SAMSUN LNDE DOAL KAYNAKLARA DAYALI TURZM ARZI VE PLANLANMASI THE TOURISM POTENTIAL BASED ON THE NATURAL RESOURCES AND PLANNING IN SAMSUN Kemalettin AHN * 1 Ali YILMAZ ** 2 Özet Bu çalımanın amacı, Samsun ilinde doal kaynaklara dayalı turizm çekiciliklerini ortaya koymak ve bu çekiciliklerin arzında ortaya çıkan sorunları tespit etmektir. Bu amaca ulamak için 2008 yılında il genelinde gözlemlerde bulunulmutur. Gözlemler sonucu elde edilen bilgiler SWOT analizine tabi tutulmu ve turizmin gelitirilmesine yönelik önerilerde bulunulmutur. Samsun, kıyı turizmi yanında pek çok alternatif turizm çekiciliklerine sahip bir ildir. Dalık-ormanlık alanlar, sulak alanlar, yaylalar, doal manzara ve termal turizm bu çekiciliklerin balıcalarıdır. Bu çekiciliklerin henüz etkili ve planlı bir ekilde turizme kazandırılmamı oluu, bölgede plansız ve yerel ölçekte turizm hareketinin söz konusu oluu temel sorunlar olarak görülmektedir. Sonuç olarak Samsun, alternatif pek çok doal turizm varlıklarına sahip olması ve bilinmesine ramen, bu çekiciliklerin turizme kazandırılmasında eksikler bulunmaktadır. lde turizmin gelimesinde yerel yöneticilere önemli görevler dümektedir. Turizmin gelitirilmesi Samsun ekonomisine önemli katkı salayacaktır. Anahtar Kelimeler: Samsun, Turizm, Doal çekicilikler, Sulak alanlar. Abstract The purpose of this study is to find out the touristic attractions based on natural resources and to tackle with their possible problems in the vicinity of Samsun. To reach this purpose a series of research has been done in the city in 2008. As a consequence of the research, SWOT analysis has been done based on the findings on the research and some possible suggestions have been proposed to develop tourism in the area. Besides coastline tourism (Sea tourism), Samsun potentially offfers a number of alternative touristic attrachions such as highlands, woodlands, plateaus, maintain pastures, wetlands, thermal springs and natural panoramic beaches. The main reason why these attractions have not opened to the full-service of tourism lies behind the bad-planned local touristic movements. In conclusion, to solve the possible problems before the alternative tourism and to gain the attractions for tourism around the city, both national (govermental) and local (Municipal) authorities should use their initiatives to highlight the tourism-potentials in the area. Thus, the initiative movements will contribute much to economy in the viciniy of Samsun. Key Words: Samsun, Tourism, Natural attractions, Wetlands. * 1 Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öretim Üyesi, Samsun. ** 2 Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öretim Üyesi, Samsun.
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 219 Giri Günümüzde turizm endüstrisi, dünya ekonomisinde en geni i alanına sahip, kıyı bölgeleri boyunca younlaan en büyük ticaret sektörü olmutur (Nelson and Botterill 2002).Türkiye de yaygın olan kıyı turizmi yanında alternatif turizm ekilleri de giderek gelimektedir. Doal kaynaklara dayalı turizm çekicilikleri alternatif turizmin önemli bir parçasını oluturmaktadır. Dünyada olduu gibi, Türkiye de yaban yaamı ve doal manzaraları görmek, buralarda tatil yapmak dinlenmek, rekreasyon faaliyetinde bulunmak eklinde doal turizm çekiciliklerine ilgi giderek artmaktadır. ehirlerin özellikle büyük ehirlerin yakınlarındaki bu tür doal çekicilikler, klimatik özellikleri ve bitki örtüsü, su kaynakları, manzara ve kırsal yaam tarzıyla ziyaretçileri kendine çekmektedir. Dier taraftan, günümüzde turizm, yerlemelerin kalkındırılmasında önemli bir fırsat olarak görülmektedir. Corafi aratırmalar turizme çeitli yollardan katkıda bulunmaktadır. Bir mekândaki çeitli corafi kaynakların (kıyılar, dalar, kırsal alanlar, tarihî yerler, ehir alanları vb.) turizm açısından belirlenmesi ve deerlendirilmesi bunların baında gelmektedir (Özgüç; 2007). Bu corafi kaynakların, turizmin gelitirilmesinde temel oluturabilecei fonksiyonel turizm bölgelerini belirleyen ve analiz eden corafi aratırmalar turizm çalımalarına temel oluturabilecektir. Türkiye nin deiik yörelerinde doal çevre koullarına balı turizm potansiyelini konu alan çalımalar bulunmaktadır. Birkaç örnek vermek gerekirse Tuncel ve Doaner in bir aratırmasında (1989), Orta Karadeniz Bölümünde yer alan Amasya ve yakın çevresinde doal turizm varlıklarına deinilmi ve yöre turizminde bu kaynakların önemine dikkat çekilmitir. Gürgen (1998) aratırma projesi olarak ele alınan aratırmasında Ordu-Giresun Çevresinde Doal Ortam Koullarına balı pek çok alternatif turizm olanakları olduunu belirtmektedir. ahin ve Uzun (2000), Vezirköprü Yöresinin Doal Turistik Çekicilikleri, adlı çalımalarında, Vezirköprü yöresinin sahip olduu doal ve beeri kaynaklı turistik çekiciliklerine deinilmekte, özellikle Kunduz da ve orman ekosisteminin turizm açısından önemine vurgu yapılmaktadır. Irtem ve ark. (2005) ise Edremit Körfezi kıyılarında ticari aktiviteler ile turizm arasındaki var olan zıtlıklar üzerine odaklanan kıyı kuaı sorunlarına deinmektedir. Kıyı kuaının youn kentleme ve nüfus baskısı altında olduunu vurgulamaktadır. Samsun da genelde doal kaynaklara dayalı turizmin arzu edilen seviyede olmadıı görüü yaygın durumdadır. Bu varsayıma dayalı görüü analiz etmek, doal kaynaklı turizm çekiciliklerini ortaya koymak, bugüne kadar ilin turizmden aldıı payın düük seviyede kalmasının muhtemel nedenlerini belirlemek, doal turizm varlıklarının ekonomiye geri dönüümü sürecinde karılaılan sorunları tespit etmek ve sorunlara ait çözüm önerileri gelitirmek bu çalımanın esas amacını oluturmaktır. Samsun ilinin turistik çekiciliklerini genel ana hatlarıyla ortaya koymak, ziyaretçilerin dikkatlerini çekmek ve karar vericilere yardımcı olmak çalımanın dier amacını tekil etmektedir. Materyal ve Yöntem Bu çalıma, Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlanması adını taımaktadır. Çalımanın gerçekletirilmesinde konu ile ilgili literatür taramaları yapılmı ve 2008 yılının deiik dönemlerinde arazi gözlem-incelemelerinde
220 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ bulunulmutur. Arazi gözlemleri sonucu elde edilen bilgiler SWOT/GZFT analizi uygulanarak çalıma alanının turizm açısından güçlü, zayıf, fırsatlar ve tehditler yönünden deerlendirilmesi ortaya konulmutur. Çalıma Alanı Samsun, Türkiye nin kuzeyinde, 35 25'ile 37 10'dou boylamları ve 40 50'ile 41 44'kuzey enlemleri arasında yer almakta; Orta Karadeniz Bölümünde 9.759 km 2 lik yüzölçümü ve 1.209.137 kiilik nüfusu ile Ülkemizin büyük illerinden biri durumundadır (ekil 1). l toprakları Tokat, Amasya, Çorum, Sinop illeriyle çevrili olup; kuzeyini Karadeniz sınırlandırmaktadır. l topraklarının yer ekillerine göre daılımı; dalık alanlar % 44,9; platolar % 37,2; ovalar %17,9 olarak bulunmutur. Karadeniz kıyıları ile kıyı ardı yörelerini ve ç Anadolu Bölgesi yörelerini birbirine balayan önemli ulaım yolları (kara ve demiryolu) il toprakları içinden geçmekte; liman tesisleri ve uluslar arası nitelikte havayolu balantıları ile petrol ve doal gaz boru hattı stratejik önem taımaktadır. lin karayolu dıında deniz, hava ve demiryolu balantıları, özellikle turizm etkinlikleri bakımından ulaımın en önemli fonksiyonu olan eriilebilirliini olumlu kılmaktadır. ekil 1. Çalıma alanının yeri
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 221 Samsun linin Doal Kaynaklara Dayanan Turizm Arzı: Çekicilikler Turistlerin bir alana yönelik ziyaret etme isteini douran çekicilikler, turizmin yer seçiminde rol oynayan corafi kaynaklardır. Yörelerin turizm potansiyelleri fiziki ve beeri corafya özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bunlar içinde doal kaynaklara dayalı turizm çekicilikleri, temelde yeryüzü ekilleri (jeomorfolojik özellikler), iklim (klimatik kaynaklar), sular, yaban hayatı, doal manzara ve bitki örtüsü ile ilgili konulardır. Samsun linin doal özelliklerinden kaynaklanan balıca çekicilikleri, kıyı boyu doal plajları ve denizi, Kızılırmak ve Yeilırmak delta ovaları üzerindeki lagün gölleri, sulak alanları, dalık alanlar üzerindeki ormanları, yüksek platolar üzerindeki yaylaları, manzara güzellikleri, sıcak su kaynakları (kaplıcaları) olarak sayılabilir (ekil 2). Samsun un doal kaynaklara dayalı turistik çekicilikleri belirli balıklar altında aaıda ele alınmaktadır. Klimatik Kaynaklar Bir yerin klimatik özellikleri, turizme dorudan ve dolaylı olarak etkilerde bulunmakta ve turizmin gelimesinde önemli rol oynamaktadır. Turizmde iklim, kıyı turizmi, kı turizmi ve yayla turizmi gibi bir turizm faaliyeti ile birlikte ele alınmakla birlikte, aslında iklim bir tatil destinasyonu için balı baına çekicilik oluturabilmektedir (Özgüç, 2007). Turistler tatil için gittikleri yerin iklim artlarında fiziksel bir rahatlık hissetmek istemektedir. Samsun, Karadeniz Bölgesi kıyı boyu ve kıyı yakını yöreler için, Karadeniz etkili nemli, ılıman bir iklim tipi olarak tanımlanan (Niancı, 2002) iklim bölgesinde yer almaktadır. Samsun kıyı kuaı, Karadeniz etkili nemli ılıman iklim tipinin egemen olduu, yıllık sıcaklık ortalamasının 14,2 o C ve yıl içinde düük sıcaklık amplitüdü ile sıcaklık deimelerinin fazla olmadıı bir kıyı yöresidir. Samsun, Karadeniz bölgesinin dier kıyı yörelerine göre nispeten azalan yaılara ramen (700 mm) Türkiye ortalamasına göre bol yaılı ve her mevsim az-çok düzenli yaı daılıı ile karakteristiktir. Kıyı boyu ve kıyı yakını yöreler için hüküm süren iklim özellikleri, iç kısımlara gidildikçe önemli deiiklie uramakta; yaz kuraklıı daha uzun, kı soukları düzenli ve daha etkili olmaktadır. ç kesimlerin yüksek plato ve dalık alanlarında yaz ayları daha kısa ve nemli, kı mevsimi daha uzun ve souk geçmektedir.
222 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ ekil 2. Samsun ilinde doal kaynaklara dayalı turizm çekiciliklerinin daılıı. Samsun, yıl içinde yaı miktarı deimekle birlikte, her mevsim yaı almaktadır. Yaı, bulutlulukla birlikte özellikle kıyı turizmini etkileyen bir faktördür. Samsunda denize girme ve günelenme mevsimi olan Temmuz (31.3 mm.) Austos (31.5 mm.) aylarında yaılar kaydedilmektedir. Samsun da ortalama (42 yıllık) yaılı gün sayısı (yaıın 0.1 olduu günler sayısı) Temmuz da 5.8 ve Austos ta 6.2 gün olarak belirlenmitir. Bulutlu gün sayısı ise, uzun yıllık ortalamalara göre (42 yıllık) Temmuz ve Austos aylarında 19 gün olmak üzere toplam 38 gün olarak belirlenmitir. Bu aylarda kapalı gün sayısı ise sırasıyla 2.9 ve 3.2 gündür (Çizelge 1).
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 223 Çizelge 1. Samsun da aylara göre ortalama sıcaklık, nem ve yaıın daılıı. Aylar Ortalama sıcaklık ( o C ) En yüksek sıcaklık ortalaması ( o C ) Yaı (mm) Nispi nem (%) Kapalı günler 8,1-10 Yaı 0.1 olduu günler sayısı En hızlı rüzgar yönü ve hızı (m/sec) Ocak 6.9 10.5 58.4 68.0 15.7 13.8 SSE 26.8 ubat 6.6 10.5 48.8 70.4 14.8 14.0 SW 25.2 Mart 7.8 11.4 52.7 75.8 16.8 15.6 NW 31.2 Nisan 11.1 15.0 58.3 79.5 13.8 12.4 WNW 25.8 Mayıs 15.3 18.5 50.6 80.5 10.4 12.7 NNW 22.8 Haziran 20.0 23.0 47.9 76.3 4.2 8.4 NW 25.5 Temmuz 23.1 26.0 31.3 73.4 2.9 5.8 NNW 15.8 Austos 23.2 26.4 31.5 73.7 3.2 6.2 NNW 24.4 Eylül 19.8 23.5 50.9 74.7 6.0 9.4 NW 21.9 Ekim 15.9 19.9 87.4 75.8 8.8 11.2 NNW 19 Kasım 11.9 16.3 78.6 70.4 11.9 11.8 NNE 20.9 Aralık 8.9 12.9 78.3 66.8 14.0 12.4 SSE 28.8 YILLIK 72.0 122.6 133.8 NW 31.2 Kaynak: Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meteoroloji Bülteni, Ankara-1974. Samsun da nispi nem deeri yıl boyu yüksektir. Özellikle yaz aylarında yüksek sıcaklıkla birlikte yüksek nem, insanların kendilerini rahatsız hissetmelerine neden olmaktadır. Samsun da deniz mevsiminde kuzey sektörlü rüzgârlar hâkimdir (ekil 3). Uzun yıllık rasat süresine göre (21 yıllık), temmuz ayında kuzey sektörlü rüzgârın esme sayısı toplamı %63 ile ilk sırada gelmektedir. Kuzey sektörü %26 ile güney sektörü takip etmektedir. Dou ve batı sektörü toplamı ise ancak %11 dir. Austos ayında kuzey sektörün payı %67, güney sektörün payı ise %24 dür. Aynı rasat süresine göre (21 yıllık) kuzey sektör içinde kuzey yönlü rüzgârın esme sayısı toplamı temmuz ayında 375 ve austos ayında ise 395 tir. Bu deerlerle kuzey yön, rüzgarın esme frekansına göre ilk sırada gelmektedir. Kuzey yönünü, temmuz ayında 350 ve austos ayında 311 esme sayısı
224 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ toplamına göre kuzeybatı takip etmektedir. Kuzey sektörlü hızlı rüzgârların denizin dalgalı olmasına yol açarak denizden yararlanmayı kısıtlamasıyla önemi bulunmaktadır. Temmuz Austos N 400 N 400 NW 300 NE NW 300 NE 200 200 100 100 W 0 E W 0 E SW SE SW SE S S ekil 3. Uzun yıllık ortalamalara göre (21 yıllık) Samsun da deniz mevsiminde (Temmuz-Austos) rüzgâr frekans gülü. Turistin seçtii faaliyet ne olursa olsun tatil, günlük hava koulları elverili ise yapılan aktivite verimli olacaktır. Turistler ziyaret ettikleri yerlerde yapacakları turizm faaliyetleri için uygun hava koullarını garanti altına almak isterler (Özgüç, 2007). Aynı aratırmacı, turizm sezonu dıındaki günlerde hüküm süren hava koullarının nasıl olduu turistleri pek fazla ilgilendirmediini, bu nedenle iklim-turizm ilikisinde, güne ııı, bulutlu günler ve yaı gibi unsurların yıllık toplam deerlerinden çok turizm sezonu boyunca etki derecesinin daha önemli olduunu vurgulamaktadır. Samsun un klimatik özelliklerine turizme kaynak oluturmaları açısından bakılacak olursa, kıyı boyu ve kıyı yakını yörelerde hava neminin yüksek olması, yıl içinde sisli-puslu ve bulutlu günler sayısının fazla olması, bir bakıma günelenmenin az olması, dier taraftan kı günlerinde insanın fizyolojik sıcaklık algılamasının daha düük olacaı anlamına gelecektir. Buna karılık yaz günlerinin sıcak ve fazla nemli oluu havanın boucu-sıcak olarak algılanmasına neden olacaktır. Bu durum kıyı-deniz turizmini olumsuz etkilemektedir. Samsun kıyıya balı kaynaklar ve deniz açısından kıyı turizmi için uygun artlara sahip olmakla birlikte, klimatik elemanlar, günelenme ve denize girmeyi olumsuz etkilemekte ve sınırlandırmaktadır. Bu durum, kıyı turizminin yerel ve bölgesel ölçekte kalmasına yol açmakta, Türkiye nin güney ve batı kıyılarındaki gibi ulusal ve uluslar arası düzeyde çekicilik oluturmasını engellemektedir. ç kesimlerdeki yüksek plato ve dalık alanlarda ise düük hava nemi, daha serin ve güneli yaz günleri yaanmakta; yayla turizmi için uygun iklim koullarını meydana getirmektedir. ç kesimlerdeki yükseklikler aynı zamanda kı turizmi bakımından da potansiyel oluturmaktadır. Kılar daha uzun süreli ve kar örtüsü üzerinde kayak spor
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 225 alanları ile yayla turizmi/da turizmi veya kı turizmi potansiyel alanları oluturmaktadır (Örn. Ladik-Akda ve Vezirköprü-Kunduz ormanları). Kıyıyla Balantılı Kaynaklar ve Deniz Karadeniz ile kıyı uzunluu yaklaık 213 km yi bulan Samsun ilinde kesintili de olsa douda Terme den batıda Yakakent'e kadar uzanan sahil eridinde geni doal plajlar alanları yer almaktadır. Bu uzun sahil eridinde, Samsun un dousundaki Terme, Çaramba ve Tekkeköy ilçeleri sahilleri yanı sıra kıyı turizmi daha çok Samsun un batısındaki sahillerinde younluk kazanmaktadır. Bu kesimde Atakum, Atakent, Kurupelit, Çatalçam, ncesu, Dereköy, Taflan, Erenköy, Engiz, Muta, Yakakent ve Geyikkoan sahillerinde geni kumsallara sahip plaj alanları yer almaktadır (Foto 1). Plaj alanlarına kıyı boyunca uzanan Samsun-Ordu ve Samsun-Sinop karayolları ile eriilebilmektedir. Yerel halka ait yazlık evlerin yanı sıra, bazı plaj alanlarında kamp yerleri çeitli büyüklükte konaklama tesisleri yer almaktadır. (A) Foto 1. Samsun plajlarından görünü. A)Atakum ve B) ncesu kumsallarından bir görünü. Kuzeybatıya bakı. (B) Samsun kumsallarını besleyen esas kaynak, Kızılırmak ve Yeilırmak bata olmak üzere dier dereler tarafından getirilen malzemelerdir. Kıyı boyundaki kumsalların oluumunda iklim deimelerinin önemli bir yeri olduu paleoklimatik çalımalarla ortaya konulmutur. Kıyıların jeomorfolojik geliimlerinde Pre-Holosen olaylar ile Post-Glasyal deniz seviyesindeki yükselmeler belirleyici olmutur. Samsun kumlu kumsallarında kum çapları 0,0625 mm ve 1 mm arasında deimektedir (ahin 2005). Kıyı boyunca kilometrelerce uzanan Samsun kumsalları, kum tane nitelikleri bakımından kıyı turizmine oldukça uygun özellikler göstermektedir. Bununla birlikte, klimatik kaynaklar bölümünde de deinildii gibi, Samsun da deniz mevsimi kısa olup (2 ay), sıcak yaz günleri ise kısa süreli saanak yaılı hava
226 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ durumlarıyla kesintiye uramaktadır. Ayrıca yaz aylarında hâkim olan kuzey sektörlü rüzgârlar denizin dalgalı oluuna yol açmaktadır. Rüzgar hızının arttıı günlerde dalgaların kıyı sı deniz tabanındaki (yüzme alanı) kumları karıtırmasıyla denizin bulanık görünüm almasına neden olmaktadır. Bu durum kıyı deniz sularından yararlanmayı kısıtlamaktadır. Samsun kıyılarında yaz aylarında denizden yararlananların çounu kıyıda yazlık evi olan yerel halk ve yakın çevre il ve ilçelerden gelenler oluturmaktadır.. Manzara ve Doal Yaam Kaynakları Samsun ili arazisinde, kıyılar, kıyı boyu ve vadi tabanı düzlükleri, delta ovaları, az eimli yamaçlar, plato düzlükleri, akarsu vadileri ve dalık alanlar gibi çeitli jeomorfolojik üniteler ile deniz, orman, lagün gölü, sazlık, bataklık vb. fiziki unsurlar bulunmaktadır. Söz konusu fiziki ortam koulları içinde çok sayıda manzara ve doal yaam alanı olarak çekicilikler bulunmaktadır. Kıyıda delta ovası, güneyde alçak plato düzlükleriyle sınırlanmaktadır. Bu düzlükler 600 800 metreye varan yükseklikleriyle Kuzey Anadolu Daları nın ilk sırasını oluturmaktadır. Plato düzlükleri gerisinde ortalama yükseltilerinin 1000 1500 metre arasında olduu dalar yer almaktadır. Kıyı gerisinde kıyıya kout uzanan ilk dalık kütleler (Canik Daları) arasında farklı yöreler (Kavak, Asarcık dolayları) ya da gerisinde tektonik birer depresyon sahası görünümündeki yerler bulunmaktadır (Vezirköprü, Havza, Ladik dolayları). Kıvrımlı-kırıklı yapı ekillerine yer veren Kuzey Anadolu dalık alanı içinde bu kıyı ardı depresyon sahaları birbirinden belirgin eiklerle ayrılmı, akarsularla yer yer derince yarılmı bulunmaktadır. Kızılırmak ve Yeilırmak ın sularının Karadeniz e ulatıı aız kesimlerinde getirilen malzemelerin biriktirilmesiyle delta ovaları, kıyıdan itibaren çok sayıda delta set gölleri (lagün), sazlık bataklık alanlar ve kıyı kumsalları bulunmaktadır. Körfez ve koyların önünde gelien kıyı dilleri, zamanla bu deniz girintilerinin bir kısmının deniz ile balantısının kesilmesiyle kara içinde oluan göller olarak bilinen lagünlere, alçak kıyılar önünde rastlanmaktadır. Denize yakın kesimlerde biriktirme ekillerinden olan lagün gölleri sulak ekosistemler olarak önem taımaktadır. Kızılırmak deltasında irili ufaklı çok sayıda göl bulunmaktadır. Bu alan Türkiye nin en önemli sulak alanlarından biridir. Biyolojik çeitlilik bakımından son derece zengin olan delta sulak alanları, barındırdıı ku türleriyle de dikkati çekmektedir. Türkiye nin sayılı subasar ormanlarından biri olan Yörükler Galeriç Ormanı, dinlenme, piknik yapma, manzara seyretme ve doa yürüyüleri için önemli bir çekiciliktir. Kızılırmak deltası, doal özellikleri büyük ölçüde korunabilmi Türkiye nin ender sulak alanlarından biridir. Delta ve yakın çevresi deniz, akarsu, göl, bataklık, sazlık, çayır, mera, kumsal ve tarım ekosistemleri ile fundalık-aaçcık ve orman formasyon alanları gibi ekolojik önemi bulunan önemli mekanlardan biridir. Her bir ekosistemdeki nitelikler bu yörede eine ender rastlanır biyolojik çeitliliin (biodiversity) olumasına yol açmıtır. Yeilırmak deltasının deniz kıyısına yakın kesimlerinde Simenit/Simenlik, Akgöl, Kargalı ve Dumanlı Göl gibi lagün gölleri yer almaktadır. Çevreleri sazlık olan bu göller, su ürünleri bakımından da zengindir. Her iki delta ovasında yer alan lagün göllerinin çounluu Yeilırmak ve Kızılırmak ın dousunda yer almaktadır. Sahanın konumu, genel atmosfer sirkülasyonuna balı gelien genel rüzgarlar ile lokal rüzgarların esi yönleri ve sıklıkları bu oluumda
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 227 etkili olan klimatik faktörlerdendir. Nitekim sahada yıl içinde hakim rüzgar sektörü kuzey olup, bu sektör içinde NW yönü, önemli bir paya sahiptir. akarsuyun denize ulatıı kesimde, akarsularca getirilen malzemelerin NW yönlü rüzgarların ve buna balı olarak gelien yüzey akıntılarının etkisiyle douya doru taınmasının önemli payı olmalıdır. Vezirköprü de yer alan Kızılırmak ın oluturduu ahinkaya yarma vadisi ile Akçay ın oluturduu Kayalı boazı da sunduu doal manzara açısından Samsun turizm envanterinde yer alan önemli doal turistik çekiciliklerdendir. Yayla Turizmi, Da Turizmi ve Kı Sporları Turizmi Kıyıdan iç kesimlere doru kıyı gerisindeki Canik Dalarının güneyinde tektonik oluumlu depresyon sahalarından sonra Kunduz Daları (1783 m.). Tavan Daı (1901m.) ve Akda (2061 m.) gibi ikinci bir kütlevi dalık ve ormanlık alanlara geçilmektedir. Yayla, da turizmi ve kı sporlarına uygun özellikler taıyan bu alanlarda eskiden beri yerel ölçekte var olan turizm ve rekreasyon hareketleri giderek younlamaktadır. Bunlardan Kunduz Daları ve kunduz ormanları önemli bir çekiciliktir. Kunduz ormanlarında ine yapraklı ve geni yapraklı orman formasyonları geni yayılı gösterirler. Kunduz ormanları (Vezirköprü), serin orman havasıyla, yaz aylarının sıcakbunaltıcı havasından kurtulmak isteyen, yerli ve yabancı ziyaretçilerin urak yeridir. Kunduz yaylaları, orman dokusuyla iç içe olması ve da-orman ekosistemlerinin tipik özelliklerini bünyesinde barındırmasıyla ilgi çekmektedir. Yaban hayatı, geyik üretme çiftlikleri, yaz ve kıın doal manzarası, konaklama tesisiyle çeitli rekreasyon ve tatil imkanı sunan Kunduz ormanları, her mevsim belirli sayıda ziyaretçiyi kendine çekmektedir. Burası yayla turizminin yanı sıra, doa yürüyüleri (trekking), bisiklete binme, piknik yapma, doa incelemeleri ve kamp yapma gibi rekreasyon faaliyetlerine uygun ortamlara sahiptir.. Kunduz ormanları tesislerine asfalt karayoluyla kolayca ulaılmaktadır. Bölgedeki letme tesisleri yaz kı gelenlerin dinlenme ve konaklama ihtiyacını karılamaktadır. Kunduz ormanlarında her yıl haziran ayında geleneksel yayla enlikleri de yapılmaktadır. Samsun ehri güneyinde yer alan Akda (Ladik), yayla ve orman alanlarıyla önemli çekicilik oluturmaktadır. Akda (Ladik) yöresinin sahip olduu yazın serin-kuru iklimi, kıyı kesiminin nemli-boucu ikliminden kurtulmak isteyenler için fırsatlar sunmaktadır. Yayla sahaları, yayla turizmi yanı sıra çim kayaı, yamaç paraütü ve kampçılık için elverili alanlara sahiptir. Akda da kı aylarında yaan yaıların önemli bir kesiminin kar eklinde dümesi, ekim-nisan arası gibi uzun bir dönem karın yerde kalması gibi klimatik ve toporafik faktörler burasının kı turizmine uygun doal ortamları sunmaktadır. Akda da gerekli yatırımlar yapılması durumunda bölge ve ülke geneline hitap edebilecek potansiyel bulunmaktadır. Yazın çim kayaı yapılması için elverili doal koullara sahip bulunan Akda da 1997 yılından bu yana yayla enlikleri düzenlenmektedir. Amasya - Samsun sınırları arasında yer alan ve pek fazla tanıtımının yapılmadıı Tavan Daı ormanlık alanları da, sahip olduu da-orman ekosistem özellikleriyle doal bir mekan ünitesidir. Buralara Merzifon (Amasya) ve Vezirköprü (Samsun) ye idari olarak balı çevre köyler için yaz aylarında dikey yönlü yaylacılık faaliyetinde bulunulmaktadır. Tavan Daı ve ormanlık sahasına son yıllarda yazlık konutlarının yapımına balanması, gelecekte buraların muhtemel tercih edilecek yerler arasında olacaının iaretleri sayılabilir.
228 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ Jeotermal Sahalar ve Kaplıca Turizmi, Sıcak Su Kaynakları ve Kaplıca Turizmi Samsun da kıyı gerisinde yer alan Havza ve Lâdik yörelerinden geçen tektonik fay hatları (KAF) üzerinde bulunan sıcak su kaynakları kaplıca turizmi için potansiyel oluturmaktadır. Bunlardan Havza Kaplıcaları, eskiden beri bölgenin kaplıca turizmi salık merkezi durumundadır. Su sıcaklıı 49.8 C olan kaplıca suyunun, kan, cilt, sinir, kadın hastalıkları, bronit ve mide hastalıklarına iyi geldii yetkililerce belirtilmektedir. Samsun a yaklaık bir saatlik mesafedeki Havza ilçe merkezinde bulunan kaplıcalara, Samsun-Ankara karayoluyla kolayca ulaılmaktadır. Kaplıca alanında konaklama için otel, motel ve pansiyonlar bulunmaktadır. Kaplıcaya Samsun-Ankara karayolu üzerinde yer alması nedeniyle, günübirlik ve kısa süreli ziyaretçi gelii de oldukça fazladır. Bir dier termal alan, Lâdik ilçe merkezinin kuzeybatısında yer alan Hamamayaı kaplıcasıdır. Samsun ehir merkezine 75 km, Havza ya 15 km mesafede olan kaplıca, Ladik ilçe merkezinin 13 km kuzeyindedir. Hamamayaı sıcaksu kaynaı, herhangi bir sondaj yapılmaksızın kendiliinden yüzeye çıkmakta olup, su sıcaklıı 37 C dir. Kaplıca suyunun müzmin romatizma ve cilt hastalıklarını iyiletirici özellii yanında sinir ve kas yorgunluu, eklem kireçlenmesi, sinirsel hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha birçok hastalıklara da olumlu etkileri görüldüü; su sıcaklıının yüksek olmaması, nefes darlıı, yüksek tansiyon ve eker hastalıı bulunan kiiler için ideal olduu iletmeciler tarafından belirtilmektedir. Hamamayaı Kaplıcası sahip olduu piknik alanları ile güzide bir mekândır. SWOT/GZFT Analizi ile Elde Edilen Sonuçlar Güçlü yönler Kıyı boyunca ince kumlu kumsala sahip plajların varlıı, Kıyıdan itibaren artı gösteren yükselti ile deien farklı iklim tiplerine balı klimatik kaynaklar, Farklı iklim tiplerine balı bitki çeitliliindeki zenginlik ve biyolojik çeitlilik, Sahada deniz, kıyı alanları, delta ovaları, lagün gölleri, sazlık bataklık alanlar, yamaç araziler, platoluk ve dalık alanlar, ormanlar, çeitli ve gür bitki örtüsü, boazlar, akarsu vadileri vb. çeitli corafi özellikler, doal kaynaklara dayalı turizm faaliyetleri için avantajlar sunmaktadır. Denize girme, günelenme, su sporları, doa yürüyüü, avcılık, yaban hayatı, kamp kurma, fotoraf çekme, manzara seyretme, ku gözleme, yaylacılık, balık tutma, kaplıca, dacılık, kayak, vb. turizme konu olabilecek kaynakların çeitlilii dolayısıyla turizm hizmet arzının sayı ve çeit olarak zenginlik göstermektedir. Turizme kaynak oluturabilecek zengin doal manzaraların varlıı, Ladik-Akda yöresinde kı turizmi için uygun doal ortamların bulunması, Tektonik fay hatlarına balı olarak, sahada sıcak su kaynaı kaplıcaların varlıı,
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 229 Delta ovaları üzerinde lagün gölleri, sazlık, bataklık ve ormanlık alanlarındaki zengin ekosistemlerin varlıı, ç kesimlerdeki dalık alanlar ve plato düzlüklerinde yaylacılık turizmi için uygun ortamların bulunması, Çalıma alanında ulaım altyapısının belirli düzeyde gelimi olması. Zayıf Yönler Turizmin önemi konusunda halkın ve yerel yönetimlerin henüz yeteri kadar duyarlı olmaması, Çeitli turizm olanaklarının arza dönütürülememi olması, Konaklama yerlerinin gelimemi olması veya çok az olması, Yörede turizmin düzenlenmesi ve gelitirilmesine yönelik herhangi bir planlamanın olmaması, Doal kaynaklara dayalı turizmin gelitirilmesine yönelik yatırımların çok az olması ya da hiç olmaması, Yaı, nem, bulutluluk ve rüzgâr gibi klimatik faktörlerin kıyı turizmine olumsuz etkileri, Doal turizm çekicilii olan alanlarda ziyaretçileri bilgilendirme ve dier hizmetlerin sınırlı olması ya da hiç olmaması, Az tanınmılık, ulusal ve uluslar arası düzeyde tanıtım eksiklii; yerel bölgesel ve ülke genelinde gerekli tanıtım ve bilgilendirmenin yeterince yapılamaması. Fırsatlar Dünyada ve Türkiye de doal kaynaklara dayalı turizme olan talebin artmı olması, Turizmin gelitirilmesine yönelik planlamalarla yöre ekonomisinin özellikle kır yerlemelerinin ekonomik gelir seviyelerinin yükseltilmesine yönelik giriimlerin salanması, Yörede turizmin gelitirilmesiyle istihdam salanması; kır yerlemelerinden göçün önlenmesi Halkın turizm konusunda bilinçlendirilmesi ve turizm kaynaklı potansiyel gelirlerin yaama geçirilmesi, Samsun a yakın olan ve turizme talep oluturabilecek önemli nüfus kitlesinin varlıı, Mevcut turizm arzının çeitli yollarla tanıtımı salanarak yurt içi ve yurt dıından sahaya yönelik turist talebini artırılması.
230 Kemalettin AHN - Ali YILMAZ Tehditler Sahada sürdürülebilir turizm faaliyetlerinin gelitirilememesiyle doal çevrenin bozulması, Çalıma alanında doal kaynaklara dayalı turizm kaynaklarının yöredeki tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden olumsuz etkilenmesi, Turistik çekiciliklerden gelii güzel ve plansız yararlanmaların olumsuz etkileri, Bölge halkının mevcut eko turizm potansiyelinin korunması ve tanıtılması konusunda yeterli bilinç ve bilgiye sahip olmaması Sonuç ve Öneriler Son dönemde dünyada olduu gibi Türkiye de de turizm tüketim kalıplarında deiim gözlenmektedir. Deniz-kum-güne üçlüsünün hâkim olduu alıılmı kıyı turizmine karılık, kalabalıklardan uzak, doa ile iç içe, çevreye uyumlu tesislerde, bozulmamı ve temiz bir çevrede aktif bir tatil yapmak istei hızla gelimektedir. ehir yaamının youn temposu ve sıkıcı havasından kurtulmak isteyen insanlar özellikle doal çekiciliklerden yararlanarak hoça vakit geçirmek istemektedir. Kıyılar, delta ovaları, lagün gölleri, sazlık ve bataklıklar, orman alanları, vadi, boaz vd. yerler, denize girme, yaban hayatı, balık tutma, doa yürüyüü, fotoraf çekme, ku gözleme ve manzara seyretme ve kır yaamı, turistik çekicilii olan yerlerdir Samsun yöresi, deiik iklim tipleri, denizi ve kıyı boyunca doal plajları, Kızılırmak ve Yeilırmak deltaları üzerindeki sulak alanları ve doal ya da yarı doal mekanları, termal kaynakları, dalık ve ormanlık alanları, zengin bitki örtüsü, yaylalarıyla doal kaynaklara dayalı turistik çekicilikler açısından zengindir. Bu çekicilikler, ulusal ve uluslar arası düzeyde gelien doal turizm ekonomisinden pay almak için önemli potansiyel oluturmaktadır. Çalıma sahasında turizmin imdiye kadar arzu edilen seviyede geliememi olması, çekiciliklerin turist kullanımı sırasında zarar görmesini engellemitir. Bu durum, çalıma alanında turizmin gelecei açısından avantaj olarak deerlendirilebilir. Bu alanlara yönelik turizm planlamasında, orijinalliinin bozulmaması için bu geliim iyi yönetilmeli, koruma ve kullanımı dengelenmelidir. Turizme kaynaklık eden doal mirasın korunması ile turizm endüstrisinin gelimesi arasında uyum salanmalıdır. Bunun için turizm yörelerindeki arazi kullanımı ve altyapı kararlarının gerek yerel, gerekse merkezi yönetimlerce doru olarak verilmesi gerekmektedir. Turizmin sürdürülebilirlii ve verimlilii gelime döneminde ilgili kurum ve kurulularca atılacak doru adımlara balıdır. Doal çekiciliklerin turizme kazandırılmasında en etkili yol, sürdürülebilir gelimeyi salamaktır. Bu açıdan turizmin gelitirilmesinde, özellikle eriim ve konaklama gibi turistik alt yapının tamamlanması sırasında, doal mirasın zarar görmemesine, manzara ve çekiciliklerin özgünlüünün bozulmamasına özen gösterilmelidir. Aksi durumda, turizme kaynaklık eden doal çekicilikler yok olma tehlikesiyle karı karıya kalabilir. Bir yerde turizmin gelimesinde, yöre halkının turizme bakıı ve turistlere olan tutumları da etkilidir. Bu açıdan yöre halkı turizm ve turizme kaynaklık eden çekicilikler
Samsun linde Doal Kaynaklara Dayalı Turizm Arzı ve Planlaması 231 konusunda bilinçlendirilmelidir. Bu bilinçlendirme çekiciliklerin korunması açısından da önem taımaktadır. Doal kaynaklara dayalı turizm, yer aldıı alandaki kırsal yerlemeler için önemli bir kazanç haline gelebilmektedir. Bu açıdan özellikle iç kesimlerde düük tarım gelirleriyle ekonomik gerileme içindeki yerlemelerde tarıma alternatif olarak turizmin gelitirilmesi, turizmden gelir ve istihdam salanması, bu yerlemelerin ekonomik olarak yeniden canlanmasını salayacaktır. Ekonomik nedenlerle göç veren kırsal alanların turizm yoluyla gelimesi bu yerlerin ekonomik sıkıntıdan ve nüfus kaybından kurtulmaları için turizm önemli fırsat oluturmaktadır. KAYNAKÇA Gürgen, G. (1998). Ordu-Giresun Çevresinde Doal Ortam Koulları ve Turizm Olanakları. Dicle Üniv. Eitim Fakültesi Yayınları, Diyarbakır. Irtem, E., Kabdalı, S., Azbar, N.(2005). Coastal Zone Problems and Environmental Strategies to be Implemented at Edremit Bay, Turkey. Environmental Management. 36: 37 47. Nelson C., Botterill D.(2002). Evaluating the contribution of beach quality awards to the local tourism industry in Wales the Green Coast Award, Ocean & Coastal Management. 45: 157 170. Niancı, A. (2002). Türkiye kliminin Temel Öeleri, 11-13 Nisan, Klimatoloji Çalıtayı 2002. zmir (1-8). Özgüç, N. (2007). Turizm Corafyası: Özellikler ve Bölgeler. Çantay Kitabevi, stanbul. ahin, K., Uzun, A. (2000). Vezirköprü Yöresinin Doal Turistik Çekicilikleri, OMÜ. Fen-Edb. Fak. Dergisi, Corafya Serisi. 1: 47-58. ahin, K. (2005). Karadeniz Kıyılarında Rippelmark Oluumu ve Bazı klim Elemanlarıyla likisi, Türk Corafya Dergisi. 44: 33-44. Tuncel, M., Doaner, S. (1989). Amasya da Turizm: Corafi mkanlar, Sorunlar ve Öneriler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Corafya Bilim ve Uygulama Kolu, Corafya Aratırmaları. 1: 47-68.