YEREL AĞIN KULLANIMA AÇILMASI (LOCAL LOOP UNBUNDLING) Hazırlayan Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı

YEREL AĞIN KULLANIMA AÇILMASI (LOCAL LOOP UNBUNDLING) Hazırlayan Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı RAPOR NO : 4 RAPOR TARİHİ : Eylül 2001

ÖZET Yerel ağın diğer işletmecilerin kullanıma açılması (Local Loop Unbundling) başlangıçta yerel ağ hizmetlerindeki zayıf rekabeti artırmak için bir olanak olarak düşünülse de, gelişen teknoloji ile birlikte, yerel ağı oluşturan bakır çiftler üzerinden verilecek hizmet çeşitliliğinin artmasıyla, yerel ağın daha verimli kullanılması için büyük bir imkan haline dönüşmüştür. Avrupa ve Amerika da kullanıma açmanın yaygınlaştırılması için başlatılan çalışmalar uzun süredir devam etmektedir. AB, kullanıma açma zorunluluğu ile ilgili olarak yayınlamış olduğu direktifle üye ülkelerden, yasal zorunlu işletmecilere kullanıma açma zorunluluğu getirilmesini istemiştir. Son yıllarda bir çok Avrupa ülkesinde dünyadaki diğer ülkelerle birlikte farklı seviye ve türlerde kullanıma açma uygulamaları başlatılmış bulunmaktadır. Türkiye de yasal zorunlu işletmenin halen ses ve altyapı konularında tekel haklarını elinde tutması, kullanıma açma zorunluluğu konusunda bir engelmiş gibi görünmesine rağmen, kısmen de olsa kullanıma açma uygulamalarının başlatılabileceği düşünülmektedir. Hemen başlatılmasa bile tekel hakkının kalkmasıyla birlikte uygulamaya konulacak regülasyonların hazırlanması için şimdiden çalışmalara başlanılması gerekmektedir. Bu çalışmada, kullanıma açma ile ilgili tanımlar ve teknik bilgiler verilmiş, tarihsel gelişimi ve ülke uygulamaları anlatılmıştır. Daha sonra, Türkiye nin durumu ortaya konmuş ve telekomünikasyon hizmetlerinin çeşitliliği ve kalitesinin artırılmasını sağlayacak kullanıma açma uygulaması hakkında önerilerde bulunulmuştur. Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 2

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZET 2 İÇİNDEKİLER 3 1.Giriş 4 2.Tanımlar 4 3.Tarihsel Gelişim 5 3.1.Birinci Dalga 5 3.2.İkinci Dalga 6 4.Kullanıma Açılacak Ağ Elemanları 7 4.1ABD yaklaşımı 8 4.2Avrupa yaklaşımı 9 4.3Avrupa Birliği Kararları (2887/2000 Sayılı Tüzük) 10 5.xDSL Konusunda Teknik Bilgiler 11 6.Kullanıma Açma Türleri 12 7.Kullanıma Açma Uygulamaları 17 7.1.Ortak yerleşim (Collocation) 17 7.2.Fiyatlandırma 19 7.3.Şeffaflık 20 7.4.Sanayi İşbirliği ve Koordinasyonu 21 8.Ülke Deneyimleri 21 8.1.ABD Deneyimi 22 8.2.AB Üyelerinin Deneyimleri 22 8.3.Dünya Üzerindeki Diğer Deneyimler 24 9. Ülkelerdeki Kullanıma Açma Durumları 24 10. Alternatif Altyapı Yaklaşımları 25 11. Pazar Tahminleri ve Türkiye de Mevcut Durum 26 12. Genel Değerlendirme 27 13. Sonuç 28 KAYNAKLAR 30 Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 3

1. Giriş Düzenleyici Kurumlar ve politika belirleyicilerin, düzenlemelerini ve yasalarını, daha rekabetçi evrensel bir pazar oluşturmaya yönelik olarak değiştirme çabaları esnasında sıklıkla karşılaştıkları sorun yasal yükümlü işletmecinin piyasadaki büyük yönlendirme etkisi olmaktadır. Mevcut ağ işletmecileri, uzun yıllar boyunca altyapıyı ve diğer cihazları kurmak ve kamu hizmeti sunmak durumunda kalmalarının sonucu olarak; sadece sahip oldukları ağın büyüklüğü ve özellikle endüstrileşmiş ülkelerde olduğu gibi karmaşıklığı değil, oluşturmuş oldukları çalışır vaziyetteki pazarlama yapıları, müşteri hizmetleri, faturalama ve tahsil işlemleri rekabet için güçlü değerler olarak görülmektedir. Rekabetin teorik olarak el üstünde tutulduğu bir ortamda, yeni girenlerin eski tekel ile rakabet edebilmelerini sağlayacak imkanların nasıl sunulacağının belirlenmesi gerekmektedir. Rekabetin başarılı olabilmesi için rekabet edecek işletmecilerin hızla, kullanacakları altyapıyı tesis etmeleri gerekmektedir. Yasal yükümlü işletmeciler, şu an sahip oldukları ağları, uzun yıllar boyunca kapalı bir pazar ve hazine gelirlerinin yardımıyla, oluşturmuşlardır. Yeni girenler için bu tür olanaklar bulunmamaktadır. Hemen rekabete başlayabilmek için ihtiyaç duydukları tüm ağı tekrar inşa etmeleri sözkonusu değildir. Yeni girenlerin buna ulaşmaları için yapılması gerekenleri iki başlıkta toplayabiliriz: (1) Rekabetin vaad ettiği düşük fiyatlar, pazardaki yenilikler ve artan iş imkanlarına ulaşmak için devletlerin gösterdiği giderek artan ilgi. (2) Yerel erişim iletiminin son kilometresi diyebileceğimiz yerel ağla ilgili hızla gelişen teknolojiler. Bu faktörler, ağın diğer işletmeciler tarafından da kullanılmasını sağlayacak politikaların belirlenmesi için birlikte ele alınmaktadırlar. 2. Tanımlar Yerel Ağ ( Local Loop), abonenin konutu ve işletmecinin yerel devre anahtarı veya eşdeğer olanağı arasındaki fiziksel devreyi ifade etmektedir. İngilizce unbundling terimine karşılık, bu yazı boyunca kullanıma açma ifadesi kullanılacaktır. Üzerinde konuştuğumuz kullanıma açma terimi farklı kişiler için farklı anlamlar taşıyabilmektedir. Bunun sonucu olarak, dünyanın değişik kesimlerinde kullanıma açma ile ilgili tamamen farklı politikaların benimsendiği görülmektedir. En genel anlamda kullanıma açma, parçalara ayrılmış ağ altyapısının, işlevlerinin ve hizmetlerinin her an hazır (stand-alone) olarak sunulmasıdır. Yerel Ağın Kullanıma Açılması; kendi yerel şebekesini diğer şirketlerin kullanımına hazır hale getirdiği işlem ve süreçtir. Başka bir deyişle; hakim işletmecinin, şebekesinin özel bir bölümüne erişimi, yeni işletmecilerin satın almasına izin vermesi demektir. Ancak, bu süreçte, Yeni işletmecilere, cihazlarını doğrudan zorunlu işletmecinin yerel ağ altyapısına, şebeke yapı ve binasına yasal sahip olma hakkı verilmeksizin bağlantı izni verilebilmektedir. Kavramsal olarak baktığımızda, hizmetlerin gruplandırılması veya paketlendirilmesinin tam zıttı anlam taşıdığı söylenebilir. Kullanıma açma, birisinin ağ elemanlarını alakart (a la carte) esasına dayalı olarak sadece ihtiyaç duyduğu altayapı veya işlevler için ödeme yaparak alabilmesine olanak tanımaktadır. Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 4

Yerel Ağ birçok ülkede hala zorunlu işletmecinin fiili tekeli altında bulunmaktadır. Zorunlu işletmecinin yerel ağ altyapısına erişimin açılması, rekabete dayanan telekomünikasyon hizmetleri verilmesi için sağlayıcılara çözümler üretir. Kullanıma açılma, sabit telekomünikasyon servislerinin koşulları içinde özellikle geniş bant hizmetlerinde rekabeti cesaretlendiren bir modeldir. Düzenleyici kuruluşlar müşterilere, sunulan servislerin kullanıma açılma vasıtası olarak görmektedir. Kullanıma açılma ile rekabetin giriş hızını arttıracağı ümit edilmektedir. Pazara daha çok yeni girişimcilerin girmesi vasıtasıyla rekabet daha geniş alanlarda gelişecektir. Telekomünikasyon ağları için bakıldığında kullanıma açma, arabağlantının ileri bir boyutu olarak algılanmalıdır. Kullanıma açma olmadan, rekabet eden bir taşıyıcı yasal yükümlü işletmeci ile belirli noktalardan arabağlantı kurabilmektedir. Ancak bu durumda, söz konusu işletmeci, her bir müşterisine hizmeti ulaştırabilmek için, anahtarlama, bina içi iletim ve yerel ağ altyapısı ile birlikte kendi ağını kurmak zorunda kalacaktır. Kullanıma açma ise, rekabet eden işletmeciye yasal yükümlü işletmecinin ağınının belli kısmlarını kullanma izni vermektedir. Arabağlantı basitçe iki ağı birleştirirken, kullanıma açma bir çok taşıyıcının mevcut yerel erişim ağını kullanarak müşteriler için rekabet etmelerini sağlamaktadır. Ağın kullanıma açılmasını savunanlar bunu, pazara yeni gireceklerin, ağır yerel ağ maliyetlerinden kurtularak, kolayca rekabete girmelerini teşvik edecek bir yöntem olarak görmektedirler. Bazı politika uzmanları, kullanıma açmayı sadece, altyapıya dayalı rekabetin tam olarak yerleşmesi sürecinde kullanılabilecek kısa dönemli bir gereksinim olarak görmektedirler. Çoğu uzman, kullanıma açmanın alternatif altyapılar inşasına yönelik dürtüleri önleyeceğinden korktukları için geniş anlamda kullanıma açma zorunluluğuna karşı çıkmaktadırlar. Ancak, kullanıma açmaya yönelik bu görüşler, ileri iletim teknolojilerinin gelişimi ile, 1990 ların ortalarında belirgin biçimde değişmiştir. 3. Tarihsel Gelişim 3.1. Birinci Dalga Avrupa ve dünyanın çoğu bölgesinde kullanıma açma, yerel ağın kullanıma açılması na karşılık bir kısaltma olarak kullanılmaktadır. Yerel ağ, yasal yükümlü işletmecinin etkiliğinin en fazla hissedildiği, kullanıcıya erişimin son kilometresini oluşturmaktadır. Yerel ağ, dünyanın çoğu bölgesinde yasal yükümlü taşıyıcının halen denetimi altında, yani kritik darboğazın merkezinde bulunmaktadır. Buna ek olarak, çoğu ülkede kullanıma açma, asimetrik sayısal abone hattı (ADSL) ve diğer xdsl teknolojilerini kullanarak ileri internet protokol ü (IP) hizmetleri sunabilmek için yerel ağa erişim ile birlikte anılmaktadır. Rekabet eden işletmeciler internet erişimi veya en azından IP üzerinden ses hizmetleri sunmak için, yasal yükümlü işletmecinin xdsl teknolojisine sahip yerel ağını kullanmaya yönelik, giderek artan bir arayış içindedirler. ABD de kullanıma açma, yerel santral hizmetlerinde rekabetin gelişimi için belirlenen 3 yöntemden biri olarak ortaya konumuştur. Bu yöntemler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 5

(1) Altyapı tabanlı ağların inşası. (2) Yasal sorunlu taşıyıcının yerel hizmetlerinin tekrar satılması. (3) Yasal yükümlü işletmeciden, kullanıma açılmış ağ elemanlarının satın alınması. Kullanıma açma ile ilgili olarak ABD düzenleyici kurumu FCC bütün yerel ağı bileşenler cinsinden kısımlara ayırmış ve yasal yükümlü işletmecinin, bunları ileriye dönük artan maliyetlere dayalı fiyatlarla elde edilebilir kılmasını istemiştir. Rekabet eden işletmeciler kullanıma açılmış ağ elemanları (UNEs) denilen ağın bu bileşenlerinden bir kısmını veya tamamını seçmekte ve almakta serbesttiler. (1) Diğer ülkeler de 1990 yılı ortalarında kullanıma açma konusuna eğilmişlerdir. 1994 yılında Kanada düzenleyici kurumu CRTC, telefon ağının parçalı bileşenlere ayrılmasının, hizmet sağlayıcıların hizmetleri en verimli biçimde sunmalarını mümkün kılacağını belirtmiştir. Almanya da, 1996 yılındaki bir yönetmelikle yasal yükümlü işletmeci Deutsche Telekom (DT) a yerel ağını kullanıma açma zorunluluğu getirilmiştir. DT veri-akışı (bit-stream) türünde kullanıma açma hizmetlerini sunmak istemiş fakat işletmecilerin itirazları sonucu, düzenleyici kurum RegTP tarafından, DT nin ham-bakır altyapısını tamamen kullanıma açması istenmiştir. Bütün bu gelişmelere rağmen, kullanıma açma konusu tartışmalara açık kalmıştır. İngiltere gibi gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere bir çok ülke, başlangıçta, kullanıma açmayı temel ses ağı işletmecileri arasında rekabeti özendirecek bir imkan olarak düşünmemişlerdir. İngiltere, onun yerine, pazara giriş kolaylığı ve sabit, mobil ve kablo TV arasındaki modeller arası rekabete önem vermeyi tercih etmiştir. 3.1. İkinci Dalga xdsl gibi yerel ağ pazarında devrime yol açacak ileri düzeydeki hizmetlerin büyüyen oranda gerçekleşmesiyle birlikte, 1990 ların sonlarında kullanıma açma hakkındaki görüşler değişmeye başlamıştır. Avrupa Komisyonu, 2000 başlarında hızlı biçimde yerel ağın kullanıma açılması zorunluluğunun benimsenmesine yönelmiştir. 12 Temmuz 2000 de Komisyon 15 üye ülkedeki ulusal düzenleme kurumlarının 31 Aralık 2000 e kadar kullanıma açılmış yerel ağ zorunluluğunu sağlamasına yönelik bir düzenlemeyi kabul etmiştir. Komisyon bu konudaki amacını internet kullanımının maliyetinde önemli bir azalma sağlamak olarak belirtmiştir. Yerel bakır telli ağda oluşacak rekabetin, yüksek hızlı internetin Avrupa genelinde, uygun fiyatlarla hızla yayılmasını sağlayacağı düşünülmüştür. Bu düzenleme ile Avrupa nın kendi içinde ve Avrupa ile ABD arasında ortaya çıkan sayısal bölünmeyi önleyecek köprünün kurulmasını sağlaması hedeflenmiştir. Avrupa Komisyonu, yerel ağın kullanıma açma zorunluğunun getirilmediği takdirde, yasal yükümlü işletmecilerin xdsl teknolojilerinin geliştirilmesini istemeyecekleri veya geciktirecekleri endişesi taşımaktadır. Avrupa daki çoğu yasal yükümlü işletmeci, ISDN teknolojisi için önmeli boyutta yatırım yapmış olmaları nedeniyle, bu yatırımların değerini azaltacak yeni bir teknolojinin pazara girmesinde çok istekli olmayabileceklerdi. Fakat, eğer rekabet eden işletmecilere yeni xdsl imkanları ile ISDN üzerinden kullanıma açılmış yerel Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 6

ağa erişme izni verilirse, yasal yükümlü işletmeciler bu eğilimi izlemeye zorlanmış olacaklardı. Böylece ikinci nesil kullanıma açma, yasal yükümlü ve diğer işletmecilerin birlikte ADSL gibi ileri iletim teknolojileri konusunda yatırımlara başlaması için yönlendirme ve diğer imkanların sağlanması üzerine oluşmuştur. Asıl amaç, sadece internet erişimdeki rekabetin değil, aynı zamanda, IP tabanlı ses ve çoklu ortam imkanlarının tamamı üzerindeki rekabetin ve daha sonrası için genişbant hizmetleri için yerel ağdaki rekabetin sağlanması olmuştur. 1999 Aralık ayında FCC, yasal yükümlü yerel taşıyıcıların hat paylaşımı veya yerel ağa paylaşılmış erişime izin vermesini gerektiren bir düzenleme yapmıştır. Bu şekilde, yasal yükümlü işletmeci son kullanıcılara devre anahtarlamalı telefon hizmetleri götürmeye devam ederken; rekabet eden işletmecilerin, aynı kullanıcılara ADSL hizmetleri götürmek için yerel ağın yüksek frekans bölümünü kullanmalarına olanak tanınmaktadır. xdsl teknolojisinin iş dünyasına sunduğu genişbant fırsatlarını aşağıdaki gibi sıralayabilirz: Geniş alanda şirket içi iletişim. İnternetle ilgili hizmetlere genişbant erişimi. Diğer şirketlerle hızlı iletişim. Hızla gelişen ve çok büyük hacimlere erişmesi beklenen elektronik ticaret. Eğitim, öğretim. Bantgenişliği konusunda hassas, kendine özgü uygulamaların sağlanması. Çalışanların evlerinden iş görmelerini sağlayacak hizmetler. Kullanıma açma, çeşitli yerel, devre anahtarlamalı ağ bileşenlerine ayrı ayrı erişim politikası yerine, ağı ve alt ağ elemanlarını internet erişimi ve IP tabanlı hizmetlerde rekabet eden sunucular için yararlı olacak bir hedef olarak gösterme politikasına doğru gelişmiştir. Dünyada bulunan kullanıma açmanın farklı uygulamaları nedeniyle, kullanıma açma politikalarındaki kavramsal farklılıklar halen devam etmektedir. Gelişen teknolojilerle birlikte, rekabetin yavaş geliştiği yerel ağda tam rekabetin sağlanması için alınabilecek en iyi önlem olarak yerel ağın kullanıma açılması görülmektedir 1. 4. Kullanıma Açılacak Ağ Elemanları Teorik olarak kullanıma açılacak ağ bileşenleri konusunda pek fazla sınırlama bulunmamaktadır. Ağ işletmecileri yerel ağ veya anahtarlamalar gibi altyapıya erişimi ya da işlem destek sistemleri (OSS) gibi arka plandaki işlevleri de kullanıma açabilir. Ayrıca, ağ hizmetlerinin yürütülmesi için kullanılan veritabanı ve yazılımlara erişimi de kullanıma açmak mümkündür. Kullanıma açma, yerel ağın tamamına degil ama altyapının sadece belli bölümlerine, örneğin yüksek frekans kısmına erişim olarak da tanımlanabilir. Genel olarak, kullanıma açma rekabet eden işletmecilerin bakır çiftlerine doğrudan erişimin veya değişik hızlarda iki yönlü veri akışının sağlanmasını içermektedir. Daha 1 Jasmin Kundan, Local Loop Unbundling in Practice, RegTP, 2001 Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 7

ayrıntılı bakacak olursak, kullanıma açma aşağıdaki unsurlardan birini içerebilmektedir : (1) Tamamen kullanıma açılmış yerel ağlar (2) Yasal yükümlü işletmecinin xdsl hizmetlerinin tekrar satmak üzere, rekabet eden işletmecilere toptan satması yoluyla, veriakışı (bit-stream) türü kullanıma açmanın sunulması (3) Rekabet eden işletmecinin yasal yükümlü işletmeciye ait perakende satış hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını satın alarak bölgesel olarak tekrar satması yoluyla, yerel trafiğin tekrar satışı (4) Yasal yükümlü işletmeci müşteri ile bağlantısını devam ettiriken, rekabet eden işletmecinin hizmet sağlayabilmesi yoluyla, kalıcı sanal devre erişimi (Permanent Virtual Circuit [PVC] Access) sunulması (5) İki ayrı işletmecinin aynı bakır çift üzerinden kendi hizmetlerini sağlayabilmesi yoluyla, paylaşımlı erişim (shared acsess) ya da hat paylaşımı olanağı (6) İşletmeci hizmetleri, rehber yardımları, faturalama ve tahsil gibi ileri veya yardımcı seviyelerdeki hizmetlerin sağlanması. Kuzey Amerika ve Avrupa nın kullanıma açmaya yaklaşımları yukarıdaki gruplandırmalar açısından bakıldığında, belirgin biçimde farklılık göstermektedir. 4.1. ABD yaklaşımı ABD de, 1996 yılında çıkan telekomünikasyon yasasına göre yasal yükümlü yerel santral taşıyıcıları ağlarını kullanıma açmak zorundadır ve FCC, ileriye dönük artırımsal maliyetlere dayalı olarak, ağ bileşenlerine erişim fiyatlarını belirlemektedir. FCC tarafından kullanıma açılacak ağ elemanları (UNEs) listesi oluşturulmuştur ve bu liste sürekli olarak güncellenmektedir. 2000 yılı sonlarında bu listede aşağıdakilerin yer aldığı görülmektedir: Yüksek kapasiteli hatlar, fiber ve xdsl ağlari dahil olmak üzere yerel ağlar Mümkün olan noktalarda, alt ağ grupları Yerel ağın yüksek frekans kısmı (paylaşık erişim veya hat paylaşımı) En büyük 50 şehir merkezindeki yüksek rekabetin bulunduğu belli bölgeler dışındaki devre santralleri Rekabet eden işletmeciler için uzak terminallerde kendi sayısal abone hattı çoklayıcılarını (DSL Multiplexers, DSLAMs) kurmanın mümkün olmaması gibi sınırlı durumlarda, paket anahtarlamalar Fiber altyapı da dahil bina içi iletim altyapısı Ücretsiz görüşmeler, numara taşınabilirliği, çağrı ismi (CNAM) işlevleri ve gelişmiş zeki ağ (AIN) işlevleri de dahil olmak üzere sinyalleşme ağları ve çağrılara dayalı veritabanları Talep, sunum ve faturalama gibi işlem destek sistemleri (OSS) Bunlardan başka, FCC zaman zaman, yasal yükümlü taşıyıcılardan ağı iyileştirmelerini (loop conditioning) isteyebilmektedir. Bu çerçevede, yasal yükümlü taşıyıcının bakır yerel ağda ses hizmetlerinin iyileştirilmesini sağlamak için kurduğu Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 8

köprü bağlantıların, alçak geçirgen filtrelerin, mesafe artırıcı cihazların, yük bobinleri ve diğer elektronik cihazların kaldırılması gündeme gelmektedir. Ağ iyileştirme bu ağların temizlenerek, xdsl hizmetleri dağıtımına daha uygun hale getirilmesi için tasarlanmaktadır. Rekabet eden işletmeciler yukarıdaki listede yer alan bileşenlerden bir kaçını birden satın alabilmektedir, bu şekilde kullanıma açılmış ağ bileşenleri platformu (UNE-P) oluşturabilmektedir. 4.2. Avrupa yaklaşımı Avrupa yaklaşımında kullanıma açma genellikle, xdsl hizmetlerini sağlayan bantgenişliğinin sunulması olarak algılanmaktadır. Avrupa Birliğini oluşturan 15 ülke, kullanıma açma konusunda 4 ana seçenek üzerine yoğunlaşmaktadır: Bakır ağın kullanıma açılması Veriakışı (bit-stream) erişimi Çağrı sonlandırma (dolaylı erişim) Kalıcı sanal devre (PVC) erişimi Bakır çiftlerinin kullanıma açılması (full unbundling) seçeneği, rekabet eden işletmecilere yasal sorunlu işletmenin ana dağıtım çatısı içindeki yerlere kendi cihazlarını yerleştirmelerine ve hem genişbant (veri ve internet erişimi) hem de darbant (ses) hizmetleri sunabilecekleri bakır çiftlerini kiralamalarına olanak tanımaktadır. Bu uygulama, ABD deki yerel ağın kullanıma açılması temeline çok benzemektedir. Veriakışı erişimi rekabet eden işletmecilere yasal yükümlü işletmecilerden yerel ağ altayapısını satın alma olanağı vermemektedir. Onun yerine, yasal yükümlü işletmeci bakır çiflerinin sonundaki cihazlara sahip olmaya ve işletmeye devam etmekte ve rekabet eden işletmeciler kendi hizmetlerini sunmak üzere çoklayıcılar yerleştirmektedirler. Son kullanıcılar, hem internet erişimi hem de ses hizmetlerini aynı taşıyıcıdan alma ile genişbant hizmetlerini bir taşıyıcıdan, ses hizmetini diğerinden alma seçeneklerine sahip olmaktadır. Çağrı sonlandırma (dolaylı erişim), kabaca rekabet eden işletmenin ses ağına bir dizi numara çevirerek erişimin sağlanması demektir. Son kullanıcı ses görüşmeleri için yasal yükümlü işletmecinin yerel ağını kullanmaya devam etmektedir. Ancak, internet erişimi çağrıları yasal yükümlü işletmecinin ağı içerisinden rekabet eden işletmecinin ağına yönlendirilmekte, internet erişimi ve veri hizmetleri bu kanaldan sağlanmaktadır. Kalıcı sanal devre (PVC) erişimi seçeneği, rekabet eden işletmecinin, yasal yükümlü işletmeciden mülkiyeti ve işletimi onda kalmak üzere sürekli bir devre satın almasına olanak tanımaktadır. Rekabet eden işletmecinin ağına erişmek isteyen son kullanıcı çağrıları, yasal yükümlü işletmecinin anahtarlarında bulunan kalıcı sanal devre üzerinden rekabet eden işletmeciye yönlendirilmektedir. Böylece, son kullanıcıya, genişbant ve darbant hizmetler için yasal yükümlü işletmeci veya rekabet eden işletmeci arasında seçim yapma olanağı tanınmaktadır. Çağrı sonlandırma seçeneğinin tersine, taşıyıcı seçimi her bir çağrı için ayrı ayrı ele alınmaktadır.ingiltere deki uygulamalarda, rekabet eden işletmecilerin isteklerinin temelinde müşterilerine xdsl Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 9

hizmetleri sunabilme ihtiyaçları olduğu görülmektedir. ABD deki kullanıma açma yapısındaki kullanıma açma elemanları imkanlarından farklı olarak, rekabet eden işletmecinin anahtarlama, bina içi iletim gibi ağ bileşenlerinden tüm bir takım satın alması ve özellikle yasal yükümlü işletmecinin listedeki altyapısını tekrar satışı gibi olanaklar bulunmamaktadır. 4.3. Avrupa Birliği Kararları (2887/2000 Sayılı Tüzük) 2 23-24 Mart 2000 Lizbon Avrupa Konseyi kararına göre; sayısal ve bilgiye dayalı ekonomi, iş dünyası ve halkın ucuz yüksek teknolojilere ve multimedya teknolojilerine ve hizmetlerinden faydalanabilmeleri için bir girişim başlatılmış bulunmaktadır. Bu çerçevede; 20 Haziran 2000 tarihinde Feira (Portekiz) Avrupa Konseyinde kısa vadeli öncelikler arasına kullanıma açmayı alan eeurope Eylem Planı onaylandı. Temel amacı, sayısal ve bilgiye dayalı bir toplum oluşturularak; bu çerçevede, kullanıcılara maksimum yarar sağlanması yoluyla, ekonomi ve verimliliğin elde edilebilmesi, rekabetin zenginleştirilerek herkese ucuz asgari hizmetlerin temin edilebilmesi olan bu mevzuat, AB de mevcut mevzuatı tamamlayıcı bir nitelik taşımaktadır. Yasal yükümlü işletmeciye ait yerel santral ile abonenin terminali arasındaki yerel erişim şebekesindeki fiziki bakır kablo devresinden meydana gelen bir şebeke olan yerel abone hatlarına erişim hususunda, 2887/2000 sayılı Tüzük (Regulation); 18 Aralık 2000 tarihinde yayınlanmış ve takip eden üçüncü günden itibaren AB de yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu Tüzüğe göre; etkin pazar gücüne (SMP Significant Market Power) sahip işletmeciler; adil, şeffaf ve ayrım gözetmeme prensipleri çerçevesinde kendi yerel abone ağlarını kullanıma açarak, piyasaya yeni girecek olan diğer işletmecilerin taleplerini belirli sınırlar dahilinde olmak kaydı ile, karşılamakla sorumludurlar. Bu çerçevede; yasal yükümlü konumunda bulunan operatörlerin herkese aynı şartlarda ve eşit muamele etmelerinin sağlanması hususunda; düzenleyici kurumlara büyük görevler düşmektedir. Bu Tüzük; Sesli Telefon (98/10/EC) ve Arabağlantı (97/33/EC) Direktifleri ile oluşan regülasyonların tamamlayıcısı niteliğindedir. Bu tüzüğün temel amacı; kullanıma açmanın eşit şartlarda erişim ve ilgili konularda harmonizasyonunun sağlanmasıdır. Buna göre; 31 Aralık 2000 den itibaren, hakim konumdaki işletmeciler kendilerine gelecek teklifleri yayınlayacaklar ve bir listesini tutacaklar; düzenleyici kurumlar ise, uygulanacak tarifelerde eşit ve adil olunmasını sağlayacaktır. 2 Köksal Özenç, Lokal Abone Hatlarının Serbest Rekabete Açılması, Araştırma Raporu, 2001 Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 10

5. xdsl Konusunda Teknik Bilgiler Sayısal Abone Hattı (xdsl) teknolojileri, kullanıma açmanın ön plana çıkmasında önemli rol oynamışlardır. Bu yüzden, kullanıma açma ile ilgili politika belirleyen kurumların bu teknolojinin temellerini yakından takip etmesi yararlı olacaktır. xdsl teknolojileri, bakır hatlar üzerinden iletilen radyo frekanslarını kullanarak sinyalleri müşteri cihazlarına taşımaktadır. Zamanla, daha fazla veri aktarımı sağlayan çok yüksek hızdaki iletimin geliştirilmesiyle, bakır çiftlerinde giderek artan bir bant genişliğine gerek duyulmaktadır. Asimetrik Sayısal Abone Hattı (ADSL), 1.1 MHz e kadarki spektrumu kullanırken, Çok Yüksek Hızlı Sayısal Abone Hattı (VDSL), 30 Mhz e kadarki kısımı kullanmaktadır. ISDN ve Yüksek Hızlı Sayısal Abone Hattı (HDSL) simetrik veri hızları (iki yönde de eşit hızlar) sunmaktadırlar. ADSL teknolojisi ise, belirli bir yönde daha büyük oranda hız sağlayan asimetrik hızlar için tasarlanmıştır. VDSL simetrik ya da asimetrik tarzlarda çalışabilmektedir. Örneğin bu yapı, 52 Mbit/s bir yönde ve 2 Mbit diğer yönde olmak üzere asimetrik veya her iki yönde 26 Mbit/s lik hızla simetrik olarak çalışabilmektedir. xdsl teknolojilerinin en eskisi HDSL dir. Simetrik olarak 2 Mbit/s e kadar iletim sağlayabilmektedir. Başlangıçta, üç çift hat kullanan bir teknoloji olarak 1993 te ortaya çıkmıştır. 1996 da iki çiftli HDSL tanımlanmış ve şu anda da Amerika Ulusal standartlar Enstitüsü (ANSI), sadece tek bir bakır çifti kullanan HDSL2 için standartları belirlemek üzeredir. Bu sistem Kuzey Amerika da tek bir çift üzerinden 1.5 Mbit/s hızıyla iletim sağlarken, Avrupa nın bir çift üzerinden 2 Mbit/s lik bir standarta devam edip etmeyeceği henüz belli değildir. HDSL, öncelikle ISDN için kullanılmayı ve tek bir bakır çifti üzerinden çoklama tekniğiyle bir kaç darbant ses görüşmesi sağlamayı amaçlıyordu. Günümüzde, Kuzey Amerika daki ISDN hatlarının yarısı HDSL kullanmaktadır. HDSL, düşük kaliteli kablolarda çalışabilmekte ve ABD ordusu tarafından arazide kullanılmaktadır. Bir çok üretici tarafından sunulan ticari sistemler ile yerleşmiş bir teknoloji durumundadır. ADSL, 1995 yılında standartlaştırılmıştır. Bir yönde 6-8 Mbit/s hıza kadar iletim yaparken diğer yönde 640 Kbit/s ile 1 Mbit/s arasında iletim sağlayabilmektedir. Başlangıçta hızla büyüyen isteğe bağlı video (video-on-demand) pazarı için tasarlanan bu teknoloji hızlı internet erişimi için çok başarılı biçimde uyarlanmıştır. Başlangıçta video transferi için geliştirildiği için ADSL, yüksek kalitede hizmet gerektiren tam ekran iletimi, kaliteli görüntülü yayıncılık gibi yüksek tanımlı hizmetlerin sunulması için tasarlanmıştır. Bu yüzden ADSL in ANSI T1.413 standartındaki sürümü bir çok özelliğe sahiptir. Örneğin, çift yönlü gizlilik ve 8 Mbit/s ye varan hızlar, çoğu uygulama için lüks sayılabilir. ADSL in hızlı internet erişimine uyumlandırılması sonucu yeni uyarlamaya yeni bir isim arayışı doğmuş ve ADSL-Lite ismi ortaya çıkmıştır. ADSL-Lite 1.5 Mbit/s civarında hızlar ile sınırlandırılmaktadır. VDSL, klasik hatlar üzerinden çok yüksek hızlarda veri iletimi sağlayan en son ve en iddialı teknolojidir. Simetrik yapıda 20 Mbit/s üzerinde hızlar mümkün olmakta ve asimetrik olarak 52 Mbit/s hızına ulaşılabilmektedir. VDSL hem kısa erişimli simetrik hem de uzun erişimli asimetrik çalışma olanağını sunabilmektedir. Birbirlerine göre veri yeteneklerini inceleyebilmek için bu değerleri, gerçek zamanlar olarak görmek yararlı olabilir. Aşağıdaki tabloda, iyi durumdaki bir hat üzerinden 90 Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 11

saniyelik bir video görüntüsünü (10 Mbytes) indirmek için her bir xdsl teknolojisinin gerektirdiği zamanlar gösterilmektedir. Karşılaştırmalı Veri İndirme Başarımları Teknoloji 10 Mb veri aktarım süresi Analog modem 46 dakika Sayısal modem 23 dakika ISDN 10 dakika ADSL-Lite 1 dakikanın altında ADSL 13 saniye Kaynak: ITU, Trends in Telecommunication Reform 2000-2001, 5.Bölüm Fiziksel bir ağ üzerinde xdsl in veri kapasitesi birçok faktöre dayanmaktadır : Bakır çiftlerdeki sinyal zayıflaması, kullanım demetindeki diğer bakır çiftler ile girişim, ağdaki diğer gürültü kaynakları ve havadan yapılan yayınlar gibi dış etkenlere bağlı girişimler bunlar arasında yer almaktadır. 6. Kullanıma Açma Türleri Kullanıma açma, farklı ülkelerde farklı biçimlerde uygulanmaktadır. Burada genel hatlarıyla kullanıma açma türleri özetlenmeye çalışılmaktadır. Bunun için mevcut yerel ağ yapısını aşağıdaki şekilde olduğu gibi ele alabiliriz. Bu şekilde, kullanıcılardan gelen bakır çiftler ana dağıtım çatısı (main distribution frame) üzerinden telefon ağına bağlanmaktadır. Son Kullanıcılar Ana Dağıtım Çatısı (MFD) Standart Telefon Sistemi Yasal Yükümlü Santrali Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 12

a) Tam Kullanıma Açma (Full Unbundling): Tam kullanıma açma, yerel santralden son kullanıcılara kadar giden bakır çiftlere tam erişim anlamı taşımaktadır. Bu yapı, yeni işletmecinin tüm hizmetleri sunabilmesine olanak tanımakla birlikte, bunun için cihazların yasal yükümlü işletmecinin binasında ortak yerleşimini gerektirmektedir. Ana dağıtım çatısından sonra ikiye ayrılan hatlardan biri yasal yükümlünün ağına bağlanırken diğeri veya diğerleri yeni işletmecilerin ağlarına yönlendirilmektedir. Kullanım örnekleri: Örnek i) Müşterinin telefon ve/veya kiralık hat hizmet sağlayıcısını değiştirmek istediği; yeni girişimcinin, zorunlu işletmeciden aboneyi devr almak ve rekabetçi hizmet sağlamak için yerel ağın kullanıma açılmasından faydalandığı durum. Telefon Yeniden şekillenmeden önceki bağlantı Yerel ağ M D F Zorunlu İşletmecinin yerel anahtarı Telefon şebekesi Yeni işletmeci için anahtar Telefon şebekesi Örnek ii) Yeni işletmeci, xdsl modemlerinin herhangibirini kullanarak, ikinci hat üzerinden bir müşteriye yüksek hızlı data hizmeti sağlamak için yerel ağın kullanıma açılmasından yararlandığı Müşteri, birinci hat üzerinde telefon hizmeti sağlayıcısı olarak zorunlu işletmeciye eriştiği durum. Telefon M D F Zorunlu işletmecinin yerel anahtarı Telefon şebekesi XDSL modem Yerel ağ PC Yeni Girişimcinin DSL erişim çoklayıcısı (DSLAM) Yeni Girişimci Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 13

Avrupa Birliği Komisyonu, yerel ağın tamamen kullanıma açılmasının yerel erişim şebekesi içinde rekabeti teşvik edeceği görüşünü kabul etmektedir, ve onun kiralık hatlar arabağlantısı ile ilgili Tavsiye Kararı nda 3, Üye Devletlerin yerel erişim şebekesi içinde rekabeti teşviki üstlenebileceği belirlenmiştir. Yerel ağa erişimin tamamen kullanıma açılması; rekabetçilere, yeni geliştirilmiş xdsl teknolojilerine ( örneğin 2Mbit/s kiralık hatlar için HDSL, 50 Mbit/s ye kadar yüksek kapasiteli çevrimler için VDSL- EK-1) dayanan, çok yönlü ve düşük maliyetli çeşitleri ile müşterilere sağlamaya izin verecektir. Bu, Avrupa Birliği nde kiralık hatların ve genişband servislerin rekabet koşullarını geliştirmeye katkıda bulunacaktır. E-Avrupa ilk adım bağlamında, Avrupa Birliği Komisyonu; yerel erişim şebekesi içinde rekabetin artışının bir vasıtası olarak, yerel ağın tamamen kullanıma açılması için desteğini ifade etmiştir ve yerel ağın kullanıma açılmasının, 2000 yılı sonuna kadar kullanılabilir olacağını kesinleştirmek için Üye Devletlere çağrıda bulunmuştur. Arabağlantı durumunda, Komisyon tarafından tavsiye edilen ücretlendirme yöntemi, uzun vadede ortalama artışlı ücretler (LRAIC) 4 dir. b) Hat Paylaşımı (Line Sharing): Bu yapı, yeni işletmecinin yerel ağın yüksek frekans bandına erişim sağlaması ve ADSL, VDSL vb. genişbant hizmetler sunması olanağını sağlamaktadır. Yasal yükümlü işletmeci standart telefon hizmetlerini vermeye devam etmektedir. Hattın bu biçimde paylaşımının düzenlenmesi bir ayırıcının (splitter) kullanılmasıyla sağlanabilir. Bu ayırıcı ana dağıtım çatısından sonra yerleştirilmekte ve sinyalleri süzerek ses ve veriyi ayrıştırmaktadır. Ses içeren sinyaller yasal yükümlünün ağına yönlendirilirken, genişbant veri sinyalleri yeni işletmecinin sayısal abone hattı çoklayıcısına (DSLAM) yönlendirilmektedir. 3 Kiralık hatların arabağlantı ücretleri ile ilgili Komisyon Tavsiye Kararı nın 5. hususu, 24 Kasım 1999, http://www.ispo.cec.be/infosoc/telecompolicy/en/ic-ll-final-en.pdf 4 Serbestleştirilmiş bir telekomünikasyon pazarında arabağlantı ile ilgili 8 Ocak 1998 tarihli Komisyon Tavsiye Kararı ( Bölüm I: Arabağlantı ücretlendirmesi ) OJ L73, 12.3.1998, p.42. LRAIC, servisin yokluğunda ücretler için karşılaştırılan bir hizmeti sağlayarak karşılaşılmış olacak olan ilave ücretler olarak tanımlanır. Şayet diğer hizmetlerin faaliyet alanlarının ekonomileri ihmal edilirse, hızlı bir sürede böyle bir hizmet oluşturulduğu zaman bir pazar için işletmeci tarafından karşılaşılan ortalama maliyete eşit olur, ve bu yüzden Pazar koşulları ve alternatif yatırımlar değiştirilmez başka türlü olmaz. Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 14

Örneğin Yeni girişimci, konutunda ADSL modem ile bağlantı için müşteriyi ve collocationkonumların yerleştirilmesi anlaşması altında, zorunlu işletmecinin konutu üzerinde bir DSL erişim çoklayıcı veya DSLAM ( ADSL modemleri ve bir şebeke arayüz modülü) yerleştirilmesini destekler. Zorunlu işletmecinin sistemi ve yeni girişimci arasındaki arayüz diyağram üzerinde C noktasındadır ( örn. Bu durumda ayırıcı zorunlu işletmeci tarafından yerleştirilir). Yerel ağ M D F Bölücü Tel Zorunlu İşletmecinin Yerel Anahtarı Telefon Şebekesi ADSL Modem C data PC DSL Erişim Çoklayıcısı (DSLAM) Yeni Girişimci Önemli pazar gücüne sahip işletmecinin, kendi müşterilerine yüksek hızlı data hizmetlerini sağlayamadığı durumlarda, üçüncü şahıslar kamu telefon şebekesine bağlantı için zorunlu işletmeci tarafından halihazırda kullanılıyor olan bakır hatta yüksek hızlı data modemlerinin eklenmesi için özel şebekeye erişimi talep edebilirler. Avrupa Birliği Komisyonu; Ses Telefon Direktifi içinde erişim ile ilgili koşulların uygulamasında, Ulusal Regülasyon Otoritelerinin; önemli pazar gücüne sahip olarak bildirilen işletmecilerin, 98/10/EC Ses Telefon Direktifinin Arabağlantı Direktifinin 16 ncı maddesi( özel şebeke erişimi) nin ve Arabağlantı Direktifinin 4(2) üncü maddesinin bağlamında, makul olacak yerel ağın yüksek frekans spektrumuna erişimi için isteklerini dikkate almasını, sağlayacağını açıkça belirtebilir. Her bir duruma dayalı isteklerin reddedilmesine izin veren Ses Telefon Direktifinin 16(1) maddesine göre, Ulusal regülasyon İdarelerinin, böyle isteklerin, ancak bir bireysel abone hattının istenilen erişim tipini teknik olarak destekleyemeyeceği bir durumda, reddedilebileceği hususunu dikkate alacağı belirlenmektedir. Çoğu zorunlu işletmecinin, erişimin bu tip ücretlendirmesi için en basit yöntem olan ayrım gözetmeme ilkesini uygulaması zorunludur. Bu yüzden, Ulusal Regülasyon İdarelerinin; zorunlu işletmecinin, yerel ağın yüksek frekans spektrumuna erişimi için rekabetçilerden istediği fiyatın, kendi genişbant erişim Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 15

hizmetlerinde yüksek frekans spektrumunun kullanımı için abonesinden aldığı ücretten daha yüksek fiyat olmamasını temin etmesi gerektiği tavsiye edilmektedir. c) Veriakışı Erişimi (Bitstream Access): Veriakışı erişiminde, yasal yükümlü işletmeci ADSL, VDSL vb. yüksek hızlı genişbant hizmetleri sunmak için gerekli yatırımları yapmaktadır. Bu hat, daha sonra yeni işletmecinin kullanımına açılmaktadır. Bu yapı, kullanıma açmanın tam anlamıyla uygulanması anlamını taşımamakla birlikte, üçüncü şahısların genişbant hizmetler sunmasına olanak tanıması nedeniyle diğer yöntemlerle benzer imkanlar sunmaktadır. Bu yapıda da ayırıcılar kullanılmaktadır. Ama önce abone ayrımı yapılmakta, daha sonra her biri için ses-veri ayrıştırma işlemi yapılmaktadır. Tüm ses iletimleri yasal yükümlüye yönlendirilirken, abone genişbant hizmetlerini yasal yükümlü veya yeni işletmeci üzerinden alabilmektedir. Diğerlerinden farklı olarak burada iletim (transmission) altyapısı yasal yükümlü tarafından kurulmakta ve işletilmektedir. Örneğin; Bu örnekte, her iki müşteri telefon hizmetini zorunlu işletmeciden almaya devam eder, fakat bu durum sürekli devam etmeyecektir. Zorunlu İşletmecinin Data hizmetlerinin Müşterisi Yeni işletmecinin Data hizmetlerinin Müşterisi Yerel Ağ Yerel Ağ M D F Ayırıcılar Kamu Telefon Şebekesi DSLAM Yüksek hızlı Kısa akışlı hizmet Avrupa Birliği kanunları, bir zorunlu işletmecinin rakiplerine yüksek hızlı kısa akışlı hizmeti sağladığı zaman; ayrımcı olmama zorunluluğunu yüklemektedir, fakat zorunlu işletmecinin perakende veya toptan yüksek hızlı data hizmetinin maliyet yönlendirmesine ihtiyaç duyulmamaktadır. Bu biçimdeki farklı türler, kullanıma açmanın farklı seviyelerde uygulanması olanaklarını birlikte getirmektedir. Tam kullanıma açmada, yeni işletmecinin yüksek yatırımlar yapması gerekmesine rağmen, her işletmeci kendi altyapısını işleterek, kendi abonelerine her türlü hizmeti sunacağı için daha kolay bir işletme örneği olmaktadır. Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 16

Hat paylaşımında ses ve veri hizmetleri tamamen ayrılacağı için abone her iki grup hizmet için farklı işletmeci ile ilişkiye girmek durumunda kalmaktadır. Ayrıca ayırıcının kimin kontrolünde olacağı tartışma konusu olabilmektedir. Veriakışı yöntemi ise yeni işletmeci için fazla yatırım gerektirmeyen, uygulaması kolay bir yöntem olarak görünmektedir. Ancak bu yapıda, tüm altyapı ve dolayısıyla genişbant hizmetlerin yaygınlaşması yasal yükümlünün kontrolünde bulunmaktadır 567. Sunulacak hizmet çeşitliliği açısından kullanıma açma türleri arasında çok büyük farklılıklar bulunmamakla birlikte, altyapının yatırımlarının yürütülmesi ve kontrolü açısından farklılıklar olduğu görülmektedir 8. Bunların dışında, ortak yerleşim alanının belirlenmesi için, fiziksel bağlantı, mesafeli bağlantı veya sanal bağlantı türleri bulunmaktadır 9. Bu türlerin seçilmesinde ise, yasal yükümlü işletmecinin santral binasının imkanları belirleyici olmaktadır. 7. Kullanıma Açma Uygulamaları Genellikle, politika belirleyicilerin kullanıma açma zorunluluğuna karar vermeleri ve genel çerçeveyi çizmeleri yeterli olmamakta, belirlenmesi gereken önemli uygulama konuları bulunmaktadır. Bunların başında, rekabet eden işletmecilerin cihazlarını nasıl yerleştirip, birleştirecekleri ve bağlantı yerleri ile kullanıma açılan elemanların nasıl fiyatlandırılacağı yer almakta, şeffaflık ta önem taşımaktadır. 7.1. Ortak yerleşim (Collocation) Kullanıma açmanın bütün modellerinde ortak payda, rekabet eden işletmecilerin cihazlarını, yasal yükümlü işletmecinin ağına bağlaması zorunluluğudur. Fiziksel bağlantı zorunluluğu içeriğinde doğal olarak, yasal yükümlü işletmecinin ağ binalarındaki uygun boşluklar ile ne yapıp ne yapamayacaklarının belirlenmesi bulunmaktadır. Düzenleyici kurumlar, rekabet eden işletmecilere yeterli ve ekonomik kullanıma açma fırsatları sağlama ihtiyacı ile yasal yükümlü işletmecinin ağın çalışmasını ve verimliliğini en fazla oranda artırmak üzere mülkiyetini kullanma hakları arasında dengeyi kurmak durumundadır. Bu dengenin kurulması, genellikle oldukça zor olmaktadır. Çünkü yasal yükümlü işletmeci, mülkiyet haklarını ve ağ işletimini korumak adına bu tür arabağlantıların tesisini zorlaştırmak ve geciktirmek eğilimi taşıyabilmektedir. Ortak yerleşimde kullanılacak cihazları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz : SDH iletim cihazları (STM, ADM), ATM çoklayıcıları, abone çoklayıcıları, sinyal yükseltici sistemleri, ADSL, ADSL ve VDSL modemleri için DSLAM ve diğer filtreler, HDSL 5 G.Ökvist, M.Isaksson, http://www.issls-council.org/proc00/papers/8_3.pdf 6 A.Gabelmann, http://userpage.fu-berlin.de/~jmueller/its/conf/laus00/papers/gabelmann.pdf 7 M.Sait Gözüm, Abone Hattının Yeni İşletmeciye Kullandırılması, Netaş/Nortel Networks 8 ODTR report, 1999 9 Interconnect Communications Report Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 17

ve SDSL için raflar, test cihazları, xdsl test modemleri, otomatik dağıtım çatıları, ilgili yönetim-izleme cihazları, güç kaynakları, çeviriciler, aküler 10. Rekabet eden ve yasal yükümlü işletmeciler arasında bağlantı konusunda yaşanan problemleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür : Bağlantıyı sağlamak için yasal yükümlü işletmecinin binasındaki değişiklik masraflarının hangi taşıyıcı tarafından karşılanacağı Bağlantı ücretlerinin nasıl belirleneceği ve onaylanacağı Yasal yükümlü işletmecinin elverişli durumdaki boşlukları kendi işlemlerini genişletmek üzere ayırıp ayıramayacağı Birden fazla rekabet eden işletmecinin bağlantı yeri alıp alamayacağı ve bu durumda, sabit ve işletme giderlerinin nasıl paylaşılacağı Ne tür bağlantıların zorunlu olacağı Yasal yükümlü işletmecinin kendi cihazlarının korunması ve güvenliği için ne tür haklara sahip olacağı Rekabet eden işletmecilerin kurabilecekleri bağlantı cihazları için yasal yükümlü işletmeci altyapısına erişim ve bu cihazların bakım ve onarımı konusunda haklarının ne olacağı Taşıyıcıların uzak terminallerdeki alt ağ gruplarında ve müşteri binalarında bağlantı yapıp yapamayacakları ABD de ortak yerleşim, farklı türlerde yapılabilmektedir. Fiziksel bağlanma, rekabet eden işletmecilere, yasal yükümlü işletmecinin merkez binasındaki altyapısında kurulum, bakım ve onarım olanağı tanımaktadır. Fiziksel bağlanmanın mümkün olmadığı durumlarda, yasal yükümlü işletmecinin cihazlarının rekabet eden işletmeciye tahsis edilmesi yoluyla sanal bağlanma da sağlanabilir. FCC, rekabeti daha fazla desteklemek için ortaya başka yöntemler de koymuştur. Rekabet eden şirketler, bir kaç tanesi bir araya gelerek bağlanma boşluğunu ortaklaşa kullanıp maliyeti de aralarında bölmeleri ile paylaşımlı bağlantı, rekabet eden işletmecilerin maliyeti düşürmek için, bağladıkları cihazları koruyacak bir kafes gerektirmeyen kafessiz bağlantı, yasal yükümlü işletmecinin santralinde bağlantı için yeterli boşluk bulunmaması durumunda rekabet eden işletmecinin santral binasının hemen bitişiğine denetimli bir ek inşaa etmesiyle bitişik bağlantı, imkanları bulunmaktadır. Avrupa Birliği nin ortak yerleşim çerçevesi hem fiziksel hem de mesafeli bağlantıyı sağlamak yönündedir. Birincide, ABD de olduğu gibi, rekabet eden işletmecinin, yasal yükümlü işletmeciye ait binalarda fiziksel bağlantısını gerçekleştirmesi söz konusudur. Mesafeli bağlantıda ise bu bağlantılar binanın dışından genellikle de hemen yanındaki ilave yapıdan gerçekleştirilmektedir. Rekabet eden işletmecinin cihazları ile yasal yükümlü işletmecinin cihazları arasındaki bağlar, satın alınacak kiralık hatlar veya bağlantı anlaşması uyarınca yasal yükümlü işletmecinin sağlayacağı hatlar üzerinden temin edilmektedir. İngiltere de British Telcom yurt (hostel) adı verilen bir uygulama ile standart bir fiziksel bağlantı biçimi sunmaktadır. OFTEL bunu, ortak kullanımlı bir odada, taşıyıcı cihazları arasında fiziksel bir ayıraç olmadan, boşluğun uygun biçimde doldurulması olarak tanımlamaktadır. OFTEL ayrıca, British Telecom un ağının güvenliğini sağlaması için düzenlemeler yapmasına izin vermiş, daha doğrusu zorunlu tutmuştur. Bağlantı yapan işletmeciler, bağlantılarının direkt sonucu olarak ortaya çıkan herhangi bir maliyeti British Telecom a ödemek zorundadırlar. Ayrıca OFTEL, British 10 ART report, 2000 Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 18

Telcom un istekte bulunan bir işletmenin bağlantısının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini iki hafta içinde bildirmesinin uygun olacağını belirtmektedir. Regülasyon Otoritelerine getireceği yükümlülükler açısından değerlendirildiğinde; İdarelerin, hem Yerel Ağa erişimi onaylanmış üçüncü şahısların, yerel ağ işletmecisinin binasına cihazlarının yerleştirebilmesinin sağlanması için 97/33/EC Arabağlantı Direktifinin 11 ve 9 uncu maddesine uygun hareket edilmesinin sağlanması; hem de Etkin Pazar gücüne sahip işletmeciler için, referans yer düzeni tekliflerini tanımlayan anlaşma koşullarını ve cihazların yer düzeni için koşulları yayınlanması gerekmektedir. Ayrıca, yer düzenininin; fiziksel boşluk sınırlaması nedeniyle mümkün olmadığı yerde, Ulusal Regülasyon Otoriteleri; üçüncü şahısların yakın konum içinde yerleştirilmiş olan arabağlantı yapabilen cihazı sayesinde, gerçek yer düzeni olarak adlandırılan arabağlantı mesafesi içinde yerleştirme koşulunu talep edebilir. 7.2. Fiyatlandırma Ağın kullanıma açılması maliyet tabanlı fiyatlandırmanın uygulanması için gerçek bir fırsat olduğu gibi, yasal yükümlü işletmecinin rekabet edenlere engel koyma veya geciktirmek için fiyatlarını şişirmesi için de bir fırsat olmaktadır. Çünkü kullanıma açma politikaları genellikle belirli altyapılar ve işlevleri tanımlamakta; düzenleyici kurumlar, genellikle yasal yükümlü işletmecinin devamlı olarak çalıştırdıkları altyapı ve işlevlerin maliyetlerini ayrı tutmaktadırlar. Diğer yandan, düzenleyici kurumların, yasal yükümlü işletmecinin maliyet iddialarıyla yakından ilgilenmemeleri durumunda, kullanıma açma, yasal yükümlü işletmecinin ağlarına şişirilmiş ücretlerle erişimin bir gerekçesi olabilmektedir. Bu ise özellikle, ilgili binadaki boşluklar ve teknik özelliklere bağlı olarak, yasal yükümlü işletmecinin bir konumundan diğerine değişebilen bağlantı ücretleri için doğrudur. Fiyatlandırılmanın uygun seçilmesi kullanıma açmanın başarımını doğrudan etkilemektedir. Fiyatların belirlenmesinde aşağıdaki hedefler göz önünde bulundurulmalıdır 11 : Yatırımların verimliliği: Fırsat (opportunity) maliyetleri dikkate alınmalı, yatırım maliyetlerinin üzerine uygun bir gelir oranı uygulanmalıdır. Kaynakların verimli kullanımı: Eklenen birimlerin fiyatları, maliyetinin altında olmamalıdır. Pazara giriş verimliliği: İşi yapabilecek şirketlerin pazara girmesi özendirilmeli, beceremeyeceklerin girmesi engellenmelidir. Pratiklik: Kullanıma açma koşulları açık olmalı, gerekli veriler kolay elde edilebilmelidir. Kullanıma açmanın uygulandığı ülkelerin çoğu, yasal yükümlü işletmenin ağ elemanları fiyatlarını, maliyetlerin belirlenmesi esasına dayandırmalarını istemişlerdir. Örneğin ABD de ilgili yasa hükmünde, ağ elemanları fiyatlarının, 11 R.Belfin, Unbundling of the local loop in Ausria Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 19

(1) o elemanların sunulmasının maliyetine bağlı olarak, (2) ayrım gözetmeyen biçimde ve (3) makul bir kar eklenerek belirlenmesi gerektiği ifade edilmektedir. Maliyet tabanlı fiyatlandırma ve makul kar tanımlarının yapılması düzenleyici kurumlara bırakılmıştır. FCC bu konuyla ilgili olarak, ileriye dönük maliyet metodolojisi TELRIC i tanımlamıştır. OFTEL, İngiltere de yerel ağın kullanıma açılmasını gerektirirken, maliyet tabanlı fiyatlandırma için üç esas belirlemiştir : Uzun dönem artırımsal maliyetler, makul ve gerekli iseler, karşılanmalıdır. Ortak maliyetlerden dolayı bir miktar eklenmelidir. Yatırımların karşılığı makul bir kara izin verilebilir. Özetlemek gerekirse, kullanıma açma, düzenleyici kurumların işletmecileri maliyet tabanlı fiyatlandırmaya özendirme ve zorlama yeteneklerinin bir ölçüsü olmaktadır. Eğer yasal yükümlü işletmeciler, maliyetlere dayanan kurallara uymaya zorlanır ve ortak maliyetlerini karşılayarak, az miktarda kar elde etmeleri sağlanırsa, uzun vadede tüm işletmeciler bundan kazançlı çıkabilir. Rekabet eden işletmeciler, xdsl teknolojilerini sunma imkanına, yasal yükümlü işletmecinin yerel ağını tekrar inşa etmekten çok daha düşük maliyete ulaşabilirler. Kullanıma açmayı bir tehdit olarak görmeyen yasal yükümlü işletmeciler, ağlarını kullanan işletmecilerden, makul seviyede bir gelir elde edebilirler. Bazı işletmeciler, önemli ağ elemanlarının toptan satışını, en azından kısa dönem için, diğer işletmecilerin ağlarını tamamen terk etmelerinden, müşterilerini çalmalarından, altyapı yatırımlarını karaya oturmuş olarak bırakmalarından daha iyi olacağının farkına varmaktadırlar. Bu arada son kullanıcılar ise, ses, veri ve çokluortam paketlerini içeren ADSL hizmetlerini rekabet eden işletmecilerden almanın yararlarını göreceklerdir. 7.3. Şeffaflık AB nin aldığı kararlarda, etkin piyasa gücüne sahip işletmecilerin ağlarını kullanıma açması için gerekli şartları ve fiyatları, şeffaf ve ayrımcılık gözetmeyen bir pazarın oluşmasını sağlayacak biçimde yayınlaması zorunluluğu getirilmektedir 12. Bu konunun takip edilmesi için ulusal düzenleyici kurumlara önemli görevler düşmektedir. Avrupa daki uluslararası telekomünikasyon kullanıcıları derneği INTUG yerel ağın kullanıma açılması ile ilgili ilkeleri maliyet esaslı ücretlendirme, şeffaflık ve ayrım gözetilmemesi ilkeleri biçiminde sıralamakta ve daha çok anten gerektiren sabit telsiz erişim veya UMTS teknolojilerine kıyasla, çevre kirliliği üzerinde olumlu bir etkisi olacağını savunmaktadır 13. 12 Avrupa Komisyonu Bilgi Topluluğu Çalışma Raporu, Unbundled access to the local loop, 2000 13 INTUG, http://www.intug.net/views/europe/local_loop_recommendation.html Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı 20