Cigaramýn dumaný yoktur yarin imaný... Tütün z Tüketimi z Sonuçlarý Der Rauch meiner Zigarette... Die Geliebte ist erbarmungslos... (aus einem türkischen Volkslied) - Informationen über Tabak, Tabakkonsum und mögliche Folgen in türkischer Sprache - DONNA MOBILE Präventive Arbeit Mobile Gesundheitsberatung für CÝGARAMIN mit DUMANI Migrantenfamilien YOKTUR YARÝN ÝMANI Migrantinnen und ihre Familien 1
Präventive Arbeit mit Migrantenfamilien Rosenheimer Str. 135, 81667 München Tel: 089 44 11 97 80, Fax: 089 44 11 97 81 @: ali.poyraz@aka-muenchen.de Internet: www.acilim.de Träger: AKA - Aktiv für interkulturellen Austausch e.v Zuschussgeber: Landeshauptstadt München Stadtjugendamt DONNA MOBILE Mobile Gesundheitsberatung für Migrantinnen und ihre Familien Landsberger Str. 45 A/Rgb., 80339 München Tel: 089 50 50 05, Fax: 089 50 50 99 @: Donna.Mobile@t-online.de Träger: AKA - Aktiv für interkulturellen Austausch e.v Zuschussgeber: LH München Referat f. Umwelt u. Gesundheit Zusammenfassung/Derleme: Ali Poyraz, Sozialpädagoge Herausgeber/Yayýnlayan: AÇILIM und DONNA MOBILE Bezug/Daðýtým: AÇILIM und DONNA MOBILE in München kostenlos / Münih te ücretsiz Gestaltung/Mizanpaj: Ali Poyraz Zeichnung auf dem Titelblatt/ Kapak resmi: Hatice Ebru Özel Auflage/Tiraj: 6000, Oktober / Ekim 2003 Korrekturvorschläge/ Düzeltme önerileri: Dr. med. Ayla Çatan, Dr. med. Hüsamettin Gök Bu broþürün hazýrlanmasýnda kullanýlan kaynaklar (bkz. kaynaklar) ile derlemeyi yapan AÇILIM ýn isim ve adresini belirgin bir biçimde vererek - ücretsiz daðýtmak amacýyla - bu broþürü sormadan da kýsmen veya tamamen çoðaltmak mümkündür. Arzu edenler broþürün PDF dosyasýný www.acilim.de internet adresinden yükleyebilirler veya AÇILIM dan temin edebilirler. Ýçindekiler Girmeden / Tütün tüketiminin boyutlarý... 4 Tütün tüketimi ne zaman baþlýyor? / Gençler neden sigara içiyorlar? / Çevrenin etkisi ve örnekler... 5 Sigaraya devam... 6 Býrakma denemeleri - eski müptelalar / Sigara içmeye iliþkin davranýþ türleri... 7 Býrakýrsam ölürüm! : Baðýmlý Tüketiciler... 7 Sigara tüketimi neden çok tehlikelidir? / Tütüne baðýmlýlýk...9 Tütün baðýmlýlýðý göstergeleri / Tütün baðýmlýlýðýnýn psikolojik etkileri... 10 Ciðerime asfalt attým abi! : Tütünün içindeki maddeler ve etki biçimleri... 11 Nikotin... 12 Karbon monoksit... 13 Duman altý olmak: Pasif sigara tüketimi / Sigara ve kilo...14 Hamilelik, Bebek ve Sigara... 15 Saðlýðý bozmak için yapýlan harcama... 17 Tütün tüketiminin kýsa tarihçesi... 19 Kadýnlar ve sigara... 19 Sigara sanayii, reklam / Sigaranýn dumaný yoktur onun imaný... 20 En önemli faktör: Býrakma isteði / Uzmanlarýn sunduðu býrakma tedavilerinden örnekler... 21 En etkin ve baþarýya götüren yol: Sigarayý birden kesip býrakmak... 23 Tüketici türleri... 24 Gerilim Atma / Hareket... 25 Çeliþki Çözümü... 26 Destek / Keyf dengelemesi / Bilinçli beslenme... 27 Ýlk günler... 29 Dayanýyorsunuz... 30 Güveniniz artýyor / Baþarý sizin / Kendinize Aferin! deyiniz!... 31 Kaynaklar, 2 materyaller ve ücretsiz temini / Quellen, Materialien... AÇILIM - DONNA MOBILE 31
Bu kavanoz dipli dünyada baþka ne keyfim var ki? diyerek bir tane daha tellendirmek ne keyfli bir iþtir yani. Yalnýz þu sabahýn köründe ciðerlerimi parçalarcasýna bastýran öksürük olmasa! Ama sigara hem saðlýðýma hem de cebime zarar veriyor diyerek býrakmak isteyenlerin sayýsý da az deðil! Gençliði Koruma Yasasýnda yapýlan ve 1 Nisan dan itibaren yürülüðe girmiþ olan deðiþikliklerle birlikte Federal Saðlýk Bilgilendirme Merkezi Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) da özellikle okullara yönelik bir kampanya baþlattý. Yasadaki deðiþiklik, gençlere tütün ürünleri satýþýný, gençlere iliþkin sigara içme yasaðýný, tütün ve alkol ürünlerinin sinemalardaki reklamlarýný yeniden düzenliyor. Kampanyanýn amacý gençleri nikotin tüketiminden vazgeçmeye ve sigara içmeme konusunda bilinçli kararlar vermeye yönlendirmek, sigara içmeyen gençleri de bu tutumlarýnda kalmalarý için güçlendirmek. Sigara içmemenin cazip bir yaþam tarzý olduðu bilincini yerleþtirmektir. BZgA nýn 2002 yýlýnda yaptýðý Sigara Ýçen Gençler e iliþkin özel deðerlendirmenin sonuçlarý, sorunun endiþe verici boyutlarýný ortaya koymaktadýr. Sigara içenlerin oraný 1993 1997 2001 12-15 yaþ grubundaki erkek çocuklar %11 %15 %18 12-15 yaþ grubundaki kýz çocuklar %12 %19 %21 16-19 yaþ grubundaki genç erkekler %44 %50 %44 16-19 yaþ grubundaki genç kýzlar %36 %41 %45 12-25 yaþ grubu içinde sigara içenlerin güncel oraný ise neredeyse %40 týr. Buna karþýn olumlu bir geliþim ise hem kýz ve hem de erkek çocuklarýn sigara içmemeyi ulaþmaya deðer bir hedef olarak görmeleridir: Sigara içen gençlerin üçte ikisi (yüzde 68 i) sigarayý býrakmak veya azaltmak istemektedir. Gençlerin yüzde 61 i sigarayý býrakmayý bir defa denemiþtir. Sigara içip de beþ yýl içerisinde sigara içmemeyi isteyenlerin oraný 1997 de yüzde 21 iken sürekli yükselmiþ ve þimdi yüzde 52 olmuþtur. Sigara kullanmayanlarýn yüzde 94'ü ise sigara içmeyen olarak kalmak istemektedir. Ýstek ve niyet atýlacak olumlu adýmlarýn baþlangýcý da olsalar, sorunun boyutlarý ve geliþim yönü yukarýdaki tabelada görülmektedir. Ayrýca son ABD deki yeni araþtýrmalar sigaraya baþlayan gençlerin tahmin edilenden daha çabuk nikotin baðýmlýsý olduðunu göstermektedir: 12-13 yaþ grubunda arada bir içen kýz çocuklarý 3 hafta sonra baðýmlýlýk belirtileri göstermektedirler (Erkek çocuklarýnda biraz daha geç). Ankete katýlan çocuklar haftada bir gün ortalama 2 sigara içtiklerini belirtmiþlerdir. Bu da tütün baðýmlýlýðýnýn doðmasý için yüksek bir günlük tüketim gerektiði varsayýmýný tartýþmalý hale getirmektedir. Baðýmlýlýk belirtileri hem daha kýsa sürede ve hem de çok küçük dozlarda ortaya çýkmaktadýr. CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 3
Bu broþür kampanyayý desteklemek ve Türkçe konuþan azýnlýðýmýzý da tütün ürünleri tüketimi ve zararlarý konusunda bilgilendirmek amacýyla hazýrlanmýþtýr. Broþürün hazýrlanmasýnda esas olarak uzman kurumlar tarafýndan yayýnlanan Almanca kaynaklardan yararlanýlmýþ, bunlardan derleme ve özetler yapýlmýþtýr. Bunlarýn listesi ve temin edilebilecekleri yerler kaynaklar bölümünde verilmiþtir. Girmeden M Tütün tüketimi olaðan zamandan önce sýk sýk hastalýk, sakat olma ve ölüme yol açan en önemli nedenlerden biridir. M Her ölen 10 akciðer kanseri hastasýndan 9 u çok sigara içenler arasýndan çýkmaktadýr. M Kalp-damar hastalýklarý ve perifer kan dolaþýmý rahatsýzlýklarýnýn yaklaþýk dörtte birine sigara tüketimi yol açmaktadýr. M 20 yýl süreyle günde 20 sigara içen bir kiþi içine 6 kg duman tozu - yani 10 briket kömür - almýþ olmakta bu da her yýl bir fincan katran anlamýna gelmektedir. M Sigara yalnýz nikotin içermemektedir. Bunun yaný sýra bir dizi baþka tehlikeli maddede de vücuda alýnmaktadýr. M Ýstatistiklere göre sigara içen anneler daha çok erken doðum veya düþük yapma eðilimi göstermektedirler. M Sigara tüketimi özellikle kadýnlarda yaþlanma/yýpranma sürecini hýzlandýrmaktadýr. M Fazla sigara içen kadýnlar daha erken çaðda menopoza girmektedirler. M Küçük mekânlarda, özellikle arabada sigara içmek kandaki karbon monoksit oranýný yükseltmekte, sürücünün daha çabuk yorulmasýna yol açmaktadýr. Tütün tüketiminin boyutlarý 15 yaþ üstü dünya nüfusunun yüzde 30 u tütün ürünleri tüketmektedir. 1999 verilerine göre Almanya da 15 yaþ üstü nüfusun yüzde 28 i tütün tüketicisidir. Erkek tüketicilerin yüzde 22 si ve kadýn tüketicilerin yüzde 13'ü günde 20 taneden fazla sigara içmektedir. Tütün alkolün yaný sýra en yaygýn keyf ve uyuþturucu maddesidir. Örneðin ABD de tutarlý bilgilendirme kampanyalarý ile baðlantý içinde kamu kurumlarýnda, lokallerde ve iþyerlerinde içiminin yasaklanmasý sonucu tüketimde düzenli bir düþüþ gözlemlenmektedir. 4 AÇILIM - DONNA MOBILE
Tütün tüketimi ne zaman baþlýyor? Genellikle çocuklukta. 12 yaþ çocuklarýnýn üçte biri sigara içme deneyimine sahip. Gerçi bir kýsmý deneyip býrakýyorsa da bu denemeler çoðu kez ilerdeki düzenli sigara tüketiminin baþlangýcý oluyor. Erkek ve kýz çocuklarý arasýnda baþlama konusunda fark kalmamýþ gibidir. Arada bir sigara içen 15 yaþ çocuklarýnýn çoðu ise düzenli tüketici oluyor. 15-20 yaþ arasýnda sigara kullananlarýn oraný ikiye katlanýyor ve alýþkanlýklar pekiþiyor. 15 yaþýnda düzenli sigara içenler 20 yaþýnda da sigara içiyorlar. Çocukluðunda veya ilk gençlik yýllarýnda günde birden fazla sigara içenler çoðu kez müptela olup sigara tüketimlerini arttýrýyorlar ve ortalama 30 yýl kadar da sigara içmeye devam ediyorlar. Gençler neden sigara içiyorlar? Ýlk çekilen sigara dumaný iðrentiye yol açýyor. Buna raðmen yeniden içme denemeleri yapýlýyor. Araþtýrmalar çocuklar, gençler ve hatta yetiþkinler arasýndaki sigara tüketiminin alt sosyal katmanlar ile basit okul ve eðitim türlerinde daha yaygýn olduðunu göstermektedir. Ancak erken sigara tüketiminin parçalanmýþ aile ortamý, mecburen yurtlarda kalma durumu, özellikle yetersiz ilgi ve ailesel zorluklarla olan iliþkisi daha da önemli görünmektedir. Ýþ yaþamýna, yani çýraklýk ortamýna giriþ, askerliðe gidiþ sigara tüketimini birden büyük ölçüde arttýrmaktadýr. Baþlangýçta sigara içmeye yol açan güdüler merak, hava atma, macera duygusu, büyüdüðünü ispat etme veya arkadaþ grubuna ait olma isteði olarak görünüyor. Gençler kýsa bir süre sonra keyf için, býrakamadýklarý için içtiklerini söylüyorlar. Çevrenin etkisi ve örnekler Çocuk ve gençlerin sigara içmelerinde en büyük etki kendileriyle yakýndan ilgilenen kiþilerden geliyor. Annesi, babasý veya her ikisi de sigara içen çocuklar sigara içmeyen ailelerin çocuklarýndan kat kat daha fazla oranda sigara tüketicisi oluyorlar. Bu arada özdeþleþme eðilimi (erkek çocuðun sigara içen babayý, kýz çocuðun sigara içen anneyi örnek almasý) de rol oynuyor. Tersi durumda ise, örneðin sigara içen babayla iliþkisi iyi olmayan erkek çocuk sigaraya uzak durma eðilimi gösterebiliyor. Öðretmenlerin de sigara içip içmemeleri çocuklarý etkiliyor. Ancak yaþýtlarýn tutumu daha önemli bir etken: Aðabey/ablanýn, özellikle de arkadaþlarýn sigara CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 5
içmesi küçükleri sigara içmeye isteklendiriyor. Çocuklar arkadaþ grubunda hakim olan yaþam tarzlarýný benimseyip paylaþýyorlar. Bir kiþinin sigara içmeye baþlayýp baþlamamasýnda sosyal çevrenin etkisi büyük. Kendisiyle yakýnen ilgili tüm yetiþkinlerin sigara içmesi durumunda 15 yaþ gençlerinin hemen hemen hepsi sigara içiyor, bu kiþilerin hiç birinin sigara içmemesi durumunda ise hemen hemen hiç biri içmiyor. Sigaraya devam Sigara içen yetiþkinlerin hemen hemen hepsi, çocuklarýn ise büyük bir bölümü bunun saðlýk açýsýndan içerdiði tehlikeleri bilmekte ve buna raðmen içmeye devam etmektedirler. Her insanda tütüne baðýmlýlýk söz konusu olabilmektedir. Sigara içenler neden olarak en çok alýþkanlýk ve aldýklarý zevki ileri sürmekte, sakinleþtirici ve can sýkýntýsýný geçirici etkisinden bahsetmektedirler. Heyecan, gerilim, üzüntü gibi belirli ortamlarda neredeyse dayanýlmaz bir ihtiyaç hissetmektedirler. Sigara içme fýrsatýnýn da etkisi vardýr: boþ zamanlarda iþyerinden fazla, baþkalarýyla sohbet sýrasýnda ise yalnýz olunan zamanlardan daha fazla içilmektedir. Her 5 sigara baðýmlýsýnýn 4'ü yemekten sonra bir tane tellendirmektedir. Belirli davranýþlarý öðrenip alýþkanlýk haline getirmenin önemi küçümsenemez: Anne-baba, arkadaþ gibi örneklerden öðrenmek, sýk sýk ve tekdüze uðraþýlarda sigara yakma sonucu þartlanmak, kahve/çay molasý, telefonlaþma ortamlarýnda, araba kullanýrken, uyarýcý ve gerilim giderici olumlu sonuçlarýn çaðrýþýmýyla veya içmemenin yarattýðý krizden kaçýnmak için hemen bir tane yakmak. Bu öðrenme/þartlanma sonucu edinilen alýþkanlýklar hakkýndaki bilgiler sigarayý býrakmak için ipuçlarý veriyor: Yýllarca pekiþmiþ sigara içme alýþkanlýðý belli nesne ve ortamlarla baðlantý içinde bulunmakta, bu nesneler görüldüðü zaman veya bu ortamlar yaþandýðý zaman sigara içmek için bir iç baský, sanki karþý koyulamaz bir istek doðmakta, bu çaðrýþýmlara otomatikman bir sigara yakarak tepki verilmektedir. Öksürme, baþ aðrýsý, aðýz kurumasý gibi tipik rahatsýzlýklara, uzun vadeli aðýr saðlýk sorunlarýnýn bilinmesine raðmen yukarda sayýlan nedenlerden dolayý sigaraya devam edilmektedir. Çoðu kiþi sigara içerken vicdani huzursuzluk hissetmekte, sigara tüketicilerinin yarýsý ellerinden gelse hemen býrakmayý istemektedirler. Sigarayla olan iliþki yaþam içinde deðiþmekte, ilerleyen yaþla birlikte çoðu kez saðlýk nedeniyle bir çok insan sigarayý býrakmaktadýr. Uzun süre kullanýlmýþ olsa bile sigarayý býrakmak her halükârda vücuda faydalýdýr. 6 AÇILIM - DONNA MOBILE
Býrakma denemeleri - eski müptelalar Çoðu sigara tutkunlarýna tüketimi azaltmak veya býrakmak çok zor gelmektedir. Düþkünlerinin arada bir sigara içen bir kiþi durumuna gelmeleri pek ender görülmektedir. Fakat sigarayý tamamen býrakmak, en azýndan bir süre hiç içmemek daha kolay olmaktadýr. Gerçi sigara býrakýlan süre oldukça kýsa sürmekte, deneyenlerin yarýsý bir ay içerisinde yeniden baþlamaktadýrlar. Triyakilerin üçte biri durmadan býrakmayý denemekte, bunu kalýcý olarak baþaramamaktadýrlar. Burada sadece saðlýk nedenleri deðil özdenetim dürtüsü de rol oynamakta, tasarruf düþüncesi arka planda kalmaktadýr. Yaþ grubu yükseldikçe - saðlýk sorunun güncel baskýsýnýn da eklenmesiyle birlikte - sigara býrakanlarýn oraný yükselmektedir. Yaþanýlan ülkede sigaraya karþý genel tutum da bir rol oynamakta, sigaraya karþý ciddi ve yaygýn kampanyalar olumlu etkide bulunmaktadýr. Sigara içmeye iliþkin davranýþ türleri Keyf için içenler: Bunlar genellikle sigaradan zevk almakta ve olumlu yaklaþmaktadýrlar. Býrakmak için bir neden görmemektedirler. Sigara içenlere özgü þikayetleri daha azdýr. Çoðu sigara içmeye oldukça geç baþlamýþtýr. Çeliþki ve stres durumunda içenler: Bunlar sinirlilik halinde, zor durumlarda, kriz anlarýnda ve keyifleri bozuk olduðu zaman içerler. Sigara içince konsantrasyonlarýnýn arttýðýný, açlýk duygusunun azaldýðýný, yatýþtýklarýný, korku ve gerilimlerinin azaldýðýný belirtirler. Bu tiplere kadýnlarda daha sýk raslanýr. Baðýmlý tüketiciler: Günlük tüketim yüksek, þikayetler de büyüktür. Sigara tüketimlerini alýþkanlýk veya baðýmlýlýða baðlarlar. Sigara tüketimini olumsuz bulurlar, içmemeleri gerektiðini bilirler, ama býrakamazlar. Býrakmayý denedikleri zaman baþ aðrýsý, baþ dönmesi, sýcak basmasý, mide rahatsýzlýklarý, iç huzursuzluðu, gerilim duygusu gibi rahatsýzlýklarý olur. Kesin býrakma denemeleri ender ve kýsadýr. Býrakýrsam ölürüm! : Baðýmlý Tüketiciler Baðýmlý tüketiciler en riskli gruptur, tedavileri de zordur. Bir çok tüketici kendi isteðiyle içtiðini ve istediði zaman býrakabileceðini iddia eder. Gerçekten de býrakmýþ olanlarýn çoðu, birden kesmiþ olanlardýr. Ancak býrakmak isteyip bir çok denemeden sonra kendi güçleriyle bu iþin üstesinden gelemeyeceklerini CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 7
görmek zorunda kalanlarýn sayýsý çok fazladýr. Her gün sigara içenleri, az ya da çok baðýmlý olarak görmek gerekir. Tütün tüketimi sonucu yakalandýklarý hastalýklardan dolayý (gýrtlaðýn alýnmasý, bir uzvun kesilip alýnmasý, by-pass gibi) aðýr ameliyat geçirmiþ kiþilerin - doktorun ýsrarlý uyarýlarýna raðmen - sigara içmeye devam etmeleri, tütüne baðýmlýlýðýn ne denli þiddetli boyutlara varabileceðini göstermektedir. Tütüne baðýmlýlýk tüketilen sigara sayýsý ile tanýmlanamamaktadýr. Bu, farmakolojinin, kiþiliðin ve sosyal koþullarýn birbiriyle karþýlýklý etkileþim içinde bulunduklarý karmaþýk bir süreçtir. Psikoaktif bir maddenin düzenli alýnmasý daima öðrenilmiþ bir davranýþtýr, bir þartlanmanýn sonucudur. Maddenin olumlu algýlanan etkileri, alýnmasýnýn yinelenmesine yol açmaktadýr. Tütün dumanýndaki birincil düzeyde baðýmlýlýðý pekiþtirici psikoaktiv madde nikotindir ve etkisi baðýmlýlýðý bir çok biçimde belirlemektedir. Nikotinli tütün, keyif verici, uyarýcý ve ayný zamanda da gerilim azaltýcýdýr. Dikkat ve reaksiyon yeteneði düzelmekte, korku, stres, açlýk ve nikotinsiz kalma krizinin yarattýðý türden tatsýz duygular kaybolmaktadýr. Hoþ etkileri bir saat bile sürmeden geçtiði için hemen yeni bir sigara yakýlmaktadýr. Alýþkanlýða baðlý sigara içmek, þartlanma yoluyla desteklenmektedir. Bu kiþiler belirli durumlarda hemen sigara yakarlar: yemekten sonra, çay/kahve içerken, tuvalette otururken, bir yazý yazarken, sigara içen arkadaþlarla birlikte vs. vs. Sigara içimi dolayýsýyla nikotin keyfi bu durum ve hareketlerle baðlantý içinde tekrarlandýkça bu ortam ve davranýþlarýn bizzat kendileri giderek sigara yakmanýn baþlý baþýna güçlü nedenleri olmaya baþlamaktadýrlar. Sigarayý aðzýna deðdirmek, sigara dumanýnýn koku ve tadý vs. gibi nikotin alýmýna doðrudan baðlý duygular da ikincil anlamda kuvvetlendirici etkide bulunmaktadýrlar. Ayrýca tatsýz duygular, sinirlilik ve gerilimlerden kurtulma isteði de sigara içmeye gerekçe olmaktadýrlar. Tüketici sigara içme yoluyla zor durum ve duygulardan o an için kurtulmayý öðrenmektedir. Böylece sýk sýk tekrarlanan davranýþlarýn ve uðraþýlarýn farmakolojik etki ile birleþtiði bir koþullanma doðmaktadýr, bu da baðýmlýlýkta önemli bir unsurdur. Bu þartlanma psikoaktif madde etkisini yitirince gücünü kaybetmekteyse de sigarayý uzun süre býraktýktan sonra doðan þiddetli arzu ve baskýnýn da kaynaðýdýr. Tütün ürünlerini kolay ve sýnýrsýz edinebilme olanaðý da baðýmlýlýðý kolaylaþtýrmaktadýr. Tüketimi toplumsal olarak yerilip kýnanmamaktadýr. Tütün tüketiminin alkol gibi baþka uyuþturucu maddelerle de iliþkisi vardýr. Alkole baðýmlý kiþiler diðer insanlardan oldukça daha fazla sigara içmektedirler. 8 AÇILIM - DONNA MOBILE
Tütün baðýmlýlýðýnýn iþleyiþ mekanizmasý diðer baðýmlýlýk maddelerinkinin aynýdýr, ancak arada önemli farklar vardýr. Tütün baðýmlýlýðý alkol ve diðer (yasadýþý) baðýmlýlýk maddelerinden çok çok daha yaygýndýr. Tütün türüne baðlý olarak arada bir içenler arasýndan düzenli tüketici durumuna gelenlerin sayýsý da en yüksektir. Ayrýca diðer baðýmlýlýklardan farkla etkin madde daha sýk ve daha düzenli olarak alýnmaktadýr. Buna karþýn yýllarca süren sigara tüketimi - yaný sýra alkol veya baþka baðýmlýlýklar olmadýðý sürece - þahsiyet yok olmasýna veya sosyal düþüþe götürmemektedir. Kýsaca bu, hem maddeye alýþmadan kaynaklanan bedensel baðýmlýlýk ve hem de koþullanmadan kaynaklanan, vazgeçilmesi güç alýþkanlýklardan oluþan ruhsal bir baðýmlýlýktýr. Sigara tüketimi neden çok tehlikelidir? Sigara, alkol ve yasa dýþý uyuþturucular gibi sarhoþluk ve benzeri durumlar yaratmadýðý için tehlikesiz gibi görünmektedir. Bu nedenle - sigara içmeyenler rahatsýz edilmediði sürece - toplumsal olarak oldukça onay bulmaktadýr. Ýnsan saðlýðýna verdiði zararlar diðer baðýmlýlýk maddelerinin verdiði zararlardan çok daha uzun yýllar sonra ortaya çýkmaktadýr. Bu nedenle düþkünleri zararlarýný uzun süre yadsýyabilimekte, býrakmaya yanaþmamaktadýr. Ancak nihai olarak fazla sigara tüketiminin saðlýða verdiði zararlar alkolden de, yasadýþý uyuþturuculardan da daha fazladýr. 1992 verilerine göre Almanya nýn eski eyaletlerinde sigara tüketiminin sonuçlarýndan ölenlerin sayýsý yýlda 90 000 ile 140 000 arasýnda seyrederken, uyuþturucu tüketiminin sonuçlarýndan ölenlerin sayýsý 7 000 civarýnda kalmaktadýr. Tütüne baðýmlýlýk Bir süre öncesine kadar nikotine baðýmlýlýk terimi kullanýlmaktaydý. Ancak tütünün içindeki baþka maddelerin de baðýmýlýlýk yarattýðý gerçeði belirginleþince tütüne baðýmlýlýk terimi geçerlilik kazandý. Tütünün amfetaminler, kokain veya morfin gibi diðer uyuþturuculara benzer hem bedensel ve hem de ruhsal baðýmlýlýk yaratan etkileri vardýr. Büyük baðýmlýlýk tehlikesi nikotinin vücuda alýndýktan bir kaç saniye sonra baþlayan etkisinden kaynaklanmaktadýr. Merkezi sinir sistemine etki ederek ruhsal süreçleri etkisi altýna almaktadýr. Tüketicisine keyf veren bu etkiler belirli ortam, uðraþý veya uyarýmsal etkilerle birlikte ortaya çýkmaktadýrlar. Tüketicinin sürekli ve kalýcý olarak sigarayý býrakma yeteneði neredeyse yok olmakta, içmediði zaman bedensel ve ruhsal kriz belirtileri göstermekte, tütünün ruhsal yönelimli etkilerini þiddetle arzu etmektedir. CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 9
A A A A A A A A A A A Tütün baðýmlýlýðý göstergeleri Maddeyi tüketmek için neredeyse dayanýlmaz þiddette bir arzu Madde tüketimine baþlama, sona erdirme ve tüketim miktarý açýsýndan düþük kontrol yeteneði Sýklaþan zehirlenme belirtileri Ýçilmediðinde yaþanan bedensel kriz belirtileri ve buna baðlý olarak korku, depresyon, uyku bozukluklarý gibi ruhsal kriz belirtileri. Tipik belirtiler: gerginlik, hayal kýrýklýðýna dayanamama, saldýrganlýk, konsantrasyon bozukluklarý, huzursuzluk hali, nabýýz yüksekliði, iþtah artmasý ve kilo alma. Kriz belirtilerini çekilebilir hale getirmek için maddeyi tüketime devam Maddenin ayný etkinliði saðlamasý için zamanla dozunu/tüketimini arttýrma eðilimi, yani bedenin maddeye karþý bir tolerans geliþtirmesi. Çok içenlerde 20-30 dakika içinde keyif verici etkisi kaybolmakta ve yeni bir sigara yakma zorunluðu hissedilmektedir. Madde ile iliþkinin kýsýtlý bir davranýþ modeli ile sýnýrlý kalmasý Madde tüketimi lehine diðer zevk ve ilgi alanlarýnýn ihmali Bedensel, ruhsal ve sosyal açýdan zararlý sonuçlarýný bile bile tüketimine devam etme Maddeyi her an el altýnda bulundurmak, tedarikli olmak için çaba harcama Maddenin tüketimini azaltmak, kontrol altýna almak için süregiden ancak baþarýsýz kalan denemeler. Tütün baðýmlýlýðýnýn psikolojik etkileri Tütünün içinde çok çeþitli madde mevcuttur ve bunlarýn bazýlarý ruhsal iþlevleri ve süreçleri etkilemektedir. Özellikle nikotin ve büyük bir ihtimalle karbon monoksit için bu söz konusudur. Ruhsal durumun deðiþmesi, sigara içmeye yol açan esas dürtü kaynaðýdýr. Etki hem yatýþtýrýcý hem de uyarýcý olmaktadýr: Korku, stres ve sinirlilik durumunda sakinleþtirici etkisinden, yorgunluk halinde canlandýrýcý etkisinden dolayý içilmektedir. Yani iki yönlü zýt bir etki söz konusudur. Ama bu alkol gibi maddeler için de geçerlidir. Bunun tüketimin yoðunluðuna/dozuna baðlý olduðu tahmin edilmektedir. 10 AÇILIM - DONNA MOBILE
Sigara kullanmayanlarýn randýmanlarý içtiklerinde düþer. Triyakiler ise bunun aksine içmediklerinde alýþkanlýklarýný yerine getiremedikleri ve içmeme krizine girdikleri için randýmanlarýný yitirmektedirler. Bunlarýn randýmanlarý ancak yeniden içince artmaktadýr. Ciðerime asfalt attým abi! Tütünün içindeki maddeler ve etki biçimleri Tütün 4 000 den fazla madde içermektedir. Baþ etkili madde baðýmlýlýk yaratan nikotindir. Özellikle saðlýða zararlý olanlarý ise katran ürünleridir. Tütünün içerdiði 40 tan fazla maddenin kansere yol açtýðý belgelenmiþtir. Bunlarýn en önemlilerinden bazýlarýnýn kullaným yerleri/etkileri ile birlikte alfabetik olarak þöyle sýralamak mümkündür: N N N N N N N N N N N N N N Amonyak (tuvalet temizleyicisi) Arsenik (fare zehiri) Aseton (oje sökücü) Bütan (tüpgaz) DDT (böcek öldürücü) Formaldehit (desenfeksiyon maddesi, mobilya sanayii) Hidrojen Siyanür (gaz odalarý zehiri) Karbon (eksoz monoksit gazý)... Kurþun, Kadmiyum, Nikel, Çinko (pil/akü, metal sanayii) Metanol (füzeyakýtý) Naftalin (güve kovucu zehir) Polonyum - 210, Radon (kanserojen, radyoaktif) Toluen (tiner) Sonuç olarak ciðerlerimizde oluþan Katran (asfalt). Tütün tüketimi ile baðlantý içinde ortaya çýkan hastalýklara nikotin deðil, yukarda sayýlan ve benzeri maddeler neden olmaktadýrlar. (Tütün yapraklarýnda kalan tarým ilaçlarý ve yapay gübrelerle sigara üretiminde eklenen nemlendirici, tad verici veya alýþkanlýk yaratýcý katký maddelerinin zararlarýný da unutmamak gerekir.) Sigara dumanýnýn içindeki maddelerin bazýlarý tütünden olduðu gibi dumana geçmekte, bazýlarý yanarken veya deðiþik aþamalarda oluþmaktadýrlar. CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 11
Tüketici, sigaradan bir nefes aldýðý zaman ana duman akýmý ile bu maddeleri içine çekmektedir. Ýçine çekmediði zaman yanan sigaranýn meydana getirdiði ve filtreden geçmeden yayýlan yan duman akýmý ise (%75) yalnýz içene deðil sigara kullanmayanlara da büyük zararlar vermektedir. Tütünle baðlantý içinde ortaya çýkan hastalýklar içmeyenlere kýyasla içenlerde çok daha sýk raslanmakta ve her yýl dünyada 3 milyon kadar insanýn erken ölümüne neden olmaktadýr. Almanya da her yýl 111 000 kiþinin bu nedenle öldüðü, yani günde 270 sigara tüketicisinin öldüðü, sigara tüketiminden kaynaklanan hastalýklarýn yol açtýðý masraflarýn da 75 milyon Euro ya vardýðý tahmin edilmektedir. Tütün tüketimi akciðer, gýrtlak, aðýz boþluðu ve yemek borusu kanseri riskini artýrmakta, baþka kötü huylu hastalýklara da sigara içenlerde daha sýk raslanmaktadýr. Tütün tüketimi damar kireçlenmesi ve sertleþmesi, kalp krizi, felç gibi aðýr hastalýklar için uygun ortamý hazýrlamaktadýr. Parmaklarda kangren, iktidarsýzlýk gibi hastalýklara sigara triyakilerinde çok sýk rastlanmaktadýr. Kronik bronþit ve bazý baþka akciðer hastalýklarý da tütün tüketimiyle baðlantýlý hastalýklardandýr. Sigara düþkünleri daha sýk nezle olmakta, grip ve soðuk algýnlýðýna yaklanmaktadýr. Hamile kadýnlarda sigara tüketimi cenine büyük zararlar vermektedir. Sigara içen kadýnlar daha erken menopoza girmekte ve özellikle osteoporoz riski artmakta, cilt bozulmasý hýzlanmaktadýr. Nikotin Nikotin tütünün en önemli maddesidir ve arzulanan ruhsal etkisinden dolayý da sigara içilmesinin nedenidir. Nikotinsiz sigaralar kabul görmemektedirler. Nikotin kuvvetli ve çabuk etki eden bir zehirdir. 6 sigaranýn içerdiði nikotin miktarý çözeltisi içildiðinde ölüme yol açar. Çocuklar tütün ürünlerini yedikleri zaman zehirlenme olur. Ýlk içenlerde baþ dönmesi, mide bulantýsý, yüzün soluklaþmasý ve soðuk ter dökme belirtileri ile görülen hafif zehirlenmeler normal sigara içiminde hemen hemen hiç görülmez. Günümüzde çok az nikotin içeren hafif sigaralar baþlangýcý kolaylaþtýrarak büyük zararlara yol açmaktadýrlar. Sigara tüketicileri aldýklarý nikotin miktarýný sigara kutusunda yazýlý miktardan baðýmsýz olarak bireysel þekilde, yani çok veya yoðun içerek ayarlamaktadýrlar. Dumandaki nikotin miktarý, tütünün türünden çok sigara kaðýdýnýn özellikleri tarafýndan belirlenmektedir: Kaðýdýn hava geçirme özelliði dumanýn hava ile ne kadar karýþýp incelerek esas duman akýmý ile çekileceðini 12 AÇILIM - DONNA MOBILE
belirlemektedir. Yan duman akýmý ana duman akýmýndan 2-3 misli daha fazla nikotin içermektedir. Ana duman akýmýyla çekilen nikotinin yüzde 90'ýna varabilen bir bölümü akciðerde kana karýþmakta ve bir kaç saniye içinde beyne ulaþmakta ve etkide bulunmaktadýr. Nikotinin yüzde 10 u idrar yoluyla dýþarý çýkmakta ve geriye kalan bölüm çeþitli yollardan geçerek esas olarak karaciðerde tasfiye edilmektedir. Kokaine benzer uyarýcý etkisi olan nikotin kalp çarpýntýsýna, yüksek tansiyona ve nefes alýp-vermenin hýzlanmasýna, solunum derinliðinin azalmasýna yol açar. O an için dikkat ve hafýza iþlevleri olumlu etkilenir, psikomotorik randýman ile strese tahammül artar, saldýrganlýk azalýr. Kas gerilimi ve açlýk duygusu azalmasý da nikotinin diðer etkilerindendir. Bu etkiler çabuk kaybolduðu için baðýmlý kiþi hemen bir sigara daha yakar. Diðer baðýmlýlýk yaratan maddelerde olduðu gibi vücudun geliþtirdiði tolerans (kaldýrabilme sýnýrý) bir rol oynamaktadýr. Tolerans veya alýþma, yinelenerek alýnan bir maddenin etkisinin azalmasý demektir: Bu maddenin çabuk tasfiye edilmesi/vücut dýþýna atýlmasý yoluyla veya etkide bulunduklarý organlarýn giderek duyarlýklarýný yitirmeleri nedeniyle geliþir. Bu da çoðu kez tüketimi arttýrmaya götürebilir, ancak yýllarca ayný miktarda sigara içenler de az deðildir. Karbon monoksit Yatýþtýrýcý etkide bulunup, kýzgýnlýk, gerilim, heyecan gibi duygularý bastýran, bu madde insaný sersemleþtirir. Bir karþýlaþtýrma yapabilmek için karbon monoksitin (ml/m³ olarak) nerede hangi yoðunlukta bulunduðuna bir göz atmakta yarar vardýr. Temiz deniz havasý... 0,06-0,50 Þehir havasý... 1-30 Yoðun trafik... 50-100 Araba egzos gazý... 30.000-80.000 Sigara dumaný... 20.000-60.000 Sigara tüketicisinin akciðer alveollerinde... 300-400 Sigara dumaný kaplý kapalý yerlerde... 25-100 Bu görünmez, kokusuz ve çok zehirli gaz tütünün yanmasý ile oluþur ve çekilen dumanla akciðere girip kana karýþýr. Bu gaz akciðerden uç dokulara daha az oksijen gitmesine ve giden kandan da dokuya daha az oksijen verilmesine CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 13
neden olur. Özellikle ayak gibi uç organlara, kalp ve beyine iliþkin kan dolaþýmý bozukluklarýna yol açar. Ana karnýndaki çocuk görece oksijen azlýðý koþullarýnda yaþadýðý için hamilelerin hem sigara içmemeleri hem de sigara içilen yerlerde bulunmamalarý, yani pasif/dolaylý yoldan içmemeleri gerekir. Duman altý olmak: Pasif sigara tüketimi Sigara içenler sadece kendi saðlýklarýný deðil diðer insanlarýn saðlýklarýný da tehlikeye sokmaktadýrlar. Dumanýn büyük bölümü olan yan duman akýmý kapalý mekanlarý kapladýðý için bu tür mekânlarda sigara kullanmayan kiþiler de dolaylý yoldan sigara içmektedir. Özellikle sigara içen anne-babalarýn çocuklarý dolaylý sigara içmekten çok zarar görmektedirler. Evde içilen sigara miktarýna baðlý olarak bu çocuklarda yalnýz bronþit gibi hastalýklara daha sýk raslanmamakta, bunlar ayrýca sigara içmeyen ailelerin çocuklarýndan genel olarak daha sýk hastalanmaktadýrlar. Pasif yoldan sigara içen çocuklarýn akciðer fonksiyonlarýnýn zarara uðradýðý ispatlanmýþtýr. Akciðer geliþiminin olumsuz etkilenmesi bunlarýn ilerki yaþamlarýnda kronik akciðer hastalýklarýna yakalanma riskini arttýrmaktadýr. Yan duman akýmý ana duman akýmýnýn içinde bulunan kanserojen maddeleri - çok daha az yoðunlukta da olsa - içerdiði için, pasif sigara içme yetiþkinlerde akciðer kanseri riskini arttýrmaktadýr. Son zamanlarda pasif sigara içmenin kalp hastalýklarý ve bunlarýn yol açtýðý ölümler açýsýndan önemli bir risk olduðu ortaya çýkmýþtýr. Pasif tüketicilerin enfarktüsten ölme risklerinin akciðer kanserinden ölme risklerinden 10 kat fazla olduðu söylenmektedir. Pasif sigara içmenin hemen görünen etkileri olduðu gibi uzun vadede ortaya çýkan etkileri de vardýr. Sigara içmeyenler iþyerlerinde sigara içilmesini engelleme þansýna sahipken, sigara içenlerle ayný evde oturan çocuklarýn bunu engelleme þansý yasal olarak maalesef hala yoktur. Ayrýca küçük yaþta sigara baþlayan çocuklar genellikle sigara içilen hanelerden gelmektedirler. Sigara ve kilo Sigara içenlerin kilosu sigara içmeyen ayný cinsten yaþýtlarýndan daha düþüktür. Sigarayý býraktýklarýnda oldukça kilo alýrlar. Kilo alma korkusu - özellikle kadýnlarda - sigaraya devam etmelerine neden olmaktadýr. Sigara bir iþtah kesici olarak, kilo almayý önleme aracý olarak iþlev görmektedir. Vücut kilosu ile sigara tüketiminin ters orantýlý iliþkisinin nedeni bilinmemekle 14 AÇILIM - DONNA MOBILE
birlikte, nikotinin açlýðý bastýran etkisi bilinmektedir. Ancak sigara içenler besin yoluyla ortalama olarak içmeyenlerden daha az kalori almamaktadýrlar. Fakat sigara içmenin enerji tüketimine etkisi vardýr. Nikotin hareketsizlik halinde ve hafif bedensel iþlerde metabolizmanýn oldukça yükselmesine yol açmaktadýr. Sigara içen kiþi ayný yaþam koþullarýnda içmeyen bir kiþiden daha fazla enerji harcamaktadýr. Bu kiþilerin kilosu sigara içtikleri sürece içmedikleri hallerinden daha düþük olmaktadýr. Sigarayý býrakýnca kilolarý ortalama 2-4 kg artarak normal düzeye çýkmaktadýr. Kadýnlarda bu daha fazla olmaktadýr. Ancak nikotinin sürekli etkisi kalktýðý için bazen aþýrý kilo almak da söz konusu olabilir. Ayrýca sigara içildiði sürece tatlý yiyeceklerin cazibesinin azaldýðý da söylenmektedir. Aþýrý diyet ile kilo artýþýný önlemeye çalýþmak yeniden sigaraya baþlama riskini oldukça arttýrmaktadýr. Hamilelik, Bebek ve Sigara Karýnlarýndaki çocuðun sorumluluðunu da taþýdýklarý için hamilelik, kadýnlarýn çoðu için saðlýk durumlarýný ve yaþam tarzlarýný gözden geçirmek ve gerektiðinde deðiþtirmek için en önemli gerekçedir. Bu ayný zamanda kendileri için büyük bir fýrsattýr. Sigara içen kadýnlarýn çoðu bu dönemde ya kalýcý olarak ya da geçici olarak sigara içmeyi býrakýrlar, zaten býrakmalarý da þarttýr. Sigara içmemenin faydalarýný kýsaca toparlayalým: J Kan damarlara daha iyi gider, felç tehlikesi azalýr. J Tansiyon düþer, kalbin yükü ve enfarktüs tehlikesi azalýr. J Akciðer ve bronþlar rahatlar, öksürük kaybolur, akciðer kanseri riski azalýr. J (nemli) mükoza zarlarý daha iyi kan alýr ve kurumaz, cildin yaþlanma süreci yavaþlar. J Yüze kan daha iyi gider, daha taze ve genç bir görünüm kazanýr. Hamile olmasýna raðmen sigara içmeye devam eden bir kadýn, karnýndaki çocuða da sigara içirmiþ olmaktadýr. Bu bebeðin geliþimini tehlikeye atmak anlamýna gelmektedir. Kilosu düþük olabileceði gibi kalýcý zararlara yol açan sonuçlar ile erken doðum veya düþük yapma tehlikesi söz konusudur. Protein, yað, karbonhidratlar, vitaminler vs. gibi yaþamsal önemi olan besinleri içeren anne sütü yeni doðmuþ bebeðe verilebilecek en iyi besin maddesidir. CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 15
Anne sütü çocuðun gereksinimlerine uygun olduðu için gereðinden fazla beslenmeye de yol açmaz. Faydalarý bununla sýnýrlý deðildir: çevreden gelebilecek bulaþýcý hastalýklara karþý da koruyucu iþlevleri vardýr. Ayrýca alerjilerin ortaya çýkmasýna karþý etkileri de vardýr. En önemlisi emzirme, annebebek iliþkisini en basit yoldan pekiþtirme biçimidir. Çocuk dünyaya geldikten sonra da en azýndan emzirme süresi boyunca sigara içmeyerek bebeði korumak gereklidir. Böylece J tütünün içerdiði nikotin gibi zararlý maddelerin anne sütü üzerinden çocuða ulaþmasýný J anne sütünün bileþiminin bozulmasýný ve J bebeði tam besleyecek miktarda süt oluþmamasýný engellemek mümkündür. Bebek ve küçük çocuk olan evde ilke olarak kesinlikle sigara içilmemesi gerekir. Filtreden süzülmeden yayýlan ve sigara dumanýnýn yaklaþýk dörtte üçünü oluþturan yan duman akýmý kýsmen daha yüksek dozda zehirli maddeler içermektedir. Akciðerleri henüz geliþim safhasýnda olduðu, yetiþkinlerden daha hýzlý ve fazla nefes alýp verdikleri için çocuklar çok daha büyük zararlara maruz kalýrlar. (Bkz. Pasif Sigara Ýçme) Dolaylý olarak sigara dumanýna maruz kalan çocuklarda aþaðýdaki saðlýk riskleri artar: L Akut solunum yolu hastalýklarý L Bronþit ve zatürre (akciðer iltihaplanmasý) L Kronik orta kulak iltihaplanmasý L Akciðerin yetersiz iþlev görmesi L Astým türü hastalýklar L Alerjik reaksiyonlar L Göz, burun ve boðazda tahriþler L Kolikler Küçük çocuklarda rastlanan ani bebek/çocuk ölümünün sigara ile iliþkisi vardýr. Süt emen çocuklar dolaylý sigara dumanýndan korunduklarý takdirde, bu baðlamda vuku bulan ölümlerin yarýsýndan fazlasýnýn önlenebileceði tahmin edilmektedir. Yoðun havalandýrmaya raðmen sigaradan kaynaklanan zararlý maddeler uzun süre kapalý mekânlar (oda, özellikle araba) içinde kalmaktadýr. Bu nedenle 16 AÇILIM - DONNA MOBILE
en saydýðýnýz/sevdiðiniz kiþilere bile (balkon ve kapý önü haricinde) kesinlikle evinizde sigara içmelerine müsade etmeyiniz. Çocuklarýn yanýnda sigara içmenin onlarý kendi elinizle zehirlemek olacaðýný dostlarýnýz muhakkak anlayacaklardýr. Yukarda bahsetmiþtik: sigara içen anne babayla büyüyen çocuklar da ilerde sigara içmektedirler. Çocuklara iyi örnek olma þansý anne-babalarýn elindedir. Hamilelik ve bunu takip eden dönem yalnýz kadýnlar için deðil, eþleri için de sigarasýz bir yaþama baþlamak için büyük bir fýrsattýr. Hamile eþiyle birlikte sigarayý býrakan sorumluluk sahibi erkeklerin sayýsý da çoðalmaktadýr. Birlikte deneyen çiftlerin sigarayý býrakma þansý daha fazladýr. Saðlýðý bozmak için yapýlan harcama Toplumsal kasalara verdiði zararlar dýþýnda sigara tüketimi, içenin cebine de büyük zarar vermektedir. Zararýn mali yaný býrakma gerekçesi olarak ön sýralarda gelmese dahi, bunu da göz önüne getirmekte ve 2004 yýlý baþýndan itibaren de aþamalý olarak paket baþýna bir Euro artacaðýný hesaba katmakta yarar vardýr. Süddeutsche Zeitung un 6/7.09.03 tarihli bir haberine göre sigara firmalarý da bu fýrsatta fiyatý arttýracaklar giderek paketini 4,50 Euroya satacaklardýr. Euro olarak günde bir paket (19) sigara içenin masrafý sabit kalarak günde ayda yýlda 20 yýlda 2003 yýlý fiyatý ile 3,20 97,33 1168,00 23360,00 2004 ten itibaren 4,50 136,88 1642,50 32850,00 Sigarayý býrakma kararý bir anlamda da saðlýklý / cebi dolu ile hastalýklý /cebi delik kalýp kalmama arasýnda verilen bir karardýr. Sigarayý býrakýp 20 yýl boyunca yakýlmayan miktarý her yýl birbirine ekleyerek %2 gibi düþük faizli bir hesapta toplayýp tutanlar, 2004 yýlý fiyatýna göre 20 yýl parayý iþleterek sigara içilmeyen 21inci yýlýn sonunda 32 850,00 Euro biriktirmiþ olacaklardýr. Harcanmayan yaklaþýk 33 000 ine faizin faiziyle birlikte neredeyse 8 000 Euro daha eklenecek, 40 706,60 Euro elde kalacaktýr. 2 ve daha fazla paket içenlerin hesabýný okuyucu yapabilir. Harcamada tasarruflu olmaktan baþka çaresi olmayan ücretli insanlar açýsýndan bakýldýðýnda eli para tutmanýn bir sýrrý da burada yatýyor olmasýn? Ayrýca triyakilerin hem kendi hem baþkalarýnýn ciðerlerini asfaltlamak için duman olarak yaktýklarý paralar, sigara sanayii hissedarlarýnýn ceplerini doldurmaktadýr. CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 17
Tütün tüketiminin kýsa tarihçesi Amerika tütün bitkisinin anayurdu olarak kabul edilmektedir. Buranýn yerli halký yüzlerce yýl önce bu bitkinin mest edici etkisini biliyor ve ibadete yönelik eylemlerinde kullanýyorlardý. Kuzey Amerika yerlileri tütünü pipoda içerken, Güney Amerika yerlileri bunun yaný sýra burunlarýna çekiyor veya çiðniyorlardý. Avrupa ya tütün hakkýndaki ilk haberleri Kristof Kolomb çevresindeki denizciler getirdiler. 16. yy da Ýspanyol askerleri tütün bitkisini önce Ýspanya ya getirdiler. Burada süs bitkisi olarak da yetiþtirildi. Fransa nýn Portekiz deki elçisi J. Nicot 1570 yýlýnda tütün bitkisini Fransa ya getirdi ve bu kiþinin adý bu bitkiye (tabacum nicotiana) verildi. Fransýz sarayýnda buruna tütün (enfiye) çekme modasý yaygýnlaþtý; ayný zamanlarda Hollandalý denizciler tütün içmeyi biliyorlardý. 17. yy da 30 Yýl Savaþý tütün içiminin tüm Avrupa ya yayýlmasýna yol açtý, giderek bu alýþkanlýk Çin ve Japonya ya kadar ulaþtý. Tütün ekimi ve tüketimi bir çok ülke tarafýndan yasaklanmasýna raðmen yaygýnlaþmasý önlenemedi. Almanya da sokakta tütün içme yasaðý 1848 devriminde kaldýrýldý. Tütün tüketimi önceleri (16. Ve 17. yy.) pipoyla olduðu için meþakkatli idi, tüketim günümüzdeki gibi kitlesel deðildi ve çok pahalýydý; bu dönemlerde iyi tütün türleri aðýrlýðý kadar gümüþ karþýlýðý satýlýyordu. 19. yy. baþlarýnda puronun icadý ve özellikle de 19. yy. ýn ortalarýndan itibaren baþlayan yýðýnsal sigara üretimi tüketimi arttýrdý, 20 yy. da tüketim korkunç boyutlara ulaþtý. (Tütün nargile ile de içilmektedir, önceleri sayýlý kahvelerde içilen nargile son yýllarda Türkiye de özellikle gençler arasýnda yeniden moda olmuþtur.) 1601-1603 yýllarý arasýnda Osmanlý Ülkesine ilk defa giren tütünün tüketimi - etkisiz kalan bazý yasaklamalara raðmen - günümüzde dolu dizgin artmaktadýr. 1990-1995 yýllarý arasýnda iki yabancý markalý sigara fabrikasýnýn faaliyete geçmesi ve dolayýsýyla reklam ve promosyonun girmediði saha kalmamasýyla birlikte tüketim patlamasý yaþandý. 1993 yýlýnda 4,7 milyar paket olan tüketim 1995 yýlýnda 5,7 milyar pakete ulaþtý. 4207 sayýlý tütün ürünlerinin zararlarýnýn önlenmesine dair yasa ile kamu kullanýmýna açýk bir çok mekânda sigara içme yasaðý yaný sýra sigara reklamlarýna büyük kýsýtlamalar getirilmiþtir. Trafik kazalarýndan ölümün çok olduðu Türkiye de bu sayý 6-7 bin civarýnda iken, sigara tüketimi sonucu ölenlerin sayýsýnýn yýlda 100 000 civarýnda olduðu, sigara kurbanlarý sayýsýnýn trafik, iþ-kazalarý, þiddet olaylarý sonucunda meydana gelen ve benzeri tüm ölümlerin toplamýnýn 5 mislinden fazla olduðu tahmin edilmektedir. 18 AÇILIM - DONNA MOBILE
Kadýnlar ve sigara 18. yy. da enfiye çekmek yaygýndý ve kadýnlar da çekiyorlardý. Ancak kadýnlarýn sigara içmesi Avrupa da 19 yy. sonuna kadar istisnai bir durum olarak kaldý ve ayýplanmaktaydý. Ýlk baþlarda Ýspanyol tütün manüfaktürlerinde çalýþan kadýn iþçiler puro üretimi artýklarýndan yapýlan sigarayý içmeye baþladýlar. Sigara önceleri Batý Avrupa da tanýnmýyordu. Kýrým Savaþý (1854-1856) sýrasýnda Fransýz ve Ýngiliz subaylarý bu özel kaðýda sarýlarak hazýrlanmýþ tütün ürününü Türk meslektaþlarýndan öðrendiler ve böylece Paris ve Londra klüplerinde tanýndý. Sigara ile görmüþ geçirmiþ, keyf ve zevkine düþkün ve enerjik olma imajý, baþarý, maddi refah imajý yaratýlýyor ve bu imaj bir nefes de melanet özelliði taþýyordu. Sigara içme hakkýný kabul ettiren ilk kadýnlar kadýn haklarýný savunanlar deðil, adý geçen çevrelerde düþüp kalkanlardý. Sigara küçük insanlara birinci dünya savaþýnýn siperlerinde ulaþtý. Askerlerin açlýk ve korku duygularýný yatýþtýrmak amacýyla bedava daðýtýlýyordu. 1920 li yýllarda baðýmsýz, ince bayanlar eldivenli ellerinde modern aðýzlýklarý ile sigara tüttürüyorlardý. Buna raðmen sigara içmek büyük çoðunluk açýsýndan ve çok uzun süre kadýna yaraþýr bir davranýþ olarak görülmedi. Ýkinci Dünya Savaþýna katýlan devletlerde kadýnlar giderek erkeklerin aktif olduklarý sahalara girdiler, hem onlarýn yaptýklarý iþleri yapmaya baþladýlar ve hem de sigara gibi bazý alýþkanlýklarý devraldýlar. Artýk sigara içen kadýn, çalýþan, baðýmsýz kendini erkekle eþit gören özgür kadýn anlamýna gelmekteydi. 1965 yýlýnda Batý Almanya da sigara içen erkeklerin sayýsýnda gerileme baþlamýþken kadýn tüketicilerin sayýsý 1960-1979 arasýnda 4,7 milyondan 7,7 milyona çýktý. Ýki Almanya nýn birleþmesinden sonra Doðu daki kadýn tüketicilerin oraný da artarak1999 da Batýdakilerin oranýna ulaþtý (%29 / %28). Ancak Batý da günde 20 den fazla sigara içenlerin oraný Doðu dakilerin iki mislidir. Ancak sigara içmenin erkek baskýsýndan kurtulmuþ, kendine güvenen, baðýmsýz, özgür kadýn imajýný yarattýðý dönem geçti. Sigara düþkünlüðünün sýk sýk þahsi, ailesel, mesleksel ve benzeri sorunlarla olan iliþkisi belirginleþti. 1995 yýlý verilerine göre 40 yaþý altýnda en çok sigara içen kadýnlar arasýnda iþsiz, boþanmýþ, dul olanlarýn çok yüksek oranda bulunduðu görülmektedir. Sigara içen kadýnlarýn oraný, meslekten sürücülük yapan, otel ve lokanta sektöründe, berberlik gibi vücut bakýmý alanýnda yükselme þansý az, aðýr ve hareket sahasý dar mesleklerde çalýþan kadýnlarda ortalamanýn üstündedir. Gelirleri düþük bu kadýnlarýn sigara giderleri küçümsenemeyecek boyutlara varmaktadýr. Çoðu bu harcamayý kendilerine yaptýklarý tek lüks harcama olarak görmektedirler. Doktor, eczacý ve öðretmen olarak çalýþan kadýnlarda sigara tüketimi en düþük düzeydedir. Geleneksel kadýn rolünü ilk býrakan kuþak CÝGARAMIN DUMANI YOKTUR YARÝN ÝMANI 19
olarak 45 yaþ üstü kadýnlar arasýnda iyi eðitim görmüþ kesim arasýnda daha çok sigara içilmekte, ancak bunlarýn tükettikleri günlük sigara sayýsý ortalamanýn altýnda kalmaktadýr. Sigara sanayii, reklam Sigara sanayisinin cirosu, geliþmiþ zengin ülkelerde duraklamýþtýr, kýsmen de gerilemektedir. Ancak eski Doðu Bloku ülkeleriyle, geliþmekte olan/geri kalmýþ ülkelerde sürümleri dev adýmlarla artmaktadýr. Batý da iþlevini yitirmiþ sahte maddi refah ve bireysel özgürlük imajýný telkin ederek özellikle potansiyel genç tüketicileri avlamak için milyarlar tutarýnda reklam/promosyon harcamalarý yapmaktadýr. Spor ayakkabýsý, jeans ve bir dizi giyim eþyasý veya baþka kullaným eþyalarýnda görüldüðü gibi belirli bir markayý kullanmak özellikle gençler arasýnda çok yaygýndýr. Bu markalarýn gençler gözündeki deðeri aþýrý derecede yüksektir, çünkü bu eþyalara sahip olmakla birlikte o markalarýn yansýttýðý imaja da sahip olduklarý yanýlgýsý köklüdür. Arkadaþ çevrelerinde kabul görmeme endiþesi ve korkusu oldukça baskýndýr. Bu nedenle sigara firmalarý da markalarýnýn gençler arasýnda önem taþýyan özgürlük, baðýmsýzlýk gibi özellikleri çaðrýþtýrmasý için akla hayale sýðmayacak reklam harcamalarý yaparlar. Satýlan, sigaradan çok markadýr. Ve bu konuda baþarýsýz olduklarý söylenemez: bir ülkede en yüksek pazar payýný orada en çok reklam harcamasý yapan sigara þirketleri elllerinde tutmaktadýrlar. Reklamlarýn yansýttýðý söylemler gençleri yetiþkinlerden üç kat fazla etkilemektedirler. Batý ülkelerinde sigara reklamlarý yasalarla gittikçe kýsýtlanmakta, halkýn bu konudaki bilinçlenmesi gittikçe artmaktadýr. Ancak yetiþkinler dünyasýnýn sigara gibi iyi bulmadýðý nesne ve alýþkanlýklarýn - baðýmsýzlaþma ve özgürleþme dürtüsünün þiddetli baskýsý altýnda bulunan - gençlik tarafýndan asilik adýna biraz da inadýna daha fazla itibar görmesi de bir olasýlýktýr. Sigaranýn dumaný yoktur onun imaný Çoðu tiryaki baðýmlýlýðýnýn ve zararlarýnýn bilincindedir. Ve çoðu bir çok denemeye raðmen býrakamamýþtýr. Býrakma denemeleri bir kaç gün/hafta sürmekte, çoðu da yarým yýl sonra yeniden baþlamaktadýr. Ortaya çýkan huzursuzluk, saldýrganlýk, uyku ve konsantrasyon bozukluðu gibi kriz durumlarý yaný sýra kilo artýþý da yeniden baþlama nedeni olmaktadýr. Bir süre dayananlarda ise kontrollü içme isteði eski alýþkanlýða götürmektedir. Tiryaki olup býrakmýþ olanlarýn oraný Almanya da kadýnlarda %10 erkeklerde %17 didir. 20 AÇILIM - DONNA MOBILE