İsmail Kaygusuz Dimetoka daki Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) dergâhında 22 yaşında hizmete başlamış ve yirmi gört yaşında Kızıl Deli Sultan dan nasip alarak derviş olmuş Sâdık Abdal[1], Divan ında Hacı Bektaş Veli, Kızıl Deli Sultan, Abdal Musa Sultan, dergâhlar (Hânkâh/tekkeler) ve Makâlât ve Bektaşilik üzerinde özgün bilgiler vermektedir. Yazmanın 1742 tarihli nüshasını yayına hazırlamış olan Dursun Gümüşoğlu nun dediği gibi, Hacı Bektaş Veli nin Hakk a yürümesinden çok çok sonraları isim yapmış ve önem kazanmış; Bektaşiliğin de Balım Sultan dan (ö.1516-1518) sonra kurumlaştığı iddialarının geçersizliğini Sadık Abdal Divânı kanıtlamış durumdadır. Seyid Ali Sultan ın (ö.1412-20) halifeleri ve dergâhı çevresinde yaşamını geçirmiş bulunan Sadık Abdal, Divanı nı Kızıl Deli hayattayken, olasılıkla1390 lı yılların sonunda kaleme almıştır. Divân ında hayranlıkla birkaç şiirinde sözettiği Kaygusuz Abdal la çok büyük olasılıkla tanışmış ve onun 1397/8 de yazdığını bildiğimiz Dilgûşa yı bizzat yazar nüshasından okumuş olmalı. Ancak Kaygusuz un diğer tasavvufî yapıtlarından, şiirlerinden tek kelime etmeyişi düşündürücü olsa da, Divân ın tertibedilmesine post quem oluşturur; yani bu tarihten sonra ve hemen bu tarihi izleyen yıllardan birinde, son şiirinde dediği gibi altmış gün içinde onu yazmıştır. Olasıdır ki bu Kızıl Deli Sultan dervişinin bize ulaşamayan başka eserleri de vardı. Hacı bektaş Veli nin söylencesel yaşamının en geniş kaynağı olarak bilinen Menakıb-i Hacı Bektaş Veli (Velâletname) den 90 yıl önce yazıldığı düşünülecek olursa, Sadık Abdal ın divân şiiri kalıpları (vezniyle) içinde yazıp, düzenlemiş olduğu bu manzum eserindeki bilgiler büyük önem kazanmaktadır. Sâdık Abdâl Velâyetname de geçen ve geçmeyen pek çok kerametlerini kısa ve öz, yorumlara açık biçimde beyitlerinde ustalıkla vermektedir. Ancak unutmayalım ki bize ulaşan yazma, özgün yazar nüshasından yaklaşık üçyüz elli yıl sonra istisah edilmiştir. Özellikle Babagan Bektaşi dervişi veya babası müstensihleri tarafından özümsedikleri kendi geleneksel bilgilerin de beyitler halinde eklenmiş, bazılarının da çıkarılmış olabileceğini gözardı etmemek gerekir. Elyazmaları ve cönk defterlerinde bu tür tahrifatların çok örnekleri vardır. Ne yazık ki, kitabın başına yaklaşık elli sayfalık olumlu denecek bir açıklama yazısı koymuş olan Dursun Gümüşoğlu bu gerçeği görmek istememiş. 1742 yılında Arnavutluk/İşkodra da, eline geçen Sadık Abdal Divânı nın eski bir elyazmasını, şiirleri arabaşlıklar altında işlenen konulara göre sınıflandırarak ve arkasına da bir sözlük koyarak yeniden düzenleyen Rüstem Abdal ın bu çalışmasına yazar nüshası gözüyle bakmıştır....okuyan ihvâna âsân olma içün, bi-çâre Rüstem Abdâl essah ma nâ ile şerh eyledi diyen müstensihin, okuyucunun şiirlerin gerçek anlamını kolayca kavraması için yaptığı açıklamalar ne denli güven vericidir? Üç yüz elli yıl önce yazılmış bir metnin tamamıve doğru olarak istinsah edilmiş midir? Yoksa daha önceki müstensihler ya da Rüstem Abdal düzenleme yaparken şiirlere kendi inanç, anlayış ve bilgilerine uygun biçimde bazı beyitler eklemişler midir? Günümüze ulaşan elyazmalarını incelerken bu tür soruların ışığı altında hareket etmek gereğini 1 / 9
unutmamalıyız. Örneğin Varak 2b de son beyit (s.60) Şecâ atla nazar kılmış Yeniçeri kullarına ol/sezâ oldu anınçün anlara ol fırsat-ı kübrâ (O, Yeniçeri kullarına yiğitlik ve cesaret dileyerek nazar etmiş(bakmış)/ Onun içindir ki onlar büyük fırsatlara lâyık oldu) nın sonradan eklenmiş olduğu anlaşılıyor. Çünkü 1362/3 de Çandarlı Halil Paşa nın kurduğu Yeniçeri teşkilâtı mensuplarına doksan yıl önce Hakk a yürümüş Hacı Bektaş Veli nin nazar kılmış olması olası değildir. Bu beyiti, Kızıl Deli Sultan a ikrar verip el almış Sadık Abdal ın kendisi yazmış olamaz, ama bunun doğru olduğunu sanan şiir yazma yeteneği olan bir Babagan Bektaşisi müstensih yazabilir. Hacı bektaş Veli nin kerametlerini ve Makâlât ını anlatan uzunca (27 beyitlik) manzumeninin içine ilgisiz bir biçimde bu (15.) beyit sokuşturulmuştur. Kendisi de Babagan Bektaşisi olan Dursun Gümüşoğlu dostumuz buna inanıyor olmalı ki, beyiti kanıt olarak sunuyor. Yazarın bir başka iddiası daha var; Hacı Bektaş Veli nin 1270 li yıllarda dünyadan göçmediğini ve Abdal Musa Musa yı da gördüğünü kanıtlayan(!) bir başka beyit sunuyor. Bunun için bakmak, bakış atmak, iltifat etmek-övmek, düşünmek vb. anlamlarına gelen nazar kılmak deyimini destek yapıyor: Ki zâhirde nazar kılmış ana Sultân Hacı Bektaş Hakikat bâtının bil kim anın sırrıdır ey binâ Bu beyiti Gümüşoğlu Ona Sultan Hacı Bektaş açıktan bakmıştır. Ey gözü açılmış, bâtıni hakikatleri bilmek onun sırrıdır biçiminde açıklamış. Öyleyse 44.şiirin 2.beyitinde Sadık Abdal Benim pirim efendim Hacı Bektaş nazar kılmış bana... dediğine göre, bu Bektaşi dervişi Hünkâr ın zamanında mı yaşamış oluyor? Gerçekte Abdal Musa Sultan ı ve onun kerametlerin anlatan Sadık Abdal ın 4. şiirinin bu 12. beyitinde bir bâtınî derinlik vardır ve bu beyiti Sultan Hacı Bektaş, Abdal Musa yı gönül gözüyle bakarak onu açıkça (zâhirdeymiş gibi) görmüştür. Ey bâtıni gerçekleri gören kişi bil ki, Abdal Musa Hacı Bektaş ın sırrıdır biçiminde anlamak gerekir. Hemen arkasındaki beyit zaten bunu tamamlıyor: Dediler ismine Abdal Musa Sultân bu zâhirde Velî bâtında ismi çok anı fehm eylemez ednâ (Bu açık dünyada ona Abdal Musa Sultan adını koydular. Bâtında-gizli alemde ise onun adı (Hacı bektaş) Velî dir; çok sıradan ve bayağı kişiler bunu anlamaz.) Abdal Musa Velâyetname sinin girişinde bu inancı belirleyen cümlelere bir gözatalım:...ol esrâr sözlü ve gülcîsi tuzlu ve latîf gözlü ve güler yüzlü Sultan Hacı Bektaş el-horasâni (Ḳaddese Allâhu sırrahu l- azîz) bir gün hayatında otururiken mübarek nefsinden nutḳa gelüp ayıtti: Yâ Erenler, Gencelî de genc ay gibi doğdum- adım Abdal Musa çağırdırım dedi Beni isteyen anda gelsün bulsun dediydi. Hünkârî Hacı Bektaş vefat edicek Abdal Musa zuhûra geldi. Seyyid Hasan Gazioğlu Seyyid Musa anasından yetim kaldı... Görüldüğü gibi Hacı Bektaş Veli 1271-73 te Hakk a yürümeden önce, Abdal Musa nın kendi donunda ve Genceli de dünyaya geleceğini haber vermiş. Ve ona bağlanılmasını buyurmuştur. Kısacası Anadolu Alevi-Bektaşilerinin Hacı Bektaş Veli Ali nin kendisi olduğuna inandıkları gibi, Abdal Musa Sultan da Hacı Bektaş tır ve dolayısıyla zamanın Velisi-İmamı Ali nin 2 / 9
kendisidir. Zaten şiirinde de belirtiyor: Ali oldum adım oldu bahane Abdal Musa oldum geldim cihana Yine Velâyetname ye göre Abdal Musa, Seyid Ali Sultan ı kırk Abdalla birlikte Hacı Bektaş Dergahı ndaki emanetleri almaya gönderdiğinde, Hacı Bektaş olup dünyaya geldigü vakt onları nereye koyduğunu da tek tek söylüyor.[2] Sadık Abdal, Divân ın birkaç yerinde Abdal Musa nın, Hacı Bektaş ın sırrı ve Seyyid Ali Sultan ının da Abdal Musa nın sırrı olduğu vurgulanmaktadır ki, bu sır Ali ye dayanmaktadır. Alevi-Bektaşi inancında her biri zamanın İmamı ya da Veli sidir ve Ali donunda zuhur etmişlerdir. Divân da Hacı Bektaş Veli ve Makâlât ı Konuyu daha fazla genişletmeden Sadık Abdal ın Hacı Bektaş Veli yi ve Makâlât ı şiirlerinde nasıl anlattığına değinelim. O, Hacı Bektaş ın temiz adının tanınmışlığını ve âlemlerin kutbu, cihanı yöneten eşsiz-benzersiz Şah olduğunu şöyle vurguluyor: Cihânın nâzırı ol kutb-ı âlem Şâh-ı bî-hem-tâ Cihânda ism-i pâki Hacı Bektaş-i Velî meşhûr Hemân oldur kamu dillerde destân zât-ı bî-heh-tâ (Cihanı yöneten o alemlerin kutbu benzersiz Şah tır... İsmi temiz Hacı Bektaş Veli dünyada ün kazanmıştır Bütün dillerde onun benzersiz kişiliği hemen destan oldu) Ve sonra, Dünyadaki cansız ve zayıf gönülleri canlandırmak için, O Şah lütfeyleyerek (cömertlik edip) sayısız zaviyeler oluşturdu.(cihânda nâtuvân mürde-i dilânı kılmaga zinde/keremden eyledi ol Şâh adedsiz zâviye peyda (s.57) diyor Sadık Baba. Böylece Hacı Bektaş ın Velâyetname de geçen 360 halifesini Rûm ülkesine dağıtıp tekkeler kurması için görevlendirdiği ve 36 bin derviş yetiştirmiş olduğunu dolaylı yoldan kanıtlıyor. Ve Sadık Abdal diyor ki: Hacı Bektaş Veli nin Ali nin sırrı olduğunu biliniz. Ki iki âlemde istenilen ve cümleye karşılık (ses) veren O ydu. İki cihanın talebettiği ya da iki cihanda istenilen Hacı Bektaş Veli dir.ezelden ebede kadar ona son olmaz ve olmayacaktır. Alemin bütün istediği O, baştan ayağa nur idi. Sığınacak yerimiz de O dur ve O ndan yardım bekleriz.[3] (Ol Ali nin sırrıdır bil Hacı Bektaş-ı Veli Oldurur matlub-ı kevneyn cümleye hem verdi ses(s.125) Ki ya ni Hacı Bektaş-ı Velî matlûb-ı ol kevneyn Mine l-evvel ille l-âhir ana olmaz ebed inkâz Ser-â-pa nûr idi ol âlemin bi l-cümle maksûdu Penâh-ı ilticamız ol hem andan dileriz a vâz) (s. 133) Bakalım Sadık Baba Hacı Bektaş Dergahı(Hânkâh ı) ve ona bağlı Kızıl Deli hânkâhını nasıl nitelendiriyor? 3 / 9
Hakikati araştırma aracı-yeri olan (Hacı Bektaş) dergâhı çok yüce Ka be (gibi) onurlandı. Hem (orada) nurlanan(ışık saçan) onun yolunu (tariki) Nuh un gemisi olarak anla ki asla yıkılmayacaktır. Onun uluhânkâhı-dergâhı hem yüce Kâbe dir. O gökte imar edilmiş, yasaksız ve vazgeçilmez kutsal evdir. Tanrısal sırla olgunlaşmış olan sâdıklara, (Hacı Bektaş) Veli dergâhı/hânkâhı, en yüce makam olan arş-ı a lâ, yani tanrının oturduğu makamdır. (Müşerref hânkâh-ı Kâ be-i ulya ale t-tahkik Münevver hem tarik-i keşt-i Nuh anla bi-enkâz(s.133) Hânkâh-ı a zam hem Kâbe-i ulya durur Beyt-i ma mûr ol semâi bî-yasag u bî- ferag) (s.153) Ol ulûhi sırrına ekmel olan sâdıklara Hânkâhı arş-ı a lâ sidre-i âli makâm (s.182) SadıkAbdal Makâlât hakkında da şunları söylüyor: Onun ayin ve erkânı benzersiz nurdan (ışıktan) delildir. Tanrıya kavuşmanın klavuzu/rehberi onun işareti olan Makâlât tır. Hem onun bilgelik giysisi baştan ayağa kudret sahibidir. Ve yokolmayan nuru (ışığı) açıkça cümleye yolgöstericidir. Makâlât ta) Varlığın birliği Tanrı, dolaylı olarak (kinayeyle) yazılmıştır. Onu okuyan olgunlaşır, kemal ehli olur ve kendilerine yardım ulaşır. Cümle kelimeleri öyle bir güçdür-kudrettir ki, her sözünde bin hikmet (bilgelik) vardır. Onun en kutsal sözleri Makâlât-ı Şerif tedir. Onun erkân olarak buyurduğu ilkeler aynısıyla Hakk ın sözleridir.o erkânı yürütmede becerikli olanlar bil ki şerefli ve yücedir. Bize Pir imizin o Makâlât ı yeter;bu âlem aynasında hicap etmeden salına salına gezebilmemiz için. (Anın â yin [ü] erkânı delil-i nûr-ı bî-hem-tâ Delil-i vuslat-ı Yezdân Makâlât dır anın ağmaz Ser-â-pâ hem libâs-ı hikmeti zü l-kuvvedir anın Ayânen cümleye burhân delili nûr-ı bî-enkâz Kinâyetle yazılmışdır ilâh-ı vâhid-i mevcud Okur anı kemâl ehli olur anlara hem a vâz (s.134) Kelâmı cümle kudrettir ki her lafzında bin hikmet Dahi lafz-ı ulûhisi Makâlât ı Şerif a lâ Hakk ın aynı kelâmıdır anın buyurduğu erkân Ol erkâna olan mâhir olardır bil şerif a lâ (s. 57-58) Pir imizin ol Makâlât ı yeter 4 / 9
Çam-ı çem(?) mirat-ı âlem bî-hicab (s. 66) 14. yüzyılın sonlarında Sadık Abdal ın Makâlât a ilişkin açıklamaları, bu eserin Hacı Bektaş Veli ye ait olmadığını ileri sürenlerin veya kuşkuyla bakanların yanlış düşündüklerini artık anlamaları gerektiğini gösteriyor. Ayrıca 16.yüzyılda yaşamış olan büyük Alevi-Bektaşi ozanı Virânî Baba nın İlm-i Cavidan adlı eserinde şu alıntıya rastlıyoruz: Makâlât-ı Hacı Bektaş Veli de buyurulur: Yel esmese dâneler samandan ayrılmaz [4] Sâdık Abdâl ın Hacı Bektaş Veli hakkında yukarıdaki anlattıklarıyla kalmamış, yer ve gök cümle âlim şair olsa onun onurlu nitelik ve erdemlerini ahlâkını tanımlayamaz (Anın evsafı esrafını iş ar eylemek olmaz/eger şâir olusar cümle ahlakı semâ gabre) diyor. Sonra adının anlamından başlayarak yaptıklarını ve yaşamından kesitleri kerametler bağlamında, hem Hacı Bektaş ın hem de Bektaşilerin sırlarını veriyor birkaç manzume içinde. Yorumsuz olarak iki örnek şiiri daha aşağıya alıyoruz: S.149-151: Hacı Bektaş Veli nin ve Bektaşilerin sırları Eyâ cûyende-i ân sırr-ı nâfi Eyâ beninde hâl-i za âzi (Ey zamanın Tanrı adlarından (esmanın) Nâfi nin (en yararlı)sırrını Ve ey (avucundaki) benin sarsıcı durumunu arayan!) Kamu ser Hacı Bektaş-i Veli dir Ser-â-ser âleme eltâfı vasi (Cümlenin başı Haci Bektaş Veli dir, Baştan başa aleme geniş yardımları olan da (O dur.) Elifî tâcı dâl olmuştur anın Muhavvel oldurur âlemde sâni (Elifî tacı simge olmuştur onun. O dur Tanrı tarafında âlemlere gönderilen.) Libâsı hem elifîdir anın çün Ulûhi hikmeti söyler o şâri (Giysisi de elifî olduğu için, Tanrısal hikmeti söyler o yasa koyucu.) Ki ol sultanın ismi Hacı Bektaş Nedir Bektaş anı bil olma şâsi (Ki o sultanın adı Hacı Bektaş tır. Bektaş ne demektir? Anlamını bil ırak olma.) Berâber dahi bir olmak demektir Ulûhi bildirir hem bî-te âti ( Birlikte olmak, bir olmak demektir. Hem (benzeri) olmayan Tanrılığı bildirir).[5] Serir-i saltanat tahtı bil ol tarîki 5 / 9
Ki andan sâdıkân olmadı şâsi (O yolu saltanat tahtı bil Ki doğrular-bağlı olanlar ondan uzak olmadı.) Ki oldur râh-ı matlûbun bilirsen Hem oldur râh-ı mi râc-ı şevâri (Eğer bilirsen istenilen-arzu edilen yol odur. Hem o miracı ve yolların yoludur.) Muhakkıklar bilir anın anın târıkin Taakul edemez cîfe ta bâyi (Ancak hakikatı araştıranlar bilir onun tarikatını. Akıl edemez dünya hırsına kapılanlar.) Ki zâhid dedi Bektaşi târîki Ne bilsin ma nisin ol giz tabâyi (Zahid-Sünni Bektaşi Yolu diyor, Ama bağlı (tabi ) olduğu gizin-sırrın anlamını ne bilsin?) Ki Bektaşi Hak ile Hak demektir Hemân oldur bilirsen sana nâfi (Bektaşi Hak ile Hak (Tanrıyla bir) demektir. Bilebilirsen işte budur sana yararlı olan.) Târîk-i lütfunu bil keştî-i Nûh Neci oldu kamu dâhil tabâyi (Bil ki, Tarikatın lütfu Nuh un gemisine benzer. Ona bağlanıp girenlerin hepsi kurtulmuş oldu.) Eyâ Sâdık kamu erbâb-ı irfan Eger evvel eger son ana tâbi (Ey Sadık, marifet ehli olanların hepsi, Başlangıçta veya sonunda O na (Hacı Bektaş a) bağlanacaklar!) S.183-187: İki Cihan Şahı Hacı Bektaş Veli nin kerametleri Kutb-ı âlem şâh-ı kevneyn Hacı Bektaş-ı Veli Zahiren nâm-ı bülend hem bâtınen şâh-ı devâm (Hacı bektaş veli alemin kutbu ve iki cihanın şahıdır. Hem zahirde adı yücedir, hem de bâtında her zamanın şahıdır (imamıdır) Nâmı çokdur cümle dilde ehl-i diller fehm eder Cümleye andan erişir fehm edersen cümle nâm (Cümle dillerde ünü yaygındır, gönül ehli olanlar bunu anlar. Herkese ondan nam erişir, eğer anlarsan.) 6 / 9
Zü l-cemâl ü zü l celâlin sırrını kıldı beyân Sâdıkânı kıldı ihyâ hem münevver müstedam (Tanrının cemal (güzel) ve celal (ulu) adlarının sırrını açığa vurdu, yani Tanrının cemal ve celali onda tecelli etti, açığa çıktı. Kendisine sadık olanları, inananlara hayat verdi canlandırdı ve onları sürekli aydınlattı (nurlandırdı.) Hem velâyet kuvve-i destinde dâi m cümle kevn Oldurır maksûd-i sâdık âşıkâne kâm-ı tâm (İki cihanın tümü daima onun velilik elinin kudreti altındadır. Sadık(inançlı) olanların amacı ve aşıkların tam isteği odur.) Ol ulûhi sırrına ekmel olan sâdıklara Hânkâhı arş-ı a lâ sidre-i âli makâm (Tanrısal sırrına erip olgunlaşmış sadıklar için; Onun (Hacı Bektaş ın) dergâhı arş-ı alâ (Tanrının tahtının bulunduğu göğün en yüksek katı, makamı ise sidre-i âli, yani arşın altında yedinci kattaki yüce makamdır.) Her ulüvvi tâc-ı Bektaşi giyerler sâdıkân Râh-ı Hak dır ol tarıki andan isterler kirâm (Yücelmiş doğru kişilerin hepsi Bektaşi tacı giyerler. Ulular (kiram) Hak yolu olan bu yolu (tarıki) isterler) Şâh-ı bî-hem-tâ göründü ârife oldu ayân Gördüler destinde anın Zü l-fikâr ı bî-niyam (Benzersiz Şâh arif olana açıkça göründü. Hem zülfikârı elinde kınsız gördiler.) Yürüdüp cansız kayayı bellidir şimdi yeri Su çıkardı bunca yerden câridir anlar müdâm (O, şimdi yeri belli olan cansız kayaya binip yürüttü Onca yerden su çıkardı ki daima akmaktadır.) Yek deminden tâzelendi kış gününde huşk agaç Göz yumunca verdi meyve ekl olundu ol ta âm (Kış gününde bir nefesinden kuru ağaç yeşerdi, yeşillendi. Göz yumunca meyve verdi ve o meyve yendi.) Söyletdi mürg-i hamâmı kudretinden aşikâr Söyletdi hem taşları ol gördü anı çok enâm (Kudretinden güvercin kuşunu açık açık konuşturdu. Hem de o taşları söyletti; çok yaratıklar bunu gördü.) Nefhasından oldu ihdâs bunca yerde hem nemek Münkirin erzâkını taş eyledi Şâh-ı tâm (Nefes etti bunca yerde tuz meydana geldi. O gerçek Şah, inkârcıların yiyeceklerini taş eyledi.) 7 / 9
Yog idi ol dagda asla hurde benzâr bir agaç Bir nazar kıldı dedi hem bitsin agaç müstedâm (O dağda ufacık bir ağaç bile yoktu. Bir bakış attı, dedi: hemen ağaçlar yetişsin sürekli ) Ser-ber-ser bitdi agaçlar hem yeşerdi cümle dag Göz yumunca büyüyüp hem kestiler dıraht-ı tâm (Baştan başa ağaçlar yetişti ve bütün dağ yemyeşil oldu. Göz açıp kapayıncaya kadar büyüdüler ve tüm ağaçları kestiler.) Göz yumunca ol Horasan dan gidip hem Kâbe ye Bir dem içre geldi geldi Rum a ol Horâsân dan tamâm (Göz yumunca Horasan dan Kâbe ye gitmişti. Bir an içinde de Horasan dan Rum a (Anadolu ya) geldi.) Rûm da iken Bahr-i Hind e hem uzatdı ol elin Gark olurken keşteyi ol kurtarıp kıldı kiram (O, Anadolu da iken Hint denizine elini uzattı. Tam gemi denizde batarken onu kurtararak ululuğunu gösterdi.) Bunca a mâya verip göz derdmende hem devâ Bunca rencanı elemden kıldı nâci ol tamâm (Bunca köre göz ve dertliye deva verip, Onca dertlileri ve sıkıntı çekenleri tamamıyla kurtardı.) Bî-hezârân bî-aded her dem kerâmâtı ayân Mümkîn olmaz bahrinin bir katresin yazmak tamâm (Binleri aşan sayısız kerametleri her an ortadadır. Onun keramet denizinin bir damlasını bile tam yazabilmek olanaksızdır.) Nefha-i sırrında anın kâf u nûn ey Sâdıkâ Zât-ı elif ol elifî tâcı verir hem peyâm (Ey Sadık, onun nefesinin sırrında kün (ol) emri mevcut. Onun (Tanrı simgesi) Elif kişiliği, elifî tacın haberini verir.) [1] Sadık Abdal Dîvânı, Yayına Hazırlayan: H.Dursun Gümüşoğlu, Horasan Yayınları, İstanbul, 2009: Yigirmi iki yaşına erince/gezerken aşk ile hayran bî-azz, Erişdim Tekke-i Kızıl Deli ye/hudâmı oldum anın dahi bî-gayz, Erişdim çün yigirmi dört yaşa ben/bana lutfeyledi Kızıl Deli bî-azz, Ki oldur sırr-ı şâhım Hacı Bektaş... s.146-147. Bu eseri yayına hazırlayarak Alevi-Bektaşi Edebiyatının zenginleşmesine katkıda bulunduğu için Dursun Gümüşoğlu nu kutluyorum. İ.K. [2] Geniş bilgi ve yorumlar için bkz. İsmail Kaygusuz, Abdal Musa Sultan Velâyetnamesi, Karacaahmet Sultan Derneği yayınları, İstanbul-2008, s.63, 103 8 / 9
[3] Şiirlerin bugünün Türkçesiyle açıklamalarında D.Gümüşoğlu nun daha dikkatli olmasını dilerdim. Bu yüzden birçoğunu değiştirmek zorunluğu duyduk. [4] İlm-i Cavidan, Yayına Hazırlayan: Doç.Dr. Osman Eğri, Diyanet Vakfı yayınları, Ankara, 2008, s.141-143 [5] Bu açıklama, Bektaş =Bek-daş ın Tanrıyla eşit-eşdeğer, anlamına geldiği görüşüyle tıpatıp uyuşmaktadır. 9 / 9