Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Eylül 1990 o: 13

IÇIDEKILER L BÖLÜM Bankalar ın Denetimi IL BÖLÜM Sayfa 3-15 K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Bankac ı l ık Faaliyetleri 17-42 IIL BÖLÜM Ekonomik Geli şmeler 44-46 1. Üretim, İstiham ve Fiyatlar 44 a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ımı 44 b) İstiham 48 e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 50 2. Mali ve Parasal Geli şmeler 53 a) Mali Geli şmeler 53 b) Parasal Geli şmeler 58 3. Ticaret, Pazarlama ve Öemeler Dengesi 58 a) Ticaret ve Pazarlama 58 b) Öemeler Dengesi 58 IV. BÖLÜM Merkez Bankas ın ın Alt ı Ayl ık Hesaplar ı 68-72 Bilanço 68 Ur ve Zarar Hesab ı 69 Hesaplar Hakk ına Aç ıklamalar 70 V. BÖLÜM Bankac ı l ık İstatistikleri 74-80 VL BÖLÜM Tablolar ın Listesi 82 1

2

L BÖLÜM BAKALARI DEETIMI 3

BAKALARI DEFTIMI Genel Çe şitli ülkelere farkl ı yaklaşı mlar içermekle b mi, temele iki amaca hizmet etmekteir. Bunlaran çevee para politikas ın ın uygulanmas ı, i ğeri e ma mu yans ıtmas ın ı sa ğlamak suretiyle i ş ili şkilerine yan ı s ıra al ınacak önlemlerle halk ın korunmas ı ı r. Bankalara likiite urumunun kontrolüne yöneli tikas ı hem e halk ın korunmas ını amaçlayan basiretl olabilmekteir. Bilini ği üzere bankalar mevuat olar krei şekline e ğerlenirmek suretiyle kar sa ğlarlar. uat sahiplerinin geri öeme istemlerini kar şı lamak para tutmak zoruna ırlar. Likiite artt ıkça kar ın nakit olarak tutulan para yani en likit aktif hiç bir 35/1987 say ı l ı KKTC Merkez Bankas ı Yasas ın bankalar ın taahhütlerine kar şı l ık bulunuracaklarl genel isponsibilitenin en - şük oran ın ın Merkez Bankas ınca saptanmas ı öngörülmü ştür. Genel is pon i liteen başka bankalara Merkez Bankas ı nezine aç ılacak özel birer hesapta naken mevuat kar şı l ığı tesis etmek zorunlu ğu getirilmi ştir. Tesis eilen k r şı l ığın bankalar mevuat ı ışına kalan tüm mevuata oran ın ın saptanmas ı M rkez Bankas ın ın görevleri aras ına ı r. Halen isponsibilite oran ı en az yüze o mevuat munzam kar şıulanan likiite rasyosu o l ığı ise yüze onbe ş üzeyineir. Bir bankaca uy bankan ın krei stokunu geni şletme yetene ğini kuşk suz etkileyecektir. Krei stokunun geni şletilmesi ülkeeki para arz ına katk ıa ulunur. Para arz ın ın kontce ği üzere likiitenin e- rölü ise para politikas ın ın esasl ı bir unsuruur. Görül netimi hem mevuat sahibinin korunmas ı hem e ül nin genel ekonomik politikas ı aç ıs ınan önemliir. Bankalar Yasas ı, KKTC Merkez Bankas ı Yasas ı sözünü etti ğimiz temel enetim amaçlar ına yönelik alığı m ız likiite rasyosunan maaa, çe şitli hükümle Bunlar aras ına: - Bankalar ın en az öz kaynak miktar ı, - Bankalar ın faaliyetlerine son vermeleri veya tasarruf mevuat ı sahiplerinin bu gibi bankalar ın alacakl ılara göre haklar ın ın %50'si oran ına imtiyazl ı - Bankalar ın kabul eebilece ği mevuat, verec görülecek i ğer taahhütleri ile öz kaynaklar ı aras ın etmek zorunlu ğu, - Muhtemel zararlar ın ı kar şı lamak amac ıyle sa lar ın toplam ı öenmi ş sermayeye e şit oluncaya kaa ay ı rmalar ı, - Bankalarca verilebilecek kreiler ve yap ılaca - Faizlerin kontrolü, - Kreilerin kontrolü ve yönlenirilmesi, - Mali tablolar ın haz ı rlanmas ı ve sunuluş şekli ebiliriz. raber, bankalar ın enetiiri, genel ekonomik çeri tablolar ın gerçek uruzen getirilmesi ve bunun önlemler hem para polienetim aç ıs ınan etkili k kabul ettikleri paralar ı Bunu yaparken e mevzere yeterli ölçüe likit azalığı bir gerçektir ve âr sa ğ lamamakta ı r. Fas ıl 113 Şirketler Yasas ı larak, örnek şekline ele içermekteirler. tasfiye eilmeleri haline mevcutlar ı üzerine i ğer say ılmalar ı, kleri teminat ve gerekli belirli oranlar ı muhafaza i kârlar ı üzerinen ihtiyatyüze on oran ına ihtiyat yat ı r ı mlara k ıs ıtlamalar, hakk ınaki hükümleri zikre- 4

Denetimin S ınıflan ırmas ı1 Bankalar ın enetimini üç ba şl ık alt ına e ğerlenirmek mümkünür: - İç enetim - Bağı ms ız ış enetim - Devlet enetimi Bu s ınıflan ırmaya göre KKTC'eki uygulaman ın gerçek perspektife oturtulabilmesi için anavatan Türkiye ve Birle şik Krall ıktaki uygulamalarla kar şılaşt ı rmal ı biçime ele al ınarak irelenmesinin fayal ı olacağı üşünülmüştür. Önce ticari bankalar ın ve aha sonra merkez bankalar ın ın enetimi üzerine uraca ğız. TÜRKIYE İç Denetim: Bankalar ın iç enetim örgütlenmesi uygulamaa banka müfetti şleri olarak tan ı mlanmakta ı r. Bankalar Kanununun 27. maesine göre bankalar ın, işlemlerinin bankac ı l ık ilkelerine ve mevzuat ına uygunluğunu enetlemek üzere yeteri kaar müfetti ş çal ışt ırmalar ı zorunluur. Bağımsız D ış Denetim: 3098 say ı l ı kanunla e ğ i ştirilmi ş şekliyle TC Merkez Bankas ı Kanununun 43. maesinin üçüncü f ıkras ı, bankalara, mali urumlar ın ın gözetim ve enetiminin sa ğlanmas ı maksa ıyla, Başbakanl ıkca belirlenecek, ba ğı msız enetim kuruluşlar ınca haz ılanacak enetim raporlar ını T.C. Merkez Bankas ına vermek zorunluğu getirmi ştir. T.C. Merkez Bankas ı Kanununun 43. maesi uyar ınca, Devlet Bakan ı ve Ba şbakan Yar ı mc ı l ığın ın Bağı msız Denetim Kurulu şlar ına ili şkin Tebli ğinin 7. maesi alt ına bankalar, yönetim kurulu karar ı ile her takvim y ıl ı başına mali urumlar ın ın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ınca gözetim ve enetimini sa ğlamak amac ıyla Hazine ve D ış Ticaret Müste şarl ığın ın bağ l ı bulunuğu bakanl ıkça belirlenen kurulu şlaran birini görevlenirmek zoruna ırlar. Sözü eilen tebli ğin 11. maesi tebli ğin uygulanmas ına ili şkin esaslar ın, Hazine ve D ış Ticaret Müste şarl ığın ın bağ l ı bulunuğu bakanl ıkça, kurulu şlarca yap ılacak olan banka enetimlerinin esas ve şartlar ının ise T.C. Merkez Bankas ınca belirlenmesini öngörmekteir (R.G. 19343/16 cak 1987)- Verilen bu görev ve yetkiye ayan ılarak T. C. Merkez Bankas ınca ç ıkar ılan " Ba ğı ms ız Denetim Kurulu şlar ı taraf ınan yap ılacak Banka Denetimleri Hakk ına Tebli ğ " in 2. maesine enetim raporlar ının esas basl ıklar alt ına aşağıaki hususl ar ı kapsayaca ğı beli rti lmi şti r (R. G. 19674/24 Aral ık 1987). - Banka hakk ına genel bilgiler, - Mali bünyenin tan ı mlanmas ı, - Likiite urumunun aç ıklanmas ı, - Krei politikas ı ve kreilenirme i şlemlerine ili şkin eğerlenirme, - Bankan ın belirli aral ıklarla enetimen sorumlu kurum ve kurulu şlara gönermi ş oluğu bilgilerin eksiksiz ve üzgün olup olmaığı, - Yabanc ı para i şlemlerinin muhasebele ştirme biçimi ve yabanc ı para pozisyonlar ımn yönetimi, yasal üzenlemelere uygunluk erecesi, teminat ve garanti mektuplar ın ın risk urumlar ı, yeek akçeler, portföyeki ta şınır e ğerler, borç-alacak ili şkileri gibi konularaki e ğerlenirmeler. 5

Ayr ıca tebli ğin 3. maesi uyar ınca bankan ın eneti organlar ı taraf ınan yap ılan iç enetimin yeterli ği incelenerek, bunlar taraf ı an üzenlenen raporektir. Bağı msız ene- lar ın bankan ın gerçek urumuna olan uygunluğu belirtile tim kuruluşu, enetleme s ı ras ına bankan ın mali bünyesi e olumsuz bir geli şme tesbit etti ği takire, raporun tamamlanmasını beklem ksizin, urumu erhal T.C. Merkez Bankas ına bilirmekle yükümlüür (Mae 4 Daha sonra Sermaye Piyasas ı Kurulunun "Ba ğı ms ı Hakk ınaki Tebli ğ"ine (RG.1984 46/18.6.1988) iç kont şekile i şleyip i şlemei ğini enetçinin e ğerlenirmesi, b leme yöntem ve tekniklerini gözen geçirmesi zorunlu kontrol sisteminen ne anla şı lığı şöyle aç ıklanm ışt ı r: Denetleme Çal ışması ol sisteminin etkin bir a bağ l ı olarak enetuna eğinilmi ş ve iç " İç kontrol sistemi, yönetim politikalar ına uymak ahil olmak üzere i ş- lerin üzenli ve etkin yürütülmesi, varl ıklar ın korunmas ı, hata, hile ve usulsüzlüklerin önlenmesi ve belirlenmesi, muhasebe kay ıtlar ını oğru ve eksiksiz olması ve mali bilgilerin güvenilir olarak zaman ına erlen esi amac ıyla işletmeöntemleri kapsar." e uygulanan organizasyon plan ı ile bunlara ili şkin tüm Bu çerçevee hem Türk Ticaret Kanunu anlam ına enetçilerin, hem tefontrolluk servislerinin ti ş karosunun ve hem e banka uygulamas ına görülen etkinliklerinin raporlara e ğerlenirilmeleri, iç enetçi e tanınan örgüt statüerinin, uyar ılar ının ne sünün ba ğı ms ızl ık erecesinin, çal ışma biçim ve yetki orana kabul görü ğünün, say ılar ın ın yeterli olup olma ığının a belirtilmeleri gerekmekteir. Devlet Denetimi: T.C. Merkez Bankas ı enetimi T.C. Merkez Bankas Kanunu'nun 43. maesi alt ına yap ılmakta ır. Buna göre: "Türkiyee faaliyette bulunan bütün bankalar y ıll ı bilançolar ı ile kâr ve zarar hesaplar ını, iare meclisi ve murak ıp raporlar ı ile birlikte umumi heyetine Bankaya vermekle lerinin toplant ı tarihinen itibaren en geç bir ay içeri yükümlüürler. Banka, bankalaran mevuat, krei, öviz ve i ğer lü bilgiyi isteyebilir. Şu kaar ki bankalaran mü şteriler lar ı hakk ına bilgi istenemez. Bankalar, mali urumlar ının gözetim ve enetimini Başbakanl ıkça belirlenecek ba ğı msız enetim kurulu şlar tim raporlar ını Bankaya vermek zoruna ırlar. Bankalar, Bankan ın 2 ve 3 üncü f ıkralar gere ğ i Bankan ın belirtece ği süre içine vermeye mecbururlar. urumlar ını takip ve tetkik eer, gerekti ği takire bun r ını teklifleriyle birlikte Ba şbakanl ığa bilirir". T.C. Merkez Bankas ı mevuat munzam kar şı l ıklar ın ve fazi oranlar ını belirlemekte, reeskont limitlerini beli verme yetkisi ta şı makta, banka kreilerinin Plan he oğrultusuna sa ğlaığı kaynaklara özenirici nitelik ver na sahip bulunmakta ır. T.C. Merkez Bankası için bir kontrol arac ı a para piyasalar ın ın mali sisteme enteg piyasa i şlemleriir. Bankalar Yeminli Denetçili ği bankalar ın enetimi manl ık al ı biçimine örgütlenmi ştir (Bankalar Kanun yeminli enetçileri yar ı mc ılar ı ilgili allara yüksek aras ınan sınavla seçilirler ve üç y ıll ık hizmet önemi s lar, yeminli enetçi olarak atan ırlar ve Ticaret Mahk göreve başlarlar. Yeminli enetçiler, yaln ız Bankalar K la ilgili hüküm içeren bütün kanunlar, özel kurulu ş 6 şlemlerine ait her türnin şahsi teviat hesap- sağ lanması maksa ıyla, ca haz ırlanacak ene- ce isteyece ği bilgileri Banka, bankalar ın mali ar hakk ınaki mütalaala- ve genel isponsibilite eyerek reeskont kreisi eflerine yönlenirilmesi rek ağıtma imkanlar ı- başka ve olukça yeni asyonuyla sa ğlanan aç ık amac ıyla ayr ı bir uzmae 61). Bankalar * ğ renim yapm ış aaylar nunaki sınavı başaranmesine yemin eerek ununun eğil, bankalarkanunlar ı ve her türlü

bankac ıl ık i şlemleri aç ısınan enetleme yapabilir; bilgi ve belge alabilirler, bankalar ın mali yap ılar ın etkileyen bütün unsurlar ı inceleme ve saptama yetkilerini ta şırlar. Türk Paras ının K ıymetini Koruma Kanunu aç ısınan a bu konua öngörülen enet görevlerinin ve vergi inceleme yetkililerinin yetkilerini taşı rlar. Bankalar Yeminli Denetçilerince yap ılan enetlemeler sonucuna Bankalar Kanunu ve ilgili i ğer mevzuata ayk ı rı ve bankan ın emin bir şekile çal ışmasını tehlikeye üşürecek nitelikte i şlemleri tespit olunan banka mensuplar ının haklar ına ayr ıca kanuni kovu şturma yap ılmakla beraber, Hazine ve D ış Ticaret Müste şarl ığının bağl ı bulunuğu Bakanl ığın talebi üzerine görevlerine son verilmesi zorunluur. Bu kimseler sözü eilen bakanl ığın izni olmaıkça hiç bir bankaa çal ışt ı r ılamazlar. Bakanl ık Bankalar Kanunu ve ilgili i ğer mevzuata ayk ı r ı i şlemlerini veri ği süre içine üzeltmeyen ve kanuna ayk ırı l ıklar ın gierilmesi ve önlenmesi konusuna al ınmasını istei ği tebirleri almayan bankalar ın sorumlular hakk ına yap ılacak kanuni kovu şturma sakl ı olmak üzere, avans ve reeskont kreilerinin ururulmas ını, aç ılan kreilerin geri al ınmasını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ınan istemeye, yararlan ıklar ı te şvikleri ururmaya yetkiliir. Bankalar Kanunu veya özel kanunlar ına göre yetkili olanlar ışına kalan gerçek veya tüzel ki şilerin mevuat kabul ettikleri veya bankac ıl ık işlemleri yapt ıkları, ticaret ünvanlar ı ve her türlü belgeleri ile ilan ve reklamlar ına banka kelimesini ya a mevuat kabul ettikleri veya bankac ıl ıkla uğ raşt ıklar ı izlenimini veren kelime veya tabir kullan ıklar ı tespit olunu ğu takire, sorumlular hakk ına kanuni kovu şturmaya geçilmekle beraber, gecikmesine sak ınca görülen hallere, Bakan ın talebi üzerine valiliklerce bunlar ın i şyerleri geçici olarak kapat ılabileceği ve ilan ve reklamlar ı ururulabilece ği gibi kanuna ayk ı r ı belgelerle ilan ve reklamlar ı toplat ılabilir. Hazine ve D ış Ticaret Müste şarl ığının bağlı bulunuğu Bakanl ık mevuat toplayan bütün bankalara ayr ıca bir yönetim kurulu üyesi ve bir enetçi atayabilir. Denetçi, Bankalar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre enetimlerini yapar. Denetlemeler sonucuna bir bankan ın mali bünyesinin cii bir şekile zayıflamakta oluğunun tespit eilmesi haline Hazine ve D ış Ticaret Müste şarl ığının bağ l ı bulunuğu Bakanl ık bankan ın yönetimine çe şitli biçime müahale yetkisini haizir (Bankalar Kanunu Mae 64). Bunlar aras ına: - Sermaye art ı rı m ına giilmesi, - K(ır ağıtılmaması, tahsili ku şku uyulan alacaklara kar şılık ayrılması, - Yeni krei aç ımlar ı ya a başka risk üslenmelerinin ururulmas ı, - Belirli şubelerin kapat ılması, i ştiraklerin sat ılması gibi belirli masraflar ın kısı lması ve yeni eleman al ı m ının ururulmas ı, - Yasalara aykı r ı i şlemleri görülen yetkililerin yetkilerinin kal ırılması gibi i şlemlere bulunabilme yetkileri var ı r. Ayr ıca Bakan; Bankan ın mali bünyesini zayıflatan karar ve i şlemlerin yönetim ve enetim kurullar ına ait olmas ı haline yönetim veya enetim kurulu üyelerinen bir k ısm ını veya tamam ını göreven almak veya yönetim ve enetim kurulu üye say ıs ını art ırarak bu kuruluşlara üye atamaya yetkiliir. Yukar ıaki tebirlere ra ğ men mali bünyesinin güçlenirilmesine imkan sağlanamayan hallere bankan ın sine, a) Bütün aktif ve pasifiyle mevcut veya kurulacak bir bankaya evreilme- b) Bir veya birkaç banka ile birle ştirilmesine, Bakan ın önerisi üzerine Bakanlar Kurulunca karar verilebilir. 7

Mali güçlüklerini a şamayan bankalara uygulanan te rici tasfiye sisteminin istenen sonucu vermemesikar şıs ına bu konulara rol üstl nmek ve özellikle tasarruf mevuat ı sahiplerinin haklar ın ı öncelikle korumak üzere Tasarruf Mevuat ı Sigorta Fonu olu şturulmuştur. Sigortaya tabi olaca tasarruf mevuat ın ın tan ı m ını yapmaya, miktar ını ve buna ili şkin sair hususlar üzenlemeye Bakanlar Kurulu yetkiliir. Tasarruf Mevuat ı Sigorta Fonunun ka, naklar ı bankalar ın tasarruf mevuat ı üzerinen tarifesi ile tahsil zaman ı e şekilleri, Bakanl ığın önerisi üzerine, Bakanlar Kurulunca tesbit olunacak pri Teren ve belirli i ğer gelirleren olu şmakta ır. Fon, Hazine ve D ış Ticaret M 'ste şarl ığın ın ba ğ l ı bulunuğu Bakanl ıkça haz ırlanacak yönetmelik ahiline T.C. Merkez Bankas ı taraf ınan iare ve temsil olunur (Bankalar Kanunu Mae 65-69) BIRLEŞIK KIRALLIK İç Denetim: Birleşik Krall ıkta bir bankan ın keni bünyesine i enetim birimi olu ş- turmas ına air yasal hüküm yoktur. Böyle bir birim ç kontrol 'sistemlerinin yönetimce arzulanan biçime çal ışmalar ın ın sa ğlanmas ı b k ı m ınan önemliir. Bank of Englan, görü şüne göre iç enetim yönetimce kurulan ve iame ettirilen iç kontrol sisteminin bütünle ştirici bir parça ı olmak urumuna ı r. İç enetim biriminin var oluşu, kapsam ı ve amaçlar ı, önetimin, keni ihtiyaç ve görevlerini, bankan ın cesametini, yap ısını ve faaliye lerineki rizikolar ı göz önüne tutarak alaca ğı karara ba ğ l ıı r. İç enetim i şlevlerini ifa eecek bir şahs ın bu gör vi başar ı ile yürütebilüzerine rapor sunmas ı mesi için gerekli teknik beceri, i şletmenin niteli ğine ve istenecek sistemlerin karma şıkl ık erecesine ba ğ l ıı r. 1 rne ğin, bankan ın bilgisayar sistemi bünyesineki kontrol mekanizmas ının iç - netimini yapmak üzere istiham eilecek bir şahs ın bilgisayar güvenli ği ve kont olu konusuna uzmanl ık bilgisine ihtiyac ı olacakt ı r. Denetim Rehberine iç kontrol sisteminin tan ı m ı -:yleir: " İç kontrol sistemi i şletmenin üzenli ve etkin biçime yürütülmesi, yönetim politikalar ına uyulmas ı, varl ıklar ın korunmas ı ve ay ıtlar ın mümkün mertebe eksiksiz ve o ğru olmas ın ı sa ğlamak amac ıyle yöne imce ihas eilen mali veya başka içerikli kontrol sistemlerinin tümünü kapsam kta ır." Mali tablolar ın gerçek ve o ğ ru urumu yans ıtt ığ hususuna görüş bilirirken, banka ahil herhangi bir şirketin enetçileri, netim - rehberi uyar ınca mevcut iç kontrol sistemini, görü şlerini bu sisteme a, an ı r ıklar ı ölçüe eğerlenirmekle yükümlüürler. Bankac ı l ığın özelli ği ol y ısıyle, enetçiler normale kontrol sistemlerine önemli ölçüe güvenmek zor na ırlar. Bunan olay ı bilgisayara ayal ı muhasebe ve istihbarat sistemleri ve bunlar ın mali tablolara mai hata tehlikesi ile ili şkisi e ahil olmak " ere bu sistemlerin ikkatli bir eğerlenirmeye tabi tutulmas ı zaruriir. 1987 Bankac ı l ık Yasas ı, bankalara aç ık biçim kuruluş faaliyetlerinin basiretle yönetilmesini mümkün k ılmak ve kurulu şun bu yasaa öngörülen görevlerini yerine getirmesini sa ğlamak amac ıyla gerekli mu asebe, i ğer kay ıtlar ve iç kontrol sistemlerinin iamesi zorunlu ğunu getirmekte ir. Denetim rehberi, özellikle iç kontrolü tümüyle v ya banka faaliyetlerinin bir k ısm ı hakk ına etkileyecek k ıemli bir görevlinin m -vcut olmas ı haline uygulanacak iç enetim raporlama proseürü üzerine ö emle urulmas ı gere ğine i şaret etmekteir. Bu g ıdi hallere rapor > sözü eilen görevliye e ğil oğ ruan oğruya yönetim kuruluna gönerilecektir. Kontrol, i enetim ve raporlama sistemlerinin yeterlik bak ı m ınan üzenli olarak göz n geçirili ği ve iç enetim raporlar ının inceleni ği hakk ına yönetim kurul nu tatmin eici üzenlemeler getirilmeliir. 8

Bağımsız D ış Denetim: Büyük Britanyaa tescil eilmi ş bankalar 1985 Şirketler Yasas ının enetim hükümlerine, Kuzey Irlanaa tescil eilenler ise 1986 Şirketler (Kuzey Irlana) Emirnamesi hükümlerine tabiirler. Bunan olay ı bir bankan ın mali tablosunun yasal enetimi genel olarak şirketlerinkinen farkl ı eğilir. Bu görev, icray ı meslek een ehliyetli muhasiplerce yap ılmakta ır. 1987 Bankac ı l ık Yasas ı, Bank of Englan'a bir bankaan bilgi isteme yetkisi vermekte ve bu bilgi üzerine bir muhasip veya mesleki ehliyeti olan ba şka birisi (Banka enetçisi olabilir) taraf ınan rapor sunulmas ı istenebilmekteir. Bu itibarla 1987 Bankac ı l ık Yasas ı alt ına rapor sunan bir muhasip ek mükellefiyetler yüklenmekteir. Böylece bankalarla ilgili olarak iki tür görev var ı r: - 1985 Şirketler Kanunu uyar ınca mali tablolar ın ve ilgili raporlar ın enetimi ve - 1987 Bankac ı l ık Yasas ın ın 39. maesi alt ına rapor sunma görevi. 1985 Şirketler Yasas ı alt ına tescil eilen tüm şirketler gibi bankalar a Yasan ın 221. maesine öngörülen hesap tutma hükümlerine tabiirler. Banka enetçileri ayr ıca Şirketler Kanununun 237 (2) maesine göre uygun hesaplar ın tutulup tutulma ığı hususuna fikir olu şturmak urumuna ırlar. Denetçiler 1985 Şirketler Yasas ı uyar ınca mali tablolar üzerine fikir olu ştururken, muhasebe kay ıtlar ı, i ğer kay ıtlar, iç kontrol sistemleri hakk ına yönetim kurulu üyelerine veya k ıemli iareciye kenileri veya ba şka muhasipler taraf ınan sunulan raporlara at ıfta bulunulan hususlar ın anlam ve neticelerini ikkate almak zoruna ırlar. Böylece enetçiler a şağıakilere benzer faktörleri ikkate almal ıı r: - Bankac ı l ık Yasas ı amaçlar ı için, yeterli muhasebe ve i ğer kay ıtlar ın tutulmas ı hakk ınaki yasal zorunlu ğa Bank of Englan elaletiyle yap ılan tan ımlama, - Bankan ın çap ı ve yap ıs ı, te şkilat ı ve yönetimi, ve - Banka muamelelerinin niteli ği, hacmi ve karma şıklığı. Denetleme Rehberine banka enetçisi için paha biçilmez ayr ınt ı l ı bilgiler var ır. Buraa örnek kabilinen saece iki kaleme yani, kaynak transferi ve banka rizikolar ına eğineceğiz. Kaynak Transferi: Bir çok kuruluşta şah ıstan şah ısa kaynak transferi çek veya ba şka teavül seneti arac ı lığıyla yap ılmakta ır. Bu araçlar bankalarca a kullan ılmakla beraber öemelerin Teleks, CHAPS veya SWIFT gibi elektronik araçlarla yap ılmas ı a yayg ınır. Merkezile ştirilmiş ulaşı m bölümlerineki günlük muameleler gerek hacim gerekse e ğer itibariyle gayet yüksek olu ğunan tüm kaynak transferi alan ının sa ğlam ve etkin kontrollara tabi tutulmas ı özel önem arzetmekteir. tomasyonlu para ve kaynak transferinin yayg ınlığı olay ısıyle, yeterli enetim izlemesine enetçiler zorluklarla kar şılaşırsa enetim yakla şımlar ının yenien gözen geçirilmesi icap eecektir. Kontrollar aşağıakileri içerecektir. - Muamelenin başlat ılması, kolama, tevsik, havale, tasfiye ve mutabakat i şlevlerinin sorumlular ı aras ına yeterli ölçüe görev ay ı r ı m ı ; - Şif re oluşturmaa ikili kontrol; - Personel izinlerine yeterli kontrol proseürü; - Şif re çözme ve ula şt ırma bölgelerinin fiziksel ay ı r ı m ı ; - Haberleşme bölgelerine giri ş kısıtlamas ı ;

10 - izinsiz giri şleri önlemek için maeni veya elektronik kilitler; - Haberleşme hatlar ının kriptoya önüştürülmesi; - Resmi transfer politikalar ı oluşturulmas ı ; - Belirli bir rakam ın üstüneki öemeler için uygun ik imza aranmas ı ; - İmza sahiplerinin transfer yetkilerine limitler konma ı ; - Yetki veren imzalar ın bağı msız tevsiki; - Mesajlar ın, muamelelerin sisteme yeirilmesi yetkili şah ıslar ın iznine tabi olması ; - Her i şletme birimi için uygun limitler saptanmas ı ; - tomasyonlu şif re sistemlerine parola kontrolu vs Banka Rizikolar ı : Bankac ı l ık çevresine var olan çok boyutlu rizikolar ın nitelik ve geni şli ğ i ve ilgili tehlike sahalar ın ın e ğerlenirilmesi enetçini yakla şı m ına esas unsuru te şkil etmekteir. Bunlar aras ına aşağıakiler s ı ralan bilir: - Krei rizikosu Bir borçlu veya kontrapartinin mükel efiyetlerini kar şılayamama rizikosuur. - Faiz oranı rizikosu:; Faiz oranlar ın ın yanl ış karşılaşt ı mas ınan (Örneğin, LIBR'a bağ l ı olarak borçlan ılan paran ın sabit oranlara kull n ılmas ı), vaeli hesaplaran ve yabanc ı paralaran oğ makta ı r. - Konum rizikosu: ilgili fiyatlaraki hareketler sonuc aktif, pasif veya mükellefiyetlerin e ğerlerine e ği şmeler olmas ı emektir (Örne ğin, ticari aktiflerin/tahvillerin piyasa fiyatlar ına kambiyo kurlann veya faiz oranlar ına meyana gelen e ğ i şmeler). - Likiite rizikosu: Mevuat sahibinin veya i ğer ko trapartinin taleplerini bir bankanın kaynak yetersizli ği neeniyle kar şılayamaması ihtimalinen oğmaktaı r. - Tasfiye rizikosu: Kontrapartien e ğer al ınmaan, uamelenin bir yönünün tasfiye eilmi ş olmas ı rizikosuur. - Sistem yetersizli ği rizikosu: İç sistem ar ızas ı veye temleri ar ızas ınan oğ maktaı r. Bu sistemler gere yar proseürleri içermekteir. Bozulmalar geçici ar liğe kaar uzanan çe şitli bilgisayar bozulmalar ın ı iç ış öeme veya takas sismuamele gerekse bilgisaaan uzun süreli yetersizr mektei r.. Banka faaliyetlerinin ölçüsüne göre k ısa zaman üreçleri içine önemli rinceen saptan ıp onaylan- ziko sahalar ı ortaya ç ıkabiliyor. Riziko limitlerinin ması ve müteakip rizikolar ın bu limitlere göre izlen esi bir bankan ın kontrol sistemine önemli bir unsur olabilir. izleme proseürü ün etkinli ği iari istihbacakt ı rat ın niteli ğine ve zaman ına ele eilmesine ba ğ l ı ol r. Bankan ın uygulaığı sistem şunlar ı sağlayacakt ı r - Banka faaliyetlerinen o ğan rizikolar ın mahiyetini uygun biçime belirlenmesi ) bu rizikolar için onayan geçecek uygun limitle saptanmas ı ; Bankanın veya grubunun çe şitli faaliyet al ına öze krei rizikolar ı ve bunlar ın toplamlar ı a ikkate a lerinin izlenmesi için uygun proseürlerin mevcut o likle faiz, kambiyo kuru ve ınacak şekile, riziko üzeymas ı ; Riziko limit a şı mlar ının anına saptanarak uygun k nallar arac ı lığıyla raporlanmas ı ve i şleme sokulmas ı. Bir bankan ın enetçileri veya rapor sunan muh siplerinin fikir olu şturup aşağıaki hususlara görü ş belirtmeleri gerekliir:

a) Denetçiler, genel kurul üyelerine sunuklar ı rapora görüşlerine, mali tablonun gerçek ve oğ ru urumu gösteri ği ve 1985 Şirketler Yasas ı uyarınca haz ı rlanığın ı veya bunlar ın aksini belirtmek zoruna ı r. b) Rapor sunmakla görevli muhasipler bankan ın Bank of Englan'an alığı belirli talimat uyar ınca yönetim kurulu üyelerine, şübelere ise k ıemli iareciye aşağıaki konulara rapor sunmak zoruna ı rlar: i) Muhasebe, i ğer kay ıtlar ve iç kontrol sistemi ve ii) İhtimam amaçl ı Bank of Englan cetvelleri. c) Hem enetçiler hem e rapor sunmakla görevli muhasipler mevuat sahiplerinin menfaatlerini korumak amac ıyla istisnai hallere o ğruan oğ ruya Bank of Englan'a rapor sunabilirler (a hoc raporlar) Bank of Englan gerek enetçilere gerekse rapor sunmakla yükümlü muhasiplere özel görevler e verebilir. Merkez Bankas ı Denetimi: Bankalar ın enetimine ili şkin yasa olarak 1987 Bankac ıl ık Yasası 1979 Bankac ı l ık Yasas ının yerini alm ışt ır. Yasa mevuat sahiplerini korumak ve Avrupa Topluluğunca pay sahiplerinin ve üçüncü partilerin korunmas ına yönelik olarak ç ıkar ılan Krei Kuruluşlar ı Talimat ı alt ına Birle şik K ı rall ık yükümlülüklerini yerine getirmek amac ıyla mevuat kabulünü üzenler ve Bank of Englan'a üzenleyici görevlerinin ifas ına önerilere bulunmak üzere Bankalar Gözetim Kurulunun kurulmas ını öngörür. Yasas ın esas hükümleri a şağıakilerle ilgiliir: a) 1979 Yasas ı alt ına öngörülen iki katl ı sistem yerine "yetkili müessese" a ı alt ına bir tek s ınıf yarat ılmas ı ; b) Yetki için i şletmenin basiretle yönetilmesi ko şulu ahil, belirli kriterler konmas ı ; c) Bank of Englan' ın bilgi isteme, soru şturma açma, yetkiyi reetme, k ı- s ıtlama veya geri alma ve yetkisinin geri al ınması sürecine ve aha sonra bir bankaya talimat verebilme yetkileri; ) Bankac ı l ık isim veya tammlamalann ın kullan ı m ına kısıtlamalar; e) Denetçiler, rapor sunan muhasipler ve Bank of Englan aras ına irtibat hatlar ının tesisi ve Bank of Englan taraf ınan enetçilere ve rapor sunan muhasiplere bilgi aktar ılması ; g) 1979 Bankac ı l ık Yasas ı ile kurulan Mevuat ı Koruma Projesinin aha a güçlenirilmesi; h) Bilgi if şas ına kısıtlamalar getirilmesi; ve i) Denizaşı rı kuruluşlar ın, Birle şik K ı rall ıkta mevcut veya yeni aç ılacak temsilciliklerine uygulanacak ko şullar, Bank of Englan' ın gözetim sistemi aima, üzenli olarak bankalarla yap ılan ve ihtimam amaçl ı verilerle i ğer bilgilerin tart ışı lığı toplant ılara ayanı r ılm ışt ı r. Geçmi şte bir bankan ın urumunun enetçileri ve Bank of Englan aras ına görüşülmesi istisnai bir mesele ii. Muhasebe kay ıtlar ı ve i ğer kay ıtlar, iç kontrol sistemleri ve ihtimam amaçl ı olarak üzenli raporlama sistemlerinin başlat ılmas ı üzerine Bank of Englan bu raporlar ı hazırlayan muhasiplerle yıla bir efa ve luzumu haline i ğer zamanlara ( a hoc toplant ılara) karşılaşma f ı rasat ına sahip olmas ı gerekti ği görüşüneir. ormale bu toplant ılar Bank of Englan, ilgili banka ve bankan ın enetçileri veya raporlar ı sunan muhasiplerinen olu şan üçlü esasa göre yürütülmekteir. 11

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURIYETI İç Denetim: KKTC mevzuat ı iç enetim konusuna sessizir. kontrol sisteminin bankalar ı m ızca iyi iarenin gere ğ şüphemiz yoktur. Esasen Fas ıl 113 Şirketler Yasa banka enetçileri e keni enetim pro ğramlar ını göze alarak üzenlemek urumuna ı rlar. Bağımsız Dış Denetim: Şirket olmalar ı neeniyle bankalar ın enetimi alt ına bağıms ız ış enetçilerce yap ılmakta ır. K ıb hine yürürlüğe giren bu yasa Birle şik K ırall ığın 19 mürge iaresince ufak taillerle K ıbrısa uyarlan Araan geçen zaman zarf ına Birleşik K ırall ık 1948 1980 ve 1981 Şirketler Yasalar ı ile çeşitli eğişiklik e konsolie eilmi ştir. 1985 Şirketler Yasas ı 1989 m ışt ır. Bütün bu e ğişiklikler bağımsız ış enetimi leşik K ırallığın 1987 Bankalar Yasas ı bağıms ız ış tirmi ştir. Gerçi bize e Fas ıl 113 Şirketler Yasas ı 28/1987 sayıl ı yasalarla e ğişikliğe uğram ışt ır, faka salar ınan bağımsız ış enetçilere aranan evsaf ı ışınakiler başka amaçlara yönelik oluğunan bağ bir yenilik getirmemi ştir. Halbuki Anavatan Türkiye' ğiştirilen şekliyle T.G Merkez Bankas ı Kanununa mali urumlar ın ın gözetim ve enetiminin sa ğlanm bağı ms ız ış enetim kuruluşlar ınca hazırlanacak lanmakta ı r. Görülece ği üzere KKTC'e biraz gerilere kal Devlet Denetimi: KKTC Merkez Bankas ı Yasası Alt ına: Buna karşın yeterli bir iç olarak eğerlenirili ğine ı alt ına görev ifa een evcut iç kontrol sistemini Fasıl 113 Şirketler Yasas ı ısta 1 Temmuz 1951 tari- 8 Şirketler Yasas ının Söasınan ortaya ç ıkm ışt ı r. irketler Yasas ı 1967, 1976, ere tabi tutulmuş ve 1985 tekrar eğişikli ğe uğrae etkilemi ştir. Ayr ıca Birenetçilere ek görevler ge- 8/1974, 7/1977, 30/1983 ve sözü eilen e ğişiklik ya- ğiştiren 7/1977 say ılı yasa msız ış enetim konusuna e 3098 say ı l ı kanunla eerilen yetki ile bankalar ın ına T.G Merkez Bankas ı netim raporlar ınan yarar- ış urumayız. "Mae 29(1) KKTC s ını rlar ı içine faaliyette b unan bütün bankalar y ıll ık bilançolar ı ile kiir ve zarar hesaplar ın iare meclisi ve enetçi raporlar ı ile birlikte y ıl sonunan başla arak üç ay içerisine Bankaya vermekle yükümlüürler. (2) Banka, bankalaran mevuat krei. *z ve i ğer i şlemlerine ait her türlü bilgiyi isteyebilir ve Bank lar Yasas ına öngörülen ve Bankaya verilen i ğer enetlemeleri apar, gerekli önlemleri al ı r ve/veya cezai kovu şturma başlat ı r. (3) Bankalar, Bankan ın 2. f ıkraya göre steyece ği bilgileri Bankan ın. belirtece ği süre içine vermeye zorun uurlar. (4) Banka, bankalar ın mali urumlar ını iz er, inceler ve enetler. Saptaığı hususlarla ilgili önlemleri al ır e/veya cezai kovu şturma başlat ı r. Mae 30(1) Banka, bankalar ile kooperatif ban alar ının ve krei vermek amac ıyla kurulmuş i ğer kuruluşlar n her türlü i şlemlerini bu Yasa, Bankalar yasas ı, Pul Yasas ı, Döviz Istikrar Fonu Yasas ı, Para ve Kambiyo i şleri Yasası, D ış T caret (Düzenleme ve Denetim) Yasas ı ve yürürlükteki Yasa gücüneki kararnameler ile iğer ilgili yasalara ve bu yasalar u ar ınca ç ıkar ılan Tüzük,Yönetmelik, Karar, Tebli ğ ve Emirnamele in kurallar ına uygunluğunun enetimini yapar; gerekli önlemleri l ır ve/veya cezai kovu şturma başlat ı r. 12

(2) Denetlenecek banka ve kuruluşlar gerekli her türlü bilgi ve belgeleri enetimle görevli ki şilere zaman ına ve eksiksiz olarak vermek zorunaırlar". Bunlar ı TC Merkez Bankas ı Kanununun 43. maesi alt ına TC Merkez Bankasına verilen enetim yetkileri ile kar şı laşt ı rığı m ıza KKTC Merkez Bankası yetkilerinin aha şümullü oluğu ortaya ç ıkmaktaı r. Ayr ıca TC Bankalar Kanununa Bankalar Yeminli Murak ıplarına verilen yetkilerin KKTC Bankalar Yasas ına, benzer hükümlerle, KKTC Merkez Bankas ı- na verili ğini görürüz. KKTC Bankalar Yasası bu konua aşağıaki hükümleri içermekteir: "Mae 14(1) Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı aşağıaki bentlere öngörülen enetim, saptama ve tahlilleri yapmaya yetkiliir: (a) Bankalar ın her türlü i şlemlerinin bu Yasa, Pul Yasas ı, Döviz İstikrar Fonu Yasası, Para ve Kambiyo i şleri Yasası, D ış Ticaret (Düzenleme ve Denetim ) Yasas ı ve Yürürlükteki Yasa gücüne kararnamalerle i ğer ilgili Yasalara ve bu Yasalar uyar ınca ç ıkar ılan tüzük, yönetmelik, karar, tebli ğ ve emirnamelerin kurallar ına uygunluğunun enetimi; ve (b) Bankalar ın varl ıklar ı, alacaklar ı, özkaynaklar ı, borçları, kâr ve zarar hesaplar ı arasınaki ilgi ve engelerin ve mali bünyeyi etkileyen i ğer tüm unsurlar ın saptanması ve tahlili. (2) Bakanl ık, gerekli görüğü urumlara, yukar ıaki (1). f ıkranın (a) benine yer alan enetimleri, görevlenirece ği Bakanl ık personeli ile e yapt ı rabilir. 15(1) Bankalara yap ılan enetlemeler sonucuna, bu Yasa, Pul Yasas ı, Döviz İstikrar Fonu Yasas ı, Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı, D ış Ticaret (Düzenleme ve Denetim) Yasas ı ve ilgili i ğer mevzuata ayk ı rı olarak bankan ın ve iştiraklerinin emin bir şekile çal ışmasını tehlikeye üşürecek nitelikte, i şlemleri tesbit olunan banka mensuplar ının haklar ına ayr ıca kanuni kovuşturma yap ılması mümkün olmakla beraber, enetlemeyi yapan merciin talebi üzerine görevlerine son verilmesi zorunluur. (2) (A) Bu. Yasa, Pul Yasas ı, Döviz İstikrar Fonu Yasas ı, Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı, D ış Ticaret (Düzenleme ve Denetim) Yasas ı ile ilgili i ğer mevzuata ayk ı rı i şlemlerini verilen süre içine üzeltmeyen ve mevzuata ayk ı rılıkların gierilmesi ve önlenmesi konusuna al ınmasını istei ği tebirleri almayan bankalar ın, sorumlular ı hakk ına yap ılacak yasal kovuşturma sakl ı olmak üzere, avans ve reeskont kreilerini ururmaya, aç ılan kreileri geri almaya, Kuzey K ıbrıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı yetkiliir. (13) Hakk ına iari tebir al ınacak bankan ın enetlenmesinin Bakanl ıkça yap ılm ış olmas ı haline, Bakanl ık (A) benine öngörülen iari tebirlerin al ınmasını Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ınan isteyebilir. (3) Bu Yasa, Kooperatif Şirketler Yasas ı ve Merkez Bankas ı Yasası ve i ğer ilgili özel yasalara göre yetkili olanlar ışına kalan gerçek veya tüzel ki şilerin, mevuat kabul ettikleri veya bankac ılık i şlemleri yapt ıklar ı, ticaret ünvanlar ı ve her türlü belgeleri 13

14 ile ilan ve rekffimlarina banka kelimesini ya a mevuat kabul ettikleri veya bankac ı l ıkla u ğ ra şt ı l, lar ı izi innini veren kelime veya tabirler kullan ıklar ı saptan ığı takir e, sorumlular hakk ınecikmesine sak ınca a yasal kovu şturmaya geçilmekle beraber, görülen hallere, Bakanl ıkça bunlar ın i ş yer eri geçici olarak kale, ilan ve reklamlar ı pat ılabilece ği gibi bu Yasaya ayk ı r ı belgele toplat ılabilir. 16(1) Denetlemeler sonucuna bir bankan ın mali bünyesinin cii bir şekile zay ıflamakta olu ğunun saptanmas ı haline Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı, uygun bi süre vererek banka yönetim kurulunan: (a) Sermayenin art ı r ılmas ın ı veya sermayen n öenmeyen k ısm ın ın tahsilini, (b) Tahsiline tehlike görülen alacaklar içi kar şı l ık ayr ılmas ını, (c) Yeni personel al ı m ın ın ururulmas ı ve a s ınırlan ı r ılmas ı suretiyle veya benzeri şekile masraflar ın ıs ılmas ın ı, (Ç iştirak veya sabit e ğerlerinin k ısmen veya tamamen elen ) ç ıkar ılmas ın ı, () Risk o ğurucu i şlemleren kaç ın ılmas ın plasmanlar ın ururulmas ın ı veya s ın ırlan ı r ılmas ın ı, (e) Bu Yasa, Pul Yasas ı, Döviz istikrar onu Yasas ı, Para ve Kambiyo İşleri yasas ı, D ış Ticaret (D enleme ve Denetim) Yasas ı ve yürürlükteki i ğer ilgili m vzuata ve bu yasalar uyar ınca ç ıkar ılan Tüzüklere ayk ı r ı fii Teri saptanan personelin, bankay ı temsil yetkilerinin kal ı r ıl as ını, (f) Mali bünyenin güçlenirilmesi için be 4eri i ğer tebirlerin al ınmasın ı bir talimatla isteyebilir. (2) Yönetim Kurulu, (1). f ıkra uyar ınca verile talimat yönüne gerekli tebirleri almak ve al ığı karar ve t birleri ayl ık raporlar haline Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti M =rkez Bankas ına ve Bakanl ığa bilirmek zoruna ı r. (3) Yönetim Kurulu, (1). f ıkra'ya göre al ın kısmen veya tamamen alma ığı veya bu mas ına ra ğmen bankan ın mali bünyesine ti ği takire, Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhu aşağıaki tebirleri al ırtmaya yetkiliir: (a) Likiitenin güçlenirilmesi amac ıyla i ş ler gibi uran varl ıklar ın ın k ısmen ve rum ve kuruluşlar taraf ınan sat ın al ı as ı istenen tebirleri tebirlerin al ınm ış olı zay ıflama evam etiyeti Merkez Bankas ı irak ve gayri menkula tamamen ba şka kumas ın ı sağlamaya, (b) Yasal kar şı l ık yükümlülüklerini, cezai faizlerini e kal ırmak suretiyle, ertelemeye. (c) Mali bünyenin takviyesi için gerekli girece ği iğer tebirleri alırtmaya. (4) Denetlernenin Bakanl ıkça yap ılması ve bankan ın mali bünyesinin cii bir şekile saptanmas ı haline, Bakanl ık a, bankac ı l yetkisinin bankan ın bir k ısı m şubeleri v geçerli olmak üzere, geçici bir süre kal ı Kınan isteyebilir. netleme sonucuna bir zayf ılamakta olu ğunun k işlemlerine bulunma a bütün te şkilat ı için ılmasını Bakanlar Kuru-

(5) Yukar ıaki f ıkralara öngörülen tebirlere ra ğmen mali bünyenin güçlenirilmesine olanak sa ğlanamayan hallere Bakanlar Kurulu, mahkemeen bankan ın tasfiyesi hakk ına karar verilmesini isteyebilir." Yukar ıaki maeler alt ına öngörülen enetimlerin baz ılar ını Maliye Bakanl ığının görevlenirece ği bakanl ık personeli ile e yat ırabilece ği belirtilmi ş olmakla beraber bunun Merkez Bankas ı yükümlülüklerini azaltmayaca ğı aşikkirır. K ıs ıtl ı olanaklarla baz ı enetimler yap ılmaya çal ışılmakta ise e hem Merkez Bankas ın ın iç enetimini hem e bankalar ın enetimini üstlenecek Tefti ş ve İnceleme Kurulunun Yasaa öngörülü ğü biçime oluşturularak evreye sokulmas ı gerekli görülmekteir. Tasarruf sahibini korumak amac ıyla hem Anavatan Türkiyee hem e Birle şik K ı rall ıkta Tasarruf Mevuat ı Sigorta Fonu Kurulmu ştur. Bize e gerekli yasal üzenlemelerle benzer bir fonun olu şturulmas ı arzulanmakta ır. Merkez Bankalar ının Denetimi: Kar şılaşt ı rığı m ız üç ülkee merkez bankalar ının enetimine e farkl ılıklar göze çarpmakta ı r: T.C. Merkez Bankas ına, Denetleme Kurulu hissearlarca seçilen ört üyeen oluşmakta ır. Denetleme Kurulu, Bankan ın bütün muamele ve hesaplar ı- n ı enetler. Ba şkanl ık, Denetleme Kurulunun talep eece ği bütün maliimat ve vesikalar ı vermekle yükümlüür. Denetleme Kurulunun yönetme yetkisi olmay ıp,mütal4alar ını yaz ı l ı olarak Banka Meclisin bilirir ve bir kopyas ını a Maliye Bakanl ığına verir. Kurul y ıl sonuna muamele ve hesaplar hakk ına haz ı rlayaca ğı raporu, Genel Kurula arzeer (TC Merkez Bankas ı Kanunu mae 23, 24). Ayr ıca TC Merkez Bankas ı Kanununun 42. maesi alt ına Maliye Bakan ı, Bankan ın i şlem ve hesaplar ını Tefti ş ve murakabe ettirebilir. Maliye Bakanl ığı bu hususta her nevi malümat ı Bankaan talep eebilir. Birleşik K ırall ıkta Merkez Bankas ı görevi ifa een Bank of Englan' ın Bankac ılık ve Emisyon Bankac ı l ığı bölümlerine ait mali tablolar ın enetimi bağı msız ış enetim kuruluşlar ınca yap ılmaktaı r. KKTC Merkez Bankas ı Yasas ın ın 43. Maesine göre, Bankan ın enetimi Sayıştay taraf ınan yap ı l ır. Say ıştay tevi eilen y ıll ık Bilanço ile Kâr ve zarar hesaplar ın ı en geç iki ay içine enetler ve raporunu Bankaya, Bakanl ığa ve Cumhuriyet Meclisin sunar. Say ıştay enetiminen geçmi ş yıll ık bilanço ile Va ve zarar hesab ı ile faaliyet raporunun en geç üç ay içerisine Resmi Gazetee yay ımlanmas ı öngörülmüştür. e varki Say ıştay enetimi yap ılmaığınan yıll ık mali tablolar ve faaliyet raporu Resmi Gazetee yay ımlanamamakta ır. Türkiyeeki mevzuata paralel olarak KKTC e e Maliye Bakan ı, Bankan ın i şlem ve hesaplar ını enetletebilir. Bakanl ık bu hususta her türlü bilgiyi Bankaan isteyebilir. 15

16

IL BÖLÜM KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURIYETIDE MERKEZ BAKASI VE BAKACILIK FAALIYETLERI 35/1987 Say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ına belirtilen çerçevee bankalar taraf ınan getirilen k ısa vaeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul eerek veya Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şı l ığına avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sağlama görevleri Bankam ızca sürürülmü ştür. 30 Haziran 1990 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'e avans ve reeskont i şlemlerinen oğan borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1988, 31 Aral ık 1989 ve 30 Eylül 1990 itibariyle kar şı laşt ı rmas ı ise Tablo 2'e gösterilmi ştir. 17

Tablo 1 Milyon 11, Hazine Kefaletini Haiz Bononlar 11 11 30 Haziran 1990 itibariyle Avans ve Reesk 't i şlemleri K.T. Sanayi İşletmeleri Holing Lt Cypfruvex Lt 11 11 Tar ımsal Donat ım Kurumu 1, 11 Toprak ürünleri Kurumu II II Devlet Üretme Çiftlikleri 1, K.T. Turizm İşletmeleri Lt Borç Senet Senet Bakiyesi Aeti Toplam ı 2.303.4 5.334.4 337.1 4.000.0 200.0 300.0 2.474.9 2 650.0 3 3.000.0 4 220.0 1 4.000.0 2 200.0 6 300.0 18 8.370.0 Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Lt 2 904.9 Sanayi Senetleri K. Vakıflar Bankası Lt. 85.0 11 le " 11 ti 11 ıı ıı Türk Bankası Lt. 25.0 K. Krei Bankası Lt. 617.0 K. Ticaret Bankas ı Lt 260.5 Asbank Lt 90.0 Türkiye İş Bankası A. Ş. 150.0 1.227.5 Tar ım Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Lt. 159.6 o " K.T. Koop. Merkez Bankası Lt. 298.4 458.0 ihracat Senetleri K. Krei Bankas ı Lt. 120.0 Turizm Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Lt 1.270.3 Il o Türk Bankası Lt. 372 3 il " K. Krei Bankası Lt. 1218.4 o " K. Ticaret Bankas ı Lt. 77L1 o o Asbank Lt 818.6 Il " A. Garanti Bankası Lt. 700.0 5.150.7 Genel Toplam 22.336.0 764 2.906.9 3 85.0 1 25.0 22 617.0 14 260.5 3 90.0 2 150.0 45 L227.5 23 159.6 61 298.4 84 458.0 6 120.0 25 L 385.0 14 450.0 25 1285.0 20 810.0 16 850.0 13 700.0 113 5.480.0 1030 18.5624 18

Tablo 2 Krei Türü Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık 1988, 31 Aralık 1989 ve 30 Eylül 1990 itibariyle Kar şılaşt ırması Borçlu 31 Aral ık 1988 31 Aral ık 1989 Milyon L 30 Eylül 1990 Hazine Kefaletini K.T. Sanayi işletmeleri Haiz Avans Holing Lt. 1421.9 2303.5 2303.5 /I II K.M.S. Cypfruvex i şi. Lt. 3354.4 5334.5 5334.5 t, Tar ımsal Donat ım Kurumu 208.4 337.7 337.0 1000.0 it II Toprak Ürünleri Kurumu 6279.0 4914.4 11 11 Devlet Üretme Çiftlikleri - 60.7 140.0 " II K.T. Turizm i şl. Lt. - - 100.0 11263.7 12950.8 9215.0 Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Lt. 1265.9 2288.8 2267.1 Sanayi Senetleri K. Vakıflar Bankas ı lt. 99.5 50.6 120.0 ti it K. Ticaret Bankas ı lt. 45.7 78.4 198.0 It 11 Türk Bankası Lt. 28.6 25.0 11 IT K. Krei Bankas ı Lt. 35.3-170.0,1 tl Asbank Lt. - - 40.0 II II Akeniz Garanti Bankas ı Lt. - - - II II Türkiye İş Bankas ı A. Ş. - - - 180.5 157.6 553.0 ihracat Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Lt. 35.6 16.7 35.0 Türk Bankas ı Lt. 116.8 11 " K. Krei Bankas ı lt. 72.1 152.4 88.8 35.0 Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Lt. 319.6 tl " Türk Bankas ı Lt. 64.9 55.3 K. Krei Bankas ı Lt. 390.3 384.5 445.6 Tar ım Senetleri K.T. Koop. Merkez Bankas ı Lt. 131.4 205.1 272.5 " K. Vak ıflar Bankas ı Lt. 21.4 81.7 130.0 152.8 286.8 402.5 19