"Dr. Cihat Tuna: Bu sistem Dünyada 1900 lü yıllardan beri kullanılmakta ve her geçen gün yapılan PHES yatırımları artırılmaktadır. Dünyada, 25.000 MW güç ile Japonya başta olmak üzere pek çok gelişmiş ülkede toplam 120.000 MW civarında PHES bulunmaktadır. 50.000 MW pompaj güç ise planlama aşamasındadır. Bu sistem komşumuz Bulgaristan dan, Arjantin e kadar uzanan geniş bir coğrafya da yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle turistik bir çok ada ülkesinde gündüz depolanan sudan gece eğlence sektörünün yüksek enerji ihtiyacını karşılamak için bu sistemler kullanılmaktadır." Ülkemizin enerji kaynaklarının potansiyelinin değerlendirilmesinde oldukça etkisi olacağı öngörülen ve akademisyenler tarafından önemli bir alternatif olarak değerlendirilen Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santraller üzerine Dr. Cihat Tuna ile kısa bir söyleşi hazırlayarak okuyucularımızla paylaşmak istedik. Ülkemizin enerji kaynaklarının potansiyelinin değerlendirilmesinde oldukça etkisi olacağı öngörülen ve akademisyenler tarafından önemli bir alternatif olarak değerlendirilen Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santraller üzerine Dr. Cihat Tuna ile kısa bir söyleşi hazırlayarak okuyucularımızla paylaşmak istedik. Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santral i kısaca açıklayarak avantajlarını ve teknik detaylarını kısaca özetleyebilir misiniz? 1 / 6
Dr. Cihat Tuna: Bir çeşit hidroelektrik santral olan pompaj depolamalı HES ler pik güç talebini karşılamak için kullanılmaktadırlar. Bu sistemlerde amaç, güç talebinin düşük olduğu zamanlarda suyu yüksek bir haznede depolamak ve elektrik talebinin yüksek olduğu pik zamanlarda biriktirilen bu su vasıtasıyla güç talebini karşılamaktır. Elektrik enerjisi talebi, ülkelerin gelişmişlik düzeyi, sanayileşmesi gibi faktörlere bağlı olarak anlık dalgalanmalar göstermektedir. Dalgalanan elektrik talebinin sürekli hatta verilen kısmını oluşturan baz yük, doğalgaz, termik ve nükleer santraller tarafından karşılanmaktadır. Baz yük dışında kalan pik yük ihtiyacını karşılamak içinse, kolayca devreye alınıp durdurulabilen ve aynı zamanda kısa bir sürede tam kapasite yüke çıkışa uyum sağlayabilen enerji kaynaklarına ihtiyaç duyulmaktadır. Acil veya ani ihtiyaç durumunda bir doğalgaz santralinin devreye girip sisteme enerji vermesi en erken 4-5 saati bulmakta aynı işlem nükleer santralde 5 gün sürmektedir. Hidroelektrik santraller ise 3-5 dakikada devreye girebilmekte ve ani yükü karşılayabilmektedirler. Dünya da Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santral e olan eğilim nasıl? Ülke veya bölge bazında yorumlayabilir misiniz? Dr. Cihat Tuna: Bu sistem Dünyada 1900 lü yıllardan beri kullanılmakta ve her geçen gün yapılan PHES yatırımları artırılmaktadır. Dünyada, 25.000 MW güç ile Japonya başta olmak üzere pek çok gelişmiş ülkede toplam 120.000 MW civarında PHES bulunmaktadır. 50.000 MW pompaj güç ise planlama aşamasındadır. Bu sistem komşumuz Bulgaristan dan, Arjantin e kadar uzanan geniş bir coğrafya da yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle turistik bir çok ada ülkesinde gündüz depolanan sudan gece eğlence sektörünün yüksek enerji ihtiyacını karşılamak için bu sistemler kullanılmaktadır. Makalelerinizde belirttiğiniz gibi Türkiye bu gelişmenin neresinde olmalı? Geleceğe dönük olarak projeksiyon dışında öngörüleriniz nedir Dr. Cihat Tuna: Maalesef bu yatırım Türkiye de yapılmış değil henüz planlama aşamasında. Hızla gelişip, sanayileşen ülkemizde bu büyümeye paralel olarak artan enerji talebinin bir sonucu olarak günlük pik güç ihtiyacı da hızlı bir şekilde artmaktadır. Talebe bağlı olarak artan pik güç ihtiyacının güvenilir bir şekilde karşılanması için PHES yatırımlarının biran önce yapılması gerekmektedir. Zira 4628 ve 5346 sayılı Kanun kapsamında yapılan ve yapılacak olan depolamasız su kuvveti tesisleri kurulu gücümüzde büyük bir yer tutacaktır. Pik güç faydası olmayan ve sekonder ağırlıklı bu tesislerde üretilen enerji, güç talebinin düşük olduğu saatlerde 2 / 6
tüketilemeyecek ve üretilen enerjinin depolanması da mümkün olmadığından bir enerji kaybı ortaya çıkacaktır. Elektrik olarak depolanamayan bu fazla enerjiyi eğer su cinsinden depolarsak enerjiyi pik saatlere kaydırmış ve böylece elektrik arz güvenliğini de sağlanmış oluruz. Yakın gelecekte kurulu güçten öte anlık puant güç çok daha fazla önem kazanacaktır. Pakistan örneğinde olduğu gibi kurulu güç ülke ihtiyacına yetiyor gözükse de ani güç talebi karşısında ülke enerjisiz kalmaktadır. Daha geçtiğimiz gün ani talep karşısında ülke enerji sistemi 6000 MW açık vermişti. Sonuç olarak hem enerji üretimindeki çeşitliliğimiz artırılmalı hem de pik güce uyum sağlayan, frekans kontrolü yapabilen ve sistem stabilitesi için gerekli olan bu sistemin kısa vadede hayata geçirilmesi ülkemiz sanayisi ve ekonomisi açısından oldukça önemlidir. Yatırım maliyetleri açısından bakılınca sistemi nasıl yorumlarınız, örneğin günlük üretimde avantajlı mıdır, üretici açısından mevcut sisteme göre karı/zararı ortalama nedir, maliyet açısından ciddi giderleri var mıdır? Dr. Cihat Tuna: İlk yatırım maliyetleri klasik hidroelektrik santrallerden çok farklı değil. Pompaj depolamalı santrallerde alt ve üst olmak üzere iki rezervuar mevcut. İnşa maliyetleri yüksek olan bu rezervuarlar için göl, baraj gölü veya deniz gibi doğal biriktirme yapısına sahip kaynaklar kullanılırsa bu yapılar içi ayrı bir inşa faaliyeti ve masrafı da yapılmamış olunacak buda proje toplam maliyetini klasik HES ler ile aynı seviyeye getirecektir. İşletme maliyetleri açısından bakılacak olursa klasik HES lerden farklı olarak suyun üst rezervuara terfi işlemi için harcanacak enerji maliyeti önemli olmaktadır. İşletme maliyetlerinin ana kalemini oluşturan bu masrafı karşılamak için üreticiye puant olmayan zamanlarda ucuz elektrik verilerek ve puant zamanlarda üretilen enerji yüksek fiyatlardan alınarak bu maliyet karşılanmaktadır. Ayrıca uygun yerlerde bu terfi işlemi için rüzgar veya güneş enerjisi sistemleri gibi yenilenebilir hibrid sistemler kullanılarak terfi maliyetleri karşılanmaktadır. Devlet tarafından gerekli destek verilirse ve sistem rüzgar ve güneş enerjisi ile desteklenebilirse yatırımcılar için oldukça uygun olacaktır diye düşünüyorum. Standart HES ile Pompaj Depolamalı HES teknolojisini maliyetler açısından karşılaştırırsak neler diyebiliriz? Dr. Cihat Tuna: Somut bir örnek üzerinden konuşacak olursak; Geliştirdiğim ve ön fizibilitesini 3 / 6
yaptığım 1000 MW gücündeki Hazar Gölü PHES in ilk yatırım maliyeti aynı güçteki klasik bir HES ten çokta farklı değil. Birim fiyatlarla yaklaşık maliyeti 600 Milyon TL civarında çıkmaktadır. Ama burada rezervuar maliyetleri de oldukça etkili olmaktadır. Hazar gölü projesinde alt rezervuar Karakaya Baraj Gölü üst rezervuar ise Keban Baraj Gölü olduğu için buralara ilave bir masraf yapılmayacaktır. Sonuç olarak bu sistemler, klasik HES lerden sadece işletme maliyetleri yönünden farklılıklar taşımaktadır. Pompaj Depolamalı HES geleceğin yatırımı mıdır, buna gerekçeleri belirtebilir misiniz? Dr. Cihat Tuna: Türkiye için kesinlikle geleceğin yatırımıdır. Enerji Bakanlığı yetkilileri de bu konu üzerinde uzun süredir çalışmaktadırlar. Japonlarla yapılan işbirliği sonrası 10 tane pompaj HES in yapımı için çalışmaların devam ettiğini biliyorum. Zira 1 Temmuz 2006 tarihi ile geçtiğimiz hafta sonu yaşadığımız ve 20 Milyon kişinin etkilendiği, sanayi tesislerinin durduğu enerji sıkıntısını ileriki zamanlarda yaşamak istemiyorsak enerji arz ve talebini eşleştirmek amacıyla gelişmiş ülkelerin 100 yıldır kullandığı bu sistemi bir an önce bizde ülke olarak faaliyete geçirmeliyiz. Ülkemizde sanayinin gözbebeği olan ve en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip Marmara Bölgesinin enerji ihtiyacını sadece 1400 MW gücündeki Bursa Doğalgaz santraline bırakmamalıyız. Baz yük sağlayan bu ve benzeri santralleri PHES lerle takviye etmeliyiz. Zaten 2011-2023 projeksiyonunda düşük senaryoda bile 2016 yılından sonra enerji sıkıntısı yaşanacağı öngörülüyor. Daha zaman varken bu yatırımlar devlet tarafından teşvik edilerek ve mevcut prosedür hafifletilerek özel sektöre bırakılmalı ve bir an önce hayata geçirilmelidir. Pompaj Depolamalı HES için gerekli altyapı, uygun teknoloji Türkiye de üretiliyor mu, yerel kaynaklardan yararlanmak mümkün müdür? Dr. Cihat Tuna: Elektro-mekanik teçhizat dahil tüm imalatlar ülkemizde rahatlıkla yapılmaktadır. Enerji Bakanlığı na bağlı TEMSAN türbin-generatör üretimi yapabilmektedir. Burada mevcut HES lerden dolayı bir miktar yoğunluk yaşanmaktadır. Diğer bir alternatif olarak da elektro-mekanik teçhizat yurtdışından ithal edilebilir. 4 / 6
Bu HESlere yönetmelik açısından bakınca neler öngörebilirsiniz? Dr. Cihat Tuna: PHES leri mevcut yönetmelikle yapmak avantajlı olmayacaktır. Bu yatırımları eğer özel sektörün yapması isteniyorsa ilk yatırım maliyeti için devlet desteği, finansman kolaylığı vb. sağlanmalı, işletme maliyetleri içinse üreticiye puant zamanlarda üretilen enerji için yüksek fiyat puant olmayan zamanlar da pompaj işlemi için ucuz elektrik temini gibi kolaylıkların sağlandığı bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. Ekoloji-çevre açısından bakınca olumlu-olumsuz şartları nasıl değerlendirebilirsiniz? Dr. Cihat Tuna: Konu Hidroelektrik santraller olunca bu tartışmalar ülkemizde sıkça yaşanmaktadır. Maalesef bazı sivil toplum örgütlerince konu saptırılmakta ve tamamen HES karşıtlığına çevrilmektedir. HES ler yukarıdaki cevaplardan anlaşılacağı üzere ülkeler için oldukça önemli enerji tesisleridir. Bunlara topyekün karşı çıkmak akıl karı değildir. Ancak bu her yere HES yapılsın da demek değildir. Sit alanları, yerleşim bölgeleri ve özel bazı durumları içeren bölgelerde HES inşa etmek gereksizdir. Dolayısıyla her proje kendi şahsına münhasır özellikler taşımaktadır. Bazı projeler bırakın ekolojik zararı o bölge için hayat kaynağı özelliği bile taşıyabilmektedir. Örneğin geçtiğimiz günlerde açıkladığım ve medyada geniş yer bulan Hazar Gölü PHES projesi en büyük doğal göllerimizden olan ve kuruma-kirlenme tehdidiyle karşı karşıya olan Hazar Gölü ne cansuyu sağlanması yanında 1000 MW güç kapasitesi sahip PHES tesisini de içeren çok amaçlı bir projeydi. O halde her projeyi ayrı düşünüp değerlendirmek daha doğru olacaktır. Kaynak: http://enerjigundemi.com/?p=6543 Dr.Cihat TUNA Fırat Üni.İnş.Müh.Öğr.El. POMPAJ DEPOLAMALI HES - SÖYLEŞİ 5 / 6
6 / 6