SEKTÖREL GELİŞMELER İÇİNDEKİLER Tarım Tarım Sektöründe Büyüme 2015 Yılında Belirgin Hızlanabilir Sanayi Enerji Büyüme İçin Öncü Gösterge Olan Sanayi Üretimi İlk Çeyrekte Yavaşladı Üretime Dair Diğer Veriler Zayıf Görünümü Destekliyor Otomotiv Otomotiv Sektörü İç Satışlarında Hızlanma Sürerken, İhracat Tarafında Görülen Yavaşlama Devam Edebilir Taşıt Kredilerindeki Toparlanma Çok Sınırlı Sanayi Üretimindeki Yavaşlamaya Karşın Elektrik Üretiminde Sınırlı Hızlanma Var Hizmet İnşaat Sektör Cirosunda Hızlanma Olsa da Üretim Yavaşladı Sektörde Kişi Başı Reel Üretim Hızla Geriliyor Sektör Ciro ve Üretimi 2014 Yılında Kötüleşti Sektör Verimliliğinde Kötüleşme Var Bina İnşaat Maliyeti Emtia Fiyatları Kaynaklı Yavaşlamayı Sürdürüyor Yapı İzinlerindeki Daralma Sektör Performansı için Olumsuz Konut Satışlarında Toparlanma Sürüyor Reel Konut Fiyat Artışı Belirgin Hızlandı Turizm Turizm Gelirleri Yavaşladı, Turizm Giderlerindeki Düşüş ise Hızlandı Rusya Ekonomisindeki Gelişmeler Turizm Gelirlerini Baskılıyor Diğer Göstergeler Sektörel Güven Endekslerinde Kötüleşme Var Reel Kesim Güveni Bozulmaya Devam Ediyor Tüketici Güvenindeki Düşüş Büyük Oranda Gelecek Dönem Beklentileri Kaynaklı Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 1
SEKTÖREL GELİŞMELER ANALİZLER Tarım Tarım Sektöründe Büyüme 2015 Yılında Belirgin Hızlanabilir Tarım sektörü geçtiğimiz yıl %2 küçülerek, 2007 den sonra ilk kez daralma kaydetti. Sektördeki kötüleşmede büyük oranda geçen yıl yaşanan kuraklık etkili oldu. İşlenen tarım alanı bir önceki yıla kıyasla %1 sınırlı artış kaydetse de; işlenen tarım alanlarının toplam içindeki payı %54 ile yatay kalmaya devam etti. Buna karşılık, son 15 yılda işlenen tarım alanlarının %13 daraldığı görülüyor. TÜİK in 2015 yılı bitkisel üretim verileri ilk tahminine göre ise, özellikle tahıl ve meyve grubunda üretim artışının bu yıl oldukça kuvvetli olması bekleniyor. Tahıl üretiminde yıllık %10 luk artış beklentisinin yanı sıra, sebze grubunda %3, meyve grubunda da %6 lık üretim artışı öngörüsü var. Bu anlamda, 2015 yılında bitkisel üretim ortalama artışının %7.4 olması bekleniyor. Tarım sektörü reel büyümesi ile bitkisel üretim artışı arasındaki ilişkiyi baz aldığımızda, tarım büyümesinin bu yıl belirgin hızlanabileceğini hesaplıyoruz. Ancak, bu tahminin yıl içerisinde 2 defa revize edildiğini hatırlatmamız gerek. İşlenen Tarım Alanı/Toplam Tarım Alanı 6 62% 62% 61% 6 5 56% 5 5 52% 5 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) 6% 2% -2% - -6% - -1 2006 Bitkisel Üretim ve Tarım Büyümesi (Yıllık Değişim) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Bitkisel Üretim Ort. Artış Tarım Reel Büyüme 2015 Sanayi Büyüme İçin Öncü Gösterge Olan Sanayi Üretimi İlk Çeyrekte Yavaşladı Takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi büyümesi 2014 yılını %3.5 büyümeyle tamamladı. 2015 in ilk çeyreğine dair göstergeler, geride bıraktığımız yılın son çeyreğinde kaydedilen zayıf performansın sürdüğüne işaret ederken ilk çeyrek sanayi üretimi verileri de bu resmi doğruluyor. Sanayi üretimi Mart ayında beklentilerin oldukça üzerinde yıllık %4.7 büyümüş olsa da; yılın ilk çeyreğini %1.3 büyüme ile tamamlayarak geçen yılın son çeyreğindeki yıllık artışa kıyasla yavaşlamış oldu. Yıllık bazda gördüğümüz yavaşlamaya karşın mevsimsel arındırılmış sanayi üretiminin son çeyreğe kıyasla ilk çeyrekte %1.2 artış göstermesi ise olumlu bir gelişme. Ana sektörler itibariyle inceleyecek olursak ilk çeyrekte özellikle sermaye malı üretimindeki artışlar etkili oldu. Otomotiv üretimindeki belirgin hızlanmanın da etkili olduğu sermaye malı üretimindeki yıllık artış böylece 2014 son çeyrekteki %3.9 dan %10.9 a belirgin hızlanmış oldu. Öte yandan, tüketim malı üretimi yıllık büyümesi aynı dönemde %3.6 dan %2.6 ya yavaşlarken; enerji malı üretimi neredeyse yatay bir seyir, ara malı üretimi ise yıllık %4.3 ile belirgin daralma kaydetti. Alt sektör detaylarında ise ilk çeyrek üretimine katkının özellikle motorlu kara taşıtları, petrol ürünleri ve diğer ulaşım araçları üretiminden geldiği görülüyor. Diğer yandan, AB pazarına ihracatçı sektörlerden tekstil ve elektrikli teçhizat ile inşaat sektörü için öne çıkan metalik olmayan mineraller üretiminde görülen daralmalar sanayi üretimini aşağı yönlü etkileyen sektörler oldu. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 2
Sanayi üretiminde 2014 ün son çeyreğine kıyasla bu yılın ilk çeyreğinde yıllık bazda yaşanan yavaşlama ilk çeyrek büyümesinin de yavaşlama kaydedeceğine dair sinyal veriyor. Öte yandan, sermaye malı üretiminde görülen hızlanma yatırım harcamalarında olası bir toparlanmaya işaret ediyor. Nisan ayına dair açıklanan ilk verilerden otomotiv sektöründe ilk çeyreğe kıyasla yavaşlayarak da olsa devam eden üretim artışı, sanayi üretimini destekleyici olsa da; Mayıs ayında sektörde yaşanan grevler otomotiv sektörünün katkısını düşürücü etki yapabilir. Reel kesim güveni alt endekslerinden yatırım harcamalarına dair gerçekleşen beklentiler yatay seyrederken; gelecek 3 aya ait üretim hacmi beklentisi, ilk çeyrekte gösterdiği belirgin kötüleşme sonrası Nisan-Mayıs döneminde de gerilemeye devam etti. Dolayısıyla üretim beklentilerindeki bu kötüleşme ilk çeyrekte zaten yavaşlamış olan sanayi üretiminin bu eğilimini sürdürebileceği izlenimini veriyor. 2 2 16% 12% - - -12% -16% -2 Toplam kimyasal madde Takvim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretimi (Yıllık Değişimler ) 4Ç'14 1Ç'15 İç Talebe Yönelik Sektörler plastik mobilya İhracata Yönelik Sektörler (AB Piyasasına) giyim Oto İhracat Yönelik Sektörler (AB ve AB dışı Piyasalara) ana metal metal ürün makine elekrikli mak Hem İç Talebe hem de İhracat Yönelik Sektörler tekstil met olm mineral (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Üretime Dair Diğer Veriler Zayıf Görünümü Destekliyor Sanayi üretimi için önemli bir öncü gösterge olan kapasite kullanım oranı, mevsimsellikten arındırıldığında yılın ilk çeyreğinde, 2014 son çeyreğe göre yatay bir seyir izledi. Nisan-Mayıs döneminde ise ilk çeyreğe kıyasla sınırlı bir iyileşme gösterse de; üretime dair belirgin bir hızlanma sinyali vermiyor. Sektörler bazında kapasite kullanım oranları incelendiğinde ise genel yatay görünüm korunurken otomotiv tarafında dikkati çeken hızlı artış bu sektördeki üretim artışlarını destekliyor. İmalat sanayi PMI endeksi ise bu yılın ilk 4 ayında kritik seviye olan 50 nin altında seyretti ve böylece imalat sanayinde kötüleşme sinyali verdi. Mayıs ayında ise, kapasite kullanım oranındaki toparlanmaya paralel, 50.2 ye yükselerek; ikinci çeyreğin ilk 2 ayında ilk çeyreğe kıyasla sınırlı iyileşmeye işaret etti. Nitekim, son dönemde imalat sanayi PMI endeksi, uzun vadeli ortalaması olan 50.9 değerinin altında ölçülmeye devam ediyor. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 3
60 İmalat Sanayi PMI Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranı (3 aylık ortalama) 78 85 Sektörlerde Kapasite Kullanım Oranları (%) 80 55 76 75 74 70 50 45 İmalat Sanayi PMI KKO (arındırılmış, sağ) 72 70 65 60 tekstil giyim May.14 May.15 kimyasal mobilya oto ana metal elektrikli tech. plastik&kauç metal makine-tech. metal ürün toplam (İstatistik kaynak: TCMB, Markit, Garanti Bankası Hesaplamaları) Otomotiv Sektörü İç Satışlarında Hızlanma Sürerken, İhracat Tarafında Görülen Yavaşlama Devam Edebilir Otomobil iç satışları 2014 ün genelinde görülen zayıf performanstan sonra 2015 Şubat ve Mart aylarında kaydettiği güçlü artışla ilk çeyrekte yıllık %42 büyüdü. Bu artış Nisan ayında da devam ederek %64 e ulaştı. Ticari araç satışlarında ise ilk çeyreğe kıyasla Nisan da yavaşlama olsa da satışlar yıllık bazda %81 artış gösterdi. Geçen yıl sektörde yaşanan daralma kaynaklı baz etkisi olsa da; iç satışlarda görülen kuvvetli artışın ilk çeyreği takiben Nisan da da devam ediyor olması özel tüketimde canlanmaya işaret ediyor. Diğer yandan sektör üretiminde ilk çeyrekte yaşanan belirgin hızlanmanın Nisan da yavaşlamış olması iç satışlarda devam eden artışın ithalat destekli olduğunu gösteriyor. Nisan da daralan otomobil ihracatı sektör ihracatını belirgin yavaşlatırken, sektördeki toplam yıllık üretim artışı da ilk çeyrekteki %31 den Nisan da %22 ye geriledi. Ana ihracat pazarımız Avrupa da büyümenin yavaş toparlıyor olması ihracat üzerinde aşağı yönlü risk yaratmayı sürdürüyor. Dolayısıyla önümüzdeki döneme dair ihracat kaynaklı riskler sektör üzerinde belirsizlik yaratıyor. Mayıs ayında sektörde yaşanan grevlerin de üretimi baskılayıcı yönde etki yaratması muhtemel duruyor. 13 İç Satışlar (Yıllık Değişim) 11 Otomobil 8 Ticari Araç 6 3 1-1 -4 8 5 2-1 -4 Otomotiv Sektörü Üretim ve İhracatı (Yıllık Değişim) Üretim İhracat (İstatistik kaynak: OSD, Garanti Bankası Hesaplamaları) Taşıt Kredilerindeki Toparlanma Çok Sınırlı Otomobil iç satışlarında yaşanan artışlara paralel taşıt kredilerinde 2014 Mayıs tan beri gördüğümüz yıllık bazda daralma, 2015 başına göre yavaşlayarak 22 Mayıs tarihi itibariyle %16 ya ulaşmış durumda. Merkez Bankası nın kredi büyüme oranlarındaki eğilimi ölçmek amacıyla takip ettiği 13 haftalık ortalama yıllıklandırılmış kredi artış oranındaki daralma ise 2014 e kıyasla belirgin yavaşlasa da negatif bölgede kalmaya devam ediyor. Bununla birlikte taşıt kredi faizlerinde de yine 22 Mayıs itibariyle yıl sonuna kıyasla artış söz konusu (0.63 bps). Ancak bankalar tarafından sağlanan otomotiv kredilerinde görülen zayıf seyirde, tüketici finansman şirketlerinin otomotiv kredilerindeki payının 2013 sonundaki %45 ten 2015 in ilk yarısında yaklaşık %58 e çıkması da var. Keza tüketici finansman Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 4
şirketleri tarafından sağlanan taşıt kredilerindeki yıllık artış ilk çeyrekteki %17 den Nisan-Mayıs döneminde yaklaşık %27 ye hızlanmış durumda. 14 12 10 8 6 4 2-2 -4-6 -8 Otomobil İç Satışları ve Taşıt Kredileri (3 Aylık Ort., Yıllık Değişim) Oto Satışları Taşıt kredileri-sağ 6 4 2-2 -4 11 9 7 5 3 1-1 -3-5 01/10 Taşıt Kredileri, 13 Haftalık Yıllıklandırılmış Hareketli Ortalama 09/10 05/11 01/12 09/12 05/13 01/14 09/14 05/15 (İstatistik kaynak: OSD, BDDK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Enerji Sanayi Üretimindeki Yavaşlamaya Karşın Elektrik Üretiminde Sınırlı Hızlanma Var Elektrik üretimi yıllık artışı, son çeyreğe kıyasla çok sınırlı hızlanmayla %2.3 ten ilk çeyrekte %3.1 e yükselirken; mevsimsellikten arındırılmış bazda çeyreklik değişim de benzer eğilim çizdi. Buna karşılık, aynı dönemde sanayi üretimi belirgin hız kesti ve son çeyrekteki %2.5 lik büyümeye kıyasla ilk çeyrekte %1.3 büyüdü. Nisan ayında ise, geçen yılın yüksek baz etkisi sebebiyle elektrik üretimi yıllık artışında sınırlı gerileme olsa da; mevsimsellikten arındırıldığında hem aylık bazda hem de ilk çeyrek ortalamasına kıyasla belirgin hızlanma var. Bu durumun, ilk çeyrekte elektrik üretimindeki eğilimin sanayideki dinamikleri yansıtmadığını ortaya koymasına karşın; ikinci çeyrek başlangıcında elektrik üretimindeki hızlanmanın bir öncü gösterge olarak sanayi üretimi performansı açısından olumlu olduğunu düşünüyoruz. 21,500 21,000 20,500 20,000 19,500 19,000 18,500 18,000 Elektrik Üretimi (milyon kwh, mevsimsel arındırılmış, 3 aylık ort.) 2 1 1 - -1 Elektrik ve Sanayi Üretimi (3 aylık ort., yıllık değişim) Sanayi Üretimi Elektrik Üretimi 04.11 10.11 04.12 10.12 04.13 10.13 04.14 10.14 04.15 04.10 10.10 04.11 10.11 04.12 10.12 04.13 10.13 04.14 10.14 04.15 (İstatistik kaynak: TÜİK, TEİAŞ, Garanti Bankası Hesaplamaları) Hizmet Sektör Cirosunda Hızlanma Olsa da Üretim Yavaşladı TÜİK in ticareti de içine alan hizmet endekslerine göre, hizmet sektöründe ciro yıllık artışı 2013 teki %9 a kıyasla 2014 yılında %12 ye hızlandı. Sektör reel üretim artışı ise bu dönemde %6 dan %4 e geriledi. Üretimdeki yavaşlamaya kıyasla nominal cirodaki hızlanmanın, sektördeki fiyat artışlarının enflasyonun belirgin üzerinde gerçekleştiğini gösterdiğini düşünüyoruz. Diğer yandan, bu dönemde reel ücret artışı %3 ile ılımlı kalmayı sürdürürken; 2013 yılına kıyasla hafif gerileme kaydetti. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 5
Bu yılın ilk çeyreğinde ise, yıllık ciro artışı geçen yılın aynı dönemindeki %15 e kıyasla %6 ya belirgin yavaşlarken; ücretlerdeki artışın sınırlı hızlanması dikkat çekiyor. Reel ücret artışı geçen yılın ilk çeyreğindeki yıllık %3.6 ya göre, bu yıl %4.5 e sınırlı artmış durumda. 2 Hizmet Sektörü Reel Üretim ve Nominal Ciro (yıllık değişim) 1 Hizmet Sektörü Reel Ücret Değişimi ve TÜFE (yıllık) 2 12% 1 1 1 6% - -1 Ciro (nominal) Reel Üretim 2% -2% - TÜFE Reel Ücret 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektörde Kişi Başı Reel Üretim Hızla Geriliyor Hizmet sektöründe reel üretim yıllık artışının geçtiğimiz yıl yavaşlamasına karşın, istihdamdaki hızlanmanın katkısıyla çalışılan saat artışının aynı dönemde hızlandığı görülüyor. Hizmet sektöründe istihdam edilen kişi sayısı geçtiğimiz yıl sınırlı hızlanırken; üretimdeki yavaşlamayla beraber bu durum sektörde verimliliğin kötüleşmesine sebep oluyor. Nitekim, hizmet sektöründe kişi başı reel üretimin geçtiğimiz yıl %2 daraldığı görülüyor. 16% 12% Hizmet Sektörü Reel Üretim ve Çalışılan Saat (yıllık değişim) 16% 12% Hizmet Sektörü Çalışılan Saat ve Kişi Başı Reel Üretim (yıllık değişim) - - -12% Çalışılan saat Reel Üretim 2006 Ç2 2006 Ç4 2007 Ç2 2007 Ç4 2008 Ç2 2008 Ç4 2009 Ç2 2009 Ç4 2010 Ç2 2010 Ç4 2011 Ç2 2011 Ç4 2012 Ç2 2012 Ç4 2013 Ç2 2013 Ç4 2014 Ç2 2014 Ç4 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) - - -12% Çalışılan saat Kişi başı reel üretim 2006 Ç2 2006 Ç4 2007 Ç2 2007 Ç4 2008 Ç2 2008 Ç4 2009 Ç2 2009 Ç4 2010 Ç2 2010 Ç4 2011 Ç2 2011 Ç4 2012 Ç2 2012 Ç4 2013 Ç2 2013 Ç4 2014 Ç2 2014 Ç4 İnşaat Sektör Ciro ve Üretimi 2014 Yılında Kötüleşti İnşaat sektörü ciro ve üretim endekslerine göre, sektörün cirosu 2013 yılında %8 yükseldikten sonra, geçtiğimiz yıl sadece %1 artış kaydetti. Bu durum, sektör üretimindeki kötüleşmeyle uyumlu olurken; inşaat sektörü büyümesi 2013 yılındaki %7.4 seviyesinden 2014 yılında %2.2 ye belirgin yavaşladı. Sektördeki bu olumsuz gelişmelere karşılık, üretici maliyetindeki düşüşün devam etmesi ve konut satışlarındaki toparlanma önümüzdeki dönemde sektör karlılığını olumlu yönde etkileyebilir. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 6
3 2 1 İnşaat Sektörü Ciro ve Reel Üretim (Yıllık Değişim) Reel Üretim Ciro (nominal) 2 16% 12% Yurt İçi Üretici Enflasyonu (Diğer Metalik Olmayan Ürünler, Yıllık) 17% - -1-2 2006 Ç4 2007 Ç4 2008 Ç4 2009 Ç4 2010 Ç4 2011 Ç4 2012 Ç4 2013 Ç4 2014 Ç4 2006 Ç2 2007 Ç2 2008 Ç2 2009 Ç2 2010 Ç2 2011 Ç2 2012 Ç2 2013 Ç2 2014 Ç2 Nis.15 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektör Verimliliğinde Kötüleşme Var İnşaat sektörü verimlilik göstergelerine göre, çalışılan saat yıllık bazda son 9 çeyrektir daralma kaydederken; düşüş 2013 yılındaki %6 dan 2014 te %12 ye hızlandı. Bu durum, sektör üretimindeki aşağı yönlü riskleri teyit ederken; sektör üretimine kıyasla hızlı oranda istihdam yaratılması da kişi başı reel üretimdeki yıllık düşüşün son çeyrekte belirgin hızlanmasına sebep oldu. Bu durum, sektör verimliliğindeki kötüleşmeyi doğruladı. Böylece, kişi başı reel üretim 2013 yılında %3 büyüdükten sonra, 2014 yılında %6 daraldı. Brüt ücretlerdeki artış ise, 2013 teki %10 seviyesinden geçtiğimiz yıl %3 e yavaşladı. Reel bazda brüt ücretler bu dönemde %2 yıllık artıştan, %6 daralmaya geçti. Böylece, sektörün reel cirosundaki belirgin kötüleşmenin reel ücretlere de yansıdığını söyleyebiliriz. Bu yılın ilk çeyreğinde de, sektörde çalışılan saat yıllık bazda düşüşünü sürdürürken; reel ücretlerdeki belirgin daralma da devam ediyor. 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 İnşaat Sektörü Çalışılan Saat ve Reel Üretim (Yıllık değişim) Çalışılan saat Reel Üretim 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 İnşaat Sektörü Verimlilik Göstergeleri (Yıllık değişim) Reel Ücret Kişi Başı Reel Üretim 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 Bina İnşaat Maliyeti* Emtia Fiyatları Kaynaklı Yavaşlamayı Sürdürüyor Bina inşaat maliyetinde yavaşlama, yılın ilk çeyreğinde büyük oranda malzeme maliyetleri kaynaklı devam ederken; işçilik ücretlerindeki artışın da son 2 çeyrektir sınırlı gevşemesi dikkat çekti. 2014 yılı genelinde bina inşaat maliyeti ortalama %11 oranında artarken; işçilik maliyeti %10, malzeme maliyeti ise %11 arttı. Bu yılın ilk çeyreğinde ise, yıllık artışlar sırasıyla, %6, %9 ve %5 oldu. Enflasyon etkisini dışlayarak hesapladığımız reel verilere göre ise, bina inşaat maliyeti altında işçilik ücretinde yılın ilk çeyreğinde sınırlı da olsa hızlanma kaydedildi. İnşaat işgücü girdi istatistiklerindeki reel ücretlerle kıyaslandığında ise, reel ücretlerde yaşanan belirgin daralmayla ayrışma dikkat çekiyor. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 7
3 2 2 1 1 - -1-1 -2 Bina İnşaat Maliyeti (yıllık değişim) Toplam İşçilik Malzeme 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 2 1 1 - -1-1 İnşaat Sektörü İşçilik Maliyeti ve Reel Ücretler (Yıllık Değişim) İşçilik maliyeti (reel) Reel ücret 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) *Bina veri kapsamı, konut ve diğer kullanım amaçlı bina tiplerini (ticari, idari, okul, sıhhi yapılar) kapsamaktadır. Yapı İzinlerindeki Daralma Sektör Performansı için Olumsuz Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğindeki belirgin artışın ardından; yılın kalanında yapı ruhsatlarında* ve yapı izinlerinde** kötüleşme gözlendi. Yapı ruhsatı verilen daire sayısı 2014 yılı ilk çeyrekte yıllık bazda %81 artış kaydettikten sonra, sonraki dönemde ancak %7 büyüyebildi. Yapı izni verilen daire sayısı ise, geçtiğimiz yıl ilk çeyrekte %69 luk hızlı artışın akabinde, son 3 çeyrekte %11 daralma kaydetti. Böylece, yapı ruhsatı verilen daire sayısı, 2013 yılında %8 yükseldikten sonra, 2014 te %21 lik artışla hızlansa da; aynı dönemde yapı izni alan daire sayısı %30 dan %6 ya yavaşladı. 2015 yılı ilk çeyreğinde ise, geçtiğimiz yılın yüksek baz etkisinin de etkisiyle, hem yapı ruhsatında hem de yapı izinlerinde yıllık bazda kuvvetli daralma gözlendi. Bu durum, konut satışlarındaki kuvvetli toparlanmaya karşılık, sektörün gelecek performansı açısından zayıflığa işaret ediyor. *Yapı Ruhsatı: Yapımına başlanacak yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu belge **Yapı İzni: Tamamen veya kısmen biten yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu belge 20 Yapı Ruhsatı ve İzinleri (yıllık değişim) 15 10 Yapı ruhsatı Yapı izni 5-5 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 8
Konut Satışlarında Toparlanma Hız Kazandı Konut satışları geçtiğimiz yılın ikinci yarısında başladığı toparlanmaya, bu yılın ilk çeyreğinde de devam etti. Konut satışları 2014 yılında sadece %1 oranında artarken; bu yılın ilk çeyreğinde yıllık bazda %15 büyüdü. Nisan ayında da satışlarda ivmelenme devam etti. Böylece, yılın ilk 4 ayında konut satışlarında yıllık büyüme %22 ye ulaştı. Konut satışlarını finansman detayında incelediğimizde, toparlanmanın büyük oranda ipotekli konut satışları üzerinden gerçekleştiğini görüyoruz. İpotekli konut satışları geçtiğimiz yılın ikinci yarısında yıllık bazda %15 büyüdükten sonra, bu yılın ilk 4 ayında %55 arttı. Bu hızlanmaya paralel, konut kredilerindeki büyüme de yükseliş trendi çiziyor. Konut kedilerindeki yıllık artış 2014 sonunda %14 seviyesindeyken; Mart sonu itibariyle %17 ye, Nisan sonu itibariyle de %20 ye ulaştı. Merkez Bankası nın takip ettiği şekliyle, konut kredilerindeki büyüme eğilimi ise, Nisan sonunda Eylül 2013 ten sonraki en yüksek seviyeye yükselmiş bulunuyor. Bu durumun, konut kredisi faiz oranlarının geçtiğimiz yılın ikinci yarısından bu yana %11 lerde stabil kalmasının yarattığı etkiyle, finansal piyasalarda oynaklığın belirgin arttığı günümüzde öne alınmış talebi yansıttığını düşünüyoruz. 120,000 Türkiye Toplam Konut Satışları (adet) 2013 2014 2015 5 Konut Kredileri Büyüme Eğilimi (13 haftalık yıllıklandırılmış ortalama) 100,000 4 80,000 60,000 40,000 3 2 20,000 1 0 05/11 11/11 05/12 11/12 05/13 11/13 05/14 11/14 05/15 (İstatistik kaynak: TUİK, TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Reel Konut Fiyat Artışı Belirgin Hızlandı Merkez Bankası nın açıkladığı Türkiye Konut Fiyat Endeksine (TKFE) göre, konut fiyatlarındaki yıllık artış, konut satışlarındaki hızlanmayı takiben; geçtiğimiz yılın ilkinci yarısı itibariyle yükseliş trendi çiziyor. 2014 ün ilk yarısında konut fiyat artışı yıllık bazda ortalama %13 olurken; bu oran yılın ikinci yarısında %16 ya hızlandı. Mart 2015 itibariyle de %19 a kadar yükseldi. Enflasyon etkisinden arındırarak reel fiyat artışlarını incelediğimizde ise, 2014 sonunda konut fiyatları reel yıllık artışı %7 ye ulaşırken, güncel durumda bu oran %10 seviyesinde bulunuyor. Konut fiyatlarındaki hızlı yıllık artış, büyük oranda İstanbul konut fiyatlarındaki durumu yansıtıyor. Mart itibariyle, konut fiyat artışı İstanbul da yıllık bazda %29 a ulaşırken; bu oran İzmir de %15, Ankara da ise %11 seviyesinde bulunuyor. Üç büyük şehirdeki yıllık reel artışlar ise Mart ayında sırayla %20, %6 ve %3 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası nın yeterli veri elde ederek belirlediği 26 ildeki yeni konutlar üzerinden hesapladığı, yeni konut fiyat endeksindeki (TYKFE) yıllık artış ise Mart ayında %16 seviyesinde. Reel endeksteki yıllık artış ise bu dönemde %8 ile son aylarda belirgin hızlanma trendi rendi çiziyor. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 9
12% 1 TCMB Konut Fiyat Endeksleri (Yıllık Reel Değişimler) TYKFE TKFE 10.2% 7.9% 25. 20. 15. Üç Büyük İl TCMB Konut Fiyat Endeksleri Yıllık Reel Değişimler 2 6% 10. 5. 1 6% 3% 2% 0. 03.12 06.12 09.12 12.12 03.13 06.13 09.13 12.13 03.14 06.14 09.14 12.14 03.15-5. 03.12 06.12 09.12 12.12 03.13 06.13 09.13 12.13 03.14 06.14 09.14 İstanbul Ankara İzmir Türkiye 12.14 03.15 (İstatistik kaynak: TCMB, TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Turizm Turizm Gelirleri Yavaşladı, Turizm Giderlerindeki Düşüş ise Hızlandı TÜİK turizm istatistiklerine göre, yabancı turistlerden elde edilen turizm gelirleri geçtiğimiz yıl %10 artış kaydetti. Bu yılın ilk çeyreğinde ise geçen yılın aynı dönemindeki %11 lik büyümeye kıyasla, yıllık bazda %5 arttı. Yabancı turist sayısı ise geçtiğimiz yıl %6 büyüdükten sonra, bu yılın ilk çeyreğinde yıllık bazda %4 artış kaydetti. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde yıllık büyüme %6 idi. Yabancı turist kişi başı ortalama harcama tutarındaki yıllık artış da ilk çeyrekler kıyaslandığında %3 ten %1 e gerileyerek gelirlerin yavaşlamasında rol oynadı. Türk vatandaşlarının yurtdışında yaptıkları turizm harcamaları ise, geçtiğimiz yıl %4 arttıktan sonra bu yılın ilk çeyreğinde yıllık bazda %6 daraldı. Yurtdışında yapılan ortalama harcamadaki yıllık düşüş ise bu dönemde %1 den %13 e hızlandı. 5 Turizm Gelirleri ve Giderleri (yıllık değişim) 2 Yabancı Turist Sayısı ve Ortalama Harcama Tutarı (yıllık değişim) 4 2 3 1 2 1 1-1 -2-3 -4 Yabancılardan Elde Edilen Turizm Geliri Turizm Gideri - -1-1 Gelen Yabancı Turist Sayısı Yabancı Turist Ortalama Harcama (İstatistik kaynak: TÜİK, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Garanti Bankası Hesaplamaları) Rusya Ekonomisindeki Gelişmeler Turizm Gelirlerini Baskılıyor Yabancı turistlerden elde edilen turizm gelirlerinin milliyet dağılımını incelediğimizde, 2014 yılı genelinde, Alman turistlerden elde edilen gelirlerin toplam içindeki payının %14 ile en yüksek oranda olduğu görülüyor. Onu, %10 ve %7 ile sırasıyla Rusya ve İngiltere izliyor. Yıllık bazda değişimleri üzerinden genel trendlerini analiz ettiğimizde ise, Alman turistlerden elde edilen gelirlerin 2013 yılında %7 arttıktan sonra geçtiğimiz yıl %4 daraldığı; Rus turistlerden elde edilen gelirlerin ise %22 den %11 e yavaşladığı görülüyor. IMF nin son güncellediği tahminlerinde, bu yıl Rus ekonomisi %3 daralacak. Piyasa ortalama beklentisi de 61 dolarlık ortalama Brent petrol fiyatına karşılık, Rus ekonomisinin 2015 yılında %4 daralacağı Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 10
yönünde. 2009 yılında ortalama brent petrol fiyatı 63 dolar olurken; global finansal krizin de etkisiyle Rus ekonomisi yaklaşık %8 daralmıştı. Türkiye, Rusya nın ekonomik durumundan ihracat ve turizm üzerinden direkt olarak etkilenebilir. 2009 yılı etkisi baz alınarak Rusya ekonomisindeki daralmanın, bu yıl Rus turistlerden elde edilen turizm gelirlerini nasıl etkileyebileceğini çalıştığımızda, yaklaşık 700 milyon dolarlık bir düşüş yaratabileceğini düşünüyoruz. Bu durum, Rus turistlerden gelir artışının 2015 te 2009 daki gibi %25 lik bir düşüş yaşandığı varsayımlarını taşıyor. Bu yılın ilk çeyreğinde ise Rus ekonomisi yıllık bazda %2 daralırken; Rusya dan Türkiye ye gelen turist sayısı %27 azaldı. Bu dönemde, Rus turistlerden elde edilen gelirler ise geçen yılın aynı dönemine göre %39 düştü. Aynı dönemde Avrupa dan gelen turist sayısı ise yıllık bazda %6 yükselse de, bu bölgeden elde edilen turizm gelirleri %7 düşüş kaydetti. Bu dönemde turizm gelirlerini yukarı itici unsur ise, başta İran olmak üzere, diğer Batı Asya ve Afrika ülkelerinden gelen turistlerin yaptıkları harcamalar oldu. Turizm Gelirleri İçindeki Paylar Turizm Gelirleri İçindeki Paylar ABD 3% Rusya 3% BDT İran İngiltere 7% 2013 2014 BDT İngiltere ABD 3% 3% 3% Rusya 1 Almanya 1 Almanya 1 İran 12% 1 1 2 1 1 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Diğer Göstergeler Sektörel Güven Endekslerinde Kötüleşme Var Yılın ilk çeyreğinde hizmet ve inşaat sektörlerinde güven endekslerindeki iyileşmeye karşın; perakende ticaret sektöründe kötüleşme gözlenmişti. Nisan-Mayıs döneminde ise, tüm sektörel güven endekslerinde kötüleşme kaydedildi. Gelecek 3 aya ilişkin talep beklentisinde ise, ilk çeyrekteki iyileşmeden sonra hizmet sektöründe Nisan-Mayıs döneminde kötüleşme gözlenirken; perakende ticaret sektöründe düşüş devam etti. 110 105 100 Sektörel Güven Endeksleri 95 90 85 120 115 Sektörel Güven Endeksi Gelecek 3 Ayda Talep Beklentisi 126 122 118 95 80 110 114 90 04.13 07.13 10.13 01.14 04.14 07.14 10.14 01.15 04.15 75 105 Hizmet Perakende Ticaret (sağ) 110 106 Hizmet Perakende Ticaret (sağ) İnşaat 04.12 10.12 04.13 10.13 04.14 10.14 04.15 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 11
Reel Kesim Güveni Bozulmaya Devam Ediyor Reel sektör güveni yılın ilk çeyreğinde gösterdiği kötüleşmeyi, Nisan-Mayıs döneminde de sürdürdü. Benzer görünüm, gelecek döneme ait alt endekslerden, üretim hacmi, ihracat siparişleri ve yatırım harcaması beklentilerinde de kaydedildi. Bu dönemde, çok sınırlı da olsa toparlanma görülen alt endeksler, mevcut siparişler ve gelecek döneme ait istihdam beklentileri oldu. 120 115 Reel Kesim Güveni ve Yatırım Harcamaları Beklentisi (Arındırılmış, 3 aylık ort.) Reel Kesim Güven Endeksi Yatırım Harcaması Beklentisi 130 125 Üretim Hacmi ve İhracat Siparişleri Beklentisi (Arındırılmış, 3 aylık ort.) 110 120 105 100 115 110 Üretim hacmi (Gelecek 3 ay) Ihracat siparis (Gelecek 3 ay) 04/12 10/12 04/13 10/13 04/14 10/14 04/15 04/12 10/12 04/13 10/13 04/14 10/14 04/15 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Tüketici Güvenindeki Düşüş, Büyük Oranda Gelecek Dönem Beklentileri Kaynaklı Tüketici güveni Mayıs ayında Mart 2009 sonrasındaki en düşük seviyeye gerilerken; geçtiğimiz yılın ikinci yarısından bu yana düşüş trendi çiziyor. Bu kötüleşmede, gelecek dönem beklentileri öne çıkarken; yılın ilk 5 ayında yıllık bazda düşüş %11 e ulaşmış durumda. 2013 yılında tüketici güveni %1 lik sınırlı iyileşmenin ardından, 2014 yılı genelinde %5 kötüleşme göstermişti. 85 Tüketici Güveni (3 aylık ortalama) 105 Tüketici Güveni (3 aylık ortalama) 30 80 75 70 65 60 55 05.08 11.08 05.09 11.09 05.10 11.10 05.11 11.11 05.12 11.12 05.13 11.13 05.14 11.14 05.15 100 95 90 Tüketici Güveni (gelecek 12 aylık dönemde) 18 Tasarruf Etme İhtimali (gelecek 12 85 aylık dönemde, sağ) 15 05.12 11.12 05.13 11.13 05.14 11.14 05.15 27 24 21 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Garanti Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktaysa da bu bilgiler, hiçbir şekilde yatırım danışmanlığı faaliyeti olarak değerlendirilemeyecektir. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Garanti Bankası A.Ş. hiçbir sorumluluk kabul etmez. İşbu rapor içerisindeki bilgilere ait telif hakkı Bankamıza ait olup, üçüncü kişilerce izinsiz kullanılamaz, çoğaltılamaz veya kopyalanamaz. Sektörel Gelişmeler /II. Çeyrek 2015 12