AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ BÖLÜM KABUL EDİLEBİLİRLİK HAKKINDA KARAR Başvuru no. 49460/11 Ali SAYAN / Türkiye Başkan, Julia Laffranque, Yargıçlar, Işıl Karakaş, Paul Lemmens, Valeriu Griţco, Ksenija Turković, Stéphanie Mourou-Vikström, Georges Ravarani, ve Bölüm Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith in katılımıyla 14 Haziran 2016 tarihinde Daire halinde toplanan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (İkinci Bölüm), 11 Mayıs 2011 tarihinde gerçekleştirilmiş olan yukarıdaki T.C. Adalet Bakanlığı, 2016. Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Daire Başkanlığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme için bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Daire Başkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 2 başvuruyu dikkate alarak yapılan müzakerelerin ardından aşağıdaki kararı vermiştir: OLAYLAR 1. Başvuran Ali Sayan, 1989 doğumlu olup İzmir de ikamet etmekte olan bir Türk vatandaşıdır. A. Davanın koşulları 2. Başvuran tarafından belirtildiği şekliyle davanın koşulları aşağıdaki gibi özetlenebilir. 3. Somut başvurunun yapıldığı tarihte, başvuran Ankara F Tipi Cezaevi nde tutukluydu. Cezaevi disiplin kurulu 7 Ocak 2011 tarihinde, başvurana iddiaya göre yeni yıl kutlaması amacıyla gönderilmiş olan kartpostalı, üzerinde bulunan resmin şiddete teşvik edici olması üzerine sakıncalı olduğu gerekçesiyle imha etmeye karar vermiştir. 4. Ankara İnfaz Hâkimliği 19 Ocak 2011 tarihinde başvuranın itirazını reddetmiştir. 5. Ankara Ağır Ceza Mahkemesi başvuranın temyiz başvurusunu reddetmiştir. B. İlgili iç hukuk kuralları ve uygulama 1. Tutuklu/hükümlülerin haberleşme hakkı 6. Tutuklu ve hükümlülerin haberleşme hakkı, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 68(3). maddesi ve Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük ün 91 3. maddesi kapsamında düzenlenmiştir. Bu kanun kapsamında, tutuklu/hükümlülerin yazışmaları, mektup okuma komisyonu
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 3 tarafından denetlenir ve aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi durumunda kısıtlamalara tabi tutulabilir: içeriğinin cezaevindeki düzene ve güvenliğe yönelik olarak tehdit teşkil ettiğinin düşünülmesi durumunda; cezaevi yetkililerinin hedef olarak belirlenmesi durumunda; terör örgütleri veya diğer suç örgütleri arasında iletişim olanağı tanınması durumunda; bireylerde veya kurumlarda paniğe yol açmaya neden olması muhtemel yanlış veya yanıltıcı bilgiler içermesi durumunda; tehdit veya hakaret içermesi durumunda. 7. İlgili tarihteki iç hukuk kuralları ve uygulamalara ilişkin tam açıklama Mehmet Nuri Özen ve Diğerleri / Türkiye (no. 15672/08, 24462/08, 27559/08, 28302/08, 28312/08, 34823/08, 40738/08, 41124/08, 43197/08, 51938/08 ve 58170/08, 30-34, 11 Ocak 2011) kararında görülebilir. 2. 6384 sayılı Kanunla ve 16 Mart 2014 tarihli kararnameyle kurulan Tazminat Komisyonu 8. Mahkeme önünde gerçekleştirilmiş olan başvuruların tazminat yoluyla çözülmesi amacıyla, 6384 sayılı Kanun kapsamında Türkiye de Tazminat Komisyonu kurulmuştur. Komisyon un konu bakımından yetkisi ilk başta, yargılamaların uzunluğu ve yargı kararların icra edilmemesi veya gecikmeli olarak icra edilmesine ilişkin başvurularla sınırlandırılmıştır. İlgili iç hukuk kurallarına ilişkin tam açıklama Turgut ve Diğerleri / Türkiye kararında görülebilir ((k.k.), no. 4860/09, 19-26, 26 Mart 2013). 9. Tazminat Komisyonu nun konu bakımından yetkisi, 16 Mart 2014 tarihinde yürürlüğe giren bir kararnameyle genişletilmiştir. Kararname kapsamında, Tazminat Komisyonu nun yetkisi, tutukluların Türkçe dışındaki diğer bir dilde yazışma yapma haklarının kısıtlanması ve cezaevi yetkililerinin çeşitli gerekçelerle süreli yayınları teslim etmeyi reddetmeleri gibi diğer şikâyetlerin incelenmesi bakımından da genişletilmiştir. İlgili iç
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 4 hukuk kurallarına ilişkin tam açıklama Yıldız ve Yanak / Türkiye ((k.k.), no. 44013/07, 9-17, 27 Mayıs 2014) kararında görülebilir. 10. Ayrıca 6384 sayılı Kanunun 5 2 maddesine göre, bir başvuran, Mahkeme nin kabul edilemezlik kararının kendisine resmi olarak tebliğinden itibaren bir ay içerisinde Komisyona müracaat edebilir. 3. 9 Mart 2016 tarihli kararname 11. Bakanlar Kurulu, Resmi Gazete de yayımlanarak 9 Mart 2016 tarihinde yürürlüğe giren bir kararname çıkarmıştır. Kararname uyarınca Tazminat Komisyonu nun konu bakımından yetkisi yeniden genişletilmiştir. 12. Kararnamenin 4. maddesi uyarınca, Tazminat Komisyonu na diğerleri arasında, Türkçe dilinde kaleme alınmış olan yazışmanın iletilmemesi nedeniyle tutuklu veya hükümlülerin haberleşme hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkin şikâyetleri inceleme yetkisi tanınmıştır. Hükmün ilgili kısmı aşağıdaki gibidir: Madde 4... e) Ceza infaz kurumlarında Türkçe yazılan mektup veya benzer iletilerin ceza infaz kurumu idaresi tarafından alınmaması veya gönderilmemesi üzerine özel ve aile hayatına saygı hakkının ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvurular. ŞİKÂYET 13. Başvuran Sözleşme nin 8. maddesine dayanarak, cezaevi yönetiminin kendisine gönderilen kartpostalı almasını engellediğini ve bu nedenle haberleşme hakkını ihlal ettiği konusunda şikâyette bulunmuştur.
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 5 HUKUKİ DEĞERLENDİRME 14. Başvuran cezaevi disiplin kurulunun, kendisine gönderilen kartpostalı imha etme kararının, Sözleşme nin ilgili kısmı aşağıda belirtilen 8. maddesi kapsamında korunan haberleşme hakkının ihlal edilmesine neden olduğunu iddia etmiştir: 1. Herkes haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. 2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla öngörülmüş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir. 15. Mahkeme birkaç kez Türkiye ye karşı yapılmış olan benzer başvuruları incelemiş ve müdahalenin hukuka uygun olmadığı (bk. Tan / Türkiye, no. 9460/03, 24-26, 3 Temmuz 2007, ve Tur / Türkiye, no. 13692/03, 23-25, 11 Haziran 2013) veya demokratik bir toplumda gerekli olmadığı (bk. Fazıl Ahmet Tamer / Türkiye, no. 6289/02, 54-56, 5 Aralık 2006, ve Mehmet Nuri Özen / Türkiye, no. 37619/05, 18-19, 2 Şubat 2010) gerekçesiyle Sözleşme nin 8. maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiştir. 16. Mahkeme, Sözleşme nin 35 1 maddesi kapsamındaki iç hukuk yollarını tüketme kuralının amacının, Sözleşmeci Devletlere aleyhlerinde iddia edilen ihlalleri, söz konusu iddialar Mahkeme ye sunulmadan önce önleme veya giderme imkânı tanımak olduğunu yineler. Dolayısıyla, söz konusu kural başvuranların öncelikle ulusal hukuk sisteminin sunduğu hukuk yollarına başvurmalarını mecbur kılmaktadır ve böylece Devletleri gerçekleştirmiş oldukları eylemlerini Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önünde cevaplamaktan muaf tutmaktadır. İç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediği hususunun değerlendirilmesi normal koşullar altında, Mahkeme önünde başvuru yapıldığı tarih dikkate alınarak gerçekleştirilir. Ancak Mahkeme nin birçok durumda hükmettiği üzere, bu kural her
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 6 davanın kendine özgü koşulları kapsamında haklı gerekçelere dayandırılabilen bazı istisnalara tabidir (bk. İçyer / Türkiye (k.k.), no. 18888/02, 72, 12 Ocak 2006). 17. Mahkeme Ümmühan Kaplan / Türkiye (no. 24240/07, 20 Mart 2012) davasında uygulanan pilot karar usulünün ardından, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin yargılamaların uzunluğu ve yargı kararların icra edilmemesi veya gecikmeli olarak icra edilmesine ilişkin olarak Mahkeme önünde yapılmış başvuruların tazminat yoluyla çözümüne ilişkin 6384 sayılı Kanunu kabul ettiğini gözlemlemektedir. 6384 sayılı Kanun uyarınca, Sözleşme kapsamında kendi alanına giren şikâyetlerin ele alınması için Tazminat Komisyonu kurulması öngörülmüştür. 18. Türkiye Bakanlar Kurulu 16 Mart 2014 tarihinde bir kararname çıkarmıştır. Bu kararname uyarınca başvuranlara, yargılamaların uzunluğu ve yargı kararlarının icra edilmemesine ilişkin şikâyetler dışındaki Sözleşme kapsamındaki bazı şikâyetlerin Tazminat Komisyonu önünde dile getirilebilmesine olanak tanınmıştır. Böylece Tazminat Komisyonunun konu bakımından yetkisi genişletilmiştir (bk. yukarıdaki 9. paragraf). 19. 9 Mart 2016 tarihli kararname, Tazminat Komisyonu nun yetkisini daha da genişletmiştir. Mahkeme bu bağlamda Tazminat Komisyonu nun Türkçe dilinde kaleme alınmış olan mektupların iletilmemesi nedeniyle tutuklu veya hükümlülerin haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkin şikâyetleri inceleme yetkisine sahip olduğunu kaydetmektedir (bk. yukarıdaki 10. paragraf). 20. Mahkeme Turgut ve Diğerleri / Türkiye ((k.k.), no. 4860/09, 26 Mart 2013) ve Demiroğlu / Türkiye ((k.k.), 56125/10, 4 Haziran 2013) davalarında, 6384 sayılı Kanunun bağlamı ve kapsamı ve Tazminat Komisyonu nun işleyişi hakkında detaylı bir inceleme gerçekleştirmiştir. Mahkeme bu davalarda, başvuranların şikâyetleri bakımından erişilebilir olan ve tazminat sunma olanağı bulunan yeni bir hukuk yolu sunduğu kadarıyla, Tazminat Komisyonu na başvurmaları gerektiğine karar
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 7 vermiştir. Mahkeme her iki davada da iç hukuk yollarının tüketilmemesi gerekçesiyle başvuruların kabul edilemez olduğunu beyan etmiştir. 21. Mahkeme Türkiye hakkındaki bazı mükerrer davaları incelerken, 16 Mart 2014 tarihli kararname bakımından yaklaşımını sürdürmüş ve iç hukuk yollarının tüketilmemesi gerekçesiyle başvuruların kabul edilemez olduğunu beyan etmiştir (bk. Yıldız ve Yanak / Türkiye (k.k.), no. 44013/07, 27 May 2014; Bozkurt / Türkiye (k.k.), no. 38674/07, 10 Mart 2015; Çelik / Türkiye (k.k.), no. 23772/13, 16 Haziran 2015; ve Özbil / Türkiye (k.k.), no. 45601/09, 29 Eylül 2015). 22. Mahkeme Tazminat Komisyonu nun, Mahkeme nin uygulamalarına uygun olarak, bütün başvuranlara tazminat ödenmesine hükmetme konusunda yetkili olduğunu gözlemlemektedir (bk. her ikisi de yukarıda anılan Turgut ve Demiroğlu). Tazminat Komisyonu tarafından ödenmesine hükmedilen tazminat, kararın kesinleşmesinin ardından üç ay içerisinde Adalet Bakanlığı tarafından ödenecek olup; vergi ve harçtan muaf tutulacaktır. Tazminat Komisyonu nun kararına karşı Bölge İdare Mahkemesi önünde itirazda bulunulabilir. İdare Mahkemesi üç ay içerisinde davaya ilişkin kararını bildirmek durumundadır. Başvuran Bölge İdare Mahkemesi kararına karşı Anayasa Mahkemesi önünde de bireysel başvuruda bulunabilir (bk. Ahmet Erol / Türkiye (k.k.), no. 73290/13, 6 Mayıs 2014). 23. Mahkeme, iç hukuk düzeyinde verilen tazminatların, Mahkeme tarafından benzer davalarda verilen miktarlarla kıyaslandığında yetersiz olması veya başvuranın taleplerinin reddedilmesi durumunda; başvuranın Sözleşme nin 34. maddesi anlamında halen mağdur olduğunu iddia edebileceğini ve Mahkeme ye yeniden başvuruda bulunabileceğini kaydetmektedir. 24. Yukarıdaki görüşler ışığında Mahkeme, başvuranın şikayeti bakımından Tazminat Komisyonu na müracaat ederek tazminat talebinde bulunması gerektiği sonucuna varmıştır (bk. yukarıdaki 10. paragraf).
SAYAN / TÜRKİYE KARARI 8 25. Başvurunun bu kısmı Sözleşme nin 35 1 ve 4. maddesi uyarınca, iç hukuk yollarının tüketilmemesi gerekçesiyle reddedilmelidir. İşbu gerekçelerle Mahkeme oy birliğiyle, Başvurunun kabul edilemez olduğunu beyan eder. İşbu karar, İngilizce olarak tanzim edilmiş ve 7 Temmuz 2016 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiştir. Stanley Naismith Yazı İşleri Müdürü Julia Laffranque Başkan