ENDOKRİN SİSTEM Selin Hoca
HORMON NEDİR? Endokrin sistemi oluşturan iç salgı bezlerinin (endokrin bez) salgıladığı özel sinyal taşıyan salgılardır. Organik maddelerdir. Hormonların etki ettikleri doku ya da organlara hedef organ denir. Hedef organlara kan yoluyla taşınırlar. Çalışması yavaştır ancak uzun süre etkilidir. HORMONLAR; Endokrin bezlerden Karma bezlerden (Endokrin ve ekzokrin bez) Nöronların akson uçlarından salgılanır. (nörohormon) (hipofiz ve hipotalamus hormonları ile parasempatik sinir uçlarından salgılanan hormonlardır. )
Hormonların yapısında protein ya steroid olabilir. Yapısına göre hormonlar ikiye ayrılır. 1. Steroid Yapılı Hormon: Hücrenin içine girerler hücre sitoplazmasındaki reseptörlere bağlanarak hücreyi etkilerler. Eşey hormonları (östrojen, testesteron, progesteron),böbrek üstü bezinin korteks hormonları (kortizol,aldesteron) 2. Protein Yapılı Hormon: Hücre yüzeyindeki reseptörlere bağlanarak hücreyi etkilerler. 3. Aminoasit Yapılı Hormon: Böbrek üstü bezinin öz bölgesi hormonları (adrenalin ve nöradrenalin) ile troksin hormonları aminoasit yapılıdır. Çalışmaları steroid hormonlarla aynıdır.
Hormonların etkilerini gösterebilmeleri için kanda belirli bir düzeyde bulunmaları gerekir. Hormonların kanda belirli bir düzeyde bulunmaları metabolizmayì hızlandırır. Belirli bir düzeye (optimum)ulaştıktan sonra ise metabolizma yavaşlatır. Hormon salgılanmasını sağlayan durumlar; 1. Çevre değişikliklerinin organizmayı etkilemesi 2. Kandaki hormon miktarına gôre endokrin brzlerin birbirini etkilemesi 3. Kandaki çeşitli maddelerin miktarlarının artıp azalması 4. Sinir sisteminin endokrin bezleri etkilemesi
Endokrin Bezler 1. Hipofiz bezi 2. Tiroid bezi 3. Paratiroid bezi 4. Böbrek üstü bezler 5. Pankreas 6. Eşeysel bezler 7. Timus bezi 8. Epifiz bezi
1. HİPOFİZ BEZİ Hipotalamusa bağlı bir bezdir. Salgılarıyla endokrin bezlerin çalışmasını düzenler. Hormon salgılaması hipotalamus tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi ÖN, ARA ve ARKA loblardan oluşmaktadır. Her lob farklı hormonlar salgılar.
ÖN LOB HORMONLARI 1. STH(BÜYÜME HORMONU=SOMOTROPİN HORMON) 2. TSH(TUH=TİROİD UYARICI HORMON) 3. ACTH(ADENOKORTİKOTROPİK HORMON ) 4. FSH(FUH=FOLİKÜL UYARICI HORMON) 5. LH(LÜTEİNLEŞTİRİCİ HORMON) 6. LTH(PROLAKTİN=PRL=LÜTEOTROPİK HORMON) NOT:FSH,LH ve LTH hormonlarına GONADOTROPİNLER (üreme hormonları) denir. ARA LOB HORMONLARI MSH(MUH=MELANOSİT UYARICI HORMON)
ARKA LOB HORMONLARI: 1. OKSİTOSİN HORMONU 2. ADH(ANTİDİÜRETİK HORMON=VASOPRESSİN)
ÖN LOB HORMONLARI 1. STH(BÜYÜME HORMONU=SOMOTROPİN HORMON) Bütün vücut hücrelerini uyarır. Özellikle kemiklerin ve genel olarak vücudun büyümesini sağlar. Metabolizmayı etkileyerek protein sentezini hızlandırır. Gelişme döneminde az salgılanırsa büyümeyi durdurur; CÜCELİĞE (NANİZM) neden olur. Gelişme döneminde fazla salgılanması ise DEVLİĞE (GİGANTİZM) neden olur. Gelişme döneminden sonra fazla salgılanırsa el, ayak ve kafatası kemiklerinde orantısız büyüme görülür. Buna AKROMEGALİ denir.
2. TSH(TUH=TİROİD UYARICI HORMON) Tiroit bezinin çalışmasını ve hormon salgılamasını düzenler. TSH hormonunun fazla salgılanması durumunda tiroit bezi fazla uyarılır. Tiroit bezi de fazla hormon salgılar. Tiroit bezinin hücre sayısı artar ve bez büyür. 3. ACTH(ADENOKORTİKOTROPİK HORMON ) Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyarır ve kabuk kısmından hormon salgılanmasını sağlar. 4. FSH(FUH=FOLİKÜL UYARICI HORMON) Dişilerde yumurtalık, erkeklerde tetstislerin uyarılmasını sağlar. Dişilerde uyarılan yumurtalıkta yumurta oluşumunu başlatır ve östrojen hormonunun uyarılmasını sağlar. Erkeklerde ise uyarılan testislerde sperm üretimini başlatır.
5. LH(LÜTEİNLEŞTİRİCİ HORMON) Dişilerde, yumurtalıktaki foliküllerin çatlamasını ve üretilen yumurtanın yumurta kanalına atılmasını sağlar. (OVULASYON) Yumurtasını atan folikülün korpus luteum (sarı cisim) haline dönüşmesini sağlar. (Korpus luteumdan da östrojen ve progesteron hormonu salgılanır. ) Erkeklerde, testis içinde bulunan leydig hücrelerini uyararak testesteron hormonu salgılanmasını sağlar. 6. LTH(PROLAKTİN=PRL=LÜTEOTROPİK HORMON) Sadece dişilerde salgılanır. Bu hormon hamilelik süresince salgılanarak süt bezlerinin gelişmesini sağlar. Ayrıca annelik iç güdüsü kazandırır.