TAVANLARDA MAKSLLER GENLETME VE RELAPS: DENEYSEL ÇALIMA MAXILLARY EXPANSION AND RELAPSE IN RABBITS : AN EXPERIMENTAL STUDY Dr. Ali KK* ÖZET Bu çalmada, devaml kuvvet uygulayan bir aparey ile üst çene geniletmesi yaplmas ve ardndan geniletme apareylerinin çkarlmas ile maksiller genilikte elde edilen artlarn nüksünün incelenmesi plananmtr. Bu amaçla, 10 tane 3 aylk erkek Yeni Zelanda tavan kullanlm, deneklerin üst çenesinden ölçü al narak geniletme aygtlar yaplm ve a3za tatbik edilmitir. $ki yüz elli gram devaml kuvvet uygulayan bu apareyle 2 hafta boyunca geniletme yaplm, daha sonra apareyler çkarlarak 4 haftalk relaps periyoduna geçilmitir. Balangç (T0), geniletme sonras (T1) ve takip sonu (T2) maksiller genilikler alç modeller üzerinde kumpasla ölçülerek, eletirilmi t-testi ile karlatrlmtr. Sonuçta; uygulanan ekspansiyon aygt ile tavanlarn maksiller geniliklerinde ortalama 1.94 milimetre art oldu3u, fakat takip döneminde bu artn % 79.27 sinin geriye döndü3ü tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Maksiller geniletme, relaps, tavan GR Poyraz, 1 ilk tp kitab olan Corpus Hippocraticum da (M.Ö. yaklak 400 yllar) bilimsel amaçl hayvan kullanmnn çeitli örnekleri tarif edildi3ini, tavann bilimsel amaçlarla kullanld3 ilk örneklere ise 1672 ve 1797 yllarnda rastland3n belirtmi, ayrca 1980 ylnda yaplan bir bildirgede dünyada laboratuar hayvan olarak kullanlan tavan saysnn yaklak 440 bin oldu3unun rapor edildi3ini ifade etmitir. Geçmite, köpekler, maymunlar, kediler, domuzlar, ratlar ve tavanlarda çeitli ekillerde deneysel üst çene geniletmesi uygulamalar yürütülmütür. Maksiller kemiklerin kuvvet uygulanarak birbirinden ayrlmas ile ilgili ilk deneysel yaklam 1914 ylnda Dewey 2 tarafndan sunulmutur. Daha sonraki yllarda birçok aratrc üst çene geniletmesini çeitli yönleriyle incelemek için baz hayvanlarda deneysel uygulamalar yürütmülerdir. Prof. Dr. Abdulvahit ERDEM** ABSTRACT In the present study, it was planned to accomq lish maxillary expansion in rabbits by a continuous force-producing appliance and to evaluate the relaps process which took place after the expansion appliances were removed. For this purpose, 3-month old ten New Zealand male rabbits were used. Maxillary impressions were obtained from all animals and the appliances were applied to the mouth after they were fabricated. Following two weeks of expansion period which was carried out using 250 gram continuous force, expanders were removed and 4 weeks relaps period begun. Initial (T0) and postexpansion (T1) and follow-up (T2) maxillary widths were measured on plaster models with a calliper and were compared by paired t-test. As a result; it was determined that application of expansion appliance resulted in 1.94 milimeter increase in maxillary width on average, however, 79.27 percent of this increase was lost within relaps period. Key words: Maxillary Expansion, relapse, rabbit, Geçmite, baz aratrclar 3-12 maymunlar; di3er baz aratrclar 13-15 kediler; bazlar 16 da domuzlarda üst çene geniletmesi yapmtr. Birçok aratrc 17-26 ise üst çene geniletmesinde ratlar kullanmtr. Tavanlar üzerinde yürütülen sutural geniletme çalmalar ise nispeten daha azdr. Parr ve ark., 27 endoossöz implantlar arasna coil spring yerletirerek tavan midnazal suturasna 1 ve 3 Newtonluk kuvvetler uygulamlardr. Kalogirou ve ark. 28 ise, tavanlarda bukkal kaslar 3 mm uzakta tutan bukkal iltlerin midpalatal suturadaki büyümeyi aktive edebildi3ini ve sonuçta bukkal ilt uygulanan tavanlarn maksiller genili3inin kontrol hayvanlarndan daha fazla artt3n bulmulardr. Storey, 29 hem rat hem de tavanlarda üst kesici dileri bukko-lingual yönde delmi, heliks bükümlü bir zembere3in uçlarn bu deliklere sabitleyerek premaksiller geniletme yapmtr. Görüldü3ü üzere literatürde, tavanlarda posterior dilere kuvvet * Atatürk Üniv. Di hek. Fakültesi Ortodonti A.D. Aratrma görevlisi ** Atatürk Üniv. Di hek. Fakültesi Ortodonti A.D. Ö3retim üyesi 7
uygulanarak maksiller geniletme yapan çalma mevcut de3ildir. Muhtemelen, bunun sebebi; tavann a3z açkl3nn az olmas ve premolar ile molar dilerin oral kavitenin oldukça derin bir bölgesinde bulunmasdr. Bu çalmada, tavan midpalatal suturasna ekspansif yönlü kuvvet uygulayarak maksiller geniletme yaplmas ve ardndan meydana gelen relapsn incelenmesi amaçlanmtr. GEREÇ VE YÖNTEM Çalmamzda, maksiller geniletme yapmak üzere Atatürk Üniversitesi Tbbi Deneysel Uygulama ve Aratrma Merkezinden temin edilen ve a3rl3 2-3 kg arasnda olan 10 tane 3 aylk Beyaz Yeni Zelanda tav- an kullanlmtr. Tavanlar, ayr kafeslere konulmu ve kafesler numaralandrlmtr. Tavanlarda maksiller geniletme yapmak için daha önceki bir çalmada 30 kullanlan apareyden faydalanlm ve ayn prosedürler uygulanmtr. Tavanlardan ölçü almak için akrilik kaklar hazrlanmtr. Bu kaklar ortalama büyüklükteki bir tavan kurukafas üzerinde ayarlanm, tavann az ve küçük az dileri oldukça derin bir bölgede oldu3undan, akrilik gövdeye yaklak 7-8 cm uzunlu3unda metal bir sap eklenmi, retansiyon için akrilikte delikler açlm ve keskin ksmlar zmparalanmtr (Mekil 1). bölgesinin ölçüsü elde edilmitir (Mekil 2). Hafzal vida (Forestadent, katalog no. 179M0718 ), 3. premolar ve 1. molar diler hizasnda ve dama3n orta hattnda olacak ekilde konumlandrlm, akrilik geniletme apareyi elde edilmitir (Mekil 3). Vidann sa3 ve sol taraflarnda, apareye ince uçlu frezle birer delik açld. Ardndan vida, aparey iki parçaya ayrlacak ekilde, sonuna kadar çevrilerek ortadaki pin çkarld. Böylece vidann bünyesindeki açk coil springler aktif hale getirilmi oldu. Bu ekilde hazrlanan geniletme apareyinin, Memory vidann bünyesindeki 7 mm.lik iki tane açk coil spring sktrld3nda yaklak olarak 250 gr kuvvet uygulad3 dinamometre ile ölçüldü. Vidann sa3 ve sol tarafnda açlm olan deliklerden 0.012 inçlik paslanmaz ligatür teli geçirildi, tel, portegü ile sktrlarak apareyin sa3 ve sol yarlar tekrar birletirildi ve alç model üzerine yerletirilerek adaptasyon kontrolü yapld. Mekil 2. Deneklerin üst çenesinden ölçü alm. Mekil 1. Deneklerden ölçü almak için hazrlanan özel kak. Tavanlar, sedasyon için 2 mg/kg/im dozunda % 2 lik Xylazine Hydrochloride (Rompun, Bayer), anestezi için ise 35 mg/kg/im dozunda % 10 luk Ketamine (Ketamidor, Richter Pharma) enjekte edilerek uyutulmutur. Daha önceden hazrlanm olan ölçü kaklar ile çabuk sertleen aljinat kullanlarak tavanlarn maksiller küçük az ve büyük az dileri ile arada kalan damak Mekil 3. Hazrlanan geniletme apareyinin model üzerindeki görüntüsü. 8
Apareyler hazrlandktan sonra, ertesi gün, tav- anlar tekrar anestezi edilerek stmal ameliyat masasna tespit edildi. Premolar ve molar dilerin bütün yüzeyleri, % 37 lik fosforik asitle pürüzlendirildi, ardndan ykand ve bondland. Daha sonra, apareyin içine akkan formdaki kompozit konularak, aparey a3za uyguland ve yaptrc kompozit, kla polimerize edildi. Apareyin gövdesinde oluturulan deliklerden geçirilmi olan 0.012 inçlik ligatür telinden tutup kuvvet uygulanarak apareyin tutuculu3u kontrol edildi. Daha sonra paslanmaz çelik ligatür teli, pensle kesilerek aparey aktif hale getirildi (Mekil 4). Mekil 6. Aparey uygulanmadan önce ve aparey uygulandktan iki hafta sonra alnan radyografiler. Mekil 4. $ki parçay bir arada tutan telin kesilmesiyle apareyin aktive edilmesi Özellikle çok ksa kurona sahip baz hayvanlarda, dilerin interproksimal bölgelerinde mikromotorla retansiyon çukurcuklar açlarak, apareyin tutuculu3unun artrlmasna çalld. 14 günlük geniletme periyodundan sonra anestezi altnda, tavanlardan foto3raf ve radyografiler alnd (Mekil 5 ve 6). Ayn seansta geniletme apareyi çkarlarak maksiller ölçüler alnd ve maksiller genilikte elde edilen artlar 4 hafta boyunca relapsa brakld. Deneyin son aamasnda tavanlarn üst çenesinden tekrar ölçü alnd. statistiksel yöntem $statistiksel de3erlendirme için SPSS (SPSS for Windows ver. 11.5) paket program kullanlmtr. Maksiller genilik için, alç modeller üzerinde, sa3 ve sol 3. premolar dilerin palatinal yüzünün dieti ile birleti3i noktalar arasndaki mesafe (Mekil 7) dijital kumpasla 0.01 mm hassasl3nda ölçüldü. $ki hafta sonra ölçümler tekrarland. Birinci ve ikinci ölçümler arasnda uygulanan eletirilmi t testi sonuçlarnda istatistiksel olarak önemli bir farkll3n olmamas, ölçümlerin güvenilir bir ekilde tekrarlanabilir oldu3unu gösterdi. Maksiller geniletme öncesi (T0), geniletme sonras (T1) ve takip dönemi sonu (T3) maksiller genilikleri karlatrmak için eletirilmi t testi uyguland. Mekil 7. Maksiller genilik. Mekil 5. Geniletme apareyinin iki hafta sonunda a3zdaki görünümü BULGULAR Tablo I de görüldü3ü üzere, geniletme öncesi (T0) ve geniletme sonras (T1) ortalama maksiller genilik de3erleri istatistiksel olarak birbirinden farklyd (p=0.000). $ki haftalk geniletme periyodunda, deney hayvanlarnn maksiller genili3inde ortalama 1.94 mm art gözlendi. 9
Dört haftalk relaps sürecinde (T2-T1) ise, maksiller genilikte istatistiksel olarak önemli azalmalarn oldu3u dikkati çekmektedir (p=0.000) (Tablo I). Bu azalmann ortalama 1.53 mm oldu3u tespit edildi. Yine, bütün deney periyodu dikkate alnd3nda (T2- T0), maksiller genilikteki artn anlaml oldu3u görülmektedir (p=0.003) (Tablo I). Tablo I. Geniletme öncesi, geniletme sonras ve takip sonu ortalama maksiller geniliklerin eletirilmi t testi ile karlatrlmas Geniletme Öncesi (T0) Geniletme sonras (T1) (Grup 2) Relaps Sonras (T2) Karlatrma Ort. Std. Sapma Ort. Std. Sapma Ort. Std. Sapma T1- T0 T2- T1 T2- T0 Maksiller genilik(mm) 13,03 0,66 14,96 0,61 13,43 0,76 *** *** ** *** p<0.001; **p<0.01 seviyesinde anlamll3 göstermektedir. TARTIMA Storey, 29 maymunlar ve kediler ile insanlarn maksiller suturalarnn birçok yönden birbirine benzedi- 3ini ve bu nedenle geniletme deneylerinde kullanldklarn, ancak kuvvet altnda kemik ve sutura yaplarnda meydana gelen de3iimleri açkça incelemek için ideal hayvanlarn tavan ve rat oldu3unu belirtmitir. Tavanlarda erkek ile dii arasnda a3rlk, geli- im ve metabolik aktiviteler yönüyle birtakm farkllklarn mevcut olmas 1 nedeniyle, çalmann daha standart bir hale getirilebilmesi amacyla, sadece erkek tavanlar üzerinde çallmtr. Geçmi yllarda yürütülmü deneysel üst çene geniletmesi uygulamalar incelendi3inde; domuz, köpek, maymun ve kedi gibi nispeten daha büyük ve a3z açkl3 da fazla olan hayvanlarda, insanlarda uygulananlara benzer aygtlarla geniletme yapld3 görülmektedir. Debbane, 13 kediler üzerinde midpalatal sutur geniletmesi yapt3 çalmasnda kedilerin üst kanin dilerine yaptrd3 bantlarn arasna kuvvet eleman olarak, baz hayvanlarda sktrld3nda U eklini alan yuvarlak altn tel, baz hayvanlarda ise coil springler yerletirilerek maksillay geniletmitir. Haas, 16 domuzlardaki çalmasnda, dilere bantlarla tutunan, akrilik bir gövde ile desteklenen ve ortasndaki vidann çevrilmesiyle aktive olan üst çene geniletme apareyini kullanmtr. Yine Cleall ve ark., 3 maymunlarda geniletme yapmak için üst birinci daimi molar diler ile birinci ve ikinci süt molar dilere bantlarla tutunan akrilik destekli ve vidal benzer bir aygt kullanmlardr. Starnbach ve ark., 4 ayn apareyi yine maymunlarda birinci ve ikinci süt molar dileri bantlayarak uygulamlardr. Cotton, 9 damak ksmnda akrilik parçalar olan ve destek dilere bantlarla tutunan ancak, kuvvet eleman olarak paslanmaz açk coil spring içeren modifiye Minne Expander ile maymunlarda yava üst çene geniletmesi yapmtr. Ratlarda premaksiller geniletme için üst keserler arasna metal kamalar, 19 metal halkalar 22,24,31 ve elastomerik halkalar 23 yerletirilmesi de literatürde yer almtr. Tavan ve rat gibi boyut olarak nispeten daha küçük ve üst çene yaps daha farkl olan hayvanlarda ise hem üst çene geniletmesi için kullanlan mekanikler hem de uygulama bölgeleri farkllamtr. Tavanlar ve ratlarda hem a3z açkl3nn az olmas hem de premolar ve molar dilerin oral kavitenin oldukça derin bir bölgesinde bulunmas, ayrca bu dilerin oldukça küçük, kuron boylarnn çok ksa ve birbirleriyle skca temasta olmalar ne bantl bir apareyin yaplmasna ve ne de uygulanabilecek bir vidann aktive edilmesine imkan tanmamaktadr. Bu nedenle birkaç çalma haricinde tavanlarda ve ratlarda yürütülen bütün deneysel üst çene geniletme uygulamalarnda, premaksilla bölgesi üzerinde yo3unlalmtr, ancak rat ya da tavanlarn üst kesici dilerine kuvvet uyguland3nda, çabucak bir devrilme olumakta ve diler alveolden dar çkmaktadr. 29 Böylelikle suturadaki etki de nispeten az olmaktadr. Ayrca, santral diler arasna 10
ya da üzerine uygulanacak tel bükümlü genileme aygtlarnn deforme olma ihtimali de düünülerek çalmamzda bu türden bir aparey kullanlmamtr. Sutura palatina mediada geniletme yapmak amacyla, çalmamzda, tavanlarn üst premolar ve molar dilerinin bütün yüzeyleri ile sa3 ve sol bukkal diler arasnda kalan damak ksmn örten ve dilere kompozit materyal ile yaptrlan akrilik bir aygt kullanld. Bu bölgenin tavan a3z bolu3unda oldukça posterior bir konumda olmas ve tavann a3z açkl3nn kstl olmas sebebiyle apareye aktif eleman olarak vida konulmas neredeyse imkanszd. Ayrca böyle bir vida konulmas durumunda her aktivasyon için tav- ann uyutulmas gerekecekti. Bu nedenle geniletme aygtmzda aktif eleman olarak devaml kuvvet uygulayan açk sarml Nikel-Titanyum zembereklerden yararlanlmtr. Bu yaylar hafzal vida içinde prefabrike olarak bulunan 7 mm uzunlu3undaki yaylard. Bu yaylarn sktrld3nda yaklak 250 gr kuvvet oluturdu3u tespit edildi. Literatürde, tavan midpalatal suturasna geniletme uygulayan herhangi bir çalma bulunmamaktadr. Dolaysyla bu bölgede uygulanabilecek optimum kuvvetin ne oldu3u konusunda da herhangi bir bilgiye rastlanamamtr. Bununla birlikte ratlarda premaksiller geniletme için 5 gr 17 ile 200 gr 21 arasnda de3ien kuvvetlerin uyguland3, tavan premaksillas için 100 ve 250 gramlk, 29 maymun gibi daha büyük hayvanlarda 258 gramlk 32 ve 1 poundluk 9 (yaklak 453 gr) kuvvetlerin tatbik edildi3i göz önüne alnd3nda, tavan maksillas için 250 gramlk kuvvetin yeterli olabilece3i düünülmektedir. Üst çene geniletmesi sonrasnda relaps beklenen bir durumdur. Relapsta genetik ve çevresel faktörlerin (örn. fonksiyon) de rol oynad3 düünülmekle beraber, en güçlü etkenlerin geniletme kaynakl oldu- 3u kabul edilmektedir. 33 Bu etkenler; RME ile oluan a3r kuvvetler sonucunda sert dokulardaki deformasyonlar ve yumuak doku gerilmeleridir. 33 Üst çene geniletmesini takiben bir miktar relaps olabilece3i genel olarak kabul edilse de, oldukça farkl relaps oranlar bildirilmitir Baz yazarlar 34,35 RME yi çok stabil olarak nitelendirirken, di3er baz yazarlar 36 aksi yönde fikir belirtmilerdir. Çalmamzda, aktif geniletme periyodu sonunda elde edilen maksiller genilik artnn % 79.27 sinin 4 haftalk relaps periyodunda kaybedildi3i ortaya çkmtr. Haas, 34,35 hzl üst çene geniletmesini oldukça stabil bir prosedür olarak nitelendirmi, maksiller apikal bölgede ve burun kavitesinde elde edilen genilik artlarnn hiçbir vakasnda geniletme sonrasnda kaybedilmedi3ini, uzun dönemde 10 hastadan sadece ikisinde maksiller dental arkta hafif bir azalma, di3er iki hastada hafif bir art, kalan 6 hastada ise herhangi bir de3iim olmad3n rapor etmitir. Timms 37 ise, hzl üst çene geniletmesi uygulanan ve 5 yl önce pekitirme tedavisi tamamlanan 26 hasta üzerinde yapt3 çalmada, relaps orannn % 19-90 aral3nda ve ortalama % 56 oldu3unu tespit etmitir. Linder-Aronson ve Lindgren, 38 hzl üst çene geniletmesi yaplan 23 hastada üst birinci molar diler arasnda elde edilen artn pekitirmeden 5 yl sonra, sadece % 45 inin korundu3unu di3er bir ifadeyle % 55 relaps oldu3unu bildirmilerdir. Sarnas ve ark., 36 12 yanda bir çocukta hzl üst çene geniletmesi uygulamasnn üst birinci molar diler arasnda 7.2 mm, birinci molar di hizasnda damakta midpalatal suturann yaknna yerletirilen implantlar arasndaki mesafede ise 2.2 mm art oldu3unu, ancak 10 yl sonra bu miktarlarn molarlar arasnda sadece 1.2 mm, implantlar arasnda ise 1.3 mm olarak kald3n belirterek hzl maksiller geniletmenin stabilitesini sorgulamlardr. Vardimon ve ark., 12 maymunlarda üst çene geniletmesi yaptktan ve 4 aylk pekitirmeden sonraki 2 aylk relaps döneminde molarlar arasnda oluan nüksün % 11-18 arasnda oldu3unu bulmulardr. Görüldü3ü üzere, üst çene geniletmesi sonras bildirilen relaps oranlar oldukça de3ikendir. Bununla birlikte, genel olarak ele alnd3nda çalmalarn ço- 3unda bu orann çalmamzda tespit edilenden daha az oldu3u ortaya çkmaktadr. Bu farkll3n en önemli sebebi; bu çalmalarda geniletme sonrasnda çeitli aygtlarla ortalama 3 ay pekitirme uygulanmas olabilir. Yaplan ön çalmada, kullanlan apareyin dilerin okluzaline gelen akrilik ksmn oldukça hzl and3, böylece apareyin stabilitesinin zaman içinde azald3 ve yine apareylerin tavanlarn beslenmelerini belli ölçüde etkiledi3i gözlendi3i için çalmamzda aktif geniletme aamasndan sonra apareyler çkarlm ve herhangi bir pekitirme yaplmamtr. Bu durum relaps orann artrm olabilir. Nitekim Hicks, 39 geniletme sonras pekitirme uygulamad3 bir hastada % 68.9 orannda relaps oldu3unu göstermitir. Bu da çalmamzdaki de3ere yakndr. 11
Di3er çalmalara kyasla çalmamzdaki relapsn daha fazla olmasn etkileyen di3er bir faktör; ilgili çalmalarda ço3unlukla tek ya da çift tarafl çapraz kapan olan bireylere geniletme uygulanmasdr. Çapraz kapann düzelmesinin ve ardndan yaplan sabit ortodontik tedavilerle tüberkül-fossa ilikisinin sa3lanmasnn, elde edilen geniliklerin korunmasna yardmc olmas 33 kuvvetle muhtemeldir. Çalmamzda ise, alt ve üst çenesi normal iliki gösteren tavanlarda, üst çenenin, oklüzyonu bozacak ekilde geniletilmesi dolaysyla, çevre kas yapsnn ve fonksiyonel kuvvetlerin üst çenedeki relaps e3ilimini kuvvetlendirmi olmas mümkündür. Son olarak belirtmek gerekir ki; yukarda bahsedilen özellikle relapsla ilgili çalmalarn büyük ço- 3unlu3unu, insanlarda yaplan çalmalar oluturmaktadr. Bu çalmalarn sonuçlar ile denek olarak tavan kullanlan çalmamzn sonuçlarnn, bu bakmdan da birbirinden farkl olmas beklenebilecek bir durumdur. SONUÇ Burada sunulan ekspansiyon apareyi ile, iki haftalk sürede, tavanlarn maksiller geniliklerinde art sa3lanmtr. Bu aparey, kuvvet elaman olarak vida de3il de, devaml kuvvet uygulayan zemberekler içerdi3inden, tavanlarda ve ratlarda yürütülecek deneysel üst çene geniletmesi uygulamalarnda tercih edilebilir. Ayrca, pekitirme yaplmad3nda, tavanlarda geniletmeyi takip eden dört haftalk relaps periyodunda, maksiller genilikte elde edilen artn yaklak % 80 inin kaybedildi3i de tespit edilmitir. KAYNAKLAR 1. Poyraz Ö. Laboratuvar hayvanlar bilimi. Kardelen Ofset, Ankara, 2000: 279-99. 2. Dewey M. Bone development as a result of mechanical force: report on further treatment in attempting the opening of the intermaxillary suture in animals. D Items Interest 1914; 36:420. (Alnmtr) Debbane EF. A cephalometric and histologic study of the effects of orthodontic expansion of the midpalatal suture of the cat. Am J Orthod 1958; 44:187-219. 3. Cleall JF, Bayne DI, Posen JM, Subtelny JD. Expansion of the midpalatal suture in the monkey. Angle Orthod 1965; 35:23-35. 4. Starnbach H, Bayne D, Cleall J, Subtelny JD.Facioskeletal and dental changes resulting from rapid maxillary expansion. Angle Orthod 1966; 36:152-64. 5. Murray JM, Cleall JF. Early tissue response to rapid maxillary expansion in the midpalatal suture of the rhesus monkey. J Dent Res 1971; 50:1654-60. 6. Gardner GE, Kronman JH. Cranioskeletal displacements caused by rapid palatal expansion in the rhesus monkey. Am J Orthod 1971; 59:146-55. 7. Brossman RE, Bennett CG, Merow WW. Facioskeletal remodelling resulting from rapid palatal expansion in the monkey (Macaca cynomolgus). Arch Oral Biol 1973; 18:987-94. 8. Davis WM, Kronman JH. Anatomical changes induced by splitting of the midpalatal suture. Angle Orthod 1969; 39:126-32. 9. Cotton LA. Slow maxillary expansion: skeletal versus dental response to low magnitude force in Macaca mulatta. Am J Orthod 1978; 73:1-23. 10. Muguerza OE, Shapiro PA. Palatal mucoperiostomy: an attempt to reduce relapse after slow maxillary expansion. Am J Orthod 1980; 78:548-58. 11. Guyman GW, Kokich VG, Oswald RJ. Ankylosed teeth as abutments for palatal expansion in the rhesus monkey. Am J Orthod 1980; 77:486-99. 12. Vardimon AD, Graber TM, Voss LR. Stability of magnetic versus mechanical palatal expansion. Eur J Orthod 1989; 11:107-15. 13. Debbane EF. A cephalometric and histologic study of the effects of orthodontic expansion of the midpalatal suture of the cat. Am J Orthod 1958; 44:187-219. 14. Brin I, Hirshfeld Z, Shanfeld JL, Davidovitch Z. Rapid palatal expansion in cats: effect of age on sutural cyclic nucleotides. Am J Orthod 1981; 79:162-75. 15. Vardimon AD, Brosh T, Spiegler A, Lieberman M, Pitaru S. Rapid palatal expansion: Part 1. Mineralization pattern of the midpalatal suture in cats. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1998; 113:371-78. 16. Haas AJ. Rapid expansion of the maxillary dental arch and nasal cavity by opening the midpalatal suture. Angle Orthod 1961; 31:73-90. 12
17. Morndal O. The importance of force magnitude on the initial response to mechanical stimulation of osteogenic and soft tissue. Eur J Orthod 1987; 9:288-94. 18. Southard KA, Forbes DP. The effects of force magnitude on a sutural model: a quantitative approach. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1988; 93:460-66. 19. Takahashi O. Histological investigations on the effect of interrupted expansion force applied to the midpalatal suture in the rat. Nichidai Koko Kagaku 1990; 16:212-36. 20. Kiyosue S. Effects of human growth hormone on restoration process of midpalatal suture areas after maxillary expansion in rats. Fukuoka Shika Daigaku Gakkai Zasshi 1990; 17:179-97. 21. Zahrowski JJ, Turley PK. Force magnitude effects upon osteoprogenitor cells during premaxillary expansion in rats. Angle Orthod 1992; 62:197-202. 22. Sawada M, Shimizu N. Stimulation of bone formation in the expanding mid-palatal suture by transforming growth factor-beta 1 in the rat. Eur J Orthod 1996; 18:169-79. 23. Chang HN, Garetto LP, Katona TR, Potter RH, Roberts WE. Angiogenic induction and cell migration in an orthopaedically expanded maxillary suture in the rat. Arch Oral Biol 1996; 41:985-94. 24. Kanekawa M, Shimizu N. Age-related changes on bone regeneration in midpalatal suture during maxillary expansion in the rat. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1998; 114:646-53. 25. Kobayashi ET, Hashimoto F, Kobayashi Y, Sakai E, Miyazaki Y, Kamiya T, Kobayashi K, Kato Y, Sakai H. Force-induced rapid changes in cell fate at midpalatal suture cartilage of growing rats. J Dent Res 1999; 78:1495-1504. 26. Lee K, Sugiyama H, Imoto S, Tanne K. Effects of bisphosphonate on the remodeling of rat sagittal suture after rapid expansion. Angle Orthod 2001; 71:265-73. 27. Parr JA, Garetto LP, Wohlford ME, Arbuckle GR, Roberts WE. Sutural expansion using rigidly integrated endosseous implants: an experimental study in rabbits. Angle Orthod 1997; 67:283-90. 28. Kalogirou K, Ahlgren J, Klinge B. Effects of buccal shields on the maxillary dentoalveolar structures and the midpalatal suture--histologic and biometric studies in rabbits. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1996; 109:521-530. 29. Storey E. Tissue response to the movement of bones. Am J Orthod 1973; 64:229-47. 30. Kiki A. Tavanlarda üst çene geniletmesi sonras kalsitonin uygulamasnn remodelind üzerine etkisinin histolojik olarak incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sa3lk Bilimleri Enstitüsü Ortodonti Anabilim Dal, Doktora Tezi, Erzurum, 2006. 31. Saito S, Shimizu N. Stimulatory effects of lowpower laser irradiation on bone regeneration in midpalatal suture during expansion in the rat. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1997; 111:525-532. 32. Vardimon AD, Graber TM, Voss LR, Verrusio E. Magnetic versus mechanical expansion with different force thresholds and points of force application. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1987; 92:455-66. 33. Timms DJ. Rapid maxillary expansion. Quintessence Publishing Co. Inc., Chicago, IIIinois, 1981: 19-122. 34. Haas JA. Palatal expansion: Just beginning to dentofacial orthopedics. Am J Orthod 1970; 57:219-55. 35. Haas AJ. Long-term posttreatment evaluation of rapid palatal expansion. Angle Orthod 1980; 50:189-217. 36. Sarnas KV, Bjork A, Rune B. Long-term effect of rapid maxillary expansion studied in one patient with the aid of metallic implants and roentgen stereometry. Eur J Orthod 1992; 14:427-32. 37. Timms DJ. Long term follow-up of cases treated by rapid maxillary expansion. Trans Eur Orthod Soc 1976; 211-15. 38. Linder-Aronson S, Lindgren J. The skeletal and dental effects of rapid maxillary expansion. Br J Orthod 1979; 6:25-29. 39. Hicks EP. Slow maxillary expansion. A clinical study of the skeletal versus dental response to lowmagnitude force. Am J Orthod 1978; 73:121-41. Yaz34ma Adresi: Dr. Ali KK Atatürk Üniv. Di Hek. Fak. Ortodonti A.D. ERZURUM Tel: 0 442 2311820 Fax: 0 442 2312270 e-mail: dtakiki@yahoo.com.tr 13