Bankacılar Dergisi, Sayı 52, 2005 10 Giriş Mali Eylem Görev Gücü nün (FATF) Dokuz Özel Tavsiyesi Oktay Üstün * Mali Eylem Görev Gücü (Financial Action Task Force - FATF), 1989 yılında Paris te toplanan G-7 ülkelerinin (ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya ve Kanada) temsilcileri tarafından alınan karar üzerine karapara aklama ile mücadele edilmesi amacıyla kurulan ve bu amaç 1 doğrultusunda uluslararası düzeyde politika ve standartlar geliştiren bir kuruluştur. OECD bünyesinde faaliyet gösteren FATF a bugün itibariyle 31 devlet ve 2 uluslararası kuruluş üyedir. 2 Kuruluş amacı itibariyle; Karapara aklama tehlikesine karşı bütün dünyaya mesaj vermek ve bu kapsamda, FATF üyeliğinin genişlemesine dayalı olarak dünya çapında aklamaya karşı girişimleri desteklemek, Karapara aklamaya karşı yasal, finansal, operasyonel ve uluslararası konularda tedbirler alınması için yayınladığı Kırk Tavsiyenin üye ülkelerce uygulanmasını takip etmek ve değerlendirmek, Karapara aklama teknik ve trendlerine karşı tedbirler ve stratejiler geliştirmek gibi üç tür misyon üstlenen FATF, karapara aklama ile mücadele standartlarını ortaya koyan 40 Tavsiye Kararını 1990 yılında yayınlamış ve bu tavsiye kararlarını bazı değişikliklerle yenileyerek 1996 yılında tekrar yayınlamıştır. 11 Eylül 2001 tarihinde ABD de meydana gelen olayların, terörist eylemlerle birlikte terörizmin finansmanının önlenmesi konusunu ön plana çıkarması üzerine, 29-30 Ekim 2001 tarihlerinde Washington D.C. de yapılan FATF olağanüstü toplantısında, FATF ın karapara aklama ile mücadele misyonuna terörizmin finansmanın önlenmesi de eklenmiş ve bu amaçla hazırlanan 8 Özel Tavsiye 31 Ekim 2001 tarihinde yayınlanmıştır. Terörizmin finansmanının önlenmesi konusu ile birlikte karapara aklama ile mücadele a- lanındaki son gelişmeler de dikkate alınarak revize edilen ve yeniden hazırlanan 40 Tavsiye, Haziran 2003 tarihindeki FATF Genel Kurul toplantısında kabul edilmiş ve yayınlanması kararlaştırılmıştır. Yeni 40 Tavsiye ile terörizmin finansmanının önlenmesi konusundaki 8 Özel Tavsiye, karapara aklama ile birlikte terörizmin finansmanı ile mücadelenin ortak temelini oluşturmuştur. 2003 FATF tavsiyelerinin 1996 tavsiyelerine göre en belirgin farklılığı terörizmin finansmanı ile mücadeleye dair hususları da içermesidir. * TC Maliye Bakanlığı, Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı, Şube Müdür V.
Bankacılar Dergisi Aşağıdaki özet tablo, 2003 tavsiyelerinin terörizmin finansmanı ile mücadeleyi de ilgilendiren maddelerini göstermektedir. Tavsiye No Terörizmin Finansmanı Konusunu da İlgilendiren Tavsiyelerin Özeti 5 Finansal kuruluşların isimsiz hesap açmaması Müşterini Tanı tedbirlerinin uygulanması ve bu tedbirlerin uygulanmasında risk kategorilerinin dikkate alınması 7 Sınır ötesi bankacılık işlemleri için özel dikkat gösterilmesi 13 Finansal kuruluşların şüpheli işlem bildiriminde bulunması 15 Finansal kuruluşlar politika, prosedür, eğitim ve denetim programları geliştirmesi 16 Avukat, Noter, Muhasebeci gibi meslek sahiplerinin de şüpheli işlem bildiriminde bulunması 17 Tavsiyelerde öngörülen hususları uygulamayan gerçek ve tüzel kişilere yaptırımlar uygulanması 18 Ülkelerin shell bankaların kurulmasına ve faaliyette bulunmasına izin vermemesi, finansal kuruluşların shell bankalarla muhabir bankacılık ilişkisine girmemesi 19 Belirli miktarın üzerindeki nakit işlemlerin periyodik olarak bildirilmesini sağlayacak sistem kurulması 20 Tavsiye hükümlerinin iş ve meslek sahiplerine de uygulanması 23 Mali kuruluşların yeterli düzenleme ve denetime tabi olması Temel Prensiplere tabi olan banka, sigorta ve sermaye piyasası kurumlarının terörizmin finansmanı ile mücadele prensiplerine de tabi olması Diğer kuruluşların da yeterli düzenleme ve denetime tabi olması 24 Kumarhanelerin kapsamlı bir düzenleyici ve denetleyici rejime tabi tutulması Diğer mali olmayan kuruluşların da etkin bir gözetim sistemine tabi tutulması 25 Finansal kuruluşlara kılavuz ve feedback (geribildirim) sağlanması 26 Şüpheli işlemleri ve diğer bilgileri alan analiz eden ve dağıtan bir Mali İstihbarat Birimi kurulması 27 Kontrollü teslimat gibi özel soruşturma tekniklerinin desteklenmesi 29 Denetleyiciler yeterli denetim gücüne sahip olması 30 Karapara aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadelede yer alan birimlerin yeterli finansal kaynağa, personele ve teknik donanıma sahip olması 31 Politika üreten makamlar, yasal uygulama ve denetim birimleri arasında işbirliği ve koordinasyon olması 32 ŞİB leri, soruşturma, dondurma, zapt ve müsadere konularında istatistikler çıkarılması 35 Viyana, Palermo ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Sözleşmelerinin tam olarak uygulanması ve Strazburg Konvansiyonu ve Inter Amerikan Sözleşmesinin onaylanması 36 Karapara aklama ve terörizmin finansmanında hızlı, etkin ve yapıcı karşılıklı adli yardımlaşma sağlanması Adli yardımlaşma talebi, konunun finansal ve gizli olduğu ileri sürülerek reddedilmemesi 11
Oktay Üstün 31 Ekim 2001 de yayınlanan terörizmin finansmanının önlenmesine dair 8 Özel Tavsiye şu ana başlıkları ihtiva etmektedir: 1. Birleşmiş Milletler belgelerinin derhal onaylanması ve yürürlüğe konulması, 2. Terörizmin finansmanının, terörist eylemlerin ve terörist örgütlerin suç olarak kabul edilmesi, 3. Terörist mal varlıklarının dondurulması, 4. Terörizmle bağlantılı şüpheli işlemlerin bildirilmesi, 5. Ülkeler arasında karşılıklı yardımın sağlanması, 6. Alternatif havale sistemlerinin kontrol altına alınması, 7. Elektronik fon transferlerinde kimlik tespitinin güçlendirilmesi, 8. Kar amacı gütmeyen kuruluşların istismar edilmesinin önlenmesi. Daha sonra nakdin, yolcu beraberinde sınırlardan geçirilmesi konusunun terörizmin finansmanı ile mücadelede dikkate alınması gereken önemli bir husus olduğu görüşünden hareket eden FATF, 22 Ekim 2004 tarihindeki Genel Kurul toplantısında nakit taşıyıcılar konusunu gündemine taşımış ve nakit taşıyıcılar konusundaki (Cash Couriers) IX. Özel Tavsiyeyi kabul etmiştir. Böylece FATF ın terörizmin finansmanı ile mücadeleye yönelik olarak yayınladığı Özel Tavsiyelerin sayısı 9 olmuştur. Terörizmin finansmanının önlenmesi konusunda yayınlanan 9. tavsiye metni şöyledir: - Ülkeler, para ve para yerine geçen finansal araçların sınır ötesi fiziki naklini tespit etmek için bir beyan sistemi ya da diğer açıklama yükümlülüklerini içeren uygun önlemler almalıdır. - Ülkeler, yetkili makamlarının, terörizmin finansmanı veya karapara aklama ile bağlantısı olduğundan şüphelenilen veya yanlış ya da yanıltıcı olarak beyan edilen veya açıklanan para veya para yerine geçen finansal araçların durdurulması ya da engellenmesi konusunda yasal yetkilere sahip olmalarını sağlamalıdır. - Ülkeler, yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunan ya da açıklama yapan kişilerle ilgili olarak etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımların uygulamaya konmasını sağlamalıdır. Para veya para yerine geçen finansal araçların terörizmin finansmanı ya da karapara aklama ile bağlantılı olması durumunda söz konusu değerlerin müsaderesine imkan veren Tavsiye 3 ve Özel Tavsiye III e uygun önlemleri de içeren tedbirleri almalıdır. Tavsiyelerin tam metinleri ve bunlarla ilgili bilgiler sırasıyla müteakip bölümde açıklanmıştır 3. A. Özel Tavsiyeler I. Birleşmiş Milletler Belgelerinin Onaylanması ve Uygulanması Her ülke 1999 tarihli Birleşmiş Milletler Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Sözleşmesi ni onaylamak ve tam olarak uygulamak için acil tedbirler almalıdır. Ülkeler, terörist eylemlerin finansmanının önlenmesi ve durdurulmasına ilişkin Birleşmiş Milletler Kararlarını, özellikle 1373 sayılı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararını derhal uygulamalıdır. 12
Bankacılar Dergisi Tavsiyede adı geçen ve 9 Aralık 1999 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme 4, taraf devletlerin; - Sözleşmenin 2 nci maddesinde tanımlanan terörizmin finansmanını suç olarak kabul etmesini ve bunun için cezai hükümler getirmesini (Md. 4), - Terörizmin finansmanı suçuna karışan tüzel kişileri de sorumlu tutarak bunları cezai, hukuki ve idari yaptırımlara tabi tutmasını, (Md. 5), - Terörizmin finansmanı suçunun işlenmesi için oluşturulan veya kullanılan fonların veya Sözleşmenin 2 nci maddesinde belirtilen suçlardan temin edilen kazançların tespitini, teşhisini ve dondurulmasını veya el konulmasını sağlamasını (Md.8), - Terörizmin finansmanı suçunun soruşturulması ve kovuşturulması için gerekli tedbirleri almasını (Md.9-10), - Diğer ülkelerle adli yardımlaşmada bulunmasını ve adli yardımlaşma talebini, konusu mali veya siyasi suç olduğu veya banka gizliliği taşıdığı gerekçesi ile geri çevirmemesini (Md. 12-13-14), - Finansal kuruluşların, kimlik tespiti yapmak, isimsiz hesap açmamak, kayıtları muhafaza etmek ve şüpheli işlem bildiriminde bulunmak gibi yükümlülükleri yerine getirmesini sağlamasını, nakit hareketleri izlemesini ve para transferi yapan kurumları denetlemesini (Md. 18), öngörmüştür. Tavsiyede uyulması istenilen ikinci husus olarak belirtilen BMGK nin, terörist faaliyetlerin önlenmesi konusunda muhtelif kararları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; 1267 (1999), 1269 (1999), 1333 (2000), 1373 (2001), 1390 (2001) sayılı kararlardır. Bunların içinde en önemlisi olan ve tavsiye de özellikle vurgulanan BMGK nin 28 Eylül 2001 tarihinde 4385 inci oturumunda kabul edilen Kararıdır. 1373 (2001) sayılı Karar gereğince bütün devletlerin; - En kısa sürede, 9 Aralık 1999 tarihli Terörizmin Finansmanın Önlenmesine ilişkin Uluslararası Sözleşme de dahil olmak üzere, terörizmle mücadele konusundaki uluslararası sözleşme ve protokollere taraf olmaları ve Güvenlik Konseyi nin 1269 (1999) ve 1368 (2001) sayılı Kararlarını uygulaması, - Terörizmin finansmanını suç olarak kabul etmesi ve bu konuda cezai hükümler getirmesi, - En geniş şekilde karşılıklı adli yardımlaşmaya katılması ve bilgi değişimini sağlaması, - Terörist eylemlerde bulunanların, bu eylemlere teşebbüs edenlerin, bu eylemleri kolaylaştıranların mal varlıklarını dondurması, 13
Oktay Üstün - Terörist eylemlere mali kaynak sağlayanlara, bunları örgütleyenlere ya da bu eylemleri işleyenlere ya da faillerine yardım veya yataklık edenlere sığınma hakkı vermemesi ve destek sağlamaması istenilmiştir. 14 II. Terörizmin Finansmanının ve buna bağlı Karapara Aklamanın Suç Olarak Kabul Edilmesi Her ülke, terörizmin finansmanını, terörist eylemleri ve terörist örgüt kurmayı suç o- larak kabul etmelidir. Ülkeler, bu suçların karapara aklamanın öncül suçları olarak düzenlenmesini sağlamalıdır. Tavsiye, ülkelerin, terörizmin finansmanı, terörist eylemler ve terörist örgüt kurma olarak saydığı üç konuyu suç olarak kabul etmesini ve bu suçları, karapara aklamanın öncül suçu olarak belirlemesini öngörmektedir. Terörizmin finansmanı, 1999 tarihli Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Sözleşmesinin 2 nci maddesinde belirli eylemlere atıf yapılarak tanımlanmıştır. Sözleşmeye göre, terörizmin finansmanına konu olan eylemler iki grupta belirlenmiştir. Bunlardan ilki sözleşme ekinde yer alan 9 sözleşmenin suç saydığı eylemler olup bu kapsamdaki sözleşmeler şunlardır: 1. Uçakların Yasadışı Ele Geçirilmesinin Önlenmesi Sözleşmesi (16 Aralık 1970, Lahey) 2. Sivil Havacılık Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesi Sözleşmesi (23 Eylül 1971, Montreal) 3. Diplomatik Ajanlar Dahil Uluslararası Korunan Kişilere Karşı Suçların Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi (14 Aralık 1973, New York) 4. Rehin Almalara Karşı Uluslararası Sözleşme (17 Aralık 1979, New York) 5. Nükleer Maddelerin Fiziki Korunması Sözleşmesi (3 Mart 1980, Viyana) 6. Uluslararası Sivil Havacılığa Hizmet veren Havalimanlarında Yasadışı Şiddet Eylemlerinin Önlenmesi Protokolü, Sivil Havacılık Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesi Sözleşmesine Ek Protokol (24 Şubat 1988, Montreal) 7. Denizcilik Seferyollarının Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesi Sözleşmesi (10 Mart 1988, Roma) 8. Kıta Sahanlığında Kurulu Sabit Platformların Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesi Hakkında Protokol (10 Mart 1988, Roma) 9. Terörist Bombalamaların Önlenmesi Sözleşmesi (15 Aralık 1997, New York) Terörizmin finansmanı suçunun dayandığı ikinci gruptaki eylemler ise bir tanım içerisinde ifade edilmiştir. Sözleşmenin 2 nci maddesinde yer alan bu tanıma göre; Niteliği veya kapsamı itibariyle bir halkı korkutmak ya da bir hükümeti veya uluslararası kuruluşu herhangi bir işi yapmaya veya yapmamaya zorlamak amacı taşıyan bir olayda bir sivili ya da silâhlı çatışmaya doğrudan katılmayan herhangi bir kişiyi öldürmeye veya ağır şekilde yaralamaya yönelik eylemler terörizmin finansmanına konu teşkil eden ikinci gruptaki eylemler olarak belirtilmiştir. Sözleşmenin 2 nci maddesine göre, gerek yukarıda sıralanan 9 sözleşmenin suç saydığı eylemler, gerekse tanımda belirtilen eylemlerin, tümüyle veya kısmen gerçekleştirilmesinde
Bankacılar Dergisi kullanılması niyetiyle veya kullanılacağını bilerek, doğrudan veya dolaylı olarak, yasa dışı bir şekilde fon sağlanması veya toplanması terörizmin finansmanı suçunu oluşturmaktadır. Sözleşmeye göre, terörizmin finansmanı suçuna konu olan fon terimi; - her ne suretle edinilmiş olursa olsun, maddî veya gayrî maddî, menkul veya gayrimenkul, her türlü kıymeti, - bu kıymetler üzerinde bir mülkiyet hakkı veya çıkarı kanıtlayan, elektronik veya dijital form da dahil, her türlü belge ve yasal araçları, - banka kredilerini, seyahat çeklerini, para havalelerini, hisse senetlerini, teminatları, tahvilleri ve kredi mektuplarını kapsamaktadır. Özel Tavsiye II de geçen öncül suç, işlenmesi suretiyle karapara elde edilen her türlü suç fiilidir. Tavsiye, sayılan üç eylemden (terörizmin finansmanı, terörist eylemler ve terör örgütü kurma) elde edilen karaparanın aklanması halinde karapara aklama suçu yönünden kovuşturma yapılması gerektiğine işaret etmektedir. III. Terörist Malvarlıklarının Dondurulması ve Müsaderesi Terörist eylemlerin finansmanının önlenmesi ve durdurulmasına ilişkin Birleşmiş Milletler Kararları uyarınca, her ülke, teröristlerin, terörizmi finanse edenlerin ve terörist örgütlerin fonlarının veya diğer malvarlıklarının gecikmeksizin dondurulması için gerekli tedbirleri uygulamalıdır. Her ülke, terörizmin, terörist eylemlerin veya terörizmin finansmanı için kullanılan veya kullanılması için tasarlanan veya tahsis edilen malvarlığına el konulması ve müsaderesi bakımından yetkili makamlara imkan sağlayan tedbirleri (yasa gerektiren tedbirler de dahil) almalı ve uygulamalıdır. Özel Tavsiye III, ülkelere iki yükümlülük getirmektedir. İlk yükümlülük terörizm bağlantılı fonların BMGK Kararı uyarınca gecikmeksizin dondurulması, ikincisi ise bu fonların zapt ve müsadere edilmesidir. FATF ın, bu tavsiye kapsamındaki bazı terimlerle ilgili açıklamaları şöyledir: Dondurma (Freezing): Dondurma, yetkili bir mercii veya bir mahkeme tarafından başlatılan bir hukuki sürece dayalı olarak fonların veya diğer mal varlıklarının belli bir geçerlilik süresince transferinin, dönüştürülmesinin, tasarrufunun veya hareketinin yasaklanmasıdır. Dondurulan fonlar veya diğer mal varlıkları, dondurma anında bunlar üzerinde hakkı olan kişi ve kuruluşların mülkiyetinde olup dondurma süreci gereğince bir işlem başlatılmadan önce bu kişi ve kuruluşların tevdii etmiş olduğu finansal kuruluşlar veya diğer kurumlarca yönetilebilir. El koyma (Seizure): El koyma, yetkili bir mercii veya bir mahkeme tarafından başlatılan bir hukuki sürece dayalı olarak fonların veya diğer mal varlıklarının transferinin, dönüştürülmesinin, tasarrufunun veya hareketinin yasaklanması anlamına gelmekle birlikte dondurmadan farklı olarak yetkili bir mercii veya bir mahkemenin bu fon veya mal varlığını kontrol etme yetkisi bulunmaktadır. 15
Oktay Üstün Müsadere (Confiscation): Müsadere, yetkili bir mercii veya bir mahkemenin aldığı bir karar ile fonlardan ve diğer mal varlıklarından zilyet veya malikin sürekli olarak mahrum bırakılması anlamına gelmektedir. Müsadere ile fon ve diğer mal varlığının mülkiyeti devlete geçmektedir. Müsadere durumunda ilgili kişi ve kuruluşlar müsadere edilen mal varlığı üzerindeki tüm haklarını kaybederler. Fonlar veya diğer malvarlıkları (Funds or other assets): Fonlar veya diğer mal varlıkları, fiziki ya da kaydi, taşınır ya da taşınmaz olsun, edinilmiş olan her çeşit fonları, mali varlıkları, ekonomik kaynakları, banka kredilerini, yolcu ve banka çeklerini, havaleleri, hisseleri, menkul kıymetleri, bonoları, poliçeleri, teminat mektuplarını, herhangi bir faizi, temettü veya geliri veya bu gibi fonlardan elde edilen değerleri kapsayan ancak bunlarla da sınırlı olmayan hakkı ya da istifadeyi kanıtlayan elektronik ya da dijital da dahil herhangi bir formdaki yasal belge ve araçları ifade etmektedir. Belirli kişiler (Designated persons): Belirli kişiler, 1267 sayılı BMGK Kararı ile o- luşturulan Yaptırımlar Komitesi tarafından belirlenen kişi ve kuruluşlar ya da ülkelerin 1373 sayılı BMGK Kararı uyarınca belirledikleri ve kabul ettikleri kişi ve kuruluşları kastetmektedir. FATF ın Özel Tavsiye III ile ilgili olarak öngördüğü bazı hususlar özet olarak şu şekildedir: 1. Ülkeler, terörizmle bağlantılı fonların transferini, dönüştürülmesini, tasarrufunu ya da hareketini zecri tedbirlerle yasaklamalıdır. Buna göre ülkelerin; - dondurma veya dondurmama kararını vermeye, bu süreci yönetmeye ve bu kararları uygulayamaya yetkili bir makam ya da mahkemeyi tayin etmesi veya yetkilendirmesi veya - mal varlığı dondurulacak kişi ve kuruluşlara ait fonları elinde bulunduran kişi ve kuruluşlara, bunları dondurma sorumluluğu ve buna uymamaları halinde gerekli yaptırıma tabi tutulmalarını öngören yasayı çıkarması gibi iki seçeneği bulunmaktadır. Hangi seçenek seçilirse seçilsin zecri tedbirlerin uygulanmasından sorumlu olan yetkili bir makamın açıkça belli olması gerekmektedir. 2. Ülkeler, fonların gecikmeksizin ve belirli kişi ve şirketlere öncelik verilmeksizin dondurulmasına yönelik prosedürler geliştirmeli ve uygulamalıdır. Bu tür fonları elinde bulunduran kişi ve kurumların bunları dondurma yükümlülüğü yasa ile düzenlenmeli ve bu yükümlülüğe uyulmaması durumunda yaptırımlara tabi olmaları sağlanmalıdır. Ülkeler, dondurma mekanizmaları kapsamında alınan kararların mali sektöre iletilmesi için etkili ve etkin sistemler geliştirmelidir. 3. Ülkeler, uluslararası yükümlülüklere ve ulusal yasal ilkelere uygun olarak belirli kriterlerin karşılanması şartı ile BMGK nin yayınladığı listelerden çıkarılma taleplerinin değerlendirilmesine ve listeden çıkarılan kişi ve şirketlere ait fonlar üzerindeki dondurma kararının kaldırılmasına ilişkin prosedürler hazırlamalı ve uygulamalıdır. 16
Bankacılar Dergisi 4. Belirli kişiler ile aynı ismi taşıyan kişi ve kuruluşlar dondurma mekanizmasından haksız olarak etkileneceğinden, bu kişi ve kuruluşların gerçekte belirli kişiler olmadığının teyit edilmesi halinde, söz konusu fon veya mal varlığı üzerindeki dondurma kararının kaldırılmasını öngören prosedürler geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. 5. Dondurma kararına konu kişi ya da kuruluşların, yetkili bir otorite ya da mahkemenin yeniden değerlendirmesi için söz konusu dondurma kararına karşı başvuruda bulunabilmelerini sağlayacak bir mekanizma oluşturulmalıdır. IV. Terörizmle İlgili Şüpheli İşlemlerin Bildirilmesi Karaparanın aklanmasının önlenmesine dair yükümlülüklere tabi olan finansal kuruluşlar veya diğer işletmeler ya da kurumların, fonların terörizm, terörist eylemler veya terörist örgütlerle bağlantılı veya ilgili olduğundan ya da bunlar için kullanıldığından şüphelenmeleri durumunda veya şüphelenmek için geçerli nedenleri olduğunda, bu şüphelerini derhal yetkili otoritelere bildirmelidirler. Tavsiyede geçen şüphe, işleme konu olan fonların terörist bağlantılı olduğuna dair işlemi yürüten kişi ve kuruluş nezdindeki bilgi, sezgi veya benzer bulgusuna dair sübjektif bir kaygısını gösterirken, şüphelenmek için neden bulunması hali bu konuda daha objektif bir malumata işaret etmektedir. Şüpheli işlemleri bildirim yükümlülüğü FATF genel tavsiyelerinde de açıkça belirtilmiştir. FATF ın 5 ve 13. tavsiyeleri ile bunların yorumlayıcı notlarına göre; finansal kuruluşlar, fonların suç faaliyetinden elde edildiğinden veya terörizmin finansmanı ile ilgili olduğundan şüphelenmesi durumunda bu şüpheleri ile ilgili bilgilerini derhal ilgili mali istihbarat birimine (Financial Intelligence Unit) 5 bildirmelidir. Ayrıca finansal kuruluşların; - Müşterinin veya lehdarın kimlik bilgilerini tespit edemediği ve teyidini gerçekleştiremediği, - Tüzel kişiler ve ortaklıklarda mülkiyet ve kontrolün kimlere ait olduğunu tespit edemediği, - Yapılmakta olan işlemin türü ve amacı hakkında bilgi sahibi olamadığı durumlarda da söz konusu işlemle ilgili olarak şüpheli işlem bildiriminde bulunmaları öngörülmüştür. Belirtilen tavsiye maddelerine göre, finansal kuruluşların, şüpheli işlemle karşılaşmaları durumunda, yapılan işlemin sürekli veya geçici olup olmadığı veya herhangi bir parasal sınırı aşıp aşmadığını dikkate almaksızın ilgili müşterinin kimliğini tespit ederek durumu mali istihbarat birimine bildirmeleri gerektiği belirtilmiştir. FATF, terörizmin finansmanının tespitine yönelik olarak finansal kuruluşlar için bir rehber hazırlamış ve bu rehberde şüpheli işlem tiplerini örnek olarak belirlemiştir. Buna göre belirlenmiş olan muhtelif şüpheli işlem tiplerinden bazıları şöyledir: - Uzun süredir işlem görmeyen bir hesaba düzenli aralıklarla para yatırılması, - İşlem görmeyen küçük meblağlı bir hesaba bir dizi işlemle para yatırılması, daha sonra bunların yatan miktarın toplamına baliğ oluncaya kadar hesaptan çekilmesi, 17
Oktay Üstün - Bir hesap açılırken müşterinin, finansal kuruluşun istediği bilgileri vermeyi reddetmesi veya yetersiz veya yanıltıcı bilgi vermesi, - Birkaç kişinin imza yetkisinin olduğu ancak bu kişilerin birbirleriyle bir iş ilişkisinin ya da aile bağının olmadığı hesapların açılması ve çalıştırılması, - Kısa bir süre önce kurulmuş bir tüzel kişi adına hesap açılması ve bu hesaba o tüzel kişinin kurucularının gelirlerine göre daha büyük miktarda mevduat girişi yapılması, - Aynı kişi adına küçük ölçekte birçok hesabın açılması ve bu hesaplar toplamının müşterinin tahmini geliriyle orantılı olmaması, - Bir ticari kuruluş için çeşitli parasal araçlar kullanılarak açılan ancak bu tür bir ticari kuruluşun normal faaliyeti bakımından tipiklik özelliği göstermeyen hesaba mevduat girişlerinin olması (örneğin, ticari çekleri, maaş ödeme çeklerini ve sosyal sigorta çeklerini ihtiva eden para girişleri), - Normalde nakit çalışmayan bir ticari hesaptan büyük miktarlarda nakit çekişleri olması, - İşlemlerini genel olarak çeklerle ya da diğer ödeme araçları ile yürüten bir şahıs veya kurumun, hesabına büyük miktarda para yatırması, - Gerekli olmadığı halde bir hesapta nakit ve diğer işlemlerin karışık olarak yapılması, - Bir finansal kuruluşun aynı şubesinde ancak farklı vezneleri kullanmak suretiyle aynı gün çok sayıda işlem yapılması, - Aynı finansal kuruluşun çeşitli şubeleri aracılığıyla ya da bir şubede aynı zamanda farklı bireyler tarafından meblağın küçük miktarlara bölünerek hesap açılması, - Düzenli bir şekilde, kimlik tespiti ya da bildirim yükümlülüğünü gerektiren parasal eşiklerin biraz altındaki tutarlarda çok sayıda para yatırılması veya çekilmesi, Açıkça kimlik tespiti ya da bildirim yükümlülüğüne tabi olmaktan kaçınmak amacıyla düşük tutarlı elektronik fon transferi yapılması, - Transfer işleminde göndericiye ya da işlemin adına yapıldığı kişiye ilişkin bilgilerin yer almaması, - Çok sayıda şahsi ve ticari hesabın ya da kar amacı gütmeyen kuruluşların hesaplarının fon toplamak ve akabinde bu fonları hemen ya da kısa bir süre sonra az sayıdaki yabancı lehdara aktarmak için kullanılması, - Nakit işlem yapan kişilerin belirtilen iş kolu ile uyumlu olmayan bir yeri veya bir işyerini müşterek adres olarak göstermesi, - Transferi yapanın belirttiği meslek, işlemin hacmi ya da türüyle uygunluk göstermemesi, 18
Bankacılar Dergisi - Bir ekonomik amacı görülmeyen ya da kuruluşun belirtilen faaliyeti ile işlem tesisine konu olan diğer taraflar arasında herhangi bir bağlantı kurulamayan finansal işlemlerin gerçekleştirilmesi, - Müşterinin ticari faaliyetinin bilinmediği ya da böyle bir faaliyetin kiralık bir kasa kullanımına gerekçe teşkil etmediğinin anlaşıldığı durumlarda ticari bir işletme adına kiralık bir kasa kiralanması, - Müşterinin kimlik tespiti ya da kimlik bilgilerinin doğrulanması sürecinde izaha muhtaç tutarsızlıkların ortaya çıkması, - Fonun, dikkat gösterilmesi gereken ülkelere (FATF la İşbirliği yapmayan ülke ve bölgeler) havalesini müteakip başka bir para birimine çevrilmesi veya buna benzer kambiyo işlemlerine tabi tutulması, - Mevduat hesabı açıldıktan kısa bir süre sonra, hesabın dikkat gösterilmesi gereken ülke veya bölgelere transfer edilmesi, - Bir müşterinin, makul bir açıklaması olmaksızın dikkat gerektiren ülke veya bölgelerle finansal işlemleri gerektiren ticari faaliyette bulunması, - Dikkat gerektiren bölgelere ve/veya bu bölgelerden uluslararası transfer işlemleri yolu ile fon gönderilmesi ya da alınmasıdır. V. Uluslararası İşbirliği Her ülke, karşılıklı yasal yardım veya bilgi değişimine dair bir anlaşma, düzenleme veya diğer bir mekanizmaya dayanarak bir diğer ülkeye, terörizmin, terörist eylemlerin ve terörist örgütlerin finansmanına ilişkin cezai, hukuki, idari soruşturma, sorgulama ve tahkikatlarda mümkün olan en geniş yardımı sağlamalıdır. Ülkeler, terörizmin, terörist eylemlerin veya terörist örgütlerin finansmanı ile suçlanmış şahıslar için güvenli sığınaklar sağlamamayı temin etmek için mümkün olan tüm önlemleri almalı ve mümkünse bu şahısların iade edilmesi için uygun prosedürlere sahip olmalıdır. Tavsiye, karşılıklı adli yardımlaşma ve idari bilgi değişimini vurgulamaktadır. Adli yardımlaşma, yabancı ülkelerin; delil toplama, kişilerin ifadelerini alma, arama, el koyma, dondurma, eşya ve yer incelemesi yapma gibi taleplerinin yerine getirilmesine dair hususları kapsar. Genelde istinabe talepleri şeklinde cereyan eden adli yardımlaşma, uluslararası sözleşmelerde müstakil madde hükmü olarak yer aldığı gibi ilgili ülkeler arasındaki özel anlaşmalarla da düzenlenmektedir. FATF ın 36, 37 ve 38. tavsiyeleri adli yardımlaşma ile ilgilidir. Bu tavsiyelere göre; - Ülkeler; karapara aklama ve terörizmin finansmanıyla ilgili inceleme, soruşturma ve tahkikat sürecinde mümkün olduğunca kapsamlı, süratli, yapıcı ve etkin karşılıklı yasal yardımlaşmada bulunmalıdır. Karşılıklı yasal yardımlaşmanın yerine getirilmesine ilişkin açık ve etkin prosedürler olmalıdır. 19
Oktay Üstün - Yetkili makamlar; finansal kuruluşlar ve kişiler tarafından tutulan kayıtların sağlanması, bina ve müştemilatının aranması, delillerin ele geçirilmesi ve elde edilmesi için zorunlu tedbirleri kullanabilmelidir. - Yargı yeri karışıklığına sebebiyet vermemek için, birden çok ülkede soruşturmaya konu olan olaylarda, sanıkların kovuşturulacağı yerin belirlenebilmesi için uygun mekanizmalar kurulmalı ve uygulanmalıdır. - Fiilin her iki tarafta suç olmaması (non dual criminality) durumunda bile ülkeler mümkün olduğunca en geniş biçimde karşılıklı yasal yardımlaşmada bulunmalıdır. - Karşılıklı yasal yardımlaşma veya suçluların iadesi için fiilin, iki taraf ülkede de suç olmasının şart kılındığı durumlarda (dual criminality), suçun aynı kategoride olmasına veya aynı terminolojiyle adlandırılmasına bakılmaksızın, söz konusu fiilin her iki ülkede de suç olması kaydıyla, yardımlaşma için gerekli şart yerine getirilmiş sayılmalıdır. - Yabancı ülkelerin tespit, dondurma, zapt veya müsadere taleplerinde acil mukabele etme yetkisi olan merciler bulunmalıdır. Ayrıca, müsadere edilen mal varlığın paylaşılmasını da içerebilecek el koyma ve müsadere işlemlerinde işbirliğine yönelik anlaşmalar yapılmalıdır. Tavsiyenin vurguladığı ikinci tür işbirliği şekli bilgi değişimidir. Bilgi değişimi, uygulamada mali istihbarat birimleri arasında istihbarı ve idari mahiyetteki bilgilerin talep üzerine veya kendiliğinden (spontaneously) karşı ülke muadili kuruluşlara sağlanması şeklinde gerçekleştirilen bir yardımlaşma türüdür. Mali istihbarat birimleri arasındaki bilgi değişiminin genellikle iki ülke arasında düzenlenen ve mutabakat muhtırası (memorandum of understanding) olarak adlandıran belgedeki esaslara göre de gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu durumda iki ülke muadili kurumları arasındaki bilgi değişimi belirli esaslara bağlanmış olmaktadır. Karapara aklama ile mücadele alanında mali istihbarat birimleri arasında bilgi değişimini temin etmek üzere 1995 yılında kurulmuş bulunan Egmont Group a üye 6 mali istihbarat birimleri arasındaki bilgi değişimi Egmont Secure Web aracılığı ile sağlanmaktadır. Egmont Group tarafından 13 Haziran 2001 tarihinde yayınlanan Mali İstihbarat Birimlerinin Amaç Bildirgesi nde, mali istihbarat birimleri arasındaki bilgi değişimimin karapara aklama ile birlikte terörizmin finansmanı ile mücadele konularını da kapsadığı vurgulanmıştır. VI. Alternatif Havale Her ülke, resmi olmayan para veya değer transfer sistemi veya ağı aracılığıyla transfer hizmeti sağlayan acentalar da dahil olmak üzere, para veya değer transferi hizmeti veren şahıs veya tüzel kişilerin faaliyet izni almaları veya kayıtlı olmaları ve banka ve banka dışı mali kurumlara uygulanan tüm FATF Tavsiyelerine tabi tutulmalarını sağlamak için gerekli önlemleri almalıdır. Her ülke, bu hizmeti yasadışı bir şekilde yerine getiren şahısların veya tüzel kişilerin idari, hukuki veya cezai yaptırımlara tabi olmasını sağlamalıdır. Alternatif havale, fiziki nakit hareketi olmaksızın paranın, resmi ya da geleneksel bankacılık kullanılmadan ve ulusal mali ve idari kontrol dışında tutularak dünyanın bir bölgesinden diğerine intikalini sağlayan havale yöntemini ifade etmektedir. 20
Bankacılar Dergisi Özel Tavsiye VI nın genel amacı, bütün para ve değer transfer sistemleri üzerindeki ö- zellikle de bilinen geleneksel finansal sektör işlemleri dışında kalan işlemlerde karapara aklama ve terörizmin finansmanını önlemeye yönelik tedbirlerin tutarlı şekilde uygulanmasını sağlayarak nakit akımlarda saydamlığı artırmaktır. FATF ın bu tavsiye kapsamındaki bazı terimlerle ilgili tanımlarına göre ; Para veya değer transfer hizmeti (Money or value transfer service); nakit, çek, diğer parasal araçlar ve diğer menkul kıymetleri kabul eden ve bunların karşılığını nakit veya diğer şekillerde başka yerde bulunan lehdara, haberleşme, mesaj, transfer veya kliring ağı vasıtasıyla ödeyen finansal kuruluşu, Ruhsat alma (Licencing); para ve değer transfer hizmetini yasal olarak gerçekleştirebilmek için belirli yetkili organlardan izin alma yükümlülüğünü, Kayıt (Registration); yetkili kurumlara, para ya da değer transfer kuruluşunun yasal olarak faaliyette bulunmak üzere var olduğunun bildirilmesi ya da üye olunması yükümlülüğünü ifade etmektedir. FATF, bu tavsiye ile ilgili olarak; - Özel Tavsiye VI nın; para ve para yerine geçen değerleri mesaj, iletişim, network yoluyla veya banka dışı kurumlar aracılığı gayri resmi yolla aktaran bütün tüzel ya da gerçek kişilere uygulanması, - Ülkelerin, lisans veren ve/veya kayıt işlemini gerçekleştiren ve bunların gereği gibi yapılmasını temin eden ve değer transferi hizmetlerinin FATF Tavsiyelerine uyumlu olmasını sağlamaktan sorumlu olan bir otorite belirlemesi, - Bir lisans veya kayıt olmaksızın para/değer transfer hizmeti sağlayan kişilerin idari, hukuki ve cezai yaptırımlara tabi olması, FATF Tavsiyelerine uyumlu olmayan lisanslı ve kayıtlı para ve kıymet transfer hizmeti verenlerin de gerekli müeyyidelere tabi tutulması, - Para veya değer transferi hizmeti ile havale hizmeti veren tüm gerçek veya tüzel kişilerin, lisans veya kayıt yükümlülüğüne ve FATF Tavsiyelerine tabi olmalarının sağlanması ve FATF Tavsiyelerine uymadıklarında yaptırım uygulanması gerektiğini öngörmüştür. FATF tarafından Özel Tavsiye VI ile ilgili olarak çıkarılan Uygulama Rehberinde de, bazı ülkelerde resmi olmayan para ve değer transfer işlerinin yasal ve etkin bir hizmet olarak sunulduğu bu hizmetlerin geleneksel finansal sektörlerle çalışmanın zor olduğu veya pahalı olduğu durumlarda daha çok rağbet gördüğü ifade edilmiş ve bu kuruluşların; - Ruhsata bağlanması ve kayıt altına alınmasının, - Faaliyetleri hakkında kamuoyunu bilgilendirecek yöntem ve stratejilerin geliştirilmesinin, 21
Oktay Üstün - Kimlik tespiti yapılması, kayıtların muhafazası ve şüpheli işlemlerin bildirilmesi gibi karapara aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadelenin temel unsurlarına ve gözetime tabi tutulmasının gerekli olduğu belirtilmiştir. 22 VII- Elektronik Transfer Ülkeler, para havale edenler de dahil olmak üzere finansal kuruluşların, fon transferlerinde ve gönderilen ilgili mesajlarda transfer yaptıran (gönderici) kişiye ilişkin doğru ve anlamlı bilgileri (isim, adres, hesap numarası) içermesini zorunlu kılacak tedbirleri almalıdır. Söz konusu bilgi, transfer veya ödemeler zincirindeki mesajlarda yer almalıdır. Ülkeler; para havale edenler de dahil olmak üzere finansal kuruluşların, transfer yaptıran (gönderici) kişiye ilişkin tam bilgiyi (isim, adres, hesap numarası) içermeyen şüpheli fon transferini sıkı bir şekilde incelemeleri ve izlemelerini sağlamak için tedbirler almalıdır. Özel Tavsiye VII, terörün finansmanına konu olan fonların elektronik transfer yöntemini kullanarak transfer edilmesini önlemek ve bu şekildeki işlemleri tespit etmek ve özellikle; - Yetkili yasa uygulama birimi ve/veya adli birimlere terörist ve diğer suçluların ortaya çıkarılması, araştırılması, soruşturulmasında ve bunların varlıklarının izlenmesinde, - Mali istihbarat birimlerinin, şüpheli ya da olağandışı faaliyetleri analiz etmesi ve ilgili birimlere ulaştırmasında, - Elektronik transferin alındığı finansal kuruluşların kimlik tespiti yapmasında ve şüpheli işlem bildiriminde bulunmasında, yardımcı olmak için getirilmiştir. FATF ın bu tavsiye kapsamındaki bazı terimlerle ilgili açıklamaları şöyledir: Elektronik transfer ve fon transferi (Wire transfer and funds transfer): Elektronik transfer ve fon transferi, paranın bir finansal kuruluş aracılığı ile başka bir finansal kuruluştaki alıcıya elektronik ortamda gönderilmesi demektir. Transfer işleminde gönderen ile alıcı aynı kişi de olabilir. Sınır ötesi transfer (Cross-border transfer): Sınır ötesi transfer, gönderici ve alıcı konumundaki finansal kuruluşların farklı ülkelerde olduğu elektronik transferler anlamına gelir. Bu terim ayrıca, en azından bir sınır ötesi unsura sahip elektronik transferler zincirini de ifade etmektedir. Yerel transfer (Domestic transfer): Yerel transfer, gönderici ve alıcı konumundaki finansal kuruluşların aynı ülkede olduğu elektronik fon transfer işlemini ifade eder. Bu terim bir ülkenin sınırları içerisinde gerçekleşen elektronik transfer zincirini ifade etmek için de kullanılır. Gönderici (Originator): Gönderici (transfer yaptıran), bir finansal kuruluşta elektronik fon transferi yapılmasını sağlayan gerçek veya tüzel kişidir.
Bankacılar Dergisi FATF ın bu tavsiye ile ilgili olarak öngördüğü bazı hususlar özet olarak şu şekildedir: - Sınır ötesi elektronik transferlerde göndericiye ait tam ve doğru bilgiler sağlanmalıdır. - Sınır ötesi elektronik transfere ilişkin olarak elde edilen bilgiler; göndericinin ismini ve hesabın olduğu yeri, hesap numarasını içermelidir. Bir hesap bulunmaması halinde mutlaka bir referans numarası olmalıdır. - Elektronik transfere ilişkin olarak alınan bilgiler, göndericinin adres bilgilerini de i- çermelidir. Ancak, finansal kuruluşlar adresle birlikte nüfus kimlik numarası, müşteri kimlik numarası ya da doğum tarih ve yeri bilgilerini de alabilirler. - Para transfer edenler (money remitters) tarafından gönderilenler hariç olmak üzere, takım transfer (batch transfer) 7 içinde yer alan sınır ötesi transferler, ülke içi transfer olarak değerlendirilir. Böyle durumlarda, transferi yapan finansal kuruluşlar tüm göndericilere ait kimlik tespitinde gerekli olan bilgileri tutmalı, elektronik transferi alan finansal kuruluş veya yetkili makamlarca istenmesi durumunda verilmek üzere hazır bulundurmalıdır. Finansal kuruluşlar, karapara aklama ya da terörizmin finansmanı riskini artıran rutin olmayan transferlerin takım transfer olarak yapılmasına imkan vermemelidir. - Transferi gerçekleştiren finansal kuruluş, elektronik transferin, göndericisine ait gerekli bilgileri içermesini sağlamalı ve bu bilginin doğruluğunu teyit etmelidir. - Hem sınır dışı hem de yerel elektronik transferler de, transferi bir aracı olarak yürüten finansal kuruluşlar transfere ilişkin göndericiye ait tüm bilgilerin transfer mesajında yer almasını sağlamalıdır. - Ülkeler, finansal kuruluşların elektronik transferleri düzenleyen kural ve düzenlemelere uyumlarını etkili bir şekilde izlemek için uygun önlemler almalıdır. Söz konusu kural ve düzenlemelere uyum göstermeyen finansal kuruluşlar hukuki, idari veya cezai yaptırımlara tabi tutulmalıdır. VIII- Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlar Ülkeler, terörizme finans sağlamak için istismar edilebilen kurumlarla ilgili kanun ve düzenlemelerin yeterliliğini gözden geçirmelidir. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar özellikle istismara açıktır. Ülkeler bunların; (i) terörist örgütler tarafından yasal kurumlar gibi gösterilerek, (ii) mal varlıklarının dondurulması tedbirlerinden kurtulmak da dahil yasal kurumları terörizmin finansmanı amacıyla bir araç olarak istismar etmek için, (iii) yasal amaçlara tahsis edilen fonların örgütlere kanalize edilmesini gizlemek veya örtmek için, kötüye kullanılmamasını sağlamalıdır. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar, yardım sağlama ve hayır işleri kapsamında insani, kültürel, eğitsel ve sosyal amaçlar için kurulmuş olan ve bu amaçlarını gerçekleştirmek için herhangi bir ticari saikle hareket etmeyen kuruluşlardır. 23
Oktay Üstün FATF tarafından Özel Tavsiye VIII için yayınlanan Uygulama Rehberinde; - Kar amacı gütmeyen kuruluşların yasal biçimlerinin ülkeden ülkeye çok çeşitlilik gösterdiği, soruna risk esasına göre yaklaşması dolayısıyla bunların hukuki tanımından çok fonksiyonel yapısına önem verilmesi gerektiği, - Kar amacı gütmeyen kuruluşların gözetiminin devlet, hayır kuruluşları, bu kuruluşlara bağış yapanlar ile bu kuruluşlardan yardım alanlar arasındaki işbirliğine dayandığı, şeffaflık ve hesap verilebilirlik prensiplerinin her kesimin ortak hedefi olması gerektiği, hususları vurgulanarak kar amacı gütmeyen kuruluşların yasadışı amaçlarla istismar edilmesine karşı mali şeffaflık, kontrol ve yönetim konularında alınabilecek önleyici tedbirlere işaret edilmiştir. Belirtilen konularında önerilen bazı tedbirler özetle şu şekildedir: - Kar amacı gütmeyen kuruluşlar tüm program harcamalarını açıklayan tam program bütçeleri hazırlamalı ve sunmalıdır. Bu bütçeler alıcıların kimliğini ve paranın nasıl kullanılacağını göstermelidir. Yönetim bütçesi de ayrıca benzer gözetim, bildirim ve emniyet tedbirleri ile amacından saptırılmaktan korunmalıdır. - Büyük miktarda paraya sahip olan kar amacı gütmeyen kuruluşlar, mümkün olduğu ölçüde finansal işlemlerini resmi finansal kuruluşlar üzerinden yürütmelidirler. - Büyük çaplı kar amacı gütmeyen kuruluş bağışta bulunanların itimadını kazanmak i- çin hesap denetime tabi olmalıdır. - Mali bilgileri toplayan yetkili kurumlar, vergi indirimine konu olan bağışlarla ilgili bilgiyi, gerektiğinde terörün finansmanı ile mücadelede yer alan birimlerle paylaşmalıdır. - Bağışlara ilişkin taleplerde bu bağışın hangi amaçla toplandığı tamamen doğru bir şekilde ve şeffaf olarak bağış yapanlara anlatılmalıdır. Kar amacı gütmeyen kuruluşların toplanan bu fonları belirtilen amaç doğrultusunda kullanmaları sağlanmalıdır. - Kar amacı gütmeyen kuruluşun merkez bürosu bir ülkede ve bağış işlemleri bir başka ülkede gerçekleşiyor ise, her iki ülkenin yetkili makamları bilgi değişimi, denetimin koordine edilmesi veya incelemeye ilişkin konularda işbirliğine gitmelidir. - Kar amacı gütmeyen kuruluşların yönetim kurulu, kurumlarının harcama programları üzerinde yeterli finansal kontrollerin olmasını sağlamalıdır. - Kar amacı gütmeyen kuruluşların yönetim kurulu üyeleri, görevlerini yerine getirirken titiz ve dürüst davranmalıdır. Organizasyon işlerinde bilgi yetersizliği ya da pasif katılım, bir yönetim kurulu üyesinin ya da kar amacı gütmeyen bir kuruluşun faaliyetlerini ya da bütçesini denetleyen kişinin- sorumluluğunu ortadan kaldırmamalıdır. Buna göre söz konusu yönetim kurulu üyelerinin: i. kuruluşun mali durumunun iyi olmasını ve belirtilen amaçlar çerçevesinde çalışmasını sağlamak üzere kuruluşa ve üyelerine karşı, 24
Bankacılar Dergisi ii. kuruluşun, bağış yapanlar, müşteriler ve lehdarlar gibi etkileşim halinde olduğu kişilere karşı, iii. herhangi bir şekilde kuruluşu düzenleme ve denetleme yetkisine sahip resmi mercilere karşı sorumlulukları olmalıdır. IX- Nakit Taşıyıcılar Ülkeler, para ve para yerine geçen finansal araçların sınır ötesi fiziki naklini tespit etmek için bir beyan sistemi ya da diğer açıklama yükümlülüklerini içeren uygun önlemler almalıdır. Ülkeler, yetkili makamlarının, terörizmin finansmanı veya karapara aklama ile bağlantısı olduğundan şüphelenilen veya yanlış ya da yanıltıcı olarak beyan edilen veya açıklanan para veya para yerine geçen finansal araçların durdurulması ya da engellenmesi konusunda yasal yetkilere sahip olmalarını sağlamalıdır. Ülkeler, yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunan ya da açıklama yapan kişilerle ilgili olarak etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımların uygulamaya konmasını sağlamalıdır. Para veya para yerine geçen finansal araçların terörizmin finansmanı ya da karapara aklama ile bağlantılı olması durumunda söz konusu değerlerin müsaderesine imkan veren Tavsiye 3 ve Özel Tavsiye III e uygun önlemleri de içeren tedbirleri almalıdır. Özel Tavsiye IX, suç faaliyetinin finanse edilmesini ya da suçtan elde edilen gelirlerin, nakit para ve para yerine geçen kıymetli evrakların sınır ötesine taşınarak aklanmasını önlemek amacıyla getirilmiştir. Söz konusu Tavsiye özellikle ülkelerin; 1) Para ve para yerine geçen finansal araçların sınır ötesi fiziki naklini tespit etmesini, 2) Terörizmin finansmanı ya da karapara aklama ile bağlantısı olduğundan şüphelenilen para ya da para yerine geçen finansal araçları durdurması ya da engellemesini, 3) Yanlış veya yanıltıcı olarak açıklanan ya da beyan edilen para ya da para yerine geçen finansal araçların durdurulması ya da engellenmesini, 4) Yanlış veya yanıltıcı olarak beyan ya da açıklamaya karşılık uygun yaptırımları uygulamasını, 5) Terörizmin finansmanı ya da karapara aklama ile bağlantılı para ya da para yerine geçen finansal araçların müsaderesine imkan verilmesine ilişkin önlemleri uygulamaya koymasını amaçlamaktadır. FATF ın, bu tavsiye kapsamındaki bazı terimlerle ilgili tanımlarına göre; Para yerine geçen finansal araçlar (bearer negoitable instruments); seyahat çekleri, aktarılabilir özellikte ve hamiline düzenlenmiş taşınabilir formda çek, bono ve posta havalesi gibi araçları 8, Para (currency); değişim aracı olarak tedavüldeki banknot ve madeni paraları, 25
Oktay Üstün Fiziksel sınır ötesi nakil (physical cross border transportation); para ya da para yerine geçen finansal araçların bir ülkeden diğer bir ülkeye fiziksel naklini, ayrıca - bir gerçek kişi tarafından ya da o kişinin beraberindeki valiz ya da araç aracılığıyla gerçekleşen fiziksel taşınmasını, - konteynır aracılığıyla nakit sevkıyatını, - gerçek ya da tüzel kişi tarafından para ya da para yerine geçen finansal araçların posta ile gönderilmesini, Yanlış veya yanıltıcı beyan (false declaration); nakle tabi tutulan para ya da para yerine geçen finansal araçların değerinin veya diğer ilgili verilerin yanlış ya da yanıltıcı olarak beyan edilmesi veya hiç beyan edilmemesini, Yanlış veya yanıltıcı açıklama (false disclosure); nakle tabi tutulan para ya da para yerine geçen finansal araçların değerinin veya diğer ilgili verilerin yanlış veya yanıltıcı olarak açıklanması veya hiç açıklanmamasını, ifade etmektedir. FATF, bu tavsiye uygulaması ile ilgili olarak, kuryeler aracılığıyla para nakli konusunda uygulanabilecek sistem türleri konusunda ülkelerin yükümlülüklerini aşağıdaki sistem türlerinden birini uygulayarak yerine getirebileceklerini, ülkeye gelen ya da çıkan para ya da para yerine geçen finansal araçlar için aynı tür sistemi kullanmak zorunda olmayacaklarını belirtmiştir. Belirtilen sistem türleri şunlardır. a) Beyan Sistemi (Decleration System): Maksimum 15.000 EUR/USD sınırını aşan nakit para ya da para yerine geçen kıymetli evrakın fiziksel sınır ötesi naklini gerçekleştiren tüm kişiler belirlenen yetkili makamlara gerçeğe uygun beyanda bulunmakla yükümlüdür. Beyan sistemi uygulayan ülkeler önceden belirlenen eşiğin Özel Tavsiye IX un hedeflerini karşılamak için yeterince düşük olmasını sağlamalıdır. b) Açıklama Sistemi (Disclosure System): Para ya da para yerine geçen finansal a- raçların fiziksel sınır ötesi naklini gerçekleştiren tüm kişiler belirlenen yetkili makamlara gerçeğe uygun açıklamada bulunmakla yükümlüdür. Açıklama sistemi uygulayan ülkeler, yetkili makamlarının bu konudaki gerekli sorgulamalarını, belirli bir hedefe, istihbarata, şüpheye ya da tesadüfe dayanarak yapabilmelerini sağlamalıdır. Hangi sistem uygulanırsa uygulansın, sistemler aşağıdaki unsurları içermelidir: Beyan/Açıklama sistemi, hem ülkeye giren hem de ülkeden çıkan paraya ve para yerine geçen finansal araçlara uygulanmalıdır. Nakit para ya da para yerine geçen kıymetli evrakla ilgili yanlış veya yanıltıcı bilgi verildiği veya hiç bilgi verilmediği durumlarda yetkililer, taşıyıcıdan para veya para yerine geçen finansal araçlara ve bunların hangi amaçla kullanıldıklarına ilişkin daha fazla bilgi isteme yetkisine sahip olmalıdır. Beyan/Açıklama sürecinde edilen bilgiler ve şüpheli sınır ötesi işlemler Mali İstihbarat Biriminin erişimine açık olmalıdır. 26
Bankacılar Dergisi Yerel düzeyde, gümrük, göç idaresi ve diğer ilgili kurumlar arasında Özel Tavsiye IX un uygulanmasına ilişkin yeterli koordinasyon bulunmalıdır. Karapara aklama veya terörizmin finansmanı ile ilgili şüphe olduğu veya yanlış ya da yanıltıcı beyan veya açıklama yapıldığı durumlarda yetkili makamların, para ve para yerine geçen finansal araçları, kara para aklama veya terörizmin finansmanına ilişkin delil teşkil etmesi bakımından makul bir süre için durdurma ve zapt etme yetkileri olmalıdır. Yanlış bildirim ya da beyanda bulunan kişiler ile aklama ve terörizmin finansmanı ile ilgili para ve para yerine geçen finansal araçların fiziksel sınır ötesi naklini gerçekleştiren kişiler de cezai, hukuki veya idari etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımlara ve söz konusu para ya da araçların müsaderesine imkan veren önlemlere tabi olmalıdır. Dipnot: 1 FATF, daha sonra vizyonuna terörizmin finansmanının önlenmesini de katmıştır. 2 FATF üyeleri: ABD, Almanya, Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Hollanda, Hong-Kong, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Lüksembourg, Meksika, Norveç, Portekiz, Rusya Federasyonu, Singapur, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, Avrupa Komisyonu, Körfez İşbirliği Konseyi. Türkiye FATF a 1991 yılında üye olmuştur. 3 Tavsiye maddeleri bold karakterle, açıklamalar normal yazı karakterinde yazılmıştır. 4 Türkiye, bu sözleşmeyi 27.09.2001 tarihinde imzalamış, 10.01.2002 tarih ve 4738 sayılı Kanun ile onaylamıştır 5 Mali İstihbarat Birimi (Financial Intelligence Unit - FIU) şüpheli işlem bildirimlerini alan, analiz eden ve gereği için ilgili birimlere tevdi eden birimdir. 6 Bu gün itibariyle Egmont Gruba 84 mali istihbarat birimi üyedir. Türkiye, Gruba 1998 yılında üye olmuştur. 7 Batch transfer: Aynı finansal kuruluşa gönderilen ve birden çok ferdi elektronik transferi içeren transfer. 8 Altın, değerli metal ve taşlar gibi değerler bu kapsamda sayılmamıştır. Kaynakça: Egmont Group (www.egmontgroup.org) 1. Best Practices for the Improvement of Exchange of Information Between Financial Intelligence Units (FIUs) 2. Statement of Purpose of Egmont Group of FIUs (13 June 2001) 3. Principles for Information Exchange Between FIUs (13 June 2001) FATF (www1.oecd.org/fatf) 4. Crack Down on Terrorist Financing (31 October 2001) 5. Forty Recommendations (1996) 6. Forty Recommendations (2003) 7. Guidance for Financial Institutions in Detecting Terrorist Financing (24 April 2002) 8. International Best Practices Paper on Non Profit Organizations (11 October2002) 9. International Best Practices Papers on Freezing and Confiscating (3 October 2003) 10. International Best Practice Papers on Combating the Abuse of Alternative Remittance (20 June 2003) 11. Interpretative Note to Special Recommendation III. (3 October 2003) 12. Interpretative Notes to Special Recommendation VI. (14 February 2003) 13. Interpretative Notes to Special Recommendation VII. (14 February 2003) 14. Interpretative Notes to Special Recommendation IX. (24 October 2004) 15. Methodology on Anti money Laundering and Combating Financing of Terrorism (2004) 16. Special Recommendation IX: Cash Couriers (24 October 2004) 17. Special Recommendations on Terrorist Financing (31 October 2001) 18. The Financial War on Terrorism (2004) United Nations (www.un.org) 19.International Convention for the Suppression of Financing of Terrorism (1999) 20.United Nations Security Council Resolution 1373 (2001) 27