KYOTO PROTOKOLÜ Kyoto Protokolü, gelişmiş ülkelerin 2000 yılındaki sera gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyesinde tutmak için Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) bünyesinde yükümlülüklerin daha sıkı hale getirilmesi ve bağlayıcı bir belge olması amacıyla 1997 yılında hazırlanmış ve imzaya sunulmuştur. Kyoto Protokolü nün amacı, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmenin EK-1 inde yer alan ülkelerin sera gazı salınımlarını, 2012 yılına kadar 1990 seviyesinin % 5.2 altına düşürmektir. Kyoto Protokolü, 1990 yılında hesaplanan toplam CO 2 emisyon miktarının en az %55 inden sorumlu EK-1 ülkelerinin protokolün içinde yer alması ve 55 ülke tarafından onaylanmasının gerekliliği ile 1997 yılında oluşturulmasına rağmen uzun süre yürürlüğe girememiştir. Rusya Federasyonunun, 55.ülke olarak 2004 yılında Protokolü onaylamasıyla birlikte Kyoto Protokolü 16 Şubat 2005 yılında resmen yürürlüğe girmiştir. BMİDÇS kapsamındaki ; Ek-1; OECD+AB+pazar ekonomisine geciş süresindeki ülkeler, sera gazı salınımı azaltma sorumluluğuna sahipler. Ek-2; OECD+AB-15, teknoloji transferi ve mali destek sağlama sorumluluğuna sahipler. Ek-1 Dışı; diğer ülkeler: Çin, Hindistan, Meksika, Brezilya, sera gazı salınımla ilgili hiçbir yükümlülükleri yok. 1 Ek-1 Ülkeleri ABD Almanya Avrupa Birliği Avustralya Avusturya Belçika Beyaz Rusya Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiya Fransa Hollanda Hırvatistan İngiltere İrlanda İspanya İsveç İsviçre İtalya İzlanda Japonya Letonya Litvanya Lüksemburg Kanada Norveç Polonya Portekiz Romanya Rusya Fed. Slovenya Slovakya Ukrayna Y.Zelanda Yunanistan Türkiye* Liechtenstein Monako *Türkiye özel şartlı Ek-1 ülkesi Ek-2 Ülkeleri ABD Almanya Avrupa Birliği Avustralya Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda İngiltere İrlanda İspanya İsveç İsviçre İtalya İzlanda Japonya Lüksemburg Kanada Norveç Portekiz Y.Zelanda Yunanistan
Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ile kontrol altına alınan sera gazları dışında kalan gazlar Kyoto Protokolü kapsamına alınmış ve Protokol ile ilk etapta 6 sera gazının toplam emisyonuna sınırlama getirilmiştir. Bu gazlar: Karbon dioksit (CO 2 ) Metan (CH4) Diazot Monoksit (N2O) Kükürt hekzaflorid (SF6) Perflorokarbonlar (PFCs) Hidroflorokarbonlar (HFCs) Kyoto Protokolü, hükümlerinin yer aldığı 28 maddeye ilave olarak iki ek liste içermektedir. Ek listeler, sınırlanan sera gazları ve kaynaklandığı sektörlerin yer aldığı Ek-A listesi ve ülke bazında 1990 yılına oranla sayısal emisyon azaltım hedeflerinin yer aldığı Ek-B listesinden oluşmaktadır. Ek-B ülkeleri Sözleşmenin EK-1 listesinde yer alan taraf ülkelerinden oluşmaktadır. Ancak, Sözleşmenin EK-1 listesinde yer alan Türkiye ve Beyaz Rusya, Protokolün EK-B listesinde yer almamaktadır. Beyaz Rusya, Protokolün EK-B listesinde yer almak üzere müzakerelere başlamıştır. Ek-B: AB-15, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Monako, Romanya, Slovakya, Slovenya, İsviçre, ABD*, Kanada, Hollanda, Japonya, Polonya, Hırvatistan, Yeni Zelanda, Rusya, Ukrayna, Norveç, Avustralya, İzlanda. (ABD protokolü imzalamış ancak onaylamamıştır.) Ek-B ülkelerinin 2012 yılına kadar emisyon azatlım hedefleri vardır. ESNEKLİK MEKANİZMALARI 2 İklim değişikliğine neden olan sera gazı emisyonlarının nereden ve nasıl meydana geldiğinin küresel etkiler açısından hiçbir önemi bulunmamaktadır. Zira, emisyon kaynaklarına ilişkin alınacak tedbirlerin mekansal bir önemi yoktur. Nihai hedef, insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyon indirimin en az maliyetle gerçekleştirilmesidir. Sera gazı emisyonlarının birim azaltım maliyeti ülkelere göre farklılık göstermektedir. Maliyetinin düşük olduğu ülkelerde indirime gidilmesi daha ekonomik olacaktır. Esneklik mekanizmaları ile Ek-1 ülkelerinin bu ucuz maliyetten yararlanmaları söz konusu olacaktır. Protokolde tanımlanan esneklik mekanizmaları ise şunlardır: Emisyon Ticareti (Emission Trading -ET) Ortak Uygulama (Joint Implementation ) Temiz Kalkınma Mekanizması (Clean Development Mechanism-CDM) Kyoto Protokolü ne göre Emisyon Ticareti ve Ortak Uygulama mekanizmaları Ek-1 ülkeleri arasında, Temiz Kalkınma Mekanizması ise Ek-1 ve Ek-1 dışı ülkeler arasında yapılabilir. Emisyon Ticareti (Emission Trading ET): Kyoto Protokolü nün 17. Maddesi ile düzenlenmiş olan bu mekanizma, Ek-1 ülkeleri arasında emisyon ticaretini mümkün kılmaktadır. Ek-1 listesinde yer alan herhangi bir taraf ülke, Ek-B de belirlenmiş olan emisyon azaltım miktarının bir bölümünün ticaretini yapabilir. Diğer bir ifadeyle taahhüt edilen emisyon miktarından daha fazla azaltım yapan taraf ülke, emisyonundaki bu ilave azaltımı bir başka Ek-1 ülkesine satabilir.
Emisyon Ticareti Sistemi (ETS), AB nin Kyoto Protokolüne ilişkin hedeflerinin daha etkin bir biçimde gerçekleştirilmesine yardımcı olabilmek amaciyla hayata geçirildiğinden, Kyoto Protokolüne tam olarak uyumlu bir uygulamadir. Bu kapsamda, AB- ETS ye tabi olan ülkelerin firmaları, AB içinden veya dışından elde ettikleri, Emisyon Azaltım Uniteleri (Emissions Reduction Units-ERUs) ve Emisyon Azaltım Sertifikası (Certified Emissions Reduction-CERs) leri Kyoto protokolünün birinci taahhüt döneminin başlangici olan 2008 yılından itibaren kendi hedeflerinin tutturulmasinda kullanabilmektedirler. CERs ve ERUs, karbon piyasalarında işlem görebilirler. (1 CERs=1 metric ton CO 2 ) ETS nin işleyiş mekanizması temelinde emisyon ticaretinin birimi olan tahsisatlar yatmaktadır. Bir tahsisat birimi, bir ton CO 2 salınım hakkı anlamına gelmektedir. Üye ülkeler 2005-2007 dönemi için Ulusal Tahsisat Planları (National Allocation Plans, NAPs) ile kapsam dahilindeki tesislerine belirli miktarlardaki tahsisatları (kota) ücretsiz olarak dağitmakta, yani bu tahsisat miktarına karşılık gelen karbondioksitin herhangi bir ücret talep etmeden salınmasına izin vermektedirler. ETS çerçevesinde NAPs ile dağıtılan Avrupa Birliği Tahsisat ( European Union Allowance-EUA) ları karbon piyasalarında alım satıma, üzerinde opsiyon yazmaya ve vadeli işlem yapmaya konu olan ürünler olmaktadır. Dağıtılan kotaların miktarının sınırlı olması, bir ticaret piyasası oluşumu için gerekli olan kıtlığı yaratmaktadir. Emisyonlarını kendi kotalarının altında tutabilen tesisler kotalarının kullanmadıkları kısımları o zamanki arz ve talep durumuna bağlı olarak ortaya çıkan fiyattan satabilmektedirler. Emisyon kotalarının içinde kalmakta zorlanan tesisler ise,enerji etkin teknolojilere yatırım yapmak, daha az karbon yoğun enerji kaynaklarına yönelmek gibi emisyon azaltıcı tedbirleri uygulamak, piyasadan ekstra kota satın almak,veya bu ikisinin belirli bir karışımının uygulanması seçeneklerinden en ucuz maliyetli olanını seçmek durumunda kalacaktır. Böylelikle emisyonlarını en etkin maliyet yolla azaltılması garanti altına alınmış olacaktır. 3 ETS nin 2005-2007 dönemini kapsayan ilk aşamasında kotaların en azindan %95 i tesislere ücretsiz dağıtılırken, 2008-2012 dönemini kapsayan ikinci aşamada ücretsiz dağıtılan kısım kotaların en az 90 ı olacaktır. Kotaların yalnızca ETS ile kapsanan üretim tesislerine dağıtılabilmesine karşın, tüm özel ve tüzel kişilerin piyasadan kota alım satımı yapabilmesine izin verilmektedir. NAP lar, ETS yi oluşturan yasal çerçeveye göre hazırlanmaktadır. NAP ların hazırlanması kapsamında bir üye ülkenin NAP ı o ülkenin Kyoto hedefini yansıtmalıdır. Kotaların gereğinden fazla dağıtılması durumunda emisyonların azaltılması için ETS ile kapsanmayan sektörlerde daha fazla çaba gösterilmesi gerekecektir. Bu ise ticaret mekanizmasına nazaran daha az maliyet yaratacaktır. Ortak Uygulama (Joint Implementation - JI): Protokolün 6. Maddesi ile düzenlenen bu mekanizma Ek-I ülkeleri arasında gerekli şartların sağlanması koşuluyla, insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının azaltılmasını amaçlayan projelerden Emisyon Azaltma Kredisi (Emission Reduction Unit) kazanır ve kazanılan bu krediler toplam emisyon azatlım hedeflerinden düşülür. Ek-1 taraflarının diğer Ek-1 ülkelerinde emisyonlarının azaltılmasına veya sera gazlarının giderilmesine yönelik faaliyetler yürütmesine olanak saglanmaktadır. Ortak Yürütme mekanizmasi yoluyla gerçekleştirilen projeler sayesinde emisyonlarda kaydedilen azalma miktarı ERU (Emission
Reduction Unit - Emisyon Azaltma Birimi) adı verilen bir birimle hesaplanır ve katkıda bulunan Ek-1 ülkeleri ve bu ülkelerin firmaları bu tip projelerden kazandiklan ERU lan kendi emisyon hedeflerinin tutturulmasında kullanabilirler. Türkiye nin bir EK-1 ülkesi olmasi dolayisiyla, Kyoto Protokolünü onayladiginda bu mekanizmadan yararlanmasi söz konusu olabilecektir. Bu kapsamda sera gazı salınımından sorumlu ülkeler ve sektör firmaları, enerji verimliliğini artırmaya veya sera gazlarını azaltmaya yönelik projelerin gerçekleştirilmesinde diger Ek-1 ülkelerinden destek saglayabilecek veya diğer firmalara verdikleri destek karşılığında kazandıkları ERU ları emisyon hedeflerini tutturmak amacıyla kullanabileceklerdir. Yukarıda bahsedilen emisyon azaltımına yönelik mekanizma enstrümanlarına ilave olarak Kyoto Protokol ü ile sertifikalandırılmamış ancak karbon azaltımına yönelik çevreci kuruluşlar tarafından verilen gönüllü emisyon sertifikaları çıkartılabilir. (1VER=1 metric ton CO 2 ) Tasdikli Emisyon Azaltımı (Verified Emission Reductions-VER) Gönüllü Takas Standardı(Voluntary Offset Standard-VOS/VER) Altın Standart (Gold Standard VER) Gönüllü Karbon Standartı (Voluntary Carbon Standard- VCS/VER) 2 Tasdikli Emisyon Azaltımı +( Verified Emission Reductions VER+) Ülke ve firmalar karbon azaltımına yönelik yukarıda belirtilen sertifikalardan birine başvurarak gönüllü olarak karbon azalatımına gittiklerini belgeleyebilirler. 4 Temiz Kalkınma Mekanizması (Clean Development Mechanism -CDM): Ek-1 ve Ek-1 Dışı ülkeler arasında uygulanacak olan bu mekanizma, Protokolün 12. Maddesi ile düzenlenmiştir. Bu mekanizma ile Ek-1 Dışı ülkelerin sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda sera gazı azaltımına katkı sağlamaları amaçlanmaktadır. Ek-1 de yer alan tarafların emisyon azaltım taahhüdünü gerçekleştirmek için Ek-1 Dışı ülkelerde yapacakları proje faaliyetleri sonucunda Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltımı (Certified Emission Reductions-CER) elde edeceklerdir. Elde edilen Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltımı (Certified Emission Reductions-CER) ile ilgili projeler daha sonra kendi projeleri için kredi temini fırsatı yaratmış olacaklardır. Temiz Kalkınma Mekanizması-CDM başvuru ve onay datalarına baktığımızda, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Sözleşmesi (BMİDÇS) çerçevesinde açıklanan Mayıs 2010 istatistiklerine göre, toplamda 422.461.632 CERs talebinde bulunulmuştur. Bu talep üzerinden 411.252.761 CERs ihraç edilmiştir. Toplam 4200 adet CDM projesinden 2206 adedi kayda alınmış olup, halen 86 proje kayıt için sırada beklemektedir. Aşağıdaki grafikte görüleceği üzere % 49 oran ile Çin en çok CERs ihraç eden ülkedir. BMİDÇS datalarına bakıldığında da Çin e ait bir çok proje onay aşamasında beklemektedir.
Kaynak: United Nations Framework Convention on Climate Change BMİDÇS de Ek-1 ve Ek-2 ülkelerinin CDM kayıtları için proje bazında başvurularına bakıldığında Büyük Britanya %28 oran ile ilk sırada yer almaktadır. İsviçre %20 oran ile ikinci sırada bulunmaktadır. Karbon kredisinden faydalanan projelerin başında yeşil enerji üretim projeleri yer almaktadır. Bu yüzden yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimin artırılması küresel boyutta büyük önem taşımaktadır. 5 Kaynak: United Nations Framework Convention on Climate Change
Önümüzdeki dönemler için BMİDÇS de bünyesinde ki CERs proje başvurularına baktığımızda en büyük oran ile Çin, Pasifik Asya ve Latin Amerika ülkeleri nin ilk sıralarda yer aldığı gözlemlenmektedir. Gelişmiş ülkelerde faaliyette bulunan ve CO 2 salınımından sorumlu olan şirketlerin bu ülkelerdeki iştirakleri veya şirketleri vasıtasıyla başvuru yaptıkları görülmektedir. 6 Kaynak: United Nations Framework Convention on Climate Change 2010-2012 yılları arasında gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelere 30 milyar USD fon sağlanması hedeflenmektedir. AB 10,6 milyar USD, Japonya 11 milyar USD ve ABD 3,6 milyar USD vaat etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin ise 2020 yılına kadar sera gazı salınım azaltıma yönelik projeler için toplam 100 milyar USD fon desteği alması hedeflenmektedir. KYOTO PROTOKOLÜ ve TÜRKİYE Türkiye, 26 Ağustos 2009 tarihi itibariyle Kyoto Protokülüne resmen taraf olmuştur. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) kapsamında yer alan üç ana sözleşme listesinden özel şartları tanınarak Ek-1 listesinde yer almaktadır. Özel durumu nedeniyle gelişmekte olan ülke statüsünü benimsetmiş ve konumu gereği emisyon azaltım sorumluluğu yoktur. Ancak 2012 sonrası yeni iklim rejimi Türkiye yi yakından ilgilendierecektir. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Türkiye nin katılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 2012 yılından sonra Türkiye nin özel şart konumu tekrar gözden geçirilecektir.
1994 1997 2004 2009 2012.? UNFCCC Ek-1, Ek-2, Ek-1 Dışı Kyoto Protokolu Türkiye, UNFCCC imzası Türkiye, Kyoto P. imzası özel şartlı! Türkiye'nin özel şart konumu? Ek-1 Dışı ülkelerin duırumu...? Sera Gazı Azaltım tahhütleri? Protokol çerçevesinde enerji verimliliğini ilgilendiren politika ve tedbirler içerisinde, Türkiye aşağıdaki konular üzerinde girişim ve gayret içerisindedir. Ulusal ekonominin ilgili sektörlerinde enerji verimliliğinin artırılması Yeni ve yenilenebilir enerji çeşitlerinin, karbondioksit tutma teknolojileri ile ileri ve yenilikçi çevre dostu teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi, teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması Sera gazları emisyonları nedeniyle sözleşmenin amacına ve piyasa araçlarının aksine faaliyet gösteren sektörlerin tamamına yönelik tüm mali teşviklerin, vergi ve gümrüik muafiyetlerinin ve sübvansiyonların aşamalı olarak azaltılması veya tamamen kaldırılması 7 İlgili sektörlerde kapsamı dışındaki sera gazları emisyonlarının sınırlandırılması ve azaltılmasına yönelik politika ve tedbirlerin teşvik edilmesini amaçlayan reformların cesaretlendirilmesi Türkiye nin, yeni oluşacak iklim rejiminde gelişmekte olan ülkelere sağlanması öngörülen teknoloji ve finansman fonlarından faydalanması, rekabet gücünü koruması ve düşük karbonlu ekonomiye geçişi açısından büyük önem arzetmektedir.
Kaynakça: United Nations Framework Convention on Climate Change-Fact Sheet Europena Comission-Environment-Statistics www.dpt.org.tr www.ecosecurities.com www.orbea.com www.tradingmarkets.com Çevre ve Orman Bakanlığı-İklim Değişikliği Web Sitesi Çevre ve Orman Bakanlığı-İklim Değişikliği, Türkiye ve Kopenhag 15.Taraflar Konferansı TÜSİAD-Kopenhag iklim Zirvesi Değerlendirmesi Türkiye Çimento Müstahsiller Birliği http://cdm.unfccc.int/statistics/index.html 8