Dr. Nurhan Özcan Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığı, ULUSAL ZEHĐR DANIŞMA MERKEZĐ ANKARA UZEM ULUSAL ZEHĐR DANIŞMA MERKEZĐ Hızlı sanayileşme, kentleşme ve kent nüfusundaki artış her geçen gün daha fazla sayıda kimyasal maddeye maruz kalma riskini gündeme getirmektedir. Kimyasal maddelerle zehirlenmelerin artması bu vakaların tanı, tedavi ve önlemler konusunda doğru ve hızlı bilgilenme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığı bünyesinde bulunan Zehir Araştırmaları Müdürlüğü ne bağlı olarak 23 Haziran 1986 tarihinde Ulusal Zehir Danışma Merkezi kurulması çalışmaları başlamıştır. TÜRKĐYE DE Đlk Zehir Danışma Merkezi 23 Mart 1988 tarihinden bu yana kesintisiz 24 saat hizmet vermektedir. Türkiye de Zehir Danışma Merkezleri 1988; ANKARA, Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 1992; ANKARA, Hacettepe Üniversitesi, HĐZBĐM 1993; ĐZMĐR, 9 Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi 1995; BURSA, Uludağ Tıp Fakültesi Türkiye de Ulusal olarak çalışan tek merkez UZEM dir. 1
Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) Zehirlenme vakalarında tanı ve tedaviye yönelik sağlık kurum ve kuruluşlarına rehberlik etmek, UZEM STANDART KAYIT FORMU Kişisel başvuruların cevaplanması, zehirlenmelerin saptanması, değerlendirilmesi, önlenmesi, Önceliklerin belirlenerek risk analizlerinin yapılması, Ulusal ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapılması, Halkın ve sağlık personelinin eğitilmesi Türkiye de bulunmayan antidotların temin edilerek belirli stoklarla bulundurulması ve acil durumlarda hastalara ulaştırılması merkezin yürüttüğü görevlerdendir 1988-2010 UZEM VAKA BAŞVURULARI 120.000 110.000 111.130 100.000 97087 90.000 80.000 77.988 VAKA SAYISI 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1.100 3.397 5.162 5.519 6.553 7.740 8.483 10.011 11.005 11.266 9.113 9.475 18.841 17.196 15.277 13.387 13.911 14.879 47.452 63.546 UZEM ÇOCUK VAKA BAŞVURULARI 2010 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 YILLAR Zehirlenmeler önlenebilir halk sağlığı problemlerinden olmakla birlikte, toplumda yeterli bilgi ve bilinç düzeyinin olmamasından dolayı çeşitli zehirlenme tipleri ülkemizde önemli problem olmaya devam etmektedir. Endüstrinin hızla gelişmesi, tarımsal faaliyetlerin artması ve modernizasyonu sonucu günlük yaşamda karşılaşılan kimyasal maddelerde büyük artış olmuştur. Tedavi amacıyla kullanılan ilaçların yanı sıra, tarım ilaçları ve evde kullanılan kimyasal maddelerin yaygın kullanımı tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çocukluk cağı zehirlenmelerinin hızla artmasına neden olmuştur. Çocukluk cağı zehirlenmeleri ülkemizde çocukluk cağı yaralanmalarından sonra en önemli toplum sağlığı sorunları arasında bulunmaktadır. Zehirlenmeler önlenebilen hastalıklar olmalarından dolayı ayrıca önem taşımaktadır. 2
UZEM VAKA BAŞVURULARI BAŞVURAN YER 39,99% 40,93% 19,08% Çocukluk cağı Ergenlik dönemi Erişkin dönem 4,65% 0,00% 0,17% 0,06% 0,40% 5,98% 77,10% 11,05% Devlet hastanesi Fakülte hastanesi Sağlık ocağı Özel sağlık kurumu 112 acil Đşyeri Ev 0,59% ZEHĐRLENME YOLU BAŞVURAN GRUP Oral 95,08% Doktor Hemşire sağlık personeli Hasta Aile 95,49% Đnhalasyon Deri/Mukoza Göz Hayvan ısırması Hayvan sokması IM 0,02% 4,01% 0,06% 0,38% 0,45% 0,02% 0,06% 0,13% 0,14% 0,82% 0,27% 1,80% 0,99% 0,29% IV Rectal VAKA CĐNSĐYET DAĞILIMI ZEHĐRLENME NEDENĐ 1,48% 40,41% 58,11% Erkek Kadın 0,66% 0,79% 1,28% 0,23% 34,74% 0,16% 2,73% 57,89% 0,14% 0,06% 1,32% Đntihar (kasti) Kaza Đatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi 3
VAKALARINYAŞ VE CĐNSĐYET DAĞILIMI 2010 Çocukluk cağı zehirlenmeleri çocuk gelişim evrelerine bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. 18.000 16.000 14.000 0 30 gün Yeni doğan 1 12 ay Süt çocuğu 1 4 yaş Oyun cağı 5 14 yaş Okul cağı 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 15 19 yaş Ergenlik cağı 0 ERKEK KADIN 20.000 18.000 16.000 VAKA YAŞ VE ZEHĐRLENME NEDENĐ UZEM ZEHĐRLENME AJANLARI SINIFLAMASI Maruz kalınan ajanın esas kullanım amacına uygun olarak 10 ana gruptan oluşan UZEM Ajan Kod Sistemi geliştirilmiştir. Zehirlenme kaynağı olarak : 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 A : B : C : D : E : F : H : J : P : R : Đnsan sağlığı ürünleri Hayvan sağlığı ürünleri Endüstri kimyasalları Ev kimyasalları Kozmetik kimyasalları Tarım kimyasalları Abuse kimyasalları Gıda kaynaklı Bitki kaynaklı Hayvan kaynaklı KAZA ĐNTĐHAR DĐĞER VAKALARIN AJAN SINIFLAMASINA GÖRE DAĞILIMI 2010 A : Đnsan sağlığı ürünleri Yeni doğan ve süt çocukluluğu dönemi (0 1 yaş) 70,23% B : Hayvan sağlığı ürünleri C : Endüstri kimyasalları D : Ev kimyasalları E : Kozmetik kimyasalları Đlaçların yanlış kullanımı, iatrojenik uygulamalar ve ev kimyasalların kaza ile kullanımı özellikle bu yaş grubunda dikkat çekmektedir. Ayrıca bebeklik döneminde kullanılan kozmetik kimyasallarının kaza maruziyetleri bu dönemde önemlidir. F : Tarım ilaçları 6,57% 2,57% 10,06% 5,43% 0,71% H : Bağımlılık kimyasalları J : Gıdalar P : Bitkiler 0,07% R : Hayvanlar 0,23% 0,22% 1,13% 2,18% 0,58% X : ajan Z : Zehirlenme olayı yok 4
Oyun cağı çocukluk dönemi ( 1-5 yaş ) Kaza yoluyla ve yanlış kullanım sonucu ilaçlar, ev kimyasalları, kozmetik kimyasalları ve tarım kimyasalları en fazla zehirlenmeye yol açmaktadır. Her şeyi öğrenme merakı ile açıkta bırakılan tüm ürünleri karıştırma, tadına bakma ve çevrelerini taklit etme içgüdüsü ile son derece hareketlidirler çocuklardır. Okul cağı ( 5 14 Yaş) Zehirli olanı ayırmayı öğrenmişlerdir. Kaza yoluyla, yanlış kullanımlar, besin zehirlenmeleri ve çevresel nedenlere bağlı hayvan sokmaları bu dönemin özelliklerindendir. Bu dönemde UZEM verilerine göre 8 yaşta intihar vakalarının görülmeye başlaması dikkat çekicidir. Ergenlik cağı ( 15 19 Yaş) Cana kıyma amacıyla alınan ilaç, insektisit ve çeşitli kimyasallardan kaynaklanan zehirlenmeler bu yaş grubun özelliğidir. 5 yaş altındaki zehirlenmeler daha çok erkeklerde kazai olarak, Ergenlik döneminde daha çok kızlarda intihar nedenli olarak görülmektedir. Çocuk zehirlenmeleri Çocuk zehirlenmeleri özellikle ilkbahar ve yaz aylarında görülür. Çocuklar üzerindeki dikkatlerin azaldığı bu dönemde yabani bitkiler, hayvan sokma/ısırmaları, boya kimyasalları ve insektisitlere bağlı zehirlenmeler sık karşılaşılır. Kış aylarında karbon monoksit ve gazyağı zehirlenmeleri önem kazanır. ĐNSAN SAĞLIĞI ÜRÜNLERĐ ( Vakaların % 70,73 ) En fazla zehirlenmeye yol açan ana gruplar:(tüm vakalar için) A. Sinir sistemi ilaçları % 33,37 B. Kas ve iskelet sistemi ilaçları % 14,55 C. Sindirim sistemi ve metabolizma ilaçları % 13,81 D. Solunum sistemi ilaçları % 12,56 E. Sistemik kullanılan antienfektifler % 7,86 Tüm ilaçlar tekil preparatlar olarak değerlendirildiğinde 1. Kombine ÜSYE ilaçları % 6,04 2. Paracetamol % 4,84 3. Paracetamol kombinasyonları % 3,04 4. Sertralin % 2,55 5. Amitriptiline % 2,39 EV KĐMYASALLARI (Vakaların % 10,06) A. Ağartıcılar (GIS iritanları) % 20,51 B. Koku gidericiler (PDB ve Naftalin) % 10,59 C. Otomatik makine deterjanları % 8,12 D. Yüzey temizlik malzemeleri % 7,24 E. Kireç ve yağ çözücüler (Yakıcı maddeler) % 7,07 TARIM ĐLAÇLARI (Vakaların % 6,57) A. Đnsektisitler % 35,36 a. Organik fosforlular (% 15,25) b. Sentetik piretroidler (% 15,84) c. Klorlu hidrokarbonlar (% 1,29) d. Karbamatlar (% 2,98) B. Rodentisitler ve Mollussitler % 38,72 C. Fungisitler % 3,50 D. Herbisitler % 2,51 E. Böcek kovucular % 5,90 Bu yaş grubunda fare zehiri ve böcek kovuculara bağlı zehirlenmelerin oranları genel popülasyona göre çok yüksektir 5
ENDÜSTRĐ KĐMYASALLARI (Vakaların % 5,43) A. Tiner (Solventler) % 35,85 B. Petrol ürünleri (Petrol gazları hariç) % 14,91 C. Karbon monoksit (Gazlar) % 6,67 Zehirlenme grupları içersinde çeşitlilik açısından en büyük gruptur. Bu gruptaki cıva zehirlenmeleri (% 2,61) özel bir önem arz eder. KOZMETĐK KĐMYASALLARI (Vakaların % 2,57) A. Kolonya % 22,50 B. Vücut bakım ürünleri % 19,73 C. Makyaj ürünleri % 18,64 D. Şampuanlar % 8,66 E. Kişisel kokulu ürünler % 8,42 GIDA (Vakaların % 2,18) A. Mantar zehirlenmeleri % 31,34 B. Đçecekler % 27.07 C. Gıdalar ve katkı maddeleri % 19,94 D. Enfeksiyon etkenlerine bağlı % 15,56 E. Bulaşlar % 5,64 Yabani mantar zehirlenmeleri (%25,75), Amigdalin zehirlenmeleri (% 6,50), Alkollü içecekler (%25,24), Botulismus zehirlenmeleri (% 0,57) bu grupta önem arz eden zehirlenmelerdir. KATKILARINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERĐM Dr. Nurhan Özcan nurhanozcan1@yahoo.com tel: +90 312 458 2208 nurhan.ozcan @rshm.gov.tr 6