T.C. KALKINMA BAKANLIĞI

T.C. KALKINMA BAKANLIĞI Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu 14.06.2013 www.bilgitoplumustratejisi.org

Bu rapor, Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi ve McKinsey Danışmanlık Hizmetleri Limited Şirketi arasında imzalanan Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesine İlişkin Hizmet Alımı İşi Sözleşmesi kapsamında, gerekli bulgu ve analizler hazırlanmak suretiyle, oluşturulacak Bilgi Toplumu Stratejisine altyapı teşkil etmek üzere üretilmiştir. Bu raporun hazırlanmasında çalışma boyunca ilgili taraflardan elde edilen bilgi ve görüşler ile Kalkınma Bakanlığı nın değerlendirmelerinden istifade edilmiştir. Bu çalışma Kalkınma Bakanlığı nın kurumsal görüşlerini yansıtmaz. Bu raporda yer alan içeriğin tamamı ya da bir kısmı atıfta bulunmak kaydıyla Kalkınma Bakanlığı nın izni olmadan kullanılabilir.

İçindekiler 1.1 Model varsayımları... 13 1.2 BİT in ekonominin genelinde yarattığı üretkenlik artışının modellenmesi... 14 2.1 Toplam senaryo... 17 2.1.1 Senaryo tanımı... 17 2.1.2 Model sonuçları... 17 2.1.3 Model girdileri... 1 2.2 Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişim kullanımının yaygınlaşması... 2 2.2.1 Senaryo tanımı... 2 2.2.2 Model sonuçları... 3 2.2.3 Model girdileri... 7 2.3 Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması... 11 2.3.1 Senaryo tanımı... 11 2.3.2 Model sonuçları... 12 2.3.3 Model girdileri... 19 2.4 Eğitim de BİT kullanımı... 21 2.4.1 Senaryo tanımı... 21 2.4.2 Model sonuçları... 22 2.4.3 Model girdileri... 25 2.5 Bölgesel e-ticaret merkezi olunması... 29 2.5.1 Senaryo tanımı... 29 2.5.2 Model sonuçları... 30 2.5.3 Model girdileri... 33 2.6 Potansiyel teşkil eden yazılım alanları etrafında kümelenme sağlanması... 36 2.6.1 Senaryo tanımı... 36 2.6.2 Model sonuçları... 37 2.6.3 Model girdileri... 39 2.7 Kamu verilerinin açık olarak kullanımı... 45 1

2.7.1 Kamu verilerinin sunumu... 45 2.7.2 Kamu verilerinin açılmasının faydaları... 47 2.7.3 Kamu verilerinin açılmasının ekonomik etkileri... 48 2.7.3.1 Ekonomik etki çalışmaları... 49 2.7.3.2 Ülkesel etki çalışmaları... 50 2.7.3.3 Kamu verileri sektörel etki örnekleri... 53 2.8 e-devletin ekonomik etkisi... 59 2.8.1 Metodoloji... 59 2.8.2 Etki... 60 2.8.3 Maliyet... 60 3.1 Model yaklaşımı... 61 3.2 Model sonuçları:... 64 2

Şekiller Listesi Şekil 1 Çalışma yaklaşımı... 12 Şekil 2 Makroekonomik model girdi ve çıktıları... 13 Şekil 3 Makroekonomik model senaryoları... 16 Şekil 4 Toplam senaryo GSYH büyümesi... 1 Şekil 5 Toplam senaryo GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 2 Şekil 6 Toplam senaryo istihdam etkisi... 3 Şekil 7 Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması senaryosu... 3 Şekil 8 Bölgesel veri merkezi olunması GSYH sonucu... 4 Şekil 9 Senaryo 1 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 5 Şekil 10 Türkiye nin veri merkezi olması senaryosu girdi zamanlamaları... 7 Şekil 11 Türkiye nin yeni nesil genişbant altyapı yatırımları yapması senaryosu... 12 Şekil 12 Senaryo 2a GSYH büyümesi... 13 Şekil 13 Senaryo 2b sonuçları... 15 Şekil 14 Senaryo 2a GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 17 Şekil 15 Senaryo 2b GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 18 Şekil 16 Türkiye nin yeni nesil genişbant altyapı yatırımları yapması senaryosu girdi zamanlamaları... 19 Şekil 17 Eğitimde BİT kullanımı senaryosu... 22 Şekil 18 Eğitimde BİT kullanımı GSYH büyümesi... 23 Şekil 19 Senaryo 3 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 24 Şekil 20 Eğitimde BİT kullanımı senaryosu girdi zamanlamaları... 25 Şekil 21 Türkiye nin e-ticaret odaklı bir strateji izlemesi senaryosu... 30 Şekil 22 Bölgesel e-ticaret merkezi olunması GSYH büyümesi... 31 Şekil 23 Senaryo 4 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 32 Şekil 24 Türkiye nin e-ticaret odaklı bir strateji izlemesi senaryosu girdi zamanlamaları 33 Şekil 25 Potansiyel teşkil eden yazılım sektörleri etrafında kümelenme... 36 Şekil 26 Stratejik yazılım sektörlerinde kümelenme GSYH büyümesi... 37 Şekil 27 Senaryo 5 GSYH etkisi... 38 3

Şekil 28 Türkiye nin BT hizmetleri, sağlık, savunma yazılımı ve mobil uygulama merkezi olması girdi zamanlamaları... 39 Şekil 29 Kamu verileri fayda ve engelleri... 48 Şekil 30 Sektörel endüstri model girdileri... 62 Şekil 31 Endüstri Modeli seneler içinde girdilerin dağılımı... 64 Şekil 32 Sektörel katma değer YBBO... 65 Şekil 33 BİT sektörleri GSYH yüzdesi... 66 Şekil 34 Oxford modeli incelenen ülkeler... 67 Şekil 35 Kamu yatırımları GSYH akışı... 70 Şekil 36 Üretkenlik ayarlaması için yapılan akademik yayın taraması... 72 Şekil 37 Toplam senaryo sonucu... 73 Şekil 38 Senaryo 1 sonucu... 74 Şekil 39 Senaryo 2a sonucu... 75 Şekil 40 Senaryo 2b sonucu... 76 Şekil 41 Senaryo 3 sonucu... 77 Şekil 42 Senaryo 4 sonucu... 78 Şekil 43 Senaryo 5 sonucu... 79 Şekil 44 Toplam senaryo sabit döviz kuru senaryo sonucu... 81 Şekil 45 Toplam senaryo sabit döviz kuru GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 82 Şekil 46 Toplam senaryo GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 83 Şekil 47 Senaryo 1 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 84 Şekil 48 Senaryo 2a GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 85 Şekil 49 Senaryo 2b GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 86 Şekil 50 Senaryo 3 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 87 Şekil 51 Senaryo 4 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 88 Şekil 52 Senaryo 5 GSYH üzerindeki yatırım etkisi... 89 Şekil 53 Senaryo 1 istihdam etkisi... 90 Şekil 54 Senaryo 2 istihdam etkisi... 91 Şekil 55 Senaryo 3 istihdam etkisi... 92 Şekil 56 Senaryo 4 istihdam etkisi... 93 4

Şekil 57 Senaryo 5 istihdam etkisi... 94 5

Kısaltmalar OPEC OECD TFP ABD GSYH IMF BT BİT KOBİ ARPU TÜBİSAD Organization of the Petroleum Exporting Countries Organisation for Economic Co-operation and Development Total Factor Productivity (Toplam üretkenlik faktörü) Amerika Birleşik Devleti Gayrisafi Yurtiçi Hasıla International Monetary Fund (Uluslararası Para Fonu) Bilgi Teknolojileri Bilgi ve İletişim Teknolojileri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Average Revenue per User (Kullanıcı başına gelir) Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği 6

Giriş Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu, Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi nde belirtilmiş dört temel çıktıdan birisidir. Raporun amacı Türkiye nin mevcut durumu, küresel eğilimler ve ülkeye özel durumlarının ortaya çıkardığı fırsatların belirlenmesi ve bunlarla ilgili senaryoların oluşturularak makroekonomik etkilerinin belirlenmesidir. Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu kapsamında 5 senaryo belirlenmiştir: Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişimin yaygınlaştırılması Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması Eğitimde BİT kullanımı Türkiye nin bölgesel e-ticaret merkezi olması Öncelikli yazılım alanları etrafında kümelenme sağlanması, ve her senaryoyla ilgili girdi varsayımları (yatırım, tüketim, ihracat ve ithalat girdileri) ve zamanlamaları ve senaryonun gerçekleşmesi için gerekli ekli destekleyici ögeler listelenmiştir. Bu senaryoların ve 5 senaryonun birleştirildiği tüm senaryoları kapsayan toplam senaryonun makroekonomik etkilerinin hesaplanabilmesi için hesaplanan girdiler Oxford Küresel Makroekonomik Model ine verilerek model sonuçları ortaya konmuştur. Bu senaryolara ek olarak, 2 adet senaryo üzerinde detaylı çalışma yapılmış ve bu senaryoların makroekonomik etkileri Türkiye nin mevcut durumu ve Dünya da yapılan benzer çalışmalara bakılarak ortaya konmaya çalışılmıştır: e-devletin çalışmalarının ekonomik etkisi Kamu verilerinin açık olarak kullanımı Bu çalışmadaki senaryolar için makroekonomik modelin çıktıları birer yön gösterici olarak değerlendirilmelidir. Teknolojilerin ekonomik etkilerini modellemenin sınırlamaları, özellikle de Türkiye bağlamında, göz önünde bulundurulmalı ve sonuçların mutlak değerlerinden ziyade göreceli olarak etkilerinin tartışılması amaçlanmalıdır. Raporda tanımlanan senaryoların büyüme ve istihdam etkileri yanı sıra yaratılacak tüketici faydası (consumer surplus), sosyal dönüşüm ve eşitlik sağlayacak faydaları da bulunmaktadır. Bu faydalar bu raporun kapsamında ifade edilmemiş olmakla birlikte, stratejiye karar verilmesi aşamasında değerlendirmeye alınmalıdır. 7

Yönetici Özeti Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu kapsamında 5 temel senaryo belirlenmiş ve her senaryonun varsayımları (yatırım, tüketim, ihracat ve ithalat girdileri ve zamanlamaları) oluşturularak, bu senaryoların gerçekleşmesi için gerekli destekleyici ögeler listelenmiştir. Bu senaryoların ve 5 senaryonun birleştirildiği toplam senaryonun makroekonomik etkilerinin hesaplanabilmesi için hesaplanan girdiler Oxford Küresel Makroekonomik Model ine verilerek model sonuçları ortaya konmuştur. Senaryolarının oluşturulmasında küresel l BİT eğilimleri, gelişme alanları ve Türkiye nin 2023 yılı hedefleri baz alınmaktadır. Senaryoların bazılarında mevcut durumda devam eden (eğitimde BİT kullanımı) projelerin, diğerlerinde ise yüksek büyüme gösteren BİT alanlarının (e-ticaret, veri merkezleri v.b.) ve Türkiye nin mevcut durumda ihracat kapasitesi gösterdiği veya gösterebileceği bilişim alanlarının (savunma, sağlık) Türkiye ekonomisinin geneli üzerine etkileri incelenmiştir. Bu senaryolara ek olarak kamu nun adım atabileceği 2 önemli alan olan e-devlet uygulamaları ve kamu verilerinin açık olarak kullanımının örneklerden yola çıkarak etkileri ortaya konmuştur. Bu kapsamda ele alınan senaryolar aşağıdaki gibidir; Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişimin yaygınlaştırılması: Türkiye de yerel ve yabancı yatırımcılar tarafından veri merkezleri kurulması, bulut bilişim ve veri hizmetleri iç pazarının artan KOBİ kullanımıyla büyümesi ve veri hizmetleri ihracatının artmasını hedefleyen senaryodur. Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması: Yeni nesil genişbant, fiber ve LTE, altyapı yatırımlarıyla Türkiye nin yeni nesil kapsama oranının %90 a ulaşmasının ve internet kullanımının +60 ların üzerine çıkmasının hedeflendiği senaryodur. Eğitimde BİT kullanımı: Türkiye nin tablet PC ler, akıllı tahta ve internet erişimi ile eğitimde BİT i kullanması ve eğitim içerik ve uygulama ekosistemi oluşturularak geliştirilen eğitim içeriği, yazılımları ve üretilen donanımın bölge ülkelere ihraç edildiği senaryodur. 8

Türkiye nin bölgesel e-ticaret e merkezi olması: Çok uluslu bir internet oyuncusunun Türkiye de bölgesel üs kurmasıyla ve çevresinde oluşturacağı kümelenmeyle (lojistik firmaları, diğer tedarikçiler vb.) e-ticaret iç pazarı ve ihracatının artış göstermesi senaryosudur. Öncelikli yazılım alanları etrafında kümelenme sağlanması: Savunma yazılımlarının ticari yazılımlara (güvenlik yazılımları, gömülü yazılımlar vb.) odaklanılarak ihracatının artırılmasının sağlanmasını, sağlık sektöründe tele tıp alanına yatırım yapılarak uygulamaların bölge ülkelere ihracatının sağlanmasını ve mobil uygulamalar ve oyun alanında ülkeye yabancı sermaye akışı olmasını ve bunun sonucunda uygulama ihracatının gelişmesini hedefleyen senaryodur Senaryo sonuçları incelendiğinde, 5 senaryonun bir araya getirilmesiyle oluşturulan toplam senaryo GSYH büyümesine baz senaryoya göre %0,4-0,8 0,8 artış getirmektedir. Bu senaryo 27 milyar TL lik yatırım ve 59-88 milyar TL arasında bir GSYH artışına tekabül eder. 59-88 milyar TL lik aralık BİT in diğer sektörler üzerinde yaratacağı üretkenlik atrışı farkından ileri gelmektedir. BİT in diğer sektörlerdeki üretkenlik etkisi hesaba katılmadığında GSYH büyümesinde referans seviyeye göre fark %0,4 (59 milyar TL) olurken, düşük üretkenlik etkisi ele alındığında GSYH büyümesindeki fark referans seviyeye göre %0,6 (77 milyar TL) olmaktadır. Referans seviyeye göre en yüksek farklılık, yüksek üretkenlik etkisinin kullanıldığı senaryoda %0,8 (88 milyar TL) ile olmaktadır. 1 Toplam senaryonun ardından en yüksek GSYH büyümesi b yüksek yatırım tutarlarından kaynaklı olarak yenilikçi genişbant yatırımlarının yapıldığı senaryoda %0,1 0,4 0,4 (20-46 milyar TL) olarak oluşmaktadır. İki alt senaryo mevcuttur. Birinci alt senaryoda mevcut fiber altyapısının yüksek ortak kullanımının sağlanması ve ortak LTE yatırımlarına gidililmesi, ve bunun için 11.5 milyar TL lik bir yatırım yapılması varsayımları oluşturulmuştur. Bu yatırımın GSYH etkisi referans senaryoya göre %0,13-0,27 arasındadır. İkinci alt senaryoda daha düşük mevcut fiber altyapısı kullanılabilirliği ve LTE yatırımın ortak yapılmaması varsayılmıştır, ve toplam yatırım 23 milyar TL olarak alınmıştır. Bu alt senaryoda ise GSYH etkisi referans seviyeye göre %0,14-0,41 1 Toplam senaryonun sabit faiz oranı kullanıldığında oluşan sonuçları raporun ekler bölümündedir 9

arasındadır. Oluşan GSYH büyümesi bandının genişliği yapılan yatırımın daha büyük olması ve diğer sektörlerdeki üretkenlik etkisi varsayımlarından kaynaklanmaktadır. Yatırımın GSYH a dönüşüm etkisi birinci alt senaryoda 1,8-2,6 kat, ikinci alt senaryoda 1,2-2,0 kat olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer senaryolar incelendiğinde, makroekonomik etkilerinin (GSYH büyümesi üzerine etkileri) birbirine yakın rakamlar olduğu görülmektedir. Bölgesel veri merkezi olmayı ve KOBİ bulut bilişim hizmetlerinin yaygınlaştırılmasını hedefleyen senaryoda 3 milyarlık yatırım ve GSYH etkisinin referans senaryoya göre %0,05-0,1 (9 12 milyar TL) arasında farklılaştığı görülmektedir. Yatırımın GSYH a dönüşüm etkisi 3,1 4,1 kattır. Eğitimde BİT kullanımını hedef alan senaryoda tablet maliyetinin %20 sinin Türkiye de üretildiği varsayılmış ve toplam içerik, donanım ve yazılım için 9,4 milyar TL lik yatırım öngörülmüştür. GSYH referans seviyeye göre %0,02 (6,1 milyar TL) farklılaşırken, tablet üretiminde katma değer iki katına çıktığında (%40), GSYH etkisi referans seviyenin %0,05 (10,8 milyar TL) üzerinde kalmaktadır. Yatırımın GSYH a dönüşüm etkisi 0,6 1,2 kattır. Bölgesel e-ticaret e merkezi olunmasının amaçlandığı senaryoda 1,9 milyar TL lik yatırım ve referans senaryoya göre %0,08-0,13 (12,8 15,9 milyar) oranında GSYH büyümesi oluşmaktadır. Yatırımın GSYH a dönüşüm etkisi 6,6 8,3 kattır. Öncelikli yazılım alanlarında kümelenme stratejisi için 1,5 milyarlık yatırım varsayılmıştır, GSYH üzerinde referans senaryoya göre %0,09-0,11 (11,0 12,3 milyar) arasında büyüme yaratmaktadır. Yatırımın GSYH a dönüşüm etkisi 7,6 8,5 kattır GSYH yi oluşturan diğer önemli kalemler incelendiğinde istihdam bir senaryo haricinde tüm senaryolarda referans seviyeye göre artmaktadır. Yenilikçi genişbant yatırımlarının yapıldığı senaryoda daha yüksek yatırımlardan kaynaklanan büyük üretkenlik artışı, istihdam üzerinde GSYH büyümesiyle oluşan etkileri dengelemekte ve artışa neden olmamaktadır. Her senaryoda, daha yüksek üretkenlik alt-senaryolarına doğru ilerlendikçe, istihdamdaki artış artan üretkenlikle düşmektedir. Modelde çalıştırılan 5 ana senaryo dışında, e-devlet hizmetleri ve kamu verilerinin açılmasının da ekonomi üzerindeki etkileri küresel örnekler ve ülke içerisindeki araştırmalarla ortaya konmuştur. 10

Kamu verileri, kamu tarafından oluşturulan, toplanan, üretilen ve kültürel işletmeler ve arşivler tarafından tutulan verileri içermektedir. Bilgi ekonomilerinde rekabetçi üstünlük sağlayan kamu verilerinin yeni ürünlerin üretilmesi, hizmet ve yazılım gibi tamamlayıcı ürünlerin geliştirilmesi, bilgilere ulaşma ve kullanmadaki işlem maliyetlerin azaltılması, kamu üretkenliğinin arttırılması ve farklı özel ve kamu bilgilerinin alışverişi ile yeni ürünlerin ve hizmetlerin ortaya çıkışı gibi faydaları bulunmaktadır. 2006 yılında Avrupa da yapılan MEPSİR çalışmasına göre açık verilerin kullanım etkisi ortalama 27 milyar avrodur ve Avrupa GSYH sinin yaklaşık %0,25 ini oluşturmaktadır. Avrupa da açık veri değerinin yaklaşık %50 sinin jeo-uzamsal verilerden geldiği düşünülmektedir. Norveç te bireylerin kamu verisine daha kolay ulaşımı sayesinde elde ettiği yıllık 2 saat zaman kazancının getirisi 2010 yılında 32,5 milyon avro olarak tahmin edilmiştir. Aynı zamanda, Avrupa da çevresel etki analizlerinde verilere daha kolay ulaşılması sayesinde maliyetlerin %20 oranında düşmesi beklenmektedir. (referans) E-devlet hizmetlerinin ekonomiye etkilerini hesaplamak için ise ekonomik etkisi en yüksek olabilecek 5 e-devlet hizmeti incelenmiş ve bu hizmetlerin kullanım oranının bir AB ülkesinde e-devlet kullanımında hedeflenen düzeye yükselmesinin etkisi hesaplanmıştır. Bu şartlar altında, bu 5 e-devlet hizmeti sayesinde birey ve girişimlerin mevcut durumda gerçekleştirdikleri tasarruflara ek olarak, 2013 TL siyle yıllık 200-800 Milyon TL aralığında tasarruf gerçekleştirebilecekleri hesaplanmıştır. Bu ekonomik faydadan hizmetlerin kullanıcıları ve kullanıcıların çalıştıkları girişimlerin istifade etmesi beklenmektedir. E-devlet hizmet kolaylığı aynı zamanda şirket kurma ve girişimciliği kolaylaştırma gibi yan faydaları da getirmektedir. Bu etkiler hesaplama kapsamında değildir. 11

1 Makroekonomik projeksiyonlar metodolojisi BİT sektöründeki olası senaryolar 2023 hedefleri ve küresel başarılı örnekler göz önüne alınarak belirlenerek, bu senaryolarla ilgili varsayımlarla kamu yatırımı, özel yatırım, doğrudan yabancı yatırım, tüketim, ithalat, ihracat ve toplam faktör üretkenliği gibi GSYH kalemleri hesaplanmıştır. Bu girdilerin modellenmesiyle oluşan sonuçlar her senaryo için GSYH, tüketim, yatırım, dış ticaret dengesi ve istihdam rakamları olarak dikkate sunulmuştur. (Şekil 1),(Şekil 2) Şekil 1 Çalışma yaklaşımı BİT sektörünü geliştirmeye odaklı politikaların etkisini ölçmek için kullanılan yaklaşım 1. Adım: Senaryo nitelikleri 2. Adım: Makroekonomik etkiler Politika senaryolarının ortaya koyulması ve makro kaldıraçlar üzerindeki etkisinin ölçülmesi Adım 1.1 Tüm sonuç ve etkilerin görülebilmesi için genişbant, e-ticaret ve eğitimi etkileyen politika değişikliklerine ilişkin görüşlerin açıkça ortaya koyulması Adım 1.2 GSYH in ilgili talep unsurlarındaki harcama seviyelerindeki değişikliklerinin, farklı politika seçimlerine göre ölçülmesi. Bu unsurlardan bazıları: Tüketim Yatırım (özel ve kamu) BİT ile ilgili alternatif politika senaryolarının Türkiye ye etkilerinin, Oxford Makro Modeli ile ölçülmesi Adım 2.1 Her simülasyon için 1. adımdaki harcama seviyelerinin Oxford Macro Modeli ne girilmesi Adım 2.2 BİT in verimlilik üzerindeki etkisini yansıtabilmek için Oxford modelindeki uzun vadedeki potansiyel GSYH eşitliğinin ayarlanması Adım 2.3 Makro modelin uygulanması ve alternatif politika senaryolarının GSYH ve bileşenleri (bunun yanında istihdam, enflasyon gibi diğer değişkenler için de) üzerindeki etkisini ortaya koyacak sonuçların oluşturulması İthalat, ihracat Adım 1.3 Akademik kaynak incelemesi yoluyla, BİT in verimlilik üzerindeki etkilerinin alt ve üst limitlerinin belirlenmesi KAYNAK: MGI Ekonomi Araştırması 12

Şekil 2 Makroekonomik model girdi ve çıktıları Makro model blokları Mali politika Devlet gelirleri Devlet giderleri Makro model girdileri BİT yatırımı, tüketimi ve net ticaret üzerine alternatif politika varsayımları Varsayımlar endüstri modeline GSYH'nın unsurları olarak girer Para politikası Para arzındaki artış Rezervler Yurtiçi Talep Tüketim Yatırım Ticaret İthalatlar İhracatlar Döviz ve enflasyon Potansiyel GSYH Sermaye stoku İşgücü arzı Toplam Faktör Verimliliği Makro model çıktısı GSYH & unsurlar (nihai talep) Özel tüketim Sabit yatırım İşgücü İstihdam GSYH unsurları endüstriye nihai talep olarak girer Bloklar ekonometrik olarak tahmin edilen makro model ile ilişkilidir Kaynak: MGI Economics Research 1.1 Model varsayımları Taban projeksiyonunun herhangi bir senaryo özelliği olmadan Türkiye'deki BİT sektörünün genel görünümünü yansıttığı varsayılmıştır. Senaryolarda verilen şokların ekonomiyi ne kadar etkilediği taban senaryodan farklılaşmasıyla anlaşılmaktadır. Tüketim, yatırım, ithalat ve ihracata ilişkin senaryo rakamları Oxford Model ine girdi olarak verilmektedir. Tüm değişkenler üzerindeki ikincil etkiler model çözümleri yoluyla meydana gelmektedir. GSYH büyümesi 2013-2023 yılları arasında %4-5 arasında alınmıştır. Toplam yatırımın 2013 yılında %14 ile büyümesi, ardından azalarak 2021 yılında büyümenin %2,1 e düşmesi ve son iki sene %8-9 seviyelerinde olması öngörülmüştür. Tüketim büyümesinin ortalama olarak %3-5 seviyesinde olması, doğrudan yabancı sermaye 13

akışının %7-8 civarında artışı varsayılmıştır. İstihdamın ise senelik %2 büyümesi öngörülmektedir. Mevcut durumda %6 seviyesinde olan yıllık TÜFE artışının azalarak 2023 yılında %3-4 aralığına inmesi beklenmektedir. Cari açığın ise azalarak 2020-2023 yılları arasında pozitif değer sergilemesi beklenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından belirlenen faiz oranları tüm senaryolarda aynı tutulmuştur. Para politikasının senaryolarda hedeflenen mali teşviki destekleyeceği varsayımıyla, faiz oranlarının sadece senaryolarda belirtilen talep değişiklikleri karşısında değişmesine izin verilmiştir. Döviz kurunun şoklardan kaynaklanan talep ve fiyat değişikliklerine tepki vermesine izin verilmiştir. Döviz kuru kaynaklı etki farkını göstermek için tüm senaryoları içeren konsolide senaryo sabit döviz kuruyla da çalıştırılmıştır. BİT harcaması şokları için sağlanan veriler 2013 TL cinsinden verilmiştir. Eğitim senaryoları haricinde, her senaryo üç verimlilik seviyesi versiyonu çalıştırılmıştır: verimlilik etkisi yok, verimlilik etkisi düşük ve verimlilik etkisi yüksek. Aşağıdaki sebeplerden dolayı eğitim senaryolarındaki üretkenlik etkisi dikkate alınmamıştır: 1) Senaryonun unsurları, etkilerin daha geniş olduğu diğer senaryoların aksine sadece bir sektörle, eğitim sektörüyle sınırlı olması 2) Öğrencilerin üretkenlik üzerindeki etkileri çalışan nüfusa katılana kadar hissedilmeyeceğinden, üretkenlik etkisi gecikmeyle görülecek olması 1.2 BİT in ekonominin genelinde yarattığı üretkenlik artışının ının modellenmesi Araştırmalar BİT in büyümenin etkinliği yani verimlilik üzerinde pozitif etkisi olduğunu göstermektedir. Bu konudaki çalışmalardaki yaklaşım ve teknikler değişiklikler gösterdiğinden, üretkenliğin ayarlanması ve BİT in genel verimliliğe ve ekonomik büyümeye etkilerinin belirlenmesinde tüm senaryolarda tutarlı bir yaklaşım kullanılmıştır. Gerçekten de, genişbantın üretkenlik üzerindeki etkisinin, genişbant kullanan uygulamalara bağlı olduğu ve e-ticaretin üretkenlik üzerindeki etkisinin de genişbant gibi sağlayıcı (kolaylaştırıcı) teknolojilere bağlı olduğu söylenebilir. Bazı çalışmaların BİT genelinde ölçtüğü ortalama etki bu sinerjileri dikkate almaktadır 14

Bu yaklaşıma kaynak gösterdiğimiz çalışma BİT Yatırımlarının Ekonomik Büyüme üzerindeki Etkilerinin Ölçülmesi, Kyhuong Vu, 2005 dir. Vu, BİT penetrasyonunu BİT sermayesindeki kişi başına değişim olarak ölçtüğü çalışmada, BİT penetrasyonu ve üretkenlik arasındaki ilişkiyi öngörmüştür. 22 gelişmiş ülke örneklemiyle yapılan çalışmada kişi başına BİT öz sermayesindeki yüzde bir puanlık artışın, GSYH büyüme oranında %0.16 artış sağladığını ortaya koymuştur. 50 gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeden oluşan örneklemle aynı artış oranı %0.10 olarak hesaplanmıştır. Analizlerde, yüksek ve düşük üretkenlik etkisi senaryoları için 0,10-0,16 katsayıları düşük-yüksek aralığı olarak alınmıştır. Üretkenlik ayarlamalarının uygulamaya geçirilmesindeki ilk adım, kişi başına düşen sermayenin tahmin edilmesidir. Daha sonra, senaryodaki kişi başına düşen sermayedeki büyüme ile Oxford un Türkiye ye yönelik taban tahminleri arasındaki fark alınarak yüksek üretkenlik artışı senaryosu için 0.16; düşük üretkenlik artışı senaryosu için 0.10 la artırılmıştır. Senaryoların yatırım seviyeleri ve yöntemleri farklı olduğu için, sermaye üzerindeki etkileri de değişkendir ve bu nedenle üretkenlik etkileri de farklılaşmaktadır. Bu katsayılar modelde toplam faktör üretkenliğinin (TFP) ayarlanmasıyla etki yapmaktadır 2. Uzun vadeli potansiyel GSYH iş gücü, sermaye ve TFP nin bir fonksiyonu olduğu için söz konusu ayarlama GSYH yi ve dolayısıyla diğer bağlı değişkenleri etkilemektedir. 2 Kısa vadede, sonuçlar ya da GSYH talebe göre belirlenmektedir, örn: tüketim, yatırım, net ticaret. Uzun vadede, Oxford Modeli sonuçlara tedarik tarafından bakan bakış açısını, ya da daha açık tabiriyle, iş gücüne, öz sermayeye ve TFP ye dayanan potansiyel GSYH i içermektedir. TFP, büyümeyi etkileyen soyut etkenleri elde etmektedir (Eğitim, teknoloji vb.). Bizim BİT alanındaki yatırımlara yaptığımıza benzer talep şoklarının enflasyon ve faiz oranları üzerinde farklı etkileri vardır ve bu yüzden gerçekleşen GSYH, potansiyel GSYH e bağlıdır 15

2 Makroekonomik Projeksiyon Senaryoları Makroekonomik Projeksiyon kapsamında 5 adet senaryo oluşturulmuş ve senaryoların toplu etkilerinin anlaşılabilmesi için 5 senaryoyu da kapsayan toplam bir senaryo da modelde çalıştırılmıştır. BİT sektörüne dair stratejileri içeren bu senaryoların nitelikli insan kaynağı ve mevzuat olmak üzere 2 adet ortak destekleyicisi bulunmaktadır (Şekil 3). Şekil 3 Makroekonomik model senaryoları 1 Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişim kullanımın yaygınlaşması 2 Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması Senaryolar 3 Eğitimde BİT kullanımı 4 Bölgesel e-ticaret merkezi olunması 5 Potansiyel teşkil eden yazılım sektörleri etrafında kümelenme oluşturulması Destekleyiciler Mevzuat Nitelikli insan kaynağı 16

2.1 Toplam senaryo 2.1.1 Senaryo tanımı Toplam ekonomik etkinin görülebilmesi amacıyla, tüm senaryoların birlikte uygulanarak birleştirildiği bir toplam senaryo oluşturulmuş ve bu senaryo hem döviz kurunun şoklara karşı sabitlendiği ve belirli bir bant altında oynak bırakıldığı iki alt-senaryoda da modellenmiştir. 2.1.2 Model sonuçları Toplam senaryonun, GSYH büyümesi üzerindeki referans seviyeye göre etkileri %0,4 ile %0,8 arasında değişmekte ve üretkenlik etkisiyle beraber artış gösterdiği görülmektedir. Senaryolarda üretkenlik etkisi göz ardı edildiğinde GSYH büyümesinde referans seviyeye göre fark %0,4 olurken, senaryoda düşük üretkenlik etkisi ele alındığında GSYH büyümesindeki fark referans seviyeye göre %0,6 olmaktadır. Referans seviyeye göre en yüksek farklılık, yüksek üretkenlik etkisinin kullanıldığı senaryoda %0,8 ile olmaktadır. GSYH artışı üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda 2023 yılına doğru dengeye gelirken, üretkenlik etkisinin görüldüğü senaryolarda GSYH artışı tahmin aralığının sonunda da devam etmektedir.(şekil 4) 17

Şekil 4 Toplam senaryo GSYH büyümesi Toplam Senaryo: GSYH büyümesi % referans seviyeden fark Üretkenlik etkisi olmadan Yüzde Düşük üretkenlik etkisi Yüzde Yüksek üretkenlik etkisi Yüzde 0.813 0.639 0.432 0.481 0.299 0.354 0.360 0.336 0.357 0.169 0.186 0.195 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi Tüketim senaryodaki şokların dışında istihdam, reel ücretler ve harcamaların çarpan etkisiyle de artış göstermektedir. Üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda tüketim 2022 yılına kadar artış göstermekte ve ardından dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda ise tüketim etkisi daha düşük kalmaktadır, çünkü reel faiz oranlarının daha yüksek olması harcamaların artışını engelleyici bir etki yapmaktadır. 3 Net ticaret dengesi üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda ithalat artışı ihracata göre daha fazla olduğu için veya ihracat miktarı azaldığı için referans seviyeye göre düşük kalmaktadır. Üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda ise tahmin aralığının sonlarında üretkenlikle gelen artan rekabetçilik sayesinde ihracat artışı ithalat artışını geçmektedir. 3 3 GSYH nin bileşenleri (tüketim, yatırım, net ticaret dengesi) ile ilgili detaylı bilgi ektedir. 1

İstihdam tüm senaryolarda referans seviyeye göre yüksek kalmakla beraber etkisi üretkenliğin arttığı senaryolarda daha düşük kalmaktadır. 3 Enflasyon üretkenlikteki artışla beraber düşmektedir, çünkü artan üretkenlikle beraber ekonomi daha fazla talebi karşılayacak kapasiteye sahip olmaktadır. Enflasyon artan ithalatın fiyatları düşüren etkisi nedeniyle üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda da referans senaryonun altındadır. Enflasyon düşüşü üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda tahmin aralığının sonlarına doğru dengeye gelirken, üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda yatırım şoklarının yarattığı kapasite artışından dolayı düşüşün devam ettiği görülmektedir. Şekil 5 Toplam senaryo GSYH üzerindeki yatırım etkisi Toplam Senaryo: Yatırımların GSYH üzerindeki etkisi GSYH etkisi/ yatırım Yatırım Milyon TL GSYH etkisi Milyon TL 88,021 76,792 58,639 27,243 Üretkenlik etkisi olmadan Düşük üretkenlik etkisi Yüksek üretkenlik etkisi 2.2 2.8 3.2 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi 2

Toplam senaryo dâhilinde yapılan devlet, özel sektör ve yabancı sermaye yatırımları dikkate alındığında, GSYH büyüme etkisi üretkenlik etkisine bağlı olarak 58,6-88 milyar TL arasında olmaktadır. 10 senede yapılan toplam yatırım ise 27,2 milyar TL dir. Bu senaryoda GSYH artışı yapılan yatırımların 2,2-3,2 katıdır. (Şekil 5) Şekil 6 Toplam senaryo istihdam etkisi Toplam senaryo istihdam etkisi Toplam senaryo istihdam etkisi Taban senaryo Bin adet çalışan Üretkenlik etkisi olmadan Bin adet çalışan 25,878 1.9% 27,740 30,750 25,896 2.0% 27,783 30,813 Sene 1 Sene 5 Sene 10 Sene 1 Sene 5 Sene 10 Düşük üretkenlik etkisi Bina adet çalışan Yüksek üretkenlik etkisi Bin adet çalışan 25,896 1.9% 27,774 30,785 25,896 1.9% 27,768 30,770 Sene 1 Sene 5 Sene 10 Sene 1 Sene 5 Sene 10 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi 3

2.1.3 Model girdileri Şok uyguladığımız her bir gösterge (örneğin tüketim, yatırım, ihracat ve ithalat) için tutarları toplandık ve toplam değeri modele girdi olarak verdik. Modele girdi olarak verilen değişkenler ve 10 senelik toplam değerleri aşağıdaki gibidir: Doğrudan yabancı yatırım: 2,1 milyar TL Devlet yatırımı: 12,5 milyar TL Özel sektör yatırımı:12,7milyar TL Tüketim:12,9 milyar TL İhracat (ürün): 6,6 milyar TL İhracat (yazılım ve hizmet): 7,2 milyar TL İthalat (ürün): 0,24 milyar TL İhracat (yazılım ve hizmet): 21,7 milyar TL 1

2.2 Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişim kullanımının yaygınlaşması 2.2.1 Senaryo tanımı Türkiye nin bulut bilişim merkezi olması senaryosunda 3 ana hedef bulunmaktadır: Yerel talebi ve uluslararası Türk şirketlerinin talebini karşılayarak ve çok uluslu şirketlerin yedekleme ve afet yönetimini sağlayarak bölgesel veri merkezi olunması Hızlı ve sürekli veri akışına ihtiyaç duyan çok uluslu internet/oyun şirketlerinin Türkiye yi veri merkezi üslerinden biri olarak belirlemesi KOBİ lerin iş yazılımları ve bulut bilişim hizmetleri kullanımının ve KOBİ yazılım üreticilerinin ve bulut sağlayıcılarının desteklenmesi Senaryo sonucunda, 2023 yılında Türkiye de faaliyet gösteren 100-150 milyon TL ciroya sahip ve gelirinin önemli bir kısmını ihracattan kazanan 4-5 veri merkezi hizmet sağlayıcısı firmanın oluşması hedeflenmektedir. Büyümeyi sağlayacak ana etmenler, sürekli ve yüksek veri akışı sağlayan çok uluslu internet şirketlerinin (video, sosyal medya, e-ticaret) Türkiye de yaratacağı talep, KOBİ lerde bulut bilişim penetrasyonunun artması ile oluşacak talep ve kamu bulutu ile oluşacak talep olarak belirlenmiştir. KOBİ lerde bulut bilişim ile birlikte BT kullanımının artmasıyla, KOBİ lere iş yazılımları ve bulut hizmetleri sağlayan firmaların da gelişeceği varsayılmıştır. Bulut bilişim iç pazarını büyütmek ve KOBİ lerde yaygınlaşmasını sağlamak için devletin, ticaret odaları ve özel sektörü de içeren bir ulusal bilgilendirme ve kullanım seferberliği programı oluşturulması kurgulanmıştır. Gerekli yazılım ve hizmetleri sağlayacak nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi, bilgi güvenliği mevzuatının ve uluslararası standartlara uyumu sağlayacak diğer mevzuatların oluşturulması hedeflenmiştir. (Şekil 7) 2

Şekil 7 Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması senaryosu Senaryo 1: Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişim kullanımının yaygınlaşması Senaryo Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması İç talebin iç kaynaklarla karşılanması Uluslararası Türk şirketlerinin tüm verilerinin tutulması Çok uluslu şirketlerin yedekleme ve afet yönetimi gibi taleplerinin karşılaması Sürekli veri akışı sağlayan çok uluslu internet şirketlerinin (video, sosyal medya, oyun, e-ticaret) Türkiye de veri merkezi kurmasının sağlanması KOBİ yazılım kullanımı ve KOBİ yazılım üreticilerinin desteklenmesi BİT kullanımı ile KOBİ lerde üretkenlik artışı Lokal iş yazılım şirketleri ve bulut sağlayıcı şirketlerin iç pazarda gelişmesi Kamuda bulut bilişim yatırımları yapılması Senaryonun destekleyici öğeleri Türkiye de veri merkezi kurulumunu ve bulut bilişimin yaygınlaşmasını desteklemek amacıyla gelişmiş genişbant omurgası ve altyapısı oluşturulması Veri merkezi maliyetlerinin dünyayla rekabetçi seviyeye çekilmesi (örn. enerji, erişim altyapısı maliyetleri) İç pazarı büyütme amaçlı bulut bilişim teknolojisini kullanan KOBİ lere özel teşvik yapıları sağlanması Devlet, ticaret odaları ve özel sektörü de içeren bulut bilişim bilgilendirme ve kullanım seferberliği programının oluşturulması AB veri koruma yönergesinin yeterlilik kıstaslarını karşılayacak düzenlemelerin hayata geçirilmesi İnsan kaynağının bulut bilişim ve veri merkezi hizmetleri için eğitilmesi Bulut bilişim servisleri odaklı Ar-Ge ve inovasyon destekleri sağlanması 2.2.2 Model sonuçları Model sonuçları için üç alt senaryo çalışılmıştır. İlk senaryoda bulut bilişim yatırımlarının ekonomi üzerindeki üretkenlik etkisinin olmadığı varsayılmıştır. İkinci senaryoda düşük bir üretkenlik etkisi, üçüncü senaryoda ise yatırımların ekonominin geneli üzerinde daha yüksek üretkenlik etkisi olması varsayılmıştır. Üretkenlik etkisinin dikkate alınmadığı senaryoda GSYH büyümesinin altıncı seneye doğru %0,05 bir fark yakaladığı ve onuncu senenin sonunda bu farkı koruyarak dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenlik etkilerinin dikkate alındığı senaryolarda ise GSYH deki artışın tahmin aralığında referans seviyeye göre artmaya devam ettiği görülmektedir. Düşük üretkenlik etkisi dikkate alındığında ise GSYH büyümesi referans seviyeye göre 10 uncu senede %0,088, yüksek üretkenlik etkisinde is %0,1 farklılaşmaktadır. 3

Senaryolardaki etkilerin nispeten küçük olması ve talepteki sınırlı artışı yansıtmaktadır. (Şekil 8), Şekil 8 Bölgesel veri merkezi olunması GSYH sonucu Senaryo 1: GSYH büyümesi % referans seviyeden fark Üretkenlik etkisi olmadan Yüzde Düşük üretkenlik etkisi Yüzde Yüksek üretkenlik etkisi Yüzde 0.056 0.088 0.100 0.051 0.043 0.066 0.067 0.032 0.049 0.050 0.035 0.036 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi Tüketim senaryodaki şokların dışında istihdam, reel ücretler ve harcamaların çarpan etkisiyle de artış göstermektedir. Üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda tüketim 2021 yılına kadar artış göstermekte ve ardından dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda ise tüketim etkisi daha düşük kalmaktadır, çünkü reel faiz oranlarının daha yüksek olması harcamaların artışını engelleyici bir etki yapmaktadır. 4 Yatırım şoklar dışında GSYH büyümesi ve artan ihracatın çarpan etkileriyle de artış göstermektedir. Yatırım büyümesi üretkenliğin olduğu senaryolarda daha yüksektir, 4 GSYH nin bileşenleri (tüketim, yatırım, net ticaret dengesi) ile ilgili detaylı bilgi ektedir. 4

çünkü oluşan daha yüksek çarpan etkileri reel faiz oranlarının dengeleyici etkilerini azaltmaktadır. 4 Net ticaret dengesi üretkenlik ile beraber gelişme göstermektedir. Üretkenlik artarken Türk lirası değer kazanmakta ve ihracatın büyümesini ithalata göre azaltmaktadır, ancak çalışan maliyetlerinin düşmesi ülkeyi küresel pazarlarda daha rekabetçi bir konuma getirmektedir. 4 İstihdam referans seviyeye göre daha yüksek olmakla beraber, pozitif etkileri üretkenlikle beraber azalmaktadır. 4 Şekil 9 Senaryo 1 GSYH üzerindeki yatırım etkisi Senaryo 1: Yatırımların GSYH üzerindeki etkisi GSYH etkisi/ yatırım Yatırım Milyon TL GSYH etkisi Milyon TL 11,614 12,235 9,186 3,000 Üretkenlik etkisi olmadan Düşük üretkenlik etkisi Yüksek üretkenlik etkisi 3.1 3.5 4.1 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi Veri merkezi ve bulut bilişim hizmetleri için yapılan devlet, özel sektör ve yabancı sermaye yatırımları dikkate alındığında, BİT sektörü çıktıları ve ekonominin geneli üzerindeki etkiler vasıtasıyla yaratılan GSYH etkisi üretkenlik etkisine bağlı olarak 9,2-5

12,2 milyar TL arasında olmaktadır. 10 senede yapılan toplam yatırım ise 3 milyar TL dir. Bu senaryoda yapılan yatırımların GSYH üzerindeki etkisi 3,1-4,1 katıdır. (Şekil 9) 6

2.2.3 Model girdileri Bulut senaryoları için Türkiye nin referans seviye tahminine aşağıdaki miktarlar eklenmiştir. (1) Devlet yatırımı olarak 1,5 milyar TL, (2) Özel yatırım 600 milyon TL, (3) doğrudan yabancı yatırım 900 milyon TL, (4) tüketim 858 milyon TL, (5) hizmet ihracatı 3,4 milyar TL, (6) hizmet ithalatı için 1 milyar TL ve (7) ürün ithalatı için 1,12 milyar TL. Söz konusu tutarlarla ilgili varsayımlar ve hesaplama yöntemleri aşağıda ifade edildiği gibidir: Şekil 10 Türkiye nin veri merkezi olması senaryosu girdi zamanlamaları Senaryo 1: Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması ve bulut bilişim kullanımının yaygınlaşması Yatırım Zamanlama 2014-2017 yılları arasında 4 sene boyunca eşit miktarlarda ve geri kalan yıllarda amorti edilecek Varsayım 4 yıllık bulut bilişim bilgilendirme programının oluşturulması 2013-2023 toplam miktar Milyon TL Devlet yatırımı 1.500 Doğrudan yabancı yatırım 10 sene boyunca eşit miktarda 2014 senesinden itibaren yabancı veri merkezlerinin kurulması 900 Özel sektör 10 sene boyunca eşit miktarda 2014 senesinden itibaren yerel sektör yatırımı tarafından veri merkezlerinin kurulması 600 Tüketim Özel tüketim 859 2015 yılından 2023 yılına kadar artan miktarda 2015 yılında iç pazarın güçlenmesiyle seneler içinde tüketimin artması 2015 yılından başlayarak 2023 yılına kadar artan miktarda 2015 yılında ihracatın güçlenerek 2023 yılına kadar artması İhracat Hizmet ihracatı 3.422 İthalat Ürün ithalatı 2014-2023 yılları arasında eşit miktarlarda Veri merkezleri ekipmanı kaynaklı ithalatın 2023 yılına kadar devam etmesi 1.125 Hizmet ithalatı 2015 yılından başlayarak 2023 yılına kadar artan miktarda Veri hizmetleri ihracatı kaynaklı ithalatın 2015-2023 yılları arasında ihracata paralel olarak artması 1.027 7

Bulut bilişim hizmetlerini i sağlayacak veri merkezi yatırımları Türkiye nin bölgesel veri merkezi olması senaryosunda 100-150 milyon TL ciroya sahip ihracat da yapan 4-5 şirket yaratılması hedeflenmektedir. Şirketlerin gelirlerinin %10 u kadar yatırım yapmasının kabul edildiği bir durumda özel sektördeki firmaların toplamda senelik 60 milyon TL veri merkezi yatırımı yapması tahmin edilmiştir. Veri merkezlerinin kurulum zamanlamaları ve uluslararası veri merkezi yatırım maliyetleri göz önüne alındığında bu senaryoda Türkiye de senelik toplamda 150 milyon TL ek veri merkezi yatırımı yapılması ve bu yatırımın yarısından fazla bir kısmının çok uluslu firmalardan gelmesi (90 milyon TL) varsayılmıştır Örnek olarak, bulut bilişimde başarısıyla yabancı yatırımcıların ilgisini çeken ve Asya nın bulut merkezi olmayı hedefleyen Singapur incelendiğinde, veri merkezi kuran yabancı yatırımcıların yaklaşık 50-150 milyon dolar arası yatırım yaptığı görülmektedir.[1],[2] Bulut bilişim hizmetlerini geliştirmeye yönelik ülke stratejileri ve yatırımları Bulut bilişim hizmetlerini ülkelerinde geliştirmeyi, yaygınlaştırmayı ve kullanımı sayesinde kamuda BİT maliyetlerini azaltmayı hedefleyen ülkeler incelendiğinde Güney Kore ve Tayvan kapsamlı politik programlarıyla öne çıkmaktadır. Özellikle BİT konusunda başarılı stratejilere imza atmış Güney Kore nüfusu, ekonomik yapısı ve yakın zamanda uygulamaya başladığı bulut bilişim teknolojisini yaygınlaştırmaya yönelik stratejileri ile Türkiye için bu alanda örnek oluşturabilecek bir ülke olarak öne çıkmaktadır. Kore bulut bilişim hizmetlerini geliştirmeye ve kamuyu buluta taşımaya yönelik 500 milyon dolarlık bir bütçe ayırmıştır. Tayvan ise önümüzdeki yıllarda bulut pazarını geliştirmeye yönelik ~740 milyon dolar ayırdığını açıklamıştır.[3] Devlet tarafından yapılacak yatırımları 3 başlıkta incelemek mümkündür: : arz, talep ve koordinasyon. Arz: Bulut hizmetleri sağlayıcıları için gerekli ekosistemi oluşturmak, internet altyapısını geliştirmek, daha yüksek katma değerli hizmetlere yönelebilmek için Ar-Ge desteği sağlamak ve bulut hizmetleri sağlayan firmalara ihracat teşviki vermek. 8

Talep: Kamunun buluta taşınmasını ve bulut hizmetlerinin yaygınlaşmasını sağlamak (G2G, G2B, G2C), özel sektör ve KOBİ ler tarafından bulut kullanımını mali desteklerle (vergi indirimi vb.) teşvik etmek ve bilinirliği artırmak. Koordinasyon: Ülkedeki bulut bilişim hizmetlerinin gelişimini, yaygınlaşmasını ve koordinasyonunu sağlayacak bir yönetim yapısı oluşturmak ve yerel şirketlere özellikle KOBİ lere erişimi artırmak için Bulut Bilişim Tanıtım Ofisi oluşturmak. Tüm bu politikalar dâhilinde programın başladığı ilk 4 yıl içerisinde bulut bilişim için toplamda 500 milyon dolar (900 milyon TL) lık devlet yatırımı varsayılmıştır. Bu miktarın, ulusal bulut bilişim bilgilendirme ve kullanım seferberliği programı dâhilinde 2014-2017 yılları arasında her sene eşit miktarlarda harcanacağı tahmin edilmiştir. 2018 yılından 2023 yılına kadar projenin sürdürülebilirliği için her sene 100 milyon TL daha yatırım yapılması varsayılmıştır. Bulut bilişim iç pazarının büyümesi Mevcut Türkiye bulut bilişim pazarı 90 milyon TL dir ve 2016 yılında da 130-150 milyon TL olacağı tahmin edilmektedir. 2010-2016 yılları arası Türkiye deki bulut bilişim pazarı incelendiğinde yaklaşık %23 lük bir büyüme tahmini olduğu görülmektedir. Aynı dönemde Doğu Avrupa yıllık %18-20 ile büyürken, Batı Avrupa nın yıllık ~%10 ile büyümüştür. Türkiye nin 2016-2023 yılları arasında referans senaryoda büyümesinin yavaşlayarak Doğu ve Batı Avrupa arası bir rakamda (%15) olacağını varsaydığımızda 2023 yılında Türkiye bulut bilişim pazarı 350 milyon dolarlık bir büyüklüğe ulaşmaktadır. Yapılacağı varsayılan çalışmaların olumlu etkisiyle pazarın 2023 yılında % 10 daha büyük olacağı varsayıldığında, 65-70 milyon TL lik ek tüketim etkisi hesaplanmıştır. Oluşacak tüketim etkisinin 2015 yılında başlayıp 2023 yılına kadar artmasıyla toplam 380 milyon TL lik bir ek tüketim rakamına erişilmiştir. Veri merkezi hizmetleri pazarının büyümesi Türkiye de 2012 yılında 165 milyon dolar (295 milyon TL) olan dış kaynak kullanımı ve barındırma veri merkezi hizmetleri ve geçmiş yıllardaki büyümesi göz önüne alındığında 2023 yılında söz konusu pazar 240 milyon dolar (430 milyon TL) büyüklüğe gelmektedir. Veri merkezi hizmetlerinin talep artırıcı faaliyetlere %20 daha 9

büyük olacağı varsayılırsa 10 yılda veri merkezi hizmetlerinin pazarının 476 milyon TL daha büyük olması tahmin edilmektedir. Bölgesel olarak veri merkezi hizmetlerinin sağlanması Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Doğu Avrupa veri merkezi hizmetleri pazarının Türkiye yi dışarıda bırakarak 2017 yılında 2,6 milyar dolar olması tahmin edilmektedir. 2011-2017 yılları arasındaki %5 lik YBBO ile büyüdüğünde 2023 yılında söz konusu pazarın 3,46 milyar dolar (6,2 milyar TL) olması hesaplanmıştır. Türkiye nin 100-150 milyon TL ciroya sahip 4-5 şirketi ve çok uluslu internet/ oyun firmalarının da pazara girmesi ve sağlanan desteklerle bu pazardan %10 pay alması ve 2023 yılında 625 milyon TL ihracat yapması senaryo hedefi olarak belirlenmiştir. Bu hedef, artan ve 2023 yılına doğru doygunluğa ulaşan bir ihracat eğrisiyle 2015-2023 yılları arasında 3,4 milyar TL ihracat rakamına tekabül etmektedir. Kurulan veri merkezleri ve yabancı yatırımcıların doğuracağı ithalat artışı Yerel ve çok uluslu firmalar tarafından yapılacak veri merkezi yatırımlarının %75 inin ithal kaynaklı ürünlerden oluşacağı varsayıldığında 10 senede toplamda 1,12 milyar TL lik ithalat yapılacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu rakama ek olarak, Türkiye den Ortadoğu ve Doğu Avrupa ülkelerine yapılacak veri merkezi hizmetlerinde lisanslama vb. maliyetler sebebiyle %30 luk tutarında bir hizmetin ithal olacak kayda geçileceği varsayılmıştır. Bu durumda, 10 senede yapılacak 3,4 milyar TL hizmet ihracatının %70 katma değer ile 2023 yılına kadar ~1 milyar TL ithalata neden olması beklenmektedir. 10

2.3 Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması 2.3.1 Senaryo tanımı Türkiye nin 2023 yılı için koyduğu genişbant altyapısı hedefleri incelendiğinde her haneye fiber ve genişbant kablosuz erişim şebekelerinin yaygınlaştırılmasının hedeflendiği görülmektedir. Aynı zamanda 14 milyon haneye (mevcut durumdaki hanelerin yaklaşık %80 i) 1000 Mbps hızında fiber internet erişimi sağlanması hedef olarak ifade edilmiştir. Bilgi toplumu stratejisi kapsamında yapılan çalışmalar ve analizlere göre 2013 yılında fiber ve genişbant altyapısının hanelere erişim oranı %90 olarak hesaplanmıştır. Alım gücü analizleriyle farklı internet erişim paketlerine göre hane halklarının alım gücü tahminleri konmuştur. Yapılan yatırımlarla internet paketlerinin fiyatlarının düşme ihtimali göz önüne alınarak 22 TL lik ortalama internet paketiyle hareket edilerek (Günümüzde internet erişim paket ortalaması 32 TL dir.) hane halklarının alım gücü ve erişim oranı %62 olarak hesaplanmıştır. LTE ye geçiş için yapılacak yatırım değeri olası bir geçiş senaryosu için oluşturulmuştur. Operatörlerin baz istasyonu sayıları Mayıs 2013 tarihindeki veriler kullanılarak modele dahil edilmiş ve baz istasyonu bulunan hücre alanlarında yapılacak yatırım dikkate alınarak toplam yatırım rakamı tahmin edilmiştir. Senaryoda söz konusu yatırımların özel sektör tarafından yapılması varsayılmıştır. (Şekil 11) 11

Şekil 11 Türkiye nin yeni nesil genişbant altyapı yatırımları yapması senaryosu Senaryo 2: Türkiye nin geniş çaplı yeni nesil genişbant yatırımları yapması Senaryo Türkiye de BİT alanındaki yenilikçi çözümlerin önünü açacak ve hanelere yüksek hızlı internet götürecek fiber altyapı yatırımlarının özel sektör eliyle yapılması Mobil teknoloji hedefleri için LTE ye geçiş senaryosu yatırım maliyetleri hesaplanması Senaryonun destekleyici öğeleri Yatırımı teşvik edecek ortamın oluşturularak yeni nesil erişim teknolojilerinin rekabeti gözetecek şekilde yaygınlaştırılması İnternet hizmetinin belirli kalite standartlarında sunulmasının takip edilmesi ve kullanıcıya karşı şeffaflığın sağlanması Genişbant internete kullanıcı tarafından olan talebin artırılması 2.3.2 Model sonuçları Fiber ve LTE yatırımları altyapının ortak kullanılabilirliği ve yatırımcı şekillerine göre 2 farklı senaryo altında farklılaşmaktadır. İlk senaryoda fiber altyapının kullanılabilirliği %90 olarak varsayılmıştır, dolayısıyla daha küçük bir yatırım yapılmaktadır. Aynı şekilde, LTE yatırımlarını da 3 operatörün beraber yaptığı düşünüldüğü için daha küçük bir yatırım ele alınmıştır. İkinci senaryoda ise fiber altyapısının ortak kullanılabilirliğinin %70 olduğu ve LTE yatırımları her operatör tarafından ayrı olarak yapıldığı için daha büyük yatırımlar gerekmektedir. 12

Şekil 12 Senaryo 2a GSYH büyümesi Senaryo 2a: GSYH büyümesi % referans seviyeden fark Üretkenlik etkisi olmadan Yüzde Düşük üretkenlik etkisi Yüzde Yüksek üretkenlik etkisi Yüzde 0.265 0.215 0.059 0.103 0.127 0.128 0.065 0.116 0.150 0.069 0.122 0.163 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi İlk senaryoda, altyapı yatırımlarının üretkenliğe olan etkisinin dikkate alınmadığı senaryoda GSYH büyümesinin %0,127 lik farkla 2020 yılında referans seviyeye göre dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenliğe olan olumlu etkiyi dikkate alan senaryolarda ise onuncu yıl itibariyle fark 2-2,5 katına çıkmakta ve tahmin aralığımızda dengeye ulaşmadığı görülmektedir. GSYH büyümesi düşük etki durumunda %0,22 yüksek etki durumunda ise %0,27 referans seviyeden farklılaşmaktadır. (Şekil 12) Tüketim senaryodaki şokların dışında istihdam, reel ücretler ve harcamaların çarpan etkisiyle de artış göstermektedir. Üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda tüketim 2021 yılına kadar artış göstermekte ve ardından dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenlik 13

etkisinin olduğu senaryolarda ise tüketim etkisi daha düşük kalmaktadır, çünkü reel faiz oranlarının daha yüksek olması harcamalardan elde edilen kazançları dengelemektedir. 5 Üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda tahmin aralığının sonlarına doğru ihracat ithalata göre daha fazla büyüme göstermekte ve bu net ticaret dengesinin referans seviyeye göre artış göstermesini sağlamaktadır. İhracattaki artış tahmin aralığının sonunda üretkenlik artışının rekabetçi işgücü maliyetlerine yol açmasından kaynaklanmaktadır. 5 İstihdam üretkenlik artışı ve reel ücretlerin talep artışının istihdam üzerindeki pozitif etkileri azaltması sebebiyle üretkenlik etkisinin olduğu senaryolarda referans seviyenin altında kalmaktadır. 5 5 GSYH nin bileşenleri (tüketim, yatırım, net ticaret dengesi) ile ilgili detaylı bilgi ektedir. 14

Şekil 13 Senaryo 2b sonuçları Senaryo 2b: GSYH büyümesi % referans seviyeden fark Üretkenlik etkisi olmadan Yüzde Düşük üretkenlik etkisi Yüzde Yüksek üretkenlik etkisi Yüzde 0.409 0.309 0.104 0.152 0.162 0.144 0.116 0.174 0.204 0.123 0.186 0.227 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 2016 2018 2020 2023 KAYNAK: Oxford Economics, takım analizi İlk senaryoda, fiber ve LTE yatırımlarının üretkenliğe olan etkisinin dikkate alınmadığı senaryoda GSYH büyümesinin 2020 yılında dengeye geldiği görülmektedir. Üretkenliğe olan olumlu etkiyi dikkate alan senaryolarda ise GSYH büyümesinin artışı tahmin aralığında hala devam etmekte ve onuncu yıl itibariyle fark 3-4 katına çıkmaktadır. GSYH büyümesi düşük etki durumunda %0,31 yüksek etki durumunda ise %0,41 referans seviyeden farklılaşmaktadır.(şekil 13) Yatırım şoklar dışında GSYH büyümesi ve artan ihracatın çarpan etkileriyle de artış göstermektedir. Daha büyük yatırım şoklarının verildiği bu senaryoda yatırımın referans seviyeden farklılaşması 10 uncu yıl itibariyle daha büyük olmaktadır. 6 6 GSYH nin bileşenleri (tüketim, yatırım, net ticaret dengesi) ile ilgili detaylı bilgi ektedir. 15

Net ticaret dengesi üretkenlik etkisinin görüldüğü senaryolarda referans seviyeye göre gelişme göstermektedir, çünkü artan rekabetçilik para biriminin değer kazanması tarafından daha az azaltılmaktadır. Düşük üretkenlik senaryosunda 2018, yüksek üretkenlik senaryosunda ise 2019 yılından itibaren net ticaret dengesinin gelişmeye başladığı görülmektedir. Üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda ise net ticaret dengesi tahmin aralığı boyunca referans seviyenin altında kalmaktadır, çünkü büyüyen GSYH ile para birimi değer kazanmakta ve bu üretkenliğin sağladığı rekabetçilikle dengelenmemektedir. 6 Üretkenlik etkisinin olmadığı senaryoda istihdam tahmin aralığı boyunca referans seviyenin yukarısında kalırken üretkenlik etkisinin görüldüğü senaryolarda ise reel ücret artışlarının talebin istihdam üzerinde yarattığı pozitif etkiyi dengelemesi sonucu referans seviyenin altına düşebilmektedir. Düşük üretkenlik senaryosunda 2022, yüksek üretkenlik senaryosunda ise 2020 yılından itibaren istihdam referans seviyenin altında kalmaktadır. 6 16