TÜRKİYE de ÖZEL SEKTÖR

Transkript

1 TÜRKİYE de ÖZEL SEKTÖR HİDROELEKTRİK YATIRIMLARININ SERÜVENİ N. Nadi BAKIR, İnş.Yük.Müh.

2 BAŞLANGIÇ YID MODELİ 3096 Sayılı Kanun ( ) Bu Kanunlarla İlgili Değişiklikler, Yönetmelikler, Yüksek Yargı Kararlarının Sonuçlanması ( ) 3996 Sayılı Kanun ( ) de İşletmede : 12 İnşa Halinde : 8 Sözleşmeli : 20 Diğer :159

3 YID Modelli Hidroelektrik Santral Projeleri Özet Liste ( ) Gerçekleşme Aşaması Toplam Tesis Sayısı Toplam Kurulu Güç (MW) Üretilecek Enerji (GWh/yıl) İşletmeye Açılan Santrallar İnşa Halindeki Santrallar ,604 Sözleşmesi İmzalanan Projeler (Danıştay onaylı) 20 1,843 6,377 İmzalanma Sürecindeki Projeler (Danıştay onaylı) ,144 Danıştay Görüşü Beklenen Projeler Sözleşme Görüşmeleri Başlamış Projeler (DPT'de) ,236 Değerlendirmedeki Projeler (Makam onaylı) ,816 Revize Fizibilite ve Mali Analiz aşamasındakiler 53 2,736 10,749 Fizibilite Raporu için Süre Verilen Projeler Başvuru Aşamasındaki Projeler 73 2,239 9,257 GENEL TOPLAM : ,124 38,417

4 Haziran-2006 da İŞLETMEDEKİ YID HİDROLİK SANTRALLAR Tesis Krl.Güç Üretim 1. Gönen Gaziler Fethiye Çal Suçatı Kısık Ahiköy I Ahiköy II Sütçüler Dinar II Tesis Krl.Güç Üretim 11. Çayk.Aksu Birecik , Çamlıca Tohma-Med Girl.Mercan Berdan Hasanlar Yamula TOPLAM ,909

5 SUÇATI HES, İLK SSB (RCC) GÖVDELİ BARAJ

6 SERBEST PİYASA 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ( ) Su Kullanım Hakkı Yönetmeliği ( ) Dağıtım Özelleştirmeleri (?.?.????) Lisans Yönetmeliği ( ) 5346 Sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu ( )

7 15 HAZ İTİBARIYLA SU KULLANIM HAKKI ANLAŞMASI ve LİSANS İÇİN HES MÜRACAATLARI Hangi Safhada Adet Kurulu Güç (MW) Üretim (GWh) Toplam Müracaat 233 8,297 32,317 DSI ve EIE Kaynaklı Lisans Değerlendirme 67 2,914 11,866 Projeler (Tablo 2+Tablo 4) Lisans Alanlar 25 1,117 4,631 Toplam Müracaat 486 6,770 20,960 Özel Sektörce Geliştirilen Lisans Değerlendirme 85 1,167 3,522 Projeler (Tablo 3) Lisans Alanlar ,076 Diğer Özel Sektör HES Lisansları ,442 Genel Toplam ,817 54,719 Tüm HES Projeleri Lisans Değerlendirme 152 4,080 15,388 Lisans Alanlar 84 2,190 7,149 İnşaatı Başlamış İşletmede

8 Haziran-2006 da İŞLETMEDEKİ LİSANSLI HİDROLİK SANTRALLAR Tesis Krl.Güç Üretim 1. Birkapılı Pamuk Pamukova Yuk.Mercan Derme-Kap Molu Dodur.I&II Süleymanlı Aşğ.Dalam Bağcı Tesis Krl.Güç Üretim 11. Berek.I&II Eşen II Feslek Murgul Kargılık Hacılar TOPLAM LiSANS SAYISI : 16

9 Haziran-2006 da İNŞA HALİNDEKİ HİDROLİK SANTRALLAR (*) Tesis Krl.Güç Üretim 1. Gökyar Mentaş Koyulhisar Seyrantepe Cansu Kızıldüz Şahmallar Çataloluk Bahçelik Tahta Tesis Krl.Güç Üretim 11. Çaygören Kalealtı Keban Der TOPLAM ,005 LiSANS SAYISI : 13 (*) İlerlemesi % 10 ve Üzerinde Olan Santrallar

10 BİRKAPILI HES, 1010 m DÜŞÜ

11 ERE MUT/DAĞPAZARI İLKÖĞRETİM OKULU

12 ERE MUT/YAPINTI İLKÖĞRETİM OKULU EK BİNASI ve ÇOK AMAÇLI SALONU

13 GAZİPAŞA PROJESİ, ŞAHMALLAR HES ve KIZILDÜZ HES

14 Türkiye nin Cevaplaması Gereken Soru: Enerji Yatırımlarını, Özellikle de Yenilenebilir Enerji ve HES Yatırımlarını Özel Sektör mü Yapmalı? DSİ KURULDUĞUNDAN İTİBAREN GEÇEN 51 YILDA Toplam HES : MW Yılda Ortalama : ~ 200 MW ÖZEL SEKTÖR MÜRACAATLARININ TÜMÜ (15 Haz 2006) Müracaat Sayısı : 757 Kurulu Güç : MW 2000 Yılında Bitirilen HES Yatırımlarının Doğrudan Maliyeti : $ / kw (*) (*) faizler, genel gider, iletim hatları, kamulaştırma, yol relokasyonu, vs hariç İşletmede Olan veya İnşaatına Başlanmış Tesis Sayısı : 34 Bunların Kurulu Gücü : 494 MW Yatırım Maliyeti : Nehir Santralı : $/kw Barajlı : $/kw

15 Türkiye de Hidroelektrik Niye Önemli? Almanya 2000 Yılında Çıkardığı Teşvik Yasasında Rüzgar a 8.9 cent/kwh Gerekçe : Türbin Sanayiini, İhracatı ve İstihdamı Artırmak, Yeni İş Gerçekleşen : 2006 Yılında Türbin Sanayii İstihdamı Kurulu Güç MW Türkiye de Durum Hidroelektrik Santrallar : Yatırım Maliyeti : Nehir Santralı : $/kw Barajlı : $/kw Kapasite Faktörü : % Rüzgar Santralları : Yatırım Maliyeti : $/kw Kapasite Faktörü : % BU TABLOYA GÖRE TÜRKİYE NE YAPMALI?

16 TEŞVİK NASIL OLMALI Nehir Tipi Santrallar için Toplam 486 Adet Müracaat Var Bunların Kurulu Güç, Proje Düşü ve Debisi Gibi Bilgileri Açıklanırsa; İmalat Sektöründe Çalışan Birçok Firmaya Yeni İş İmkanı, Gelişme ve Büyüme İçin Fırsat, İstihdam ve Devlet İçin de İlave Vergi Geliri Yolu Açılacaktır; Çünkü : Türkiye de Bir Hidroelektrik Santralın Tüm Elektro-Mekanik Aksamı ile Kontrol-Kumanda Sistemini Üretebilecek İmalat Altyapısı ve Beceri Mevcuttur. İhtiyaç Duyulan İki Temel Eksiklik; 1. Tasarım (Design) ve Patentli Know-how 2. Üretici Firmalara Finansman Desteği Bilgiler Açıklanırsa ve Finansman için İhtisas Bankalarına Fon Aktarılırsa ; Tip Projeler Geliştirilebilir, Patent Alınabilir HES Yatırımları Daha Ucuz ve Süratle Gerçekleştirilir

17 14,000 Türkiye'de Hidrolik Kurulu Güç ve Elektrik Üretimi 56,000 12,000 48,000 10,000 Kurulu Güç 8,000 Yıllık Üretim 6,000 4,000 40,000 32,000 24,000 16,000 2, K u ru lu Gü ç (M W ) Ü retim (GW h ) 8,000 0

18 250 AVRUPADA HİDROELEKTRİK POTANSİYEL ve FİİLİ ÜRETİM Teknik Potansiyel 42 Ekonomik Potansiyel 1999 Yılı Fiili Üretim TWh/Yıl Türkiye Norveç İsveç İtalya Fransa İspanya İzlanda Avusturya İsviçre Almanya

19 % YILINDAKİ PLANLAMAYA GÖRE TÜRKİYE'DE KAYNAĞA GÖRE ELEKTRİK ÜRETİMİ PROJEKSİYONU ve 2005'te FİİLİ DURUM %60 %50 Hidrolik Yerli Yakıtla Termik İthal Yakıtla Termik %65.0 %55.3 %40 %51.0 %30 %20 %10 %38.5 %33.2 %28.3 %24.6 %24.4 %16.6 %18.4 %24.5 %20.2 % Fiili

20 %40 TOPLAM ELEKTRİK ÜRETİMİNDE PAY %35 %30 %38.5 Türkiye'de Hidrolik AB'de Yenilenebilir %25 %20 %15 %24.6 %22.0 %22.0 %10 %5 %13.9 %16.6 %

21 ÜRETİMDE MEVCUT DURUM ELEKTRİK ÜRETİMİNDE PAYLAR (2004) ÜRETİCİ TWh % ÜRETİCİ TWh % EÜAŞ %38.8 Otoprodüktör %15.8 Bağlı Ortk % 2.7 Serb.Ürt.Şrkl % 1.8_ Özellş.Kaps %3.6 Toplam %100 YID %9.5 YI %24.3 Kamu Knt %82.4 İşletm.H.Dvr %2.6 Reel Sekt %17.6 Mobil Santr %0.9

22 TOPTAN ELEKTRİK FİYATLARI Trakya Ykr / kwh Körfez Ykr / kwh Bedaş 9.59 Ykr / kwh EÜAŞ YID ve YI TETAŞ TEDAŞ 8.27 Ykr / kwh EPDK Toptan Elektrik Fiyatı 8.36 Ykr / kwh (Elektrik Arzının %82.4 ü) Kayseri 8.18 Ykr / kwh Boğaziçi 9.06 Ykr / kwh Meram 9.91 Ykr / kwh

23 TÜRKİYE de KAYIP-KAÇAK TÜRKİYE GENELİ Kentlerde Kayıp - Kaçak Yüzdesi (2004) Bursa %5.0 Bilecik %5.7 İzmir %7.0 Diyarbakır %61.7 Hakkari %67.1 Şırnak %71.1 Mardin %71.6 YIL KAYIP-KAÇAK %23.2 %19.6 %17.4 (?) Kentlerde En Yüksek Kayıp - Kaçak Miktarları (2004) Boğaziçi TWh %19.3 Şanlıurfa TWh %58.3 Diyarbakır TWh %61.7 Mardin TWh %71.6

24 OECD ÜLKELERİ KAYIP-KAÇAK ORANLARI (2002) 13.2% 13.1% 12.0% 9.6% 9.1% 9.1% 9.0% 9.0% 8.8% 8.7% 8.3% 8.2% 7.7% 7.6% 7.2% 6.8% 6.7% 6.6% 6.6% 5.7% 5.2% 5.0% 5.0% 4.7% 4.5% 4.0% 3.6% 3.5% 18.1% 23.2% 25% 20% 15% 10% 5% 0% TÜRKİYE MEKSİKA MACARİSTAN POLONYA YENİ ZELANDA KANADA ÇEK CUMH. İRLANDA İSPANYA İNGİLTERE NORVEÇ İSVEÇ PORTEKİZ YUNANİSTAN FRANSA AVUSTRALYA İSVİÇRE İTALYA DANİMARKA KORE ABD AVUSTURYA İZLANDA JAPONYA ALMANYA BELÇİKA SLOVAKYA HOLLANDA FİNLANDİYA LÜKSEMBURG Kayıp-Kaçak Oranı

25 TÜRKİYE DE HİDROELEKTRİK 1993 te Kurulu Güç : 9,682 MW 2005 te Kurulu Güç : 12,969 MW Bu Hızla; DSİ ce Hesaplanan Kapasiteyi ancak 80 Yılda Bizim Hesapladığımız Kapasiteyi ise 150 Yılda Geliştirebiliriz. TEAŞ Verileri ve Elektrik Üretim Planlama Çalışmasına Göre: 1997 de 2010 da 2020 de Yerli Yakıtla Üretim % 33.2 % 24.4 % 18.4 İthal Yakıtla Üretim % 28.3 % 51.0 % 65.0 Hidroelektrik Üretim % 38.5 % 24.6 % 16.6 AB de Toplam Yeşil Enerji % 13.9 % 22.0 % 22.0

26 AVRUPA ile BAĞLANTI ve YEŞİL ENERJİ DENGESİ Mevcut Bulgaristan Bağlantısı : 1,250 MW (400kV) Planlanan Yunanistan Bağlantısı : 750 MW Bu Bağlantılarla TWh/Yıl Elektrik İhracatı Yapılabilir. AB ÜLKELERİNİN 2010 YILI YEŞİL ENERJİ AÇIĞI : 200 TWh/Yıl (2020 de 300 TWh/Yıl) TÜRKİYE NİN HENÜZ GELİŞTİREMEDİĞİ HİDROELEKTRİK (YEŞİL) KAPASİTESİ : 150 TWh/Yıl (Ekonomik Değeri 9.0 Milyar Dolar)

27 YEŞİL ENERJİ YATIRIM DENGESİ TÜRKİYE DEKİ BAKİYE HİDROELEKTRİK POTANSİYEL 150 TWh / Yıl BU POTANSİYELİ GELİŞTİRMEK İÇİN GEREKEN KAYNAK MİLYAR DOLAR BAĞLANTI ve KAYNAK TRANSFERİ İÇİN ARAÇLAR UCTE ÜYELİĞİ, AB BAĞLANTISININ KAPASİTESİNİ ARTIRMAK KYOTO PROTOKOLU MEKANİZMALARINDAN YARARLANMAK AB de YEŞİL ENERJİ AÇIĞI 2010 da 200 TWh / Yıl 2020 de 300 TWh / Yıl AVRUPA BİRLİĞİNİN BU AÇIĞI KAPATMAK İÇİN YILINA KADAR YAPILACAĞINI TAHMİN ETTİĞİ YATIRIM TUTARI MİLYAR EURO

28 SONUÇ ve ÖNERİLER Türkiye de Liberal Elektrik Piyasasının Gerçek Anlamda Yerleşmesi için Dağıtım Özelleştirmeleri En Kısa Sürede Gerçekleştirilmelidir. Türkiye Yeniden Model Değişikliğine Gitmemelidir. Türkiye nin Elektrik Üretim Stratejisinde Birinci Öncelik Hidroelektrik Potansiyelin Geliştirilmesi Olmalıdır. Küçük ve Mini Hidroelektrik Tesislerin Elektro-Mekanik Aksamı ile Kontrol-Kumanda Sisteminin Türkiye de Geliştirilmesi Teşvik Edilmelidir. Almanya, İspanya ve Danimarka nın Rüzgar için Yaptığını, Türkiye Hem Rüzgar Hem de Küçük Hidrolik Yatırımları İçin Yapmalıdır. Türkiye de Hiçbir Teşvik Olmadan da Yapılabilecek Ekonomik Verimlilikte Birçok Hidroelektrik Tesis Vardır. Hidroelektrik Tesislere Yatırım Yapmayı Arzu Eden Özel Teşebbüsün Önündeki İdari ve Bürokratik Engeller Kaldırılmalı, Yatırım İçin Güven Ortamı Yaratılmalıdır.

29 SONUÇ ve ÖNERİLER Hidroelektrik Başta Olmak Üzere Yeşil Enerjide Arz Fazlası ve AB Ülkelerine Elektrik İhracatı (Özellikle Puant Saatlerde) Hedeflenmelidir. AB Ülkelerine Yeşil Enerji İhracatı için İletim ve Dağıtım AB Standartlarına Getirilmeli (UCTE), Avrupa Bağlantılarının Kapasite ve Kalitesi Artırılmalıdır BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinin Uygulanmasına İlişkin Hazırlanacak Ulusal Bildirim de, Kyoto Protokolu Mekanizmalarından Yararlanabilmek ve Bu Yolla Türkiye nin Hidroelektrik Kapasitesinin Geliştirilmesine Daha Fazla Dış Kaynak ve Dış Finansman Sağlamak En Önemli Hedeflerden Biri Olmalıdır (Bunun İçin Kyoto Protokoluna Taraf Olmak Gerekecektir).

30 AB ÜLKELERİNDE GERÇEKLEŞEN TOPLAM SERA GAZI SALINIMLARI (Baz Yılın Yüzdesi Olarak) AB (15 ülke) Belçika Danimarka Almanya Yunanistan İspanya Fransa Irlanda Italya Luksemburg Hollanda Avusturya Portekiz Finlandiya İsveç Birleşik Krallık ABD Japonya

31 TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ MEVZUATI ELEKTRİK PİYASASI LİSANS YÖNETMELİĞİ Hidroelektrik için Yenilenebilir Tanımı : 50 MW ve Altındaki Nehir Santralları ile Rezervuar Hacmi 100 milyon m 3 veya Rezervuar Alanı 15 km 2 den Küçük Barajlı Santrallar Lisans Alma Bedelinin Yalnızca Yüzde 1 ini Öderler İşletmenin İlk 8 Yılında Yıllık Lisans Bedeli Ödemezler Perakende Lisans Sahipleri Üretilen Elektriği TETTAŞ ın Ortalama Satış Fiyatından (Halen %10 Altında Uygulanıyor) Satın Almak Zorundadır Piyasadan (Toptan) Üretimleri Kadar Elektrik Satın Alabilirler İletim ve/veya Dağıtım Sistemine Bağlantıda Öncelikleri Vardır Dengeleme Birimi Olma Yükümlülüğünden Muaf Tutulurlar

32 TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ MEVZUATI YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINDAN ELEKTRİK ÜRETİMİNİ TEŞVİK KANUNU Hidroelektrik için Yenilenebilir Tanımı : Nehir Santralları ile Rezervuar Alanı 15 km 2 den Küçük Barajlı Santrallar EPDK Yenilenebilir Elektriğe YEK Belgesi Verecektir Perakende Lisans Sahipleri Öncelikle YEK Belgeli Elektrik Üretimini Satın Almak Zorundadır 2011 Sonuna Kadar Perakende Lisans Sahipleri Üretilen Elektriği EPDK nın Tespit Ettiği Bir Yıl Öncenin Toptan Satış Fiyatından Satın Almak Zorundadır. Bakanlar Kurulu Bu Fiyatı En Çok %20 Artırmaya Yetkilidir Orman ve Kamu Arazileri için Yatırım Döneminde Kira ve İzin Bedeli vs. İçin %50 İndirim Uygulanır. Orman Arazilerinden ORKÖY ve Ağaçlandırma Özel Ödenek Gelirleri Alınmaz Müşterek Tesisler İçin DSİ ye Ödenecek Katılım Payları Hesabında İlk Keşif Bedeli En Çok %30 Artırılabilir

33 16.00 OECD Ülkelerinde 2005 Yılı Sanayi Elektrik Fiyatları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) İTALYA JAPONYA TÜRKİYE İRLANDA MACARİSTAN PORTEKİZ AVUSTURYA DANİMARKA SLOVAKYA İSVİÇRE ÇEK CUMH. İNGİLTERE ALMANYA FİNLANDİYA POLONYA MEKSİKA YUNANİSTAN İSPANYA ABD YENİ ZELANDA KORE KANADA FRANSA NORVEÇ AVUSTURALYA Sanayi Elektrik Fiyatı (cent/kwh)

34 30.00 OECD Ülkelerinde 2005 Yılı Konut Elektrik Fiyatları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) DANİMARKA HOLLANDA JAPONYA ALMANYA İTALYA PORTEKİZ İRLANDA AVUSTURYA LÜKSEMBURG İSPANYA MACARİSTAN İNGİLTERE FRANSA İSVİÇRE SLOVAKYA YENİ ZELANDA FİNLANDİYA POLONYA TÜRKİYE YUNANİSTAN ÇEK CUMH. ABD KORE MEKSİKA AVUSTURALYA KANADA NORVEÇ Konut Elektrik Fiyatı (cent/kwh)

35 OECD Ülkelerinde Konut / Sanayi Elektrik Fiyatı Oranları ( Kaynak : IEA Key World Statistics 2005 ) DANİMARKA FRANSA ALMANYA İSPANYA YENİ ZELANDA İNGİLTERE PORTEKİZ AVUSTURYA İRLANDA AVUSTURALYA FİNLANDİYA YUNANİSTAN ABD İSVİÇRE POLONYA NORVEÇ JAPONYA SLOVAKYA MACARİSTAN KORE ÇEK CUMH. KANADA İTALYA TÜRKİYE MEKSİKA Konut / Sanayi Elektrik Fiyat Oranı