Tek Fiyat İşlem Yöntemi Nedir? Tek fiyat yöntemi, belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın İMKB Hisse Senetleri Piyasası Alım-Satım Sistemine kabul edilip, bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. Bu işlem yönteminin uygulandığı menkul kıymetlerde her seans 2 kez olmak üzere, günde 4 kez fiyat belirlenir ve belirlenen tek fiyattan işlemler gerçekleştirilir. Gözaltı Pazarı seansı sadece ikinci seans boyunca yapıldığından bu pazarda yer alan şirketlerde sadece 2 kez fiyat belirlenerek işlemler gerçekleşir. Seansın ilk emir toplama ve fiyat belirleme süreci açılış seansıdır. İkinci emir toplama ve fiyat belirleme süreci ise diğer hisselerdeki seansın sürekli müzayede bölümü ile başlar ve seansın bitiş saatinden 5 dakika önce son bulur. Tek fiyat işlem yöntemi süreçleri Birinci Tek Fiyat Süreci (Açılış Seansı) Toplama Fiyat Belirleme (*) ve İşlemler İkinci Tek Fiyat Süreci (Tek Fiyat) Toplama Fiyat Belirleme (*) ve İşlemler 1. Seans 09:30 09:45 09:45 09:50 09:50 12:25 12:25 12:30 2. Seans 14:00 14:15 14:15 14:20 14:20 17:25 17:25 17:30 (*) Gerçekleşen işlem sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte yaklaşık olarak 1 dakika sürmektedir. Geçici olarak işleme kapalı olduğu için birinci tek fiyat sürecine (açılış seansı) katılamayan bir işlem sırası, aynı seans (1. veya 2. seans) içerisinde tekrar işleme açılırsa, ikinci tek fiyat sürecine dahil edilir ve o işlem sırasında seans içinde sadece bir defa tek fiyat belirlemesi yapılarak seans tamamlanır. Tek Fiyat İşlem Yönteminin Aşamaları: Tek fiyat işlem yöntemi temel olarak iki aşamadan oluşur: Toplama: Bu süre zarfında emirler Sisteme iletilir ve fiyat-zaman önceliği kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz. Bu süreçte emir dosyası ve derinlik bilgileri görülmemektedir. Fiyat Belirleme ve İşlemlerin Gerçekleştirilmesi: toplama aşamasının hemen sonrasında başlayan bu aşamada Sisteme iletilmiş olan alış-satış emirlerinin değerlendirilmesi sonucunda en fazla işlem miktarının gerçekleşebileceği fiyat belirlenir ve fiyat-zaman önceliği açısından uygun durumda olan emirler, karşılığında yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, belirlenen bu tek fiyat seviyesinden işleme dönüşür. Bu aşamada tüm sorgular açılmaktadır. Aynı seans içindeki tek fiyat belirleme süreçlerinde açılış aşamasında işlem görmeyerek kalan emirler bir sonraki tek fiyat sürecine aktarılır. Günlük emir verilmesi durumunda kalan emirlerin birinci seanstan ikinci seansa aktarılması mümkündür.
Tek Fiyat Uygulaması: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görmesi zorunlu olan, aracı kuruluş varantları hariç, borsa yatırım fonları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL nin altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinde, atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir sebeple sona ermesi, yerini alacak bir yedek piyasa yapıcı üye olmaması ya da yedek piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayamaması gibi durumlarda, düzenlemeler çerçevesinde ilgili menkul kıymet yapılacak duyuruda belirtilen tarihten itibaren aynı pazarda, alternatif işlem yöntemi olan tek fiyat yöntemi ile işlem görmeye başlar. Aracı kuruluş varantlarında bu durumlarda işlem sırası kapatılır, tek fiyat yöntemi uygulanmaz. Bu kapsamda tek fiyat yöntemi uygulanan menkul kıymetlerde (veya sırası kapatılmış aracı kuruluş varantlarında) bir piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayabileceğinin belirlenmesi halinde ilgili menkul kıymet, duyuruda belirtilen tarihten itibaren yeniden piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlar. Ayrıca, SPK nın 23 Temmuz 2010 tarih ve 21/657 sayılı kararı gereğince C grubunda yer alan Gözaltı Pazarı şirketleri ile fiili dolaşımdaki pay sayısı 250.000 in altında kalan şirketler tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir. Borsa fiyatı, birim pay değerinin 2 katı ve üzeri olan menkul kıymet yatırım ortaklıklarının payları C listesinde değerlendirildiğinden tek fiyat yöntemi ile işlem görür. Ancak bu kapsamda bulunan menkul kıymet yatırım ortaklıklarında bir piyasa yapıcısı bulunması durumunda tek fiyat sistemi uygulanmaz, şirket piyasa yapıcısı faaliyet gösterdiği sürece piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görür. Tek Fiyat İşlem Yönteminin Piyasaya Sağladığı Yararlar: Tek fiyat yöntemi, işleyişi ve sonucu itibarıyla ortaya tek bir işlem fiyatı çıkarttığı için sürekli müzayede yönteminden oldukça farklıdır. Bu yapı, pazar ve/veya menkul kıymet bazında günde 4 kez tekrar edilerek düşük likiditesi olan menkul kıymetlerde volatilite yaratmadan birden fazla fiyattan işlem olanağı sağlamaktadır. Piyasamızda tek fiyat yönteminin uygulandığı menkul kıymetler, genellikle halka açık piyasa değerleri düşük, işlem hacmi sıralamasında alt sıralarda yer alan, İMKB Ulusal 100 Endeksine dahil olmayan menkul kıymetlerdir. Tek fiyat işlem yönteminin bu yapıda olan düşük hacimli menkul kıymetlerin işlem hacimini sağlıklı bir şekilde artırması öngörülmektedir. Yabancı kaynaklara göre, işlem hacmi ve piyasa değeri yüksek menkul kıymetlerin tek fiyat yöntemiyle işlem görmeleri halinde, söz konusu menkul kıymetlerin tüm işlemler içindeki payı olumsuz etkilenirken, işlem hacmi ve piyasa değeri düşük olan menkul kıymetlerde ise bu etkinin olumlu olduğu ve tüm işlemler içindeki payın artmakta olduğu gözlenmiştir. 1 Öte yandan tek fiyat yönteminde, sürekli müzayedede sıkça rastlanan aracılık etkileri (role of intermediaries) minimize edilmekte, önceden hareket etme (front running) durumu tamamen önlenmektedir. Ayrıca, iz sürme ve inceleme (audit trail) kolaylığı nedeniyle tek fiyat yönteminde piyasa katılımcılarının fiyatları istedikleri gibi yönlendirme imkanları da kısıtlanmaktadır. 2 Bu yöntem hem kurumsal hem de küçük yatırımcıya ve diğer yönden işlem gören şirketlere önemli faydalar sağlayan bir yapı sunmaktadır. 3 1 The Anatomy of a Call Market - Carl-Heinrich Kehr/Jan Krahnen/Erik Theissen 2 Dr. Benn Steil /New York University 3 Electronic Call Market Trading / The Journal of Portfolio Management Robert Schwartz
Tek Fiyata İlişkin Önemli Hususlar: Açılış / Tek Fiyat Modu Aşamasında Sorguların Durumu Baz (Lot emirleri) Baz (Özel emirler) Fiyat Baz Gerçekleşen İşlemler ler Aktif Durum Durum Hisse Sorgu Tüm Mesaj Ekranı (Sadece Tek Fiyat Modunda) toplama aşaması bittiğinde tüm sorgu ekranları açık hale gelir. Kullanılabilecek Türleri: Limit Fiyatlı Açığa Satış Emri Açılış Fiyatlı (AFE) Kalanı İptal Et Emri (KİE) Özel Limit Fiyatlı (OLFE) Özel Limit Değerli (OLDE) Özel Evet Seans başlarında yer alan açılış seansları dışında açığa satış emri girilebilir Evet Açılış seansı aşamalarında girilemez. Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında girilebilir ve/veya eşlenebilir. Tek Fiyat Yönteminde Değiştirme, Bölme ve İptal Kuralları: Limit Fiyatlı Özel Bölme Değiştirme İptali Bölme Değiştirme İptali Eşleme Sürekli müzayede yönteminde uygulamada geçerli olan kurallar dahilinde yapılabilir. Emrin fiyatı iyileştirilebilir / kötüleştirilebilir; miktarı azaltılabilir / artırılabilir (miktar artırıldığında zaman önceliği kaybolur). Tarihli emirlerin süresi kısaltılabilir. Son emir olma koşulu aranmaksızın istendiği an iptal edilebilir. Yapılamaz Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında: Emrin fiyatı iyileştirilebilir / kötüleştirilebilir; miktarı azaltılabilir, artırılabilir. Tarihli emrin süresi kısaltılabilir. Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında: Eşlenmemiş Özel emirler istendiği an iptal edilebilir Sadece seansların ikinci tek fiyat aşamasında yapılabilir. Tek fiyat emir toplama sürecinin son 10 dakikası içinde (12:15-12:25, 17:15-17:25 arası) özel emir eşlenemez.
Diğer Sürekli müzayede sisteminde geçerli olan ve piyasa yapıcılı sürekli müzayede sisteminde de uygulanacak olan; özel emirlerin pasifte beklemekte olan normal emirlerle fiyat ve miktar yeterliliği açısından karşılaştırması emir dosyası kapalı tutulduğundan yapılmayacaktır. Tek Fiyat Seansı İle İlgili Diğer Özellikli Konular: İşlem Görmeyen lerin Takip Eden Tek Fiyat Sürecine Aktarılması Açılış / tek fiyat süreçlerine iletilen ve sürecin sonunda işlem görmeyen veya kısmi olarak işlem gören limit fiyatlı emirler geçerlilik süreleri bitmemişse- takip eden açılış/tek fiyat sürecine aktarılırlar. AFE, girildiği açılış / tek fiyat sürecinde işlem görmediği takdirde bir sonraki sürece aktarılmaz ve iptal edilir. Özel emirler, geçerlilik süresi bitmemişse, takip eden tek fiyat sürecine aktarılırlar. Baz Fiyat ve Fiyat Marjı Açılış ve tek fiyat belirleme sürecindeki işlemler birlikte değerlendirilerek, ağırlıklı ortalama fiyat (AOF) hesaplanır. Bir seansta geçerli olacak baz fiyat ve fiyat marjları, menkul kıymetin bir önceki seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı (AOF) üzerinden hesaplanır. Baz fiyat ve marjlar, ilgili seansın hem açılış sürecinde hem de bu süreci takip eden tek fiyat sürecinde geçerlidir. Uygulanacak Menkul Kıymetler/Pazarlar KÜP te piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin uygulanmasının zorunlu olduğu menkul kıymetlerden piyasa yapıcısı bulunmayanlar ile Borsa Başkanlığınca geçici veya sürekli olarak tek fiyat yöntemiyle işlem görmesi kararlaştırılan menkul kıymetler. Veri Yayını Gerçekleşen İşlemler ve İşlem Defterleri Fiyat Belirlenememesi Tek fiyat yönteminde işlem gören menkul kıymetlerde, açılış / tek fiyat süreçlerinin emir toplama aşama ları süresince girilen emirlere ilişkin hiçbir fiyat ve miktar bilgisi, veri yayın kuruluşlarına gönderilmez. toplama aşamaları sona erdikten sonra belirlenen açılış fiyatları / tek fiyatlar, gerçekleşen işlemler, işlem görmemiş kalan emirler ve hesaplanan ilgili endeks değerleri veri yayın kuruluşlarına gönderilir. Üyeler, açılış ve tek fiyat sürecinde gerçekleştirdikleri işlemleri Borsamız ERD (Elektronik Rapor Dağıtım) ekranından seans sonlarında temin edebilirler. Açılış fiyatı / tek fiyat belirlenemediği takdirde girilmiş olan
Durumu limit fiyatlı ve özel emirler mevcut kurallar dahilinde takip eden emir toplama sürecine aktarılır. 2. seans sonunda işlem görmeyen emirler bir sonraki güne aktarılmaz, iptal edilir.