Eğitim ve Bilim Cilt 40 (2015) Sayı 177 31-41 Türiye dei Vaıf Üniversitelerinin Etinli Çözümlemesi Gamze Özel Kadılar 1 Öz Oran analizi ve parametri yöntemlerin eğitim urumlarını ıyaslaren yetersiz alması ve en etin urumun belirlenmesinde başarı sağlayamaması, arar vericileri eğitim urumları arası arşılaştırmalı etinli ölçümünde Veri Zarflama Analizi (VZA) teniğini ullanmaya yöneltmiştir. Ayrıca Türiye dei vaıf üniversitelerinin etinli analizi üzerinde durulan araştırma sayısı olduça azdır. Bu çalışmanın amaçları, a) Türiye dei vaıf üniversitelerinin performans çözümlemesini eğitim urumlarının etinliğini arttırma için ullanılan VZA ile belirleme ve vaıf üniversitelerinin etinli sıralamasını yapma ve (b) aynalarını hangi ölçüde etinsiz ullanara etin olmayan çıtılar ürettilerini saptamatır. Bu çalışmada, Türiye de hizmet veren 33 vaıf üniversitesinin 2009-2010 öğretim yılına ait girdi değişenleri profesör, doçent, yardımcı doçent, araştırma görevlisi sayıları ve bütçe giderleri, çıtı değişenleri ise, proje sayısı, uluslararası yayın sayısı, ön lisans, lisans ve lisansüstü öğrencisi sayıları olara belirlenmiştir. Araştırma sonucuna göre, 2011-2012 öğretim yılında Sabancı ve Bilent Üniversitesi nin süper-etin vaıf üniversiteleri olduğu görülmüştür. En düşü etinli değeri ise İstanbul Arel Üniversitesi ne aittir. Etinli açısından il sırada Anara, iinci sırada İzmir ve son sırada İstanbul da hizmet veren vaıf üniversitelerinin olduğu sonucuna belirlenmiştir. Ayrıca 2000 yılından önce Türiye de urulan vaıf üniversitelerinin 2000 yılından sonra urulan vaıf üniversitelerine göre daha etin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler Vaıf Üniversitesi Etinli Verimlili Performans Veri Zarflama Çözümlemesi Maale Haında Gönderim Tarihi: 22.01.2012 Kabul Tarihi: 07.01.2015 Eletroni Yayın Tarihi: 15.02.2015 DOI: 10.15390/EB.2015.1813 Giriş Günümüzde bilgi toplumuna geçiş ile yeni bir üresel eonomi yapı olan bilgi eonomisi ortaya çımıştır. Bu durum, bilgi üretimi ve paylaşımında üniversiteler arası reabet ve üniversitelerden belentilerin artmasını sağlamıştır. Son otuz yılın yüseöğretimle ilgili çalışmalarda en sı ullanılan anahtar sözcüler araştırmaya önceli, üreselleşme, reabet, yaratıcılı, verimlili, sanayi ile ilişi, hesap verebilirli. vb. olara sayılabilir. Bu sözcüler önemli ölçüde yeni bir üniversite anlayışının da favorileridir. Son yıllarda bilim temeline dayanan iinci uşa üniversitelerden, aademi ve sanayi araştırmalarının öne çıtığı, uluslararası işbirliğine ve finansman çeşitliliğine dayalı üçüncü uşa üniversitelere (3KÜ) doğru geçiş başlamıştır. Dünyada 1 Hacettepe Üniversitesi, Fen Faültesi, İstatisti Bölümü, Türiye, gamzeozl@hacettepe.edu.tr 31
Stanford, Harvard, Cambridge, Leuven ve Münih Üniversitesi gibi bazı üniversiteler tenoloji üslerine dönüşmüştür. Türiye'de de temati üniversiteler olara da adlandırılan 3KÜ eğitimin geleceği olara görülmetedir. Küreselleşme ile birlite ülelerin gelir düzeylerindei artışlar, uluslararası öğrenim imanı, üniversiteler arası aademi reabet sonucunda üresel bir aademi reabet meydana gelmiştir. Bu nedenle, eğitim urumlarının faaliyetlerinin amacına ulaşıp ulaşmadığının ontrolü ve geleceğe yöneli planlama yapabilme için aynalarını verimli ullanıp ullanmadılarının değerlendirilmesi önem azanmıştır. Bu nedenle, etinli çözümlemesi eğitim urumları için gereli bir yönetim aracı olmuştur. Gere duyulan nitelili bireylerin yetiştirilmesi, bilgi üretimi ve toplama hizmet açısından baıldığında yüseöğretim bir üle için önemlidir. Yüseöğretimin amacı bağımsız düşünebilen, sorgulama yapabilen, araştırmacı, endine ve topluma yararlı bilgi ve beceriye sahip bireyler yetiştirmetir. Bu durum bilim ve tenoloji üreten, araştırma ve üretime süreli deste veren, aademi, mali ve idari baımdan etin üniversiteler ile mümündür. Performans çözümlemesinin amacı, urum ya da uruluşların aynalarını amaçları doğrultusunda verimli ve etin olara ullanıp ullanmadılarını tespit etmetir. Etinli çözümlemesi, eğitim urumlarının performanslarını değerlendirme için son zamanlarda ullanılan yöntemlerdendir (Özden, 2008). Bir eğitim urumunun diğer eğitim urumları arasındai yerlerinin belirlenmesi periyodi olara yapılan ve ölçülebilir verilere dayan performans çözümlemesi ile mümündür. Eğitim birimleri üstün ve zayıf yönlerini performans çözümlemesi ile belirleyere örne edinme (Benchmaring) çalışmasını benzer birimler arasında verimli olara yapabilmetedir (Özel, 2014). Bu yüzden etinli ve verimlili gibi performans boyutları eğitim urumları için önemli hale gelmiştir. Birço performans çözümlemesinin gelişmesi ise etinli ve verimliliğin bu derece önemli olmasından aynalanmatadır (Yeşilyurt, 2009). Oran çözümlemesi, parametri ve parametri olmayan yöntemler eğitim urumlarının etinlilerini ölçme için yararlanılan yöntemlerdendir. Bir çıtı değişeninin bir girdi değişenine oranı oran çözümlemesi olara tanımlanabilir. Oran çözümlemesinde, ço sayıda değişen olması halinde veya girdi ve çıtı değişenlerinin orta bir birime dönüştürülemiyorsa yorumlama zorlularına neden olmatadır. Parametri yöntemler, eğitim urumunun analiti bir üretim fonsiyonu ve bu fonsiyona ait parametrelerin estirimini sağlamatadır. Regresyon çözümlemesi en ço ullanılan parametri yöntemlerden olup aralarında sebep ve sonuç ilişisi bulunan bağımlı ve bağımsız değişenler arasındai ilişinin açılanmasını amaçlamatadır. Doğrusal programlama vb. parametri olmayan yöntemlerde üretim fonsiyonuna ait herhangi bir varsayım bulunmadan birden ço girdi ve çıtı değişeninin birlite incelenmesi mümündür. VZA, arar verme birimleri (KVB) olara tanımlı eğitim urumlarının göreli etinlilerini arşılaştırma amacıyla ço sayıdai girdi ve çıtının te bir girdi ve çıtıya çevrilememesi durumunda ullanılmatadır. Böylece, etin olmayan KVB ler için VZA ile etin olmama nedenleri ve bu birimlere örne olaca KVB ler tespit edilmetedir. Charnes v.d. (1978) VZA yı eğitim urumları için il ez ullanara oulların verimlililerini ıyaslamıştır. Devlet ve vaıf üniversitelerinin göreli etinliği ise, Ahn ve Seiford (1993) tarafından VZA dan yararlanara belirlenmiştir. Avustralya da 38 devlet üniversitesinin göreli etinliği Abbott ve Doucouliagos (2003) tarafından, Almanya da 15 devlet üniversitesinin verimliliği ise, Fandel (2007) tarafından VZA yardımıyla belirlenmiştir. Ayrıca VZA, Dündar ve Darrell (1995) tarafından Amerian üniversitelerinin ve McMillan (1997) tarafından Kanada devlet üniversitelerinin etinli çözümlemesi için ullanılmıştır. Benzer olara, İngiltere dei üniversitelere Athanassopoulos ve Shale (1997), Birleşi Krallı üniversitelere Johnes ve Johnes (1993) tarafından VZA yapılmıştır. Türiye de turizm, banacılı, eğitim ve sağlı gibi pe ço alanda faaliyet gösteren urum ve uruluşun etinliği VZA ile incelenmiştir. VZA, Doğu Anadolu dai orta öğretim oullarının etinlilerini inceleme için Kaygın (2006) tarafından ullanılmıştır. Sivas tai eğitim performansları Götolga ve Artut (2011) tarafından 2009 yılı ÖSS sonuçlarından yararlanara VZA ile incelemiştir. Betaş (2007) ise, VZA dan yararlanara 2006 yılında Anara da faaliyet gösteren 44 özel lisenin verimliliğini araştırmıştır. Öncei çalışmalara baıldığında, dersli, öğretmen ve öğrenci sayıları vb. değişenlerin 32
girdi olara tanımlandığı görülmetedir. Ülemizdei üniversiteler için yapılan VZA çalışmaları genel olara devlet üniversitelerinin bölüm ve faülte düzeyindei incelemelerini içermetedir. VZA, Cumhuriyet Üniversitesi nin faülte bazındai etinliğini inceleme için Kutlar ve Kartal (2004) tarafından ullanılmıştır. 1999-2001 yılları arasında Cumhuriyet Üniversitesi Diş Heimliği Faültesi nin etinliği Gülcü v.d. (2004) tarafından VZA yardımıyla belirlemiştir. Babacan ve Kartal (2007) ise, diğer amu üniversiteleri ile Cumhuriyet Üniversitesi etinli açısından VZA ullanılara arşılaştırmıştır. Yeşilyurt (2009) tarafından 2007 yılı KPSS puanları incelenere Türiye dei devlet üniversitelerinin itisat bölümlerinin verimliliği araştırılmıştır. Ülemizdei devlet üniversitelerinin etinliği Baysal vd. (2005), Kutlar ve Babacan (2008), Özel (2014) tarafından yapılmıştır. Yüseöğretim Kurulu nun 2007 yılı ataloğundai 25 vaıf üniversitesinin etinli çözümlemesi Özden (2008) tarafından yapılmıştır. URAP (University Ran by Academic Performance, 2010) aademi performans sıralamasında il 100 e giren 23 vaıf üniversitesinin etinli çözümlemesi 2010 yılı verileri baz alınara Bal (2013) tarafından incelemiştir. Anca, süper etinli modeli ullanılara Türiye dei vaıf üniversitelerinin bir sıralaması yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, Türiye de hizmet veren 33 Vaıf Üniversitesinin etinlilerinin ve etinli sıralamasının araştırılmasıdır. Bu amaçla Yüseöğretim Kurulu nun 2010 yılı istatistilerine dayanara VZA ile 33 vaıf üniversitesinin etinlileri hesaplanmıştır. Ayrıca süper etinli modeli ile etinli dereceleri elde edilere sıralamaları belirlenmiştir. Yöntem Bu bölümde VZA da ullanılaca araştırma birimlerinin seçimi, ilgili olduğu düşünülen girdi ve çıtı değişenlerinin belirlenmesi ve uygun VZA modelinin seçimi yapılmıştır. Araştırma Birimlerinin Seçilmesi Benzer strateji hedeflere sahip KVB lerin aynı tür girdiler ullanara aynı tür çıtılar üretmesi VZA nın en önemli varsayımıdır (Golany ve Yu, 1997). Ülemizdei üniversitelerin uruluş yılları, finans yapıları ve öğretim türleri birbirinden farlıdır. Devlet ve vaıf üniversitelerinin finansmanı da birbirinden farlıdır. Devlet üniversiteleri için amusal finansman sistemi ve vaıf üniversiteleri için özel finansman sistemi söz onusudur (YÖK, 2010). Bu yüzden bu çalışmada vaıf üniversitelerinin verimlilileri Yüseöğretim Kurulu nun 2010 yılı ve sonrasına ait yüseöğretim urulu istatistileri henüz yayımlanmadığı için 2009-2010 öğretim yılı istatistilerinden yararlanara incelenmiştir. 2010 yılı sonrasında urulan Gazient, KTO Karatay ve Zirve Üniversitesi veri esilileri nedeniyle çalışma apsamına dâhil edilememiş, geriye alan 33 vaıf üniversitesi incelenmiştir. Girdi ve Çıtı Değişenlerinin Belirlenmesi VZA'da her KVB için aynı girdi ve aynı çıtıların belirlenmesi gerelidir. Bu amaçla, literatürdei çalışmalarda devlet ve vaıf üniversitelerinin etinli çözümlemesinde ullanılan girdi ve çıtı değişenleri incelenmiş ve bazı çalışmalarda yer değişenleri Tablo 1 de özetlenmiştir: 33
Tablo 1. Öncei Çalışmalarda VZA da yararlanılan girdi ve çıtı değişenleri (Özel, 2014) Yazar Girdi Değişenleri Çıtı Değişenleri Tomins ve Green (1988) Beasley (1995) Abbott ve Doucouliagos (2003) Flegg vd. (2004) Kutlar ve Kartal (2004) Baysal vd. (2005) Babacan ve Kartal (2007) Kutlar ve Babacan (2008) Özden (2008) Bal (2013) Personel Sayısı İşletme Giderleri Diğer Giderler Personel Giderleri İşletme Giderleri Araştırma Gelirleri Personel Giderleri İşletme Giderleri Aademi Personel Sayısı İdari Personel Sayısı Duran Varlılar Lisansüstü Öğrenci Sayısı Lisans Öğrenci Sayısı Öğretim Üyesi Sayısı Toplam Giderler Yollu, Personel, Hizmet Alımı ve Tüetim Giderleri İdari Personel Sayısı Yüzölçümü Aademi Personel Sayısı Öğretim Üyesi Sayısı Yatırım Giderleri Personel Giderleri Diğer Cari Giderler Prof. Sayısı Doç. Sayısı Yrd. Doç. Sayısı Yardımcı Öğr. Elemanı Sayısı Genel Bütçe Giderleri İdari Personel Sayısı Bütçe Dışı Harcama Genel Bütçe Giderleri Bütçe Dışı Harcama Prof. Sayısı Doç. Sayısı Yrd. Doç. Sayısı Yardımcı Öğr. Elemanı Sayısı İdari Personel Sayısı Öğretim Üyesi Sayısı Diğer Aademi Personel Sayısı Toplam Giderler Öğretim Üyesi Sayısı Diğer Aademi Personel Sayısı Lisansüstü ve Lisans Öğrenci Sayısı Yayın Sayısı Toplam Gelirler Lisansüstü ve Lisans Öğrenci Sayısı İndeslerdei Yayın Sayısı Araştırma Mitarı Lisansüstü ve Lisans Mezun Sayısı Öğrenci Sayısı Proje Gelirleri Lisans Mezunu Sayısı Lisansüstü Mezun Sayısı Lisansüstü Öğrenci Sayısı Öğrenci Harçları Proje Sayısı Öğrenci Sayısı Yayın Sayısı Dotora Öğrenci Sayısı Yüse Lisans Öğrenci Sayısı Lisans Öğrenci Sayısı Üniversite Gelirleri İndeslerde Yer Alan Yayın Sayısı Lisansüstü Mezunu Sayısı Lisansüstü Öğrenci Sayısı Lisans Mezunu Sayısı Lisans Öğrenci Sayısı İndeslerde Yer alan Yayın Sayısı Üniversite Gelirleri Lisans Öğrenci Sayısı Lisans Mezunu Sayısı Lisansüstü Öğrenci Sayısı Lisansüstü Mezunu Sayısı Yayın Sayısı Lisansüstü Öğrenci Sayısı Ön lisans ve Lisans Öğrenci Sayısı Diğer Gelirler Eğitim-Öğretim Gelirleri Öğrenci Sayısı/Öğretim Üyesi Sayısı oranı SCI, SSCI, AHCI tarafından taranan dergilerde yer alan maaleler ve atıflar toplamı 34
VZA modelinde ço sayıda girdi ve çıtı değişeninin olması, veriye ulaşma sııntısının yanında etin ve etin olmayan KVB leri ayırt etme becerisini azalmatadır. Bu çalışmada Vassiloglou ve Gioas (1990) ın önerdiği girdi-çıtı sayısı ilesi olan KVB sayısının (n), çıtı sayısı (s) ve girdi (m) sayısının en az üç atı olmasından, başa bir ifade ile, uralının uyması ilesinden n 3(m s) faydalanılmıştır. Bu çalışmada girdi değişenleri olara, profesör sayısı, doçent sayısı, yardımcı doçent sayısı, araştırma görevlisi sayısı ve bütçe giderlerinin ullanılmasına arar verilmiştir. Yüseöğretimde görevli aademi personele ait bilgiler 2009-2010 Öğretim Yılı Yüseöğretim İstatistilerinden, toplam personel giderleri, mal ve hizmet alım giderlerine ait veriler Maliye Baanlığı Bütçe Yönetim Enformasyon Sisteminden elde edilmiştir. Proje sayısı, Yüse lisans, dotora öğrenci sayıları, ön lisans ve lisans öğrenci sayıları, uluslararası yayın sayısı çıtı değişenleri olara saptanmıştır. Bilimsel yayın sayısı üniversitelerin bilimin ilerlemesi amacıyla ürettileri önemli bir çıtı değişeni olara düşünülebilir. Bu amaçla, 2010 yılı istatistilerine dayanara uluslararası indeslerde (SCI, SSCI, AHCI) yer alan yayın sayıları çıtı değişeni biçiminde belirlenmiştir. Diğer bir çıtı değişeni de 2010 yılında başlayan, devam eden ve biten AB (Avrupa Birliği), DPT (Devlet Planlama Teşilatı), TÜBİTAK (Türiye Bilimsel ve Tenoloji Araştırma Kurumu) ve BAP (Bilimsel Araştırma Projeleri) ve diğer tüm bilimsel projelerin toplam sayısı biçiminde belirlenmiştir. VZA Modelinin Belirlenmesi Bir VZA modelinde amaç, KVB lere ait girdi ve çıtı değişenleri ullanılara en iyi performansa sahip KVB leri seçere bu KVB ler ile etin bir üretim sınırı oluşturmatır. Bu sınır üzerinde olmayan KVB lere ait etinli değerleri bu etin sınırdan yararlanara saptanmatadır. Referans ümesi ise etin KVB ler ile oluşturulan bir ümedir (Baysal vd., 2005). Etin olmayan KVB leri etin biçime getirebilme için yapılacaların tespitinde referans ümesinde yer alan etin birimlerden yararlanılmatadır. Üniversite etinlilerinin belirlenmesinde girdi ve çıtı değişenleri ullanılara yapılan birço VZA modeli mevcuttur. VZA da girdide bir değişim olduğunda çıtıdai değişimin yönüyle paralel biçimde sabit ya da değişen getiri söz onusudur. Ölçeğe göre sabit getiri altındai model CCR (Charnes, Cooper ve Rhodes) tarafından ve ölçeğe göre değişen getiri altındai model ise Baner, Charnes ve Cooper (BCC) tarafından tanımlanmıştır. Girdi üç atına çıarıldığında, süreç de üç atı çıtı üretiyorsa ölçeğe göre sabit getiri söz onusudur. Bununla birlite girdiler üç atına çıarıldığında süreç çıtıların üç atından az veya ço çıtı üretiyorsa, ölçeğe göre değişen getiri ile modellenmetedir. Türiye de üniversiteler özer bir yapıya sahip oldularından bu çalışmada ölçeğe göre değişen getirili modelin ullanmasının daha uygun olduğu düşünülmüştür. Etin olmayan birimlerin etin üretim sınırına olan uzalılarına bağlı olara VZA modelleri, girdi ve çıtıya yöneli modeller biçiminde gruplandırılabilir. Girdi yönelimli bir modelde çıtı bileşimini en etin biçimde üreten gereli girdi bileşimi tespit edilmetedir. Çıtı yönelimli modelde, belirli bir girdi bileşimi ile üretilen en fazla çıtı bileşimine arar verilmetedir. Eğitim urumları olan üniversiteler düşünüldüğünde, etin bir üniversitenin girdilerini azaltması veya çıtılarını arttırması geretiği söylenebilir. Bu çalışmada diate alınan girdi değişenleri incelendiğinde, dört girdi değişeninin insan aynalarıyla ilgili olduğu ve bu girdileri azaltmanın mümün olmadığı görülmüştür. Anca Türiye de vaıf üniversitelerinin bütçe artışlarının esin olduğu görülmetedir. Bu nedenle, çalışmada çıtıya yöneli BCC modeli ile etin olmayan KVB lerin değerlendirilmesi yapılmıştır. n sayıda KVB olma üzere, j. KVB nin s boyutlu çıtı vetörü ve ( i 1, 2,..., m) y rj ( r 1, 2,..., s), j. KVB nin m boyutlu girdi vetörü olsun. Buna göre, VZA da amaç fonsiyonu, çıtıların girdilere oranının 1 den üçü olması oşulu ile çıtıların girdilere oranının en büyülenmesi biçimindedir. VZA yapılıren her KVB için denlemin ayrı ayrı çözümü şarttır. Buna göre, incelenece KVB, ve diğerleri j indisleri ile gösterilere elde edilen esili programlama denlemi aşağıdai gibidir: x mj 35
max n j1 n y x r z ij j 1 j1 s i, j s r, n j1 s y i j 0 rj j x s i r 0 (1) Eşitli (1) de, j boyutlu çıtı vetörü ve, arar verme birimlerinin ağırlıları, * a değeridir. Dual (iili) modeli ise, X j, m boyutlu girdi vetörü,,. arar verme birimi için amaç fonsiyonunun en uygun (optimal) Y j, s min q s m i 1 r y r 1 r1 s m v x i i r y rj v ix r1 v i, 0, i1 ij v v i 1, 2,..., m 0, j 1, 2,..., n (2) biçimindedir. Dual model incelendiğinde, girdilerin ağırlılı toplamının en az (minimum) yapılmasının amaçlandığı ve arar vericiye ait çıtıların ağırlılı toplamının 1 e eşit olduğu görülmetedir. Bununla birlite, diğer bir oşul, her KVB için ağırlılı çıtı toplamlarının, ağırlılı girdi toplamlarından üçü olmasıdır. Bu sayede etin bir arar vericiye ait etinli değeri 1 ve etin olmayan bir arar veriye ait etinli değeri ise, 1 den büyütür. VZA ile etin KVB lerin tespit edebilmesine rağmen, KVB lerin etinli sıralamasına diğer bir deyişle etinli derecelerinin belirlenmesine imân bulunmamatadır. Bu nedenle süper etinli modelinden diğer bir deyişle Anderson ve Peterson yönteminden yararlanılmatadır. Süper etinli modeli Eşitli (3) te verilmiştir: * a Min a jx j a j1 jp j1 jp jyj Y j 0 X (3) Eşitli (3) tei süper etinli modelinden yararlanara etin KVB lerin diğer KVB ler ile ıyaslaması ve sıralaması yapılmatadır. Etin olmayan bir KVB süper etinli modelinde de etin olmayan KVB olara tespit edilmetedir. Anca, etin bir KVB, süper etinli modelinde 1 den üçü etinli sor değerine sahip olabilir. 36
Bulgular Bu çalışmada çıtıya yöneli ve değişen getirili BCC modelinden yararlanara Türiye dei 33 vaıf üniversitesinin etinli sıralamasının yapabilme için EMS 1.3 paet programı ullanılmıştır. Vaıf üniversitelerinin etinlilerini tespit etme amacıyla süper etinli modelinden de yararlanılmıştır. Elde edilen bulgular Tablo 2 de sunulmuştur: Tablo 2. Çıtıya Yöneli BCC Modeli ile Elde Edilen Vaıf Üniversitelerinin Etinli Değerleri Üniversite Etinli Değeri (%) Referans Kümesi Süper Etinli Değeri (%) Süper Etinli Sırası Acıbadem Üniversitesi 61,8 27 (0,67) 28 (0,33) 366,67 27 Atılım Üniversitesi 100,0 5 81,68 14 Bahçeşehir Üniversitesi 100,0 2 92,61 16 Başent Üniversitesi 100,0 0 60,62 10 Beyent Üniversitesi 100,0 8 52,95 6 Bilent Üniversitesi 100,0 1 big 1 Çağ Üniversitesi 381,35 2 (0,09) 5 (0,00) 21 (0,16) 26 (0,30) 28 436,65 29 (0,31) 30 (0,14) Çanaya Üniversitesi 85,52 5 (0,11) 17 (0,40) 26 (0,15) 30 (0,35) 105,37 20 Doğuş Üniversitesi 758,1 2 (0,08) 5 (0,02) 6 (0,06) 26 (0,42) 30 (0,43) 171,40 24 Fatih Üniversitesi 174,23 3 (0,43) 6 (0,26) 23 (0,31) 100,78 19 Gediz Üniversitesi 100,0 2 75,60 13 Haliç Üniversitesi 539,63 2 (0,01) 3 (0,05) 5 (0,22) 24 (0,29) 28 (0,38) 30 183,37 26 (0,04) Işı Üniversitesi 116,47 5 (0,09) 6 (0,02) 26 (0,04) 28 (0,66) 30 112,09 22 (0,18) İst. Arel Üniversitesi 293,27 2 (0,10) 26 (0,04) 29 (0,81) 30 (0,05) 773,60 29 İst. Aydin Üniversitesi 17,31 5 (0,11) 26 (0,01) 27 (0,10) 28 (0,79) 106,69 21 İst. Bilgi Üniversitesi 100,0 2 67,04 11 İst. Bilim Üniversitesi 100,0 2 57,59 8 İst. Kültür Üniversitesi 1040,6 5 (0,17) 6 (0,16) 16 (0,12) 22 (0,41) 24 179,08 25 (0,02) 28 (0,12) İst.Ticaret Üniversitesi 365,34 16 (0,21) 17 (0,05) 23 (0,01) 28 (0,48) 30 149,80 23 (0,25) İzmir Eonomi Üniv. 100,0 0 81,76 15 İzmir Üniversitesi 100,0 5 0,00 2 Kadir Has Üniversitesi 100,0 9 0,00 2 Koç Üniversitesi 100,0 0 0,00 2 Maltepe Üniversitesi 100,0 2 97,08 17 Melişah Üniversitesi 100,0 8 70,05 12 Oan Üniversitesi 100,0 7 55,32 7 Özyeğin Üniversitesi 100,0 2 11,17 3 Piri Reis Üniversitesi 100,0 1 39,95 4 Sabancı Üniversitesi 100,0 0 big 1 TOBB Üniversitesi 100,0 0 51,19 5 Ufu Üniversitesi 100,0 0 97,70 18 Yaşar Üniversitesi 855,9 2 (0,17) 5 (0,23) 6 (0,05) 26 (0,07) 28 (0,41) 30 388,99 28 (0,07) Yeditepe Üniversitesi 100,0 0 60,49 9 37
Tablo 2 incelendiğinde, çalışma apsamındai vaıf üniversitelerinden 21 i İstanbul da, 6 sı Anara da, 4 ü İzmir de, 1 i Mersin ve 1 i de Kayseri de urulmuştur. İstanbul dai 21 üniversiteden 12 sinin; Anara dai 6 üniversiteden 5 inin; İzmir dei 4 üniversiteden 3 ünün ve Kayseri de bir vaıf üniversitesinin 2009-2010 yılında verimlili değerlerinin yüse olduğu görülmüştür. Çalışma apsamında, 2000 yılından önce urulan 20 vaıf üniversitesinden 13 ünün ve 2000 yılından sonra urulan 13 vaıf üniversitesinden 8 nin etin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. VZA sonucunda etinli yüzdesi 100 olan üniversitelerin etin veya verimli olduğu belirlenmiştir. Tablo 2 ye dayanara, 33 vaıf üniversitesinin 2009-2010 öğretim yılında 21 inin etin olduğu söylenebilir. Bu yüzden, Türiye de vaıf üniversitelerinin yalaşı olara % 63 ünün etin olduğu ve % 37 sinin etin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca İstanbul Arel Üniversitesi ne ait etinli değeri en düşü olara bulunmuştur. Bu üniversiteye ait referans ümesi ise, Atılım Üniversitesi (Sıra no: 2), Oan Üniversitesi (Sıra no: 26), Sabancı Üniversitesi (Sıra no: 29) ve TOBB Eonomi ve Tenoloji Üniversitesi (Sıra no: 30) nden oluşmatadır. Süper etinli değerlerine göre, 2009-2010 öğretim yılında Sabancı Üniversitesi ve Bilent Üniversitesi nin en etin üniversiteler olduğu görülmüştür. Bu sonuç dünya üniversite sıralamalarına da paralelli göstermetedir. Dünya üniversitelerini sıralayan urumlardan olan QC ve THE nın sonuçlarına göre Sabancı ve Bilent Üniversiteleri 2010 yılında dünyanın en iyi 500 üniversitesi arasında yer almıştır. Çalışma sonuçlarına göre, Sabancı ve Bilent Üniversiteleri nden sonra 2009-2010 öğretim yılında etin üniversiteler sırasıyla İzmir Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi, Koç Üniversitesi, Özyeğin Üniversitesi, Piri Reis Üniversitesi, TOBB Eonomi ve Tenoloji Üniversitesi, Beyent Üniversitesi, Oan Üniversitesi, İstanbul Bilim Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi, Başent Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Melişah Üniversitesi, Gediz Üniversitesi, Atılım Üniversitesi, İzmir Eonomi Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi ve Ufu Üniversitesidir. 38
Tartışma, Sonuç ve Öneriler Üniversiteler, iş hayatında ullanabileceği gereli bilgiye sahip bireyler yetiştirmetir. Bununla birlite, üniversitelerdei personel sayısı ve finansal aynalar sınırsız değildir. Bu nedenle üniversitelerin sınırlı aynalarını en etin biçimde ullanmaları gerelidir. Günümüzde üniversitelere ait aynaların etin olara dağıtılması ve etinliğin belirlenmesinde VZA dan sılıla yararlanılmatadır. Bu çalışmada Türiye dei vaıf üniversitelerinin verimliliği 2009-2010 öğretim yılı için VZA yardımıyla belirlenmiştir. Bu nedenle üniversitelerin girdi değişenleri olara, profesör, doçent, yardımcı doçent ve araştırma görevlisi sayıları, toplam bütçe giderleri ve çıtı değişenleri olara ön lisans, lisans, lisansüstü öğrenci sayıları, proje sayısı, uluslararası yayın sayısından yararlanılmıştır. Sonuç olara, 33 vaıf üniversitesinden 2009-2010 yılları arasında 21 inin etin olduğu belirlenmiştir. Ayrıca Sabancı Üniversitesi ve Bilent Üniversitesi nin diğer üniversitelerden daha etin olduğu görülmüştür. 2009-2010 öğretim yılında en düşü etinli değeri İstanbul Arel Üniversitesi ne aittir. Vaıf üniversitelerinin, genel olara, etin olduğu belirlenmiştir. Elde edilen sonucuna göre, İstanbul dai 21 üniversitesinden 12 sinin; Anara dai 6 üniversitesinden 5 inin; İzmir dei 4 üniversitesinden 3 ünün ve Kayseri de bir vaıf üniversitesinin 2009-2010 yılında verimlili değerlerinin yüse olduğu söylenebilir. Böylece, etinli açısından il sırada Anara dai vaıf üniversitelerinin, iinci sırada İzmir dei vaıf üniversitelerinin ve son sırada İstanbul dai vaıf üniversitelerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca 2000 yılından önce Türiye de urulan vaıf üniversitelerinin 2000 yılından sonra urulan vaıf üniversitelerine göre daha etin olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçların Türiye de urulaca yeni vaıf üniversitelerine yol gösterici olacağı düşünülmetedir. Özden (2008) tarafından 2007 yılı verileri ile yapılan çalışmada ortalama etinli 0,92 ien 2010 verileri ile yapılan bu çalışmada toplam etinli ortalaması 0,63 olara tespit edilmiştir. Bu durum 2007 yılına nazaran vaıf üniversitelerinde genel bir etinsizli olduğunu göstermetedir. Çanaya ve Işı üniversiteleri Özden (2008) çalışmasında etin ien bu çalışmada etin olara bulunmamıştır. Atılım, Bahçeşehir, Başent, Bilent, İstanbul Bilgi, İstanbul Bilim, Maltepe, Özyeğin, Sabancı, Ufu ve Yeditepe Üniversitesi Özden (2008) tarafından 2007 yılında etin değil ien, bu çalışmada 2010 yılında etin olara bulunmuştur. Anca Doğuş, Fatih ve Yaşar Üniversitelerinin etinlilerinde 2007 yılı ile ıyaslandığında bir iyileşme görülmemiştir. Özetle, yaın bir zamanda, far yaratma, girişimcili programları, orta işyeri tesisleri ve tenoparlar, mali altyapı güçlülüğü, teno-öncülü ve girişimcili araştırmaları onularında öne çıan 3KÜ lerin yaygınlaşmaları açınılmazdır (Bircan, 2010). Türiye de yüseöğretim sisteminin bu yeni gelişmeleri diate alara endisini yeniden yapılandırması uygun olacatır. Vaıf üniversitelerinin bu sürece odalanmasında VZA nın bir performans analizi yöntemi olara faydalı olacağı söylenebilir. 39
Kaynaça Abbott, M. ve Doucouliagos, C. (2003). The efficiency of Australian universities: a data envelopment analysis. Economics of Education Review, 22(1), 89-97. Ahn, T. ve Seiford, L. M. (1993). Sensivity of DEA to models and variable sets in a hypothesis testing setting: the efficiency of university operations. In: Yuji Ijiri (ed.), Creative and Innovative Approaches to the sciences of management, Quorum Boos, Westport. Athanassopoulos, A. ve Shale, E. (1997). Assessing the comparative efficiency of higher education institutions in the UK by neans of data envelopment analysis. Education Economics, 5(2), 117-134. Babacan, M., Kartal, M. ve Bircan, M. H. (2007). Cumhuriyet Üniversitesi nin etinliğinin amu üniversiteleri ile arşılaştırılması: Bir VZA teniği uygulaması. C.Ü. İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi Dergisi, 8(2), 97-114. Bal, V. (2013). Vaıf üniversitelerinde veri zarflama analizi ile etinli belirlenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-14. Baner, D. R. ve Thrall, R. M. (1992). Estimation of returns to scale using data envelopment analysis. European Journal of Operations Research, 62, 74-84. Baysal, M. E., Alçılar, B., Çerçioğlu, H. ve Tolu, B. (2005). Türiye de devlet üniversitelerinin 2004 yılı performanslarının veri zarflama analizi yöntemiyle belirlenip buna göre 2005 yılı bütçe tahsislerinin yapılması. Saarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(1), 67-73. Beasley, J. E. (1995). Determining teaching and research efficiencies. Journal of the Operational Research Society, 46(4), 441-452. Betaş, A. (2007). Anara dai özel liselerin etinliğinin veri zarflama analizi ile ölçümü. Yayınlanmamış yüse lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Anara. Bircan, İ. (2010). Geleceğin üniversiteleri nasıl olaca? Atılım Üniversitesi Açı Erişim Sitesi. 13 Oca 2015 tarihinde http://aciarsiv.atilim.edu.tr/browse/45/330.pdf adresinden erişildi. Charnes, W., Cooper, E. ve Rhodoes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision maing units. European Journal of Operations Research, 2, 429-444. Dündar, H. ve Darrell, L. (1995). Departmental productivity in American universities: economies of scale and scope. Economics of Education Review, 14, 119-144. Fandel, G. (2007), Applications on the performance of universities in North Rhine-Westphalia Germany: government s redistribution of funds judges using DEA efficiency measures. European Journal of Operational Research, 176, 521-533. Flegg, T., Allen, D. O., Field, K. ve Thurlow, T. W. (2004). Measuring the efficiency of British universities: a multi-period data envelopment analysis. Economics of Education Review, 12(3), 231-249. Golany, B. ve Yu, G. (1997). Theory and methodology estimating returns to scale in DEA. European Journal of Operational Research, 103, 28-37. Götolga, Z. G. ve Artut, A. (2011). Sivas ilinde liselerin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. C.Ü. İtisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 63-77. Johnes, G. ve Johnes, J. (1993). Measuring the research performance of UK economics departments: an application of data envelopment analysis. Oxford Economic Papers, 45(2), 332-347. Kaygın, E. (2006). Kars-Ardahan-Iğdır illeri orta öğretim urumlarının etinlilerinin veri zarflama analizi yöntemiyle belirlenmesi, Basılmamış yüse lisans tezi, Kafas Üniversitesi. Kutlar, A. ve Kartal, M. (2004). Cumhuriyet Üniversitesi nin verimlili analizi: faülteler düzeyinde veri zarflama yöntemiyle bir uygulama. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 49-79. Kutlar, A. ve Babacan, A. (2008). Türiye dei amu üniversitelerinde CCR etinliği-ölçe etinliği analizi: DEA teniği uygulaması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 148-172. 40
McMillan, M. ve Debasish, D. (1997). The relative efficiencies of Canadian universities: a DEA perspective. Research paper no: 97-4, Department of Economics, University of Alberta. Özden, H. Ü. (2008). Veri zarflama analizi ile Türiye dei vaıf üniversitelerinin etinliğinin ölçülmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Faültesi Dergisi, 37(2), 167-185. Özel, G. (2014). Efficiency Analysis of State Universities: A case of Turey. Hacettepe University Journal of Education, 29(3), 124-136. Tomins, C. ve Green, R. (1988). An experiment in the use of the data envelopment analysis of evaluating the efficiency of UK university departments of accounting. Financial Accountability, 4 (2), 147-164. Vassiloglou, M. ve Gioas, D. (1990). A study of the relative efficiency of ban branches: an application of data envelopment analysis. Journal of Operational Research Society, 41(7), 591-597. Yeşilyurt, C. (2009). Türiye dei itisat bölümlerinin göreceli performanslarının veri zarflama analizi yöntemiyle ölçülmesi: Kpss 2007 verilerine dayalı bir uygulama. Atatür Üniversitesi İtisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 135-147. Yüseöğretim Kurumu. (2012). Üniversite Raporu, Anara, 4-21. 41