Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki bütün işyerlerinde yapılmalıdır. 01.01.2013 Tarihinden itibaren kanun kapsamındaki bütün işyerlerinde yaptırılması zorunludur.
Risk Değerlendirmesi, İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, Bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi, Çalışanlara, işyerine ve çevresinde verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Risk değerlendirmede proaktif yaklaşım esastır. Kazanın meydana gelmesinin ardından tekrar olmaması için çözüm aramak reaktif yaklaşım, Kaza olmadan riski azaltmak ve çözüm aramak proaktif yaklaşımdır.
TANIMLAR Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder. Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, Tehlikelerden kaynaklanan bir olayın, meydana gelme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda, zarar verme derecesinin bileşkesidir. (TS 18001)
Tehlike ve Risk Tehlike somuttur (görülür/bilinir) Risk soyuttur (fark edilir/hissedilir) Su Suya Düşmek Elektrik Temas Yüksekte çalışmak Düşmek Ateş Yangın 5
Risk daima tehlikenin içindedir Tehlike / Tehlikeli durum birden fazla risk içerebilir! Tehlike Risk 1 Risk 2 6
TANIMLAR Olay (Vaka) Nedir? Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar. Olay, İş kazası ve Ramak kala olay ları da kapsar. Ramak kala (Ucuz atlatma) Nedir? Ölüme, hastalığa, hasara ya da diğer kayıplara sebep olmayan olaylardır. Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini, Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü,
Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olayı, Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,
4.12.2015 9
Kanunu Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. İşveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak risk değerlendirmesi konusunda bilgilendirir.
Risk Değerlendirmesi Aşamaları Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; Tehlikeleri tanımlama, Riskleri belirleme ve analiz etme, Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, Dokümantasyon, Yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.
Tehlikelerin tanımlanması Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin olarak asgari aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. İşyeri bina ve eklentileri. İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. Üretim süreç ve teknikleri. İş ekipmanları. Kullanılan maddeler. Artık ve atıklarla ilgili işlemler. Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.
Tehlikelerin tanımlanması Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. İşyerinin teftiş sonuçları. Meslek hastalığı kayıtları.
Tehlikelerin tanımlanması İş kazası kayıtları. İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. Ramak kala olay kayıtları. Malzeme güvenlik bilgi formları. Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. Acil durum planları. Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
Risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki hususlar dikkate alınır: Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu. Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi. İşyerinin tertip ve düzeni. Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.
Risk değerlendirmesi İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır.
Risklerden korunma ilkeleri İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur: Risklerden kaçınmak. Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek. Risklerle kaynağında mücadele etmek. İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, Özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.
Risklerden korunma ilkeleri İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur: Teknik gelişmelere uyum sağlamak. Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek. Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek. Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek. Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
Risk değerlendirme ekibi aşağıdaki kişilerden oluşur. İşveren veya işveren vekili. İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. İşyerindeki çalışan temsilcileri. İşyerindeki destek elemanları. İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir.
Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder. Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, Görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.
Takım Yaklaşımının Yararları Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır Yöneticilerin katılımı, sonuçlara çalışanın da sahip çıkmasını sağlar. Takım Yaklaşımının Dezavantajları Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur.
Birey Yaklaşımının Yararları Çabuk netice alınmasını sağlar Kişinin meslektaşları tarafından yönlendirilmesini engeller Kişinin kendisini bir takımın parçası olarak hissetmesini sağlar Maliyeti düşüktür. Birey Yaklaşımının Dezavantajları Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimin İSG iş güvenliği departmanının işidir anlayışının değişmesi gereklidir. Birey yaklaşımının tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından insanlar tehlikelerin kendi bölümlerinde olmadığını düşünürler.
Risklerin belirlenmesi ve analizi Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak ; Bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile Bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve Hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir.
Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.
Dokümantasyon Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.
Tespit edilen riskler. Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir.
Risk değerlendirmesinin yenilenmesi Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre; Çok tehlikeli, 2 Tehlikeli 4 Az tehlikeli 6 yılda bir yenilenir. Çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur.
Risk Değerlendirmesi Aşağıdaki Durumlarda güncellenir; İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. Üretim yönteminde değişiklikler olması. İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.
Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder.
Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
RİSK KONTROL HİYERARŞİSİ
İki temel risk analizi yöntemi mevcuttur. Bunlar, kantitatif (quantitative) ve kalitatif (qualitative) yöntemlerdir. Kantitatif risk analizi, (Nicel) sayısal yöntemlere başvurur. riski hesaplarken Kalitatif risk analizinde (Nitel) tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi veriler sözel ifadeler ile verilir. Azriskli, orta, çok riskli gibi...
Kalitatif (nitel) risk değerlendirme teknikleri: Ön tehlike analizi, Çeklist İş güvenliği denetlemesi, Süreç / sistem kontrol listeleri, İşlemleri inceleme tekniği, Olursa ne olur analizi, Tehlike ve işletilebilirlik analizi, Görev analizi, İnsan hatası analizi.