile olduğu kadar kültürel tarih ve toplumsal değişimle de ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Amerikan politik yaşamının, sonuç olarak onu değiştirmekle ilgilenenlere faydalı olacağını umduğumuz bir çözüm lem esini yapmak için sinemadan faydalanmayı amaçladık. Bu kitabın içeriğine birçok insan katkıda bulundu. Öğrenci ve m eslektaşlarım ız, yıllar boyunca, her seferinde isim belirtmeyi olanaksız kılacak kadar çok sayıda görüş ve gözlem belirttiler. A şağıda adı geçen dost ve m eslektaşlarımız araştırm aya katkıda bulundular, fikirler ya da değişiklik önerileri sundular ya da metni çeşitli aşamalarda değerlendirdiler: Carolyn Appleton. Peter Biskind, Louis Black, Stephen Bronner, Jackie Byars, Harry Cleaver, Jim Fleming, Gerry Forshey, Bill Gibson, Bob Goldman, Lisa Gornick, Margaret Homans, Fredric Jameson, Lewanne Jones, Chuck Kleinhans, John Law rence, Flo Leibowitz, Richard Lichtman, Bill N ichols, Elayne Rapping, Tony Safford, Tom Schatz, Kay Sloan, Paul Smith, Clay Steinman ve John Stockwell. Derinlikli, dikkatli ve son derece titiz eleştirel okumaları için Judith Burton ve Julie Rivkin e ayrıca teşekkür borçluyuz. Pek çok değişiklik ve genişletme onların görüş ve önerileri sonucunda ortaya çıktı. Ayrıca, artık gösterim de bulunmayan filmlere ulaşmamıza yardımcı olan Emily Seagar a, Barbara H um phreys e ve Library of Congress Film Bölüm ü nde yardımını gördüğüm üz diğer tüm görevlilere teşekkür etmek istiyoruz. Virginia, Northeastern ve (Austin deki) Texas üniversitelerinin görsel-işitsel olanaklarının da zaman, em ek ve donanım açısından çok biiyük katkısı oldu. Virginia Üniversitesi İngilizce Bölüm ü ne ait film koleksiyonunun yöneticisi Ellen M cw hirter gibi, Texas taki dil laboratuvarında görevli Eric Eubank, Juvenal Mendez, Kevin W est ve John Mechaley de yardım larını esirgemediler. Bu kitabın yazım sürecindeki tüm katkıları için Miami Üniversitesi İngilizce Bölüm ü ne, özellikle bölüm sekreteri Susan D eckard a ve metnin basıma hazırlanm asında verdikleri destek için Northeastern Üniversitesi İngilizce Bölüm ü ne, özellikle Eileen Sm ith e teşekkür ediyoruz. Northeastern Üniversitesi nden Jerry Schrader ve Texas Ü niversitesi nden Alicia M ontoya nın görsel malzemeler konusunda çok değerli yardım-

17 lan oldu. Ayrıca, M ichael R yan a Yale Ü niversitesi nde konuk öğretim üyeliği olanağı sağlayan ve böylece Sterling Kütüphanesi ndeki araştırma malzemelerine erişmemize olanak veren Alan Trachtenberg e ve Douglass K cllner in bu kitap üzerinde çalışm a sını mümkün kılan araştırma ödeneğini sağlayan Texas Üniversitesi Yelisel A raştırm alar E nstitüsü ne teşekkür borçluyuz. Hollywood filmlerine yönelik izleyici tepkileri üzerindeki araştırmamız için Northeastern Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyelerinden Pat G olden in fikir ve önerilerinden çok yararlandık. Northeastern Üniversitesi Afro-Amcrikan Kültürel Araştırmaları Bölüm ü nden Tommie Lott'un, Sosyoloji Bölüm ü ndcn Herman G ray in ve Antropoloji Bölüm ü nden Carol O wen m da çok değerli katkı ve yardımları oldu. M arisa Belmonte verileri bilgisayara girmemize yardım etti, Wu Yue ise araştırma programı boyunca yardım larıyla bize destek oldu. Son olarak, yıllarca bizimle sinema salonlarına taşınarak hayli alışılmadık sinemasal tercihler olarak görünmüş olacak filmlere katlanan tüm arkadaşlarım ıza teşekkür ediyoruz. Bu kitap, fikir alışverişine, taslak metinlere ve karşılıklıeleştiriye dayalı uzun bir süreç içinde oluşturuldu. Başlangıçta bölümleri aramızda paylaştırdık. Douglass Kellner korku, felaket ve komplo filmleriyle ilgili bölümlerin ilk taslaklarını yazdı. Michael Ryan ise savaş, işçi sınıfı ve kadın filmleriyle ilgili bölüm taslaklarını yazdı. Diğer bölümler ikimizin çalışmalarından oluşturuldu. Taslaklar defalarca el değiştirdi, eleştirildi ve yeniden yazıldı. Sık sık telefonlaşarak kitap üzerinde tartıştık, fikirler geliştirdik ve farklılıklar üzerinde çekiştik; ayrıca bu yıllar boyunca konferanslarda ve çalıştığımız kurumlarda bir araya gelerek düzenli olarak birlikte çalışma fırsatımız oldu. Bu biçimde kitabın birkaç farklı taslağı oluştu. Metnin basıma verilen en son uyarlamasını ise Michael Ryan yazdı. Bu kitabın gerçek anlamda işbirliğine dayalı bir proje olduğunu düşünüyoruz. Birimiz ya da diğerimiz kitabı tek başına yazamazdı. Okurları da, görüş ve eleştirilerini bize yazarak bu işbirliği sürecine katılm aya çağırıyoruz. 16

18 Giriş Kimi radikal eleştirmenler, Hollywood sinemasının ve kullandığı temsil göreneklerinin, egemen kurum lan ve geleneksel değerleri meşrulaştırmak ve ideoloji aşılamak yönünde bir işlevi olduğunu savunur. Bu kurum ve değerler arasında (m erkezinde kişisel yeterlilik ve hükümete karşı güvensizlik olm ak üzere) bireycilik, (rekabet, dikey hareketlilik ve en iyinin ayakta kalması değerleri ile) kapitalizm, (erkeklerin imtiyazlı kılınması ve kadınların ikinci sınıf toplumsal rollerde konumlandırılması ile) babaerkil anlayış, (toplumsal iktidarın eşitsizce pay edilmesi ile) ırkçılık vb. sayılabilir. Temsil görenekleri, ele alınan konu düzeyinde olduğu kadar biçim düzeyinde de işlerliktedir. Biçimsel görenekler -anlatının kapanma tarzı, görüntünün sürekliliği, dönüşsüz (nohreflexive) kamera işle- R Ö N /P o litik K anw ra 17

19 yişi,' karakter özdeşleştirmesi, dikizcilik yoluyla nesnelleştirme, ardışık düzenleme, nedensellik mantığı, dramatik güdüleme, kare ortalama, çerçeve uyumu, gerçekçi anlaşılırlık vb.- perdede olup bitenin belli bir görüş açısının ürünü bir kurmaca yapı değil de, nesnel olayların tarafsızca kameraya çekilmiş görüntüleri olduğu yanılsam asını yaratarak ideolojinin yerleşm esine katkıda bulunurlar. Filmler, herhangi bir durumu yansıtmaktan çok, o durumun tasarlanan belli bir biçim ini oluşturm ak üzere seçilm iş ve birleştirilmiş temsili öğeler yoluyla birtakım tezler ileri sürer, bunu yaparken, seyirciye belli bir konumu ya da bakış açısını telkin ederler. Biçimsel görenekler de, sinemasal yapaylığa ilişkin işaretleri silip süpürerek bu konumlamanın içselleştirilmesine katkıda bulunur. Tematik görenekler -eril kahramanlık serüvenleri, rom antizm arayışı, kadın melodramı, kurtarıcı şiddet öyküleri, ırkçılığa ve suça ilişkin klişeler vb.- gerçekliği toplumsal değer ve kurumlarla bağlaniılandırarak bunların değişmez bir dünyanın doğal ve apaçık göstergeleri olarak algılanmasını sağlar. Bu görenekler seyirciyi belli bir toplumsal düzenin temel varsayımlarını benim semeye ve bunların içerdiği akıldışılık ve adaletsizlikleri gözardı e t meye alıştırır. Savaş ya da suç gibi yapısal toplum sorunlarının kişisel hayat hikâyeleri düzlem inde ayrmtılandırılması, yürürlükteki düzenin iyi ve ahlaklı görünm esini sağlar. Kamu düzeninin tem silleriyle kişisel özdeşleşm e, sömürü ve tahakküme dayalı bir sisteme gönüllü katılımı hazırlayan psikolojik eğilimi yaratır. Hollywood sinem asında olup bitenlerin çoğu, yukarıda özetlediğimiz anlamda gerçekten de ideolojiktir, fakat Hollyw ood dan çıkan liim gerçekçi anlatı ürünlerinin özü itibariyle ideolojik olduğu söylenemez. Sinemasal ideolojinin bu şekilde ele alınması, farklı tarihsel dönemlerde ortaya çıkmış filmler arasındaki kaçınılmaz ayrımların yitip gitmesine ve filmlerin farklı toplumsal koşullarda benimsediği çok sayıda kendine has söylem ve temsil stratejilerinin gözardı edilmesine neden olur. Yapısalcı film teorisinin özne gibi statik, biçimsel, soyut kategorilere başvurması, durumsal farklılıkları gözardı etm ekle kalmayıp, filmlerin birbirinden apayrı, * Dönüşsüz (nonreflexive) kamera işleyişi: Filmi çekilen nesnenin görüntüsünü filmde görüneceği şekliyle gösteren ekranın kullanılmadığı kamera işleyişi, (y.h.n.) 18 F ARKA/Pulılik Kam era

20 çok sayıda etki yaratma olasılığına da fırsat tanımaz. Eğer tarihsel kategoriler, yapısalcı ideoloji teorisinin sorgulam aksızın kabul ettiği, az çok yekpare Hollyvvood sineması modelini bölümlemeye ve farklılaştırm aya yarıyorsa, bir filmin anlamı ya da ideolojisinin, önceden belirlenmiş ve her durum da aynı şekilde işlediği varsayılan ideolojik kapanım kategorileri çerçevesinde değil, seyirci kitleleri üzerindeki retorik etkileri açısından pragmatik olarak belirlenmesi de film çözümlemesini çoğulcu bir toplumsal ve politik düzleme taşıyacaktır. Filmler, sadece Hollyvvood ürünü anlatılar oldukları için özleri gereği ideolojik nitelikte görülmeyeceklerdir. Filmlerin politik anlamlarını daha çok içerdikleri tezlerde, kullanılan somut temsil stratejilerinde ve yarattıkları muhtemel etkilerde aramak gerekiyor. Bu çalışma için yaptığımız film araştırmasının da doğruladığı gibi (bkz. Ek), film ler farklı bağlam larda farklı etkiler yaratm aktadır; biz, filmlerin politik anlam larının belirlenmesinin, kimi yapısalcı film eleştirmenlerinin öngördüğünden daha karmaşık, daha tartışmalı ve daha ayırt edici bir çabaya dayanması gerektiğini düşünüyoruz. Örneğin, 1967 den sonraki Hollyvvood sineması bir önceki dönemdekinden çok farklıdır ve bizce 1967 den 1987 ye kadar olan dönem de Amerikan kültürü üzerinde çok çeşitli politik etkileri olmuştur. Bu dönemin popüler filmleri, önemli toplumsal sorunları kcstirilebilecek belirli sınırlar içinde gündeme getirir, birçoğu solliberal bir noktadan hareket ederek, geleneksel soyullamacı temsil kalıpları ve göreneklerini toplumsal anlamda eleştirel amaçlar için kullanmaya yeltenir. Söz konusu sınırlar oldukça katıdır, politik kapsam pek geniş değildir. Yine de, yakın dönem Hollyvvood sineması gözden geçirildiğinde, Hollyvvood un yekpare bir ideolojik yapıya sahip olmadığı görülür. Aldığı biçim ler ağırlıklı olarak m u hafazakâr amaçlara hizmet elmiş olabilir, fakat günümüz sineması, yeni politik esneklikler eşliğinde bu yaklaşımların yeniden biçimlendirilebileceğini göstermektedir. İdeolojik filmlerin bile, olağanüstü değişimlere tanık olunan bir dönemde Amerikan kültürünün gündelik dokusunu oluşturan ve radikal olasılıkları bağrında taşıyan belirgin kaygı, arzu ve gereksinimleri, genellikle de farkında olmadan resmederek. Amerikan topiumundaki ilerici potansiyele sahip bazı alt akımların bir çözümlemesine izin verdiğini gördük. 19

21 İlk soğuk savaş döneminde, I940 lı yılların sonlarından I960'lı yıllara kadar, Hollywood sineması Ben-H ur ve Kleopatra gibi sinemaskop seyirlikler, Oklahoma ve Neşeli Günler (The Sound o f Music) gibi romantik müzikaller, Piknik ve Devlerin Aşkı (Giant) gibi aile melodramları, Red M enace ve / Was a Communist fo r the FBI gibi komünizm karşıtı film ler,casuslara Karşı (The M anchurian Candidate) gibi soğuk savaş ajanlık serüvenleri, Gidget gibi tek tip plaj filmleri, Jerry Lewis komedileri, Yatak Sohbeti (Pillow Talk) gibi Rock Hudson-Doris Day romantik komedileri, Them ve The Thing gibi paranoyak canavar filmleri, Çöl Aslanı (The Searchers) ve Kırık Ok (Broken Arrow) gibi muhafazakâr ya da en iyi halde liberal çoğulcu türde western filmleri, Hitchcock'un Sapık (Psycho) ve K uşlar ı (The Birds) gibi kadın cezalandırıcı korku hikâyeleri ve The Man with the Golden Arm, A si Gençlik (Rebel without a Cause) gibi ahlakçı toplumsal sorun filmleri ile kaynıyordu. Dönemin sinemasına hâkim olan ideolojik atm osfer ağırlıklı olarak muhafazakâr ya da en iyi ihtimalle halinden hoşnut olarak tanımlansa da, Kahraman Şerif (High Noon), Hiicum I Attack). Kanlı Hücum (The W ild One), Kader Bağlayınca (The Defiant Ones). Zafer Yolları (Paths o f Glory), Uçan Dairenin Esrarı (The D ay the Earth Stood Still). The Lawless, H erşey Senin İçin (A ll That Heaven Allows) ve Kumsalda (On the Beach) gibi eleştirel ya da toplumsal duyarlılık taşıyan bazı filmler de boy gösteriyordu. Görmek İnanmaktır: H ollywood Filmleri Tasayı Bırakıp Ellileri Sevmeyi Bize Nasıl Öğretti adlı kitabında Petcr Biskind, dönemin birçok filminde, hatta ayan beyan muhafazakâr olanlarda bile, başat mil ve değerlerin sorgulandığım gösteriyor.1 Her şeye rağmen, Hollywood filmlerinin Avrupa ve Üçüncü Dünya sinem asında uzun zamandır etkili olan eleştirel ve deneysel tema ve biçemsel tarzları benimsemeye başlaması altmışların ortalarını buldu. Biskind incelemesini, ellilerde varılmış olan toplumsal fikir birliğinin altmışlı yılların film lerinde nasıl çözüldüğünü betimleyerek noktalıyor. 1. P. Biskind, Seeing is Believing: How Hollywood Movies Taught Us to Stop Worrying and Love the Fifties (New York: Pantheon, 1983). Ayrıca bkz. D. M. White ve R. Averson. The Celluloid Weapon: Social Comment in the American Film (Boston: Beacon, 1972). 20

22 Gerçekten de, altmışların başlarından ortalarına kadar yapılmış belli başlı filmler şöyle bir gözden geçirildiğinde, Biskind in solun sessizce yaklaşm ası diye nitelediği şeyin belirtilerine rastlanabiliyor: Spartaküs bir köle ayaklanmasını anlatıyordu. Garsoniyer (The Apartment) iş hayalının cinsel ayrımcılığını hicvediyordu, Rüzgârın Mirası (Inherit the W ind) köktendincilige saldırıyordu; Raisin in the Sun, Tek Başına (The Outsider) ve Batı Yakasının Hikâyesi (West Side Story) ırkçı hoşgörüsüzlüğü eleştiriyordu, Aşk Bahçesi (Splendor in the Grass) evlilik öncesi cinselliğe yönelik baskıya açıktan açığa kafa tutuyordu, Niinıherg Duruşması (Judgment at Nuremberg) hoşgörüsüzlüğe karşı özgürlükçü bir kınama niteliğindeydi; Alkatraz Kuşçusu (The Birdm an o f Alcatraz) suçluların ıslahına dair iyicil bir yaklaşım geliştirirken, Yaralı Kadın (Sweet Bird o f Youth) kilisenin evangelist ikiyüzlülüğünü eleştiriyordu; Vadideki Zambak (Lilies o f the Field) ırksal dayanışmayı resmediyordu, Uğursuz Kuş (To Kill a M ockingbird) güneydeki ırklar arası ilişkiyi duyarlı bir bakışla betim liyor ve ırkçılığı kınıyordu, Şarap ve Gül (Days o f Wine and Roses) alkolizm sorununu açıkyürekliliklc ele alıyordu; Failsafe nükleer ideolojiyi eleştiriyordu, Seven D ays in M ay aşırı Sağ a liberal bir saldırıda bulunuyordu, Dr. Strangelove nükleer savaş çılgınlığını ve sağ kanadın paranoyasını hicvediyordu, N othing but a Man siyahların güneydeki yaşamını siyahların gözüyle resmediyordu; The Bedford Incident kaza eseri bir nükleer savaş başlamasının ne derece gerçek bir olasılık olduğunu anlatıyordu, Sevgili Arkadaşım (Patch o f Blue) ırksal hoşgörüsüzlüğü yansıtıyordu, The Pawnbroker bağnazlığın sonuçlarını hikâye ediyordu; ve A Man For All Seasons fikir ayrılığı hakkını savunuyor, The Russians Are Coming soğuk savaş mentalitesini alaya alıyor. Kim Korkar Hain Kurttan? (W ho s Afroid o f Virginia Woolf?) varoşlardaki yaşama hüzünlü bir bakış getiriyordu.2 2. Bkz. T. Louis ve J. Pigeon, Le cinema américain d'aujourd'hui (Paris: Seghers, 1975). Yazarlar. 1967'nin bir devrim yılı" olduğunu ileri sürer. Bu iddia, asıl dönüm noktasının 1969 olduğunu savunan Callisto Cosulich taralından reddedilmiştir: Hollywood Setlanta: il nuovo volto del cinema americano (Florence: Valecchi, 1978). Tarihler ve terminolojiyle ilgili olarak: metinde filmler için verilen tarihler filmin gösterime girdiği yılı belirtir, kaynak kimi zaman filmin kendisi olabildiği gibi, sinema rehberlerinden de yararlandık (Maltin, Halliwell vb.) ve bu rehber

23 Sinema tarihçileri 1967 yi, Hollywood sinemasında önemli bir açılımın gerçekleştiği bir devrim yılı olarak tanımlarlar: Aynı yıl Parmaklıklar Arasında (Cool H and Lake) otoriter sistemi eleştiriyor, başkaldırıyı ülküleştiriyor ve güneydeki m uhafazakârlığı şiddetle kınıyordu; Beklenmeyen M isafir (Guess W lio's Corning to Dinııer) liberal beyazlar arasındaki ırkçılığın inceliklerini su yüzüne çıkarıyor; Bonııie ve Clyde toplumsal eşkıyalığı rom antize ediyor; Aşk M evsimi (The Gradııate) yeni yeşeren burjuva karşıtı başkaldırıyı ve dönemin genç neslinin büyük kısmını saran yabancılaşmayı ele alıyor; Gecenin Sıcağında (in tiıe H eat o f t he Nighı) güneydeki ırkçılığı resmediyor; Korkunç İtiraf (Hurry Sundown) güney aristokrasisinin çürümüşlüğünü dile getiriyor; The Group Amerikan kültüründe kadınların konumuna dair liberal bir söylem geliştiriyor; Üçkağıtçı (The Flim-Flam Man) delişmen bohem hayatını yüceltiyor; M aratlsade Fransız D evrim i ni ve dolaylı olarak, çağdaş toplumdaki sömürüyü ele alıyor; in Cold Blood cinayet ve cezanın psikolojisini gazeteci gözünden aktarıyor; The Trip uyuşturucu konusunda beyazperdeye yeni bir özgürlükçü bakış getiriyor, Dönüşü Olmayan Yol (Point Blank) iş hayatının değerlerini deneysel bir üslupla eleştiriyor, Dutchnıan Amiri Baraka nın (Leroi Jones un) ırkçılıkla ilgili bir tiyatro oyununu perdeye taşıyor, Parıltılı Gözler (Reflectioııs in a Golden Eye) askeri kişiliğin marazlarını inceliyor, Ateş Sahili (Beach Red) ulusal düşmanlara insanca bakmayı ve pasifizmi savunuyor, Kolejdeki Günlerim (Up tlıe Down Staircase) yeni liberalizmin okullardaki etkilerini anlatıyordu. İzleyen yıllarda, Geceyarısı Kovboyu (Midnight Cowboy), Easy Rider, Çılgın Kadın (The M ad Woman o f Chaillot), Medium Cool ve çok sayıda başka filmle birlikte, toplumsal eleştiri daha da çarpıcı bir düzeye yükselecekti. lerde birbirini tutmayan tarihlere rastladığımız oldu. Belirtmekte yarar olan bir başka şey de, gişe hasılatı sıralaması için verilen yılın zaman zaman filmin gösterime girdiği yıldan farklı oluşudur, çünkü yıl sonuna doğru gösterime giren filmlerin çoğu bir sonraki yılın listesinde yer alıyor. Gişe hasılatları için Variety dergisinden ve FHm Facts adlı kitaptan yararlandık. Metinde sözü geçen filmler arasında tam anlamıyla geleneksel birer Hollywood filmi" olmayanlar da var. Bunların kimi ortak yapımlar, kimiyse başka ülkelerde çekilip büyük çaplı gösterime Birleşik Devletler'de girmiş filmler. Hollywood sineması gerçekten de uluslararası hale geldi, sürekli kullandığımız Hollywood filmi" terimi ise yerelleşmiş bölgesel bir üründen çok özgül bir film prodüksiyonu türünü anlatmayı amaçlıyor. 22

24 1967. H ollyw ood sinem asında bir dönüm noktası. Ekonom inin büyüdüğü, hüküm etteki liberallerin toplum sal reform arayışı içinde olduğu. siyahların baskıya başkaldırdığ ı, cinsellikte yeni arayışların ve uyuşturucu kullanım ının toplum un geleneksel değerlerini değiştirdiği ve Yeni Sol'un V ietnam Savaşı na karşı gelişen protesto akım larıyla ülke çapında görünürlük kazandığı altm ışlı yıllar, arasında yeni bir değişim sürecine giriyordu. What Must 3e Done '

25 Ronald Reagan: Rising Star in the West? Geleceğin işaretleri görünm eye başlamıştı: Askeri yenilgi, ekonom ik çöküntü, sağ kanatta yükselen popülist bir lider figürü ve yetmişli yılların sonlan ile seksenli yıllann başlannda sahne alacak olan Yeni Sağ'ın ilk adımları. 24

26 Film endüstrisindeki ekonomik ve kurumsal değişmeler Hollyw ood da gerçekleşmekte olan köklü dönüşüme katkıda bulundu. Altmışlı yıllarda, eski stüdyo sisteminden arta kalanlar özel kuruluşlarca satın alındı, bir kısmı da holdinglere dönüşlü. Giderek filmler, bağım sız yapımcı ya da ajansların, gerekli yatırımı sağlayan ve dağıtımı üstlenen büyük stüdyolarla bağladığı işler olarak gerçekleştirilm eye başladı. Stüdyo sisteminin çöküşü, film yapım cılarına yapıtları üzerinde önceki döneme göre daha fazla denetim hakkı sağladı ve bu gelişme!, toplumsal açıdan daha muhalif, daha yenilikçi filmlerin üretilmesinde etkili oldu. Film Üretim Yasası nm feshedilmesi ve 1966 da, uygun seyirci kitlesini belirlemeye yönelik yeni bir sınıflandırma sisteminin getirilmesiyle, daha önce yasak kapsamına giren konulara el atılması mümkün oldu. Aynı zamanda, sinem a okullarından, sinem a tarihi bilgisine sahip ve kişisel film ler yapm akla daha ilgili bir genç yönetmen kuşağı yetişmekteydi. Sanat film i gösteren artan sayıda sinemanın ithal ettiği Avrupa film akımları Hollywood filmlerinin biçim ve içeriğini etkiliyordu. Sonuç olarak, bu dönemin kimi Hollywood filmleri, toplumsal gerçekçi İngiliz sinemacılarının, Fransız Yeni Dalgacı yönetmenlerin, Fellini ve Bergman gibi önemli sinema adamlarının ürettiği karm aşık sinemasal metinleri andırmaya başladı. Bu değişiklikler, seyirci ve pazarın bu yeni endüstriye bakışındaki değişikliklerle de ilişkiliydi. Patlayan nüfusun içinden yetişen yeni genç kuşak hızla Amerikan kültürünün merkezine yerleşiyordu ve seyirci araştırmaları, genç, daha liberal ve sinema kültürüne sahip bir seyirci kitlesinin, yenilikçi ve toplumsal sorunlara daha duyarlı filmlere ilgi gösterdiğini ortaya koyuyordu. Altmışlı yılların sonlarında biçimsel yenilikler ve toplumsal bilinç taşıyan filmlerin artmasında en önemli etkeni belki de dönemin özgürlükçü ve radikal toplumsal akım larında -yurttaşlık hakları, savaş karşıtlığı, tüketimcilik, eşcinsel özgürleşmesi, hippi karşıküllürü- ve seks ve uyuşturuculara ilişkin katı tutumun gevşemesinde aramak gerekir. Soğuk Savaş dönem inde esamesi okunmayan radikal toplumsal ve politik sorunlar artık yeniden popüler filmlerin olası konuları arasındaydı sonrasından söz açan her tarihçi, Birleşik D evletler in bu dönem de dünyaya yön veren yegane güç olm a niteliğini yitirdiğini 25

27 kabul edecektir; Am erikan imparatorluğu birçok cephede sıkıştırılmış, savaş sonrası Pax Americana devri miadını doldurmuştu. Ülke ekonomisi birden fazla önemli kriz atlatmıştı. Devlet yönetimindeki çürümüşlük ve beceriksizlik Nixon dan Carter a kadar gözler önüne serilmişti. Ülkeyi onyıllardır bir arada tutan liberal çoğulcu konsensüs, altmışlı ve yetmişli yılların toplumsal hareketleriyle parçalanmıştı. Bu konsensüste açılan gedik yetmişli yıllar boyunca daha da genişledi ve önceki dönemin aile gibi sarsılmaz kurum lan ile ulus, özgürlük gibi kültürel temsilleri tartışmaya açık hale geldi. Çevre bilinci, tüketici hakları, cinsel politika, kira denetimi, büyük şirketlerin egemenliği ve militarizm gibi konular etrafında taban hareketleri oluşm aya başladı. Bunlar, yetm işli yılların sonlarında ve seksenli yılların başlarında muhafazakârların şiddetli karşı saldırısını esinledi. Bu çelişki ve değişim ler ulusun kendine ilişkin im gesinde ve ulusal nıh hali üzerinde dönemin popüler filmlerine de yansıyan önemli değişiklikler yarattı. Ekonomik istikrarsızlığın psikososyal etkileri, Vietnam Savaşı ve yitirilen ulusal itibar, toplumsal bölünmeler, geleneksel babaerkil aileye ve muhafazakâr cinsel ahlaka yönelen tehditler, devlet ve iş dünyasında Su yüzüne çıkan yolsuzluklar, çevresel kirlilik ve nükleer savaş kaygıları dönem in film lerinde bol bol boy gösterir. Bu dönemin filmlerini çözüm lem eye çalışmak, birçok bakımdan, şiddetli ekonomik, politik ve toplumsal krizlerle yüzleşm eye ve A m erika nın gerek politik gerekse ekonomik iktidarının önemli ölçüde azaldığı bir dünyaya uyum sağlam a ya çalışan, düşüşe geçmiş bir kültürü çözümlemek anlamına da geliyor. Filmler, bu dönüşüm sürecinde yaşanan kaygı, gerginlik, umul ve korkuların uç noktalarını resmederler, hem toplum sal değişimde yer alır, hem de bu değişimi körüklerler. Amerikan R üyasın d a n kopuşu işleyen Aşk M evsimi'nden (The Graduate, 1967) beyaz orta sınıf erkek fırsatçılığını olumlayan Risky Business e (1983) kayma, bize bu iki film arasındaki dönemde ABD toplumunda bir şeylerin değiştiğini anlatır. Bu yüzden, çağdaş H ollyw o od sinemasının ideolojisi dönemin toplumsal gelişim inden ayrı düşünülemez. Bu zaman diliminin önemli bazı değişikliklerini üç ayrı başlıkta tanım layabileceğim iz bir gelişm eler zinciriyle sınırlayabiliriz: All- 26

28 mışlı yıllarda olgunlaşıp meyve veren toplumsal hareketler ve bunları izleyen çalkantılar, yetmişli yıllarda liberalizmin başarısızlığı ve muhafazakârlığın seksenli yıllardaki zaferi. Altmışlı yıllar, Amerikan toplum unun belli başlı kesim lerinin radikalleşm esine tanıklık etti. Siyahlar yoksulluğa, ayrım cılığa ve toplum sal haklardan yoksun bırakılmaya başkaldırdılar. Kadınlar üreme haklan ve eşit yurttaşlık hakları çerçevesinde feminist hareketi yeniden ateşlediler. Genç beyaz kuşak Amerikan rüyasının öngördüğü burjuva başarıya sırt çevirdi, alternatif değerlerin sem bolü olarak uyuşturucu ve müziğe sarıldı. Amerikan emperyalizminin Güneydoğu A sya daki m aceralarına destek vermeyi reddetti. Kapitalizm Amerikan yaşamının verili olarak kabul gören bir kurumu olmaktan çıktı, özellikle de üniversitelerde radikal bir düşünsel kültür filizlendi. Bunların yanı sıra Güney Amerika ve Meksika kökenliler ile diğer azınlıklar arasında eşit haklar için taban hareketleri oluştuğu gibi, nükleer güce ve çevre zehirlenmesine karşı çıkışı mahmuzlayan güçlü ekolojik ve çevreci akımlar ortaya çıktı. Radikal enerjilerden oluşan bu yeraltı kaynağı, babaerkil aileden başlayıp toplumsal haklara, çevreye ve savaşa ilişkin yasalara kadar birçok kurumsal değişikliği zorlayarak Amerikan toplum unu dönüştürdü. Yükselen toplu hareketlenme yönetimdeki liberalleri, Amerikan toplumunun yoksullara, siyahlara ve kadınlara yönelik tutumlarına köklü değişiklikler getiren yasalar çıkarm aya zorladı. Liberaller, sosyal güvenlik, sosyal konut, toplu taşım acılık programları ve istihdam sürecinde imtiyazsız kesimlere belli koşullarda öncelik tanımayı teşvik eden düzenlemelerle, toplumdaki yapısal eşitsizliğin yüzeydeki en göze çarpan dışavurumlarını törpülemeye çalıştılar. Federal hükümet ve mahkemeler, ırk ayrım cılığı, çevre kirliliği, suçluların m aruz kaldığı kötü muamele, kadınlardan kendi bedenleri ve cinsellikleri üzerinde söz sahibi olm a hakkının esirgenmesi vb. sorunlara çözüm getirmek için harekete geçtiler. Liberallerin, federal harcamalar, yasama ve düzenlemeler yoluyla iyi bir toplum yaratmayı düşledikleri bu dönem, liberal bir açıdan bakıldığında, büyük bir reform dönemiydi. Aynı zamanda altmışlı yıllar. Amerikan halkının iş dünyasının ve hükümetteki temsilcilerinin em peryalist hülyalarına ortaklık etmekten vazgeçtiği bir dönemin başlangıcı olarak da önemlidir. Vi- 27

29 elnam Savaşı, iş dünyasının Üçüncü D ünya da beyaz olmayan halkların (genellikle antikapilalist nitelikteki) özgürlük m ücadelelerine karşı verilen savaşı desteklem ek için Birleşik D evletler hükümetini ve askeri gücünü kullanm asına karşın, m uhalefeti besleyip güçlendiren bir etmen oldu. Genç erkekler savaşmayı reddetti; yetmişli yılların başlarında yetişkin nüfusun büyük çoğunluğu da müdahalenin karşısındaydı. Birleşik Devletler çekilmek zorunda kaldı. Belki daha da önemlisi, bu savaş, sermayenin yönetimdeki temsilcilerinin, iş dünyası ile hükümet dış ülkelere karşı güç kullanmaya karar verdiğinde Amerikan halkının desteğine arlık güvenemeyeceklcri anlam ına geliyordu. Dolayısıyla altmışlı yıllar, sermaye sınıfının denizaşırı kurtuluş hareketlerine fütursuzca ve büyük bir şiddetle müdahale edebildiği uzun bir dönemin sonunu simgeler. Yine de, altmışları bu şekilde kendi içinde ele almak bazen yanıltıcı olabilir. Aslında bu dönem, ellili yılların ortalarından, McCarthy döneminin noktalandığı. Beat K uşağı nın harekete geçtiği, siyahların beyaz baskısına karşı ayağa kalktığı, Herbert Marcuse ve C. W right Mills gibi radikal düşünürlerin ileride Yeni S ol'u oluşturacak olan sıradışı fikirlerini ortaya attığı günlerden beri süregelen uzun bir dalgalanma sürecinin vardığı en yüksek noktadır. Dahası, altmışlı yılların etkisi yetmişlere de uzanır ve altmış hareketlerinin gölgesi liberal yetmişli yılların ortalarına, en az 1977'ye kadar hissedilir. Yeni gelişen radikal fikir ve değerlerin yaygınlaşm asında sinema ve televizyonun vazgeçilm ez bir rolü vardır. Aşk Mevsimi, B onnie ve Clyde, Easy R ider gibi filmler, geride kalan çağın konformist kurumlarına alternatif olacak ölçütler sunarak ve birer mihenk taşı görevi görerek, toplumun egemen sembollerini birçok genç insanın gözünde yeniden tanımladılar. Özellikle altmışların sonlarında Yeni Hollywood daki radikaller her zamankinden daha kolay film yapabildiler. Özellikle siyahlar güçlü politik tezler ileri süren filmler çekiyor. Barbara Loden gibi kadınlar, kadının babaerkil toplumdaki yaşantısını daha önce ele alınmamış boyutlarıyla perdeye taşıma denemeleri yapıyordu. Yeşermekle olan radikal hareketlerin ve karşıkültürün eski dünya düzenine ait değerleri yerle bir eden bozguncu eğilimi filmlerde de kendisini gösteriyordu. Beyaz erkek kahramanın dokunulm azlığı, bireyci kapitalist ikonografi, 28

30 ellilerin televizyonunda şiddetle dayatılmış olan muhafazakâr aile ideali, yaygın cinsel baskı ethosu ve benzeri konular beyazperdede sorgulanıyordu. Filmler, yaşamı kadınlar ve erkekler, zenginler ve yoksullar, siyahlar ve beyazlar için ayrı bölümlere ayıran doğrucu geleneğin genelgeçer sınır ve ilkelerini zorluyordu. Ancak, ırksal temalarla ve özgürlükçü değerlerle uğraşan Yeni Hollywood, bu akımların kendileri kadar sağlam olması gereken bir ekonom ik atmosfere bağımlıydı. Ne var ki yetmişli yıllar, enflasyon, işsizlik ve işçi hareketlerine karşı oluşan muhafazakâr geri tepki nedeniyle, birçokları için ağrılı bir ekonomik kriz ve maddi sıkıntı devri olacaktı. Johnson yılları kaynaklı iki eşzam anlı harcamanın, savaş silahlarının ve liberal bal çalma operasyonunun ödeme vadeleri yetmişli yılların başlarında dolm aya başladı ve dönemin ilk ekonom ik kriz sürecine girildi (bu süreci yetm işli yılların ortalan ve seksenli yılların başlarında daha da şiddetli krizler izleyecekti). Aynı zamanda, hükümet yönetim inde ve sanayide ortaya çıkanlan yolsuzluklar (Pentagon Belgeleri, W atergate Skandali, ITT ve Lockhead ifşaatları, güvenlik standartlarına uymayan otomobillerin televizyonda teşhiri vb.) bu dönem e damgasını vuran, hükümete ve ekonomik kurumlara güvensizlik buhranını başlatıyordu. Dahası, altmışlı yılların liberalizm ve radikalizminin beklenmedik iki etkisi olmuştu. Radikalizm birçok ılımlı liberali muhafazakâr kam pa savurm uş ve liberal hareket, sosyal devletçiliğe. kürtaja, toplu taşımacılığa ve devlet düzenlem elerine şiddetle karşı çıkan, buna karşılık, geleneksel aileyi, yurtseverliği ve köktendinciliği dirençle savunan bir karşı tepki yaratmıştı. Yetmişli yılların başlarında The Public Interest gibi yayınlarda kalem sallayan yeni m uhafazakârlar halihazırda liberalizm ve radikalizmin aktif aleyhtarlan durumundaydı. Düşünsel temeli daha zayıf, popülist eğilimi daha güçlü olan bu ikinci tepki hareketi, ta yetmişlerin sonlarında Yeni Sağ adı altında ortaya çıkana kadar uzun süre etkili bir toplum sal güç özelliği göstermedi. Büyük Toplum un liberal programlarına ve Yeni Sol un radikal gündem ine karşı oluşan muhafazakâr tepki, sinemaya, altmışlı yılların ağırlıklı olarak eleştirel görünümlü çok sayıda film ine meydan okuyan sinemasal temsiller biçiminde yansıdı. Bu filmler, karşıkülıürden çok karşıdevrime ait değerleri savunuyordu. Siyahlar 29

31 ve yoksullar altmışlı yıllarda seyircide eşduyum yaralan kurbanlarken, yetmişlerin Kirli H arry gibi film lerinde düzen bozucusu rolüne büründüler. Kadın hareketinin bağımsızlık mücadelesi az çok sempati ve ilgi toplamayı başarmışken, bu dönemde Şeytan (The Exorcist)* benzeri korku filmleri ile kadınlar, amansız ve şiddetli bir eril tepkiyle karşı karşıya kaldılar. Altmışlı yılların filmlerinde adaletsiz ve baskıcı kurumlar olarak resmedilen kanun ve asayiş güçleri ise toplumsal kahram anlar olarak baş tacı edildi. M uhafazakâr tema, tipleme ve üsluplar H ollyw ood da yeniden ağır basm a ya başladı. Aşk Hikâyesi (Love Stoıy), Havaalanı (Airport), Baha (The Godfather), Şeytan ve Jaws (1970, 1971, i 972, 1974 ve 1975 te gişe hasılatı sıralam asında birinci ya da ikinci sıraya yerleşen filmler) gibi filmlerin başarısı, Hollywood yapımcılarını daha geleneksel ve bildik türsel formüllerde (genre) gişe aram aya itti. Altmışlı yılların filmleri türsel süreksizlikle ve yenilik arayışları ile damgalanmışken, yetmişli yılların başında şeytani korku ve felaket filmleri halinde dönüş yapan film türleri temel bir film forınatı oluşturdu. Ayrıca, altmışlı yılların sonlarına ait ironik ve eleştirel tonlu toplumsal gerçekçi üsluplar yetmişli yılların ortalarında yerini tumturaklı, özentili ve abartılı söylemlerin bir karışımına bıraktı. Geceyarısı K ovboyu'пйакл eleştirel düşünümselliğin ve erken dönem Altman filmlerindeki (Cephede Eğlence!M 'A'S'H, Brewster McCloud, M ccabe and Mrs. Miller) deneysel üslubun yerini B aha'nın çalışmalı muhafazakârlığı ve Şeytan'm kadın düşm anlığıyla bezeli dehşeti aldı. Klasik Hollywood sinemasının çözüm yönelimli öyküleme tarzı tam gaz geri dönerken, altmışlı yılların sonlarındaki bazı radikal filmlerde doruk noktasına ulaşan öyküle - meye, görüntüye ve tiplemeye ilişkin deneysellik ve düşünümsellik gerilem eye yüz tuttu. Bütün bunlara rağmen yetmişlerin başlarından ortalarına kadar m uhafazakârlık hâlâ savunm a cephesindeydi ve bu yıllarda Hollywood sinemasının Amerikan kurum ve değerlerini sorgulayışı sürüyordu. Bu sorgulama komplo filmlerinde, yeni yeni boy gösteren siyah, kadın ve orta sınıf filmlerinde, yeniden canlanan toplumsal sorunlara dönük filmlerde ve western filmi, detektif filmi ve m üzi 3. Bkz. J. Mellen, Big Bad Wolves: Masculinity in the American Film {New York: Pantheon, 1977) 30

32 kal film gibi türlerin geçirdiği dönüşümde gözlenebilir. Bu film lerin işaret ettiği gerçek, altmışlardaki radikal toplumsal akımların 1971 den sonra kaybolduğu değil, Amerikan toplumunda dalga dalga yayılan etkiler yarattığı ve bazı güçlü toplumsal ve kültürel kurumlar hakkında sorular oluşturduğudur. Radikal hareketlere tepkisel olarak işaret eden muhafazakâr filmler bile bu hareketlerin etkilerine kanıt oluşturur. Yetmişlerin ortalarında, altmış hareketlerinin en önemli etkileri çarpıcı bir biçimde gözlenmeye başladı. Vietnam Savaşı Saigon un kurtulm asıyla 1975 le sona ermişti. Clark yasa değişikliği Angola nın işgalini men etmişti. Kürtaj yasallaşmıştı, eşit haklara ilişkin yasa değişikliği onaylanmak üzereydi. Yurttaşlık hakları hareketi M eksika kökenlileri ve Kızılderilileri de kapsayacak şekilde genişlemişti. Çevre korumacılığına yönelik kapsamlı yasalar yürürlüğe girmişti. Siyahlar seçim politikasında önemli siyasi kazanımlar elde etmiş, sinemada siyahlara ait kültürel yapım lar tarihinin en yüksek noktasına tırmanmıştı. Kongredeki liberaller yolsuzluk söz konusu olduğunda sadece büyük şirketlerin değil, istihbarat örgütünün de gözünün yaşma bakmıyordu. Guguk Kuşu (One Flew Over the Cuckoo s Nest) ve Başkanın Adamları (All the President's M en) gibi otorite karşıtı filmlerin (1976 da en yüksek gişe hasılatını elde eden iki film) gördüğü ilgi, iktidarı ellerinde tutanlara karşı güvensizlik ifade eden temsillerin seyircide yankı bulduğu düşüncesini uyandırır. Aynı zamanda, şirketlerdeki ve yönetim deki seçkinler arasında gelişen komplo hikâyelerini anlatan film ler yaygın ve revaçtaydı - Şebeke (Network) ve K om a dan (Conta) Çin Sendronıu' na (The China Syndrome) kadar. N e var ki zaferler de karşıt akım larını yaratarak galibiyetin bedelini öderler ve bir akımın zirveye ulaştığı nokta, ona tepki olarak oluşan bir başka akımın başlangıç noktası olabilir. Yetmişli yılların ortalarında yeni ve çok daha şiddetli bir ekonom ik kriz, istihdamda fırsat eşitliğine yönelik düzenlemenin beyaz orta sınıfla kısmen de işsizliğin kuyruk acısıyla öfke yaratmasına yol açtı. SSCB ile barış içinde yaşam ayı ve karşılıklı silah azaltımını hedefleyen görüşm e lere karşı çıkan m uhafazakâr direniş, I979 da Sovyetler in A fganistan ı işgali ile iyice coşarak rayından çıktı. N ükleer silahlarda göreceli eşdeğerliğin karşılıklı kabulü de sağ kanadın M evcut 31