KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİSİ HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİMDALI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİSİ HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI YALÇIN ARICAN YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ OCAK-2007

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİMDALI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİSİ HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI DANIŞMAN YRD. DOÇ. DR. NUSRET GÖKSU YALÇIN ARICAN YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ OCAK-2007

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİMDALI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİSİ HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI YALÇIN ARICAN YÜKSEK LİSANS PROJESİ Kod No: Bu Proje 06/02/2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği/Oy Çokluğu ile Kabul Edilmiştir...... DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıda imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. ALKAN Doç. Dr. Haluk Enstitü Müdürü Not: Bu projede kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİMDALI ÖZET YÜKSEK LİSANS PROJESİ KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİSİ HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI DANIŞMAN : Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU Yıl : 2007, Sayfa : 47 Jüri: Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU Yrd. Doç. Dr. Zeynep HATUNOĞLU Yrd. Doç. Dr. Halil ALTINTAŞ Küçük ve orta ölçekli işletmelerdeki bilgi teknolojisi (IT) departmanları, donanım ve yazılıma maliyetli bir şekilde doğrudan yatırım yapmadan, zamanla gelişerek başarılı olabilecek ve kritik teknoloji hizmeti verilmesini sağlayan dış kaynak kullanımına yönelmektedirler. Bununla birlikte, dış kaynak kullanımı, küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında henüz genel kabul görmüş değildir ancak küçük işletmelerde oldukça sınırlıdır, fakat başka türlü teknolojiye erişemeyip dış kaynak kullanarak tasarruf sağlayan ve hizmet düzeylerini iyileştiren şirketlerin sayısı da artmaktadır. Bu çalışmanın amacı, küçük ve orta ölçekli işletmelerde bilgi teknolojilerindeki dış kaynak kullanımını araştırmaktır. Anahtar Kelimeler: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, IT Hizmetleri, Dış Kaynak Kullanımı. I

DEPARTMENT OF BUSINESS ADMINISTRATION INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ABSTRACT MA Thesis INFORMATION TECHNOLOGY OUTSOURCING AT SMALL AND MIDSIZED BUSINESSES SUPERVISOR : Assist. Prof. Dr. Nusret GÖKSU Yıl : 2007, Sayfa : 47 Jury : Assist. Prof. Dr. Nusret GÖKSU Assist. Prof. Dr. Zeynep HATUNOĞLU Assist. Prof. Dr. Halil ALTINTAŞ IT departments at small and midsized businesses (SMBs) increasingly are turning to outsourcing to ensure that critical technology service delivery is achieved and can grow over time, without directly investing in costly skills, hardware and software. However, outsourcing is not yet mainstream among SMBs but is rather confined to a small, but growing, number of companies that are outsourcing to save money, access technology that they otherwise couldn t afford and improve service levels. The purpose of this study is to investigate how the small and medium sized businesses about Information Technology (IT) outsourcing activities. Keywords: Information Technology (IT), Outsourcing, Small And Midsized Businesses. II

ÖNSÖZ KOBİ ler, emek yoğun, sermaye kullanımı az, genel yönetim giderleri için yapılan harcamaları düşük olan ve ucuz bir üretim gerçekleştiren iktisadi teşebbüsler olarak ifade edilir. KOBİ ler tüm dünyada bir ülke ekonomisinin dinamik ve sürükleyici unsurlarından biri olarak görülür. KOBİ ler ülkemizin sosyo ekonomik gelişmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışmamızda, küçük ve orta ölçekli işletmelerdeki giderek tüm dünyada önem kazanan dış kaynak kullanımı incelenmiştir. Bu çalışmanın yapılmasında büyük katkıları olan, projemi geliştirmem aşamasında değerli fikirlerini benden esirgemeyen ve gerekli düzeltmeleri yapmamı sağlayan danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU ya çok teşekkür ederim. Yüksek Lisans eğitimim süresince kendilerinde çok istifade ettiğim hocalarım başta Doç. Dr. Adnan ÇELİK, Doç. Dr. İsmail BAKAN, Yrd. Doç. Dr. Mustafa TAŞLIYAN, Yrd. Doç. Dr. Yücel AYRIÇAY, Yrd. Doç. Dr. Zeynep HATUNOĞLU katkılarından dolayı teşekkürü bir borç bilirim. Eğitimim süresince yardımlarını esirgemeyen Garnizon ve Tabur Komutanıma minnettarlığımı belirtmek isterim. III

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ AB: Avrupa Birliği AR-GE: Araştırma Geliştirme CAM: Bilgisayar Destekli Üretim CAD: Bilgisayar Destekli Tasarım DKK: Dış Kaynak Kullanımı DPT: Devlet Plânlama Teşkilatı IT: Bilgi Teknolojisi İGEME: İhracatı Geliştirme Merkezi KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KÜGEM: Küçük İşletmeler Geliştirme Merkezleri TEKMER: Teknoloji Geliştirme Merkezi IV

Çizelgeler Listesi Çizelge 3.1. AB ye Göre Orta Ölçekli İşletme Sınıflandırması...5 Çizelge 3.2. AB ye Küçük Ölçekli İşletme Sınıflandırması...5 Çizelge 3.3. Almanya da KOBİ Sınıflandırması...6 Çizelge 3.4. Fransa da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği...6 Çizelge 3.5. İngiltere de Sektörlere Göre KOBİ Tanımlaması...7 Çizelge 3.6. İtalya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçekleri...7 Çizelge 3.7. ABD de İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği...8 Çizelge 3.8. Japonya da KOBİ Ölçeği...8 Çizelge 3.9. Malezya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği...8 Çizelge 4.1. Ülkelere Göre Web Sitesi Sayıları...16 Çizelge 4.2. SCI Veri Tabanına Göre Ülkelerin Makale Sayıları...17 Çizelge 4.3. Bilim ve Teknoloji Göstergeleri....22 V

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 4.1. Organizasyonlarda Bilgi Düzeyi ve Şekli.... 19 Şekil 4.2. Organizasyon İçi ve Dışı Bilgi Akışı.... 19 VI

İÇİNDEKİLER ÖZET...I ABSTRACT...II ÖNSÖZ...III SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ...IV TABLO LİSTESİ...V ŞEKİL LİSTESİ...VI İÇİNDEKİLER...VII 1. GİRİŞ...1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR...2 3. TÜRKİYE, AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE DÜNYADA KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN (KOBİ) TANIMLARI...3 3.1. KOBİ Tanımının Gerekliliği...3 3.2. Türkiye de KOBİ Tanımı...4 3.3. AB Ülkelerinde KOBİ Tanımları...5 3.3.1. Almanya...5 3.3.2. Fransa...6 3.3.3. İngiltere...6 3.3.4. İtalya...7 3.4. Amerika Birleşik Devletleri nde KOBİ Tanımı...7 3.5. Japonya ve Asya Ülkelerinde KOBİ Tanımları...8 3.5.1. Japonya...8 3.5.2. Malezya...8 3.5.3. Hindistan...9 4. BİLGİ TEKNOLOJİSİ...10 4.1. Bilgi Teknolojisi ve Türkiye...12 4.2. Organizasyonlardaki Bilgi ve Bilginin Kullanımı...18 4.3. Bilgi Teknolojisinin Organizasyonlardaki Uygulama Sahaları...20 4.3.1. Bilim ve Araştırma...21 4.3.2. Bilgi Teknolojisinin Organizasyonlarda Bireysel Kullanımı (Doküman Arşiv ve Yönetiminde)...23 4.3.3. İşletmelerde Bilgi Teknolojilerinin İşgören Eğitiminde Kullanımı..24 4.3.4. Bilgi Teknolojilerinin Üretimde Kullanımı...25 4.3.5. Finans Sektöründe Bilgi Teknolojisi Kullanımı...27 4.3.6. Finansman Yönetiminde Bilgi Teknolojisi Kullanımı...27 5. TÜRK KOBİ LERİNE DESTEK VEREN ULUSAL VE ULUSLAR ARASI KURUM-KURULUŞLAR...29 5.1. KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı)...29 5.1.1. KOSGEB in Amacı ve Tanımı...29 5.1.2. İdari Yapısı ve Organları...30 5.1.3. KOSGEB in Temel Hizmetleri...30 5.1.3.1. Bilgilendirme, Elektronik Ticaret ve İşletmeler Arası İşbirliği Hizmetleri...30 5.1.3.2. Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Destekleri...31 5.1.3.3. Finansman Destek Hizmetleri...31 5.1.3.4. Danışmanlık Hizmetleri...31 5.1.4. KOSGEB in Kurulu Hizmet Birimleri...32 VII

5.1.4.1. Küçük İşletmeler Geliştirme Merkezleri (KÜGEM) Fonksiyonları...32 5.2. Teknik Yardım ve Danışmanlık Hizmetleri Veren Diğer Kurum ve Kuruluşlar...32 6. AVRUPA BİRLİĞİ NDE KOBİ LERE YÖNELİK TEKNOLOJİ POLİTİKALARI...34 7. DIŞ KAYNAK KULLANIMI (OUTSOURCING)...35 7.1. Dış Kaynak Kullanımı (Outsourcing) Tanımı...35 7.2. Dış Kaynak Kullanımının Sebepler...36 7.2.1. Dış Kaynak Kullanımı (Business Process Outsourcing - BPO)...36 7.2.2. Dış Kaynak Kullanımının Faydaları...36 7.2.3. Maliyet Kazanımları...36 7.2.4. Hizmet Mükemmeliyeti...37 7.3. Dış Kaynak Kullanımının Şirket Yapısına Etkisi...37 7.4. DKK ın Uygulandığı Alanlar...38 7.5. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Bilgi Teknolojisi Hizmetlerini Dış Kaynaklardan Sağlamaya Yönelten Nedenler...38 7.5.1. Yeni Ekonominin Meydan Okumaları...38 7.5.2. Özellikle Küçük ve Orta Büyüklükteki Firmalar için Yeni ve Düşük Maliyetli Uygulamaların Tasarlanmış Olması...38 7.5.3. Yeni Teknolojilerin Ortaya Çıkması...39 7.5.4. Enformasyon Hakları Yönetimi...39 7.5.5. Düşük Maliyetli-Yüksek Kapasiteli İnternet Bağlantılarının Kullanımı...39 7.6. Bilgi Teknolojisi Hizmetlerinin Dış Kaynaklardan Sağlanması Süreci...40 7.6.1. Amaçlar...40 7.6.2. Fizibilite...40 7.6.3. Gereksinimler...40 7.6.4. Servis Sağlayıcının Seçimi...40 7.6.5. Geçiş...41 7.6.6. Süreklilik Durumu...41 7.6.7. Yenileme / Sona Erme...41 8. SONUÇ VE ÖNERİLER...42 KAYNAKLAR...44 ÖZGEÇMİŞ VIII

GİRİŞ 1. GİRİŞ İşletmelerin gittikçe artan bir biçimde, yalnızca sahip oldukları yetenek ve becerileri esas alan işleri yapmak istemeleri ve temel yeteneklerini kullanmadıkları işleri, organizasyon dışındaki başka işletmelerden alma eğilimleri, dış kaynak kullanımı (outsourcing) uygulamasını ortaya çıkardı. İşletmeler bu sistemi kullanarak, kaynak tasarrufu yapıyor, küçük ve yalın bir yapıya sahip oluyor ve çok iyi bildikleri işler üzerine yoğunlaşabiliyor. Dış kaynaklardan yararlanma (Outsourcing) 90 ların başında moda bir terim oldu. Birçok şirket Bilgi teknolojisi (IT) gibi çekirdek olmayan faaliyetlerini dış kaynaktan sağlamayı tercih ederek, pazarda üstün olmak amacıyla çekirdek yeteneklerine odaklanmaya karar vermişti (Akdemir, 1998:84). Son dönemlerde korkutucu meydan okumalar ve sağlıksız ittifaklarla karşı karşıya kalan birçok şirket bilgi teknolojisinde dış kaynak kullanımı stratejisini gözden geçirmektedir (Param ve Walden, 2003:1653) de dış kaynak kullanımı, belirli bir dönem ve ücretle, servisleri sağlayan ve yöneten üçüncü taraf bir sağlayıcıya, işletmenin IT aktiflerinin, çalışanlarının ve/veya faaliyetlerinin bir kısmının veya tamamının satılması veya sözleşme ile bunları yerine getirmesi amacıyla bir işletme tarafından alınan karar olarak tanımlanmaktadır (Lacity ve Diğerleri,1994: 7). Son yıllarda IT de dış kaynak kullanımı terimi, giderek şirket tarafından kendisinin yerine getirmediği her IT faaliyetini ifade etmeye başlamıştır. Bunlar, spesifik IT projeleri, IT çağrı merkezi ve hizmetlerde dış kaynak kullanımında görülmektedir. IT de dış kaynak kullanımı endüstrisi, 2002 yılına kadar yıllık 120 milyar US$ % 16 oranında büyümesi beklenmektedir (Willcocks ve Diğerleri, 2000:285). Dış kaynak kullanımı ekonomisinin tahmini küresel Pazar payı 1998 de 99 milyar dolardı. Oldukça alışılmamış bir girişimsel faaliyet olan IT de dış kaynak kullanımı, son dönemlerde küresel şirket ortamında patlama yaptı (Huber, 1993:121). Şirketler, yüksek profili ve şimdiki popülerliğinden, rekabet ve ekonomik resesyondan maliyet baskılarına kadar birçok sebepten dolayı bilgi teknolojisi hizmetlerini dış kaynaklardan tedarik etmektedir. - 1 -

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Dış kaynak kullanımıyla ilgili olarak yapılan çalışmalar ve bunlara ilişkin özet bilgiler aşağıda sunulmuştur. Bu çalışmalar araştırmamıza büyük ölçüde ışık tutmuştur. (Önce, 2004) KOBİ'lerde Dış Kaynak Kullanımı: Nedenleri ve Beklentilerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma adlı çalışmada bizim yaptığımız çalışmaya benzer bir şekilde KOBİ ler üzerinde durulmuş, dış kaynak kullanımını KOBİ ler üzerindeki etkileri incelenmiş ve daha çok avantaj ve dezavantajları ortaya konmuştur. (Torlak, 2004) KOBİ'lerde Dış Kaynak Kullanımının Ürün Fiyatları İle Pazarlama Performansı Üzerindeki Etkileri isimli çalışmada dış kaynak kullanımının maliyetlere yansıması ve dolayısıyla KOBİ'lerde ürün fiyatların ne ölçüde ve nasıl etkide bulunduğu, pazarlama performansı üzerindeki katkıları mercek altına alınmıştır. (Yıldız, 2005) Bilgi İşlem Hizmetleri İçin Dış Kaynak Kullanımı (Outsourcing):Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Örneği bu çalışmada Adapazarı Büyükşehir Belediyesi nin kendi bünyesinde bilgi işlem çalışmaları için gerekli dış kaynak kullanımına neden yöneldiğinin, bunlar için nasıl çalışmalar yapıldığının ve dış kaynak kullanımıyla elde edilen sonuçlar üzerinde durulmuştur. (Dilsiz, 2006) Dış Kaynak Kullanımının Ve Denetiminin Önemi bu çalışmada dış kaynak kullanımının tanımı üzerinde durulmuş, Türkiye de kullanıldığı alanlardan bahsedilmiş ve bu alanlarda kullanılan dış kaynakların denetiminin önemi üzerinde durulmuştur. - 2 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI 3. TÜRKİYE, AB VE DÜNYADA KOBİ TANIMLARI KOBİlerin dünya üzerinde birçok tanımı yer almaktadır. Bu tanımlar bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Türkiye, AB ve Dünyada KOBİlerin tanımları da çok çeşitlidir. 3.1. KOBİ Tanımının Gerekliliği KOBİ ler, tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye ekonomisinin de dinamik ve sürükleyici unsurlarından biri olup, ülkemizin sosyo ekonomik gelişmesi açısından çok büyük öneme sahiptirler. Genel olarak KOBİ'ler, az sermaye kullanımı yanında daha çok el emeği ile çalışan, çabuk karar verme yeteneğine sahip, düşük düzeyde yönetim giderleri ile çalışan ve ucuz bir üretim gerçekleştiren iktisadi teşebbüsler olarak ifade edilebilir (Uludağ, 1990:14). Günümüzde, küçük işletmeler denilince, eskiden olduğu gibi başarısız olduğu için büyüyememiş, küçük ölçeklerde kalmış işletmeler kastedilmemektedir. Tam tersine küçük işletmeler dinamik, yenilikçi, fırsatları zamanında değerlendirebilen işletmelerdir (Erkan, 1990:23). Küçük işletmelerin tanımlanması ve büyüklük kriterlerinin saptanması tartışmalı bir konudur. Büyüklük ölçüsü olarak hangi kriterlerin alınacağı ve bunların miktarı konusunda ülkemizde çeşitli görüşler bulunmaktadır (Dinçer, 1992:314). KOBİ lerin tanımı konusunda yaşanan karmaşa, sağlıklı bir envanter çalışmasının yapılmasına da engel teşkil etmektedir. Türkiye deki KOBİ sayısına ilişkin değerlendirmeler çok çeşitli büyüklükleri içermektedir. Stratejilerin ve politikaların yöneleceği büyüklük bilinmediği için de, kaynaklar doğru kullanılamamakta, karanlıkta yön bulmaya çalışılmaktadır. Bu yüzden KOBİ lerin kullanımına sunulan fonlar ve krediler doğru sayı bilinemediğinden kısa sürede tükenmektedir (Meier, 1996: 3). Küçük bir büfe, tek kişilik pencere yıkama işlerinden imalat sektörüne kadar birçok kuruluş küçük işletme olarak kabul edilmektedir. İşletme ölçeği için tanımlama yapmanın oldukça pratik nedenleri bulunmaktadır. Devlet desteği alabilmek, kredi avantajlarından yararlanabilmek, ilgili danışmanlık kuruluşlarından destek alabilmek ve sözleşmeler yapabilmek için firma ölçeğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte her tür işletmenin geliştirilmesi ve desteklenmesine yönelik politikaların belirlenmesinde de tanımlamalar büyük kolaylık sağlayacaktır (Koçel, 1993:9). KOBİ'leri tanımlayabilmek için bir çok kriter kullanılmıştır. KOBİ tanımını etkileyen belli başlı faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Çetin, 1996:35) : Zaman, Ekonomik düzey, Sanayileşme düzeyi, Kullanılan teknoloji, Pazarın büyüklüğü, Faaliyette bulunulan işkolu, Kullanılan üretim tekniği, Üretilen malın özellikleri, İşgören sayısı, Kuruluş ve araştırmalar. - 3 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI 3.2. Türkiye de KOBİ Tanımı Bütün ekonomilerin temel dinamiğini oluşturmalarına rağmen, bugün Dünya literatüründe üzerinde görüş birliği sağlanmış KOBİ tanımı bulunmamaktadır (Sarıaslan, 1994:12). Zaten doğaları gereği bu işletmeler için kesin bir tanımlama yapmak olanaksızdır. Sanayileşme düzeyine, işletmelerin bağlı oldukları işkollarına ve üretim tekniklerine bağlı olarak ülkeler arasında, hatta aynı ülkenin farklı bölgeleri ve işkolları arasında KOBİ tanımlamaları değişebilmektedir (Karataş, 1991: 25). KOBİ lere yönelik çalışan kurumların her biri kendine göre bazı tanımlar yapabilmektedirler. Tanımlardaki sınırlar, genellikle ülkelerin ekonomilerinin büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle, KOBİ deyimi, hukuki olmaktan çok ekonomik bir anlam taşıyabilmektedir. Diğer ülkelerde olduğu gibi tüm bu tanımlamalarda kullanılan ölçüt, bir iktisadi teşebbüste istihdam edilen kişi sayısıdır. Kimi kuruma göre KOBİ lerde çalışan kişi sayısının 250 nin altında olması gerekirken, bazıları bu sayıyı 99 olarak verebilmektedirler. Bu genel ölçüte ek olarak bazı kuruluşlarca farklı kriterler de kullanılmıştır. Burada KOBİ literatürü açısından oldukça önemli olan Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tanımlaması ile Türkiye Halk Bankası nın KOBİ sınıflandırması ele alınmıştır. Ayrıca, son düzenlenen KOBİ teşvik kararnamesinde yer alan tanımlamaya da yer verilmiştir. Türk hukukunda Küçük ve Orta Ölçekli İşletme deyimi çeşitli mevzuatlarda yer almaktadır. Ancak bu kavramın tanımı sadece, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı kurulması hakkındaki kanunda yer almaktadır. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı, ülkemiz sanayinde önemli bir yeri olan küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerini desteklemek, rekabet güçlerini geliştirmek ve böylece ulusal ekonomiye katkılarını artırmak amacıyla 12 Nisan 1990 tarihinde 3624 sayılı yasa ile kurulmuştur. Sanayi ve Ticaret Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak çalışmalarını sürdüren KOSGEB; Süreç Grupları, Enstitüler, TEKMER'ler ve KÜGEM'ler aracılığıyla faaliyetlerini çeşitli illerde sürdürmektedir (Dünya da ve Türkiye de KOBİ Tanımları, 13.01.2007, www.kosgeb.gov.tr). Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı hakkındaki kanunun tanımlara ilişkin 2.Maddesinde kanunda geçen işletmeler deyiminden ne anlaşılması gerektiği şöyle belirtilmektedir; imalat sanayi sektöründe 1-50 arası işçi çalıştıran sanayi işletmeleri küçük sanayi işletmelerini; 51-150 arası işçi çalıştıran sanayi işletmeleri orta ölçekli sanayi işletmelerini ifade eder. KOSGEB, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerini üniversite ve yüksekokul mezunu nitelikli eleman istihdamına yönlendirmek ve bu faaliyetlerinin desteklenmesi ile verimliliklerini artırarak ulusal ve uluslararası ticarette güçlenerek rekabet edebilmelerini sağlamak amacıyla uyguladığı İstihdam Desteğinden, yararlanmak isteyen işletmelerden; 1-150 arasında işçi çalıştırmak, imalat sanayinde faaliyet göstermek ve gerçek usulde defter tutmak koşullarını istemektedir. Aynı şekilde, Ortak Kullanım Atölyesi/Laboratuarına Yönelik Makine-Teçhizat Desteği kapsamında da işgören sayısı ile ilgili aynı rakamlara rastlanmaktadır. Türkiye'de KOBİ'lere finansman desteği sağlayan Türkiye Halk Bankası'nın yaptığı tanımlar şöyledir (Dünya da ve Türkiye de KOBİ Tanımları, 13.01.2007 www.halkbank.gov.tr). Halkbank, teşvik belgeli işletmelerde işgören sayısı 1 150 arası olup, sabit yatırımları 100 Milyar TL yi aşmayanları; normal KOBİ lerde ise işgören sayısı 1 250-4 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI arası olup, toplam makine ve ekipmanlarının kayıtlı net değeri 400 Milyar TL' yi aşmayanları KOBİ olarak değerlendirmektedir. 18 Ocak 2001 tarih ve 2429 sayılı KOBİ Teşvik Kararnamesi nde yer alan tanımlama ise aşağıdaki gibidir: İmalat ve tarımsal sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmelerden; kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis taşıt araç ve gereçleri, döşeme ve demirbaşları toplamının net tutarı 400 milyar TL yi geçmeyen işletmelerden; 1 ile 9 arası işgören çalıştıranlar mikro ölçekli, 10 ile 49 arası iş gören çalıştıranlar küçük ölçekli, 50 ile 250 arası işgören çalıştıranlar ise orta ölçekli işletme sınıfına girmektedir. 3.3. AB Ülkelerinde KOBİ Tanımları Burada, Avrupa Birliği (AB) nin KOBİ tanımı ile birlikte, Almanya, Fransa, İngiltere ve İtalya daki KOBİ tanımlamalarına yer verilmiştir (Çetin, 1996:35 45; Müftüoğlu, 1991:42 113 Dünya da ve Türkiye de KOBİ Tanımları, 2000:9). Avrupa Birliği ülkelerinin 1996 yılında tavsiye niteliğinde almış oldukları karar ile ortak bir KOBİ tanımı geliştirilmiştir. AB komisyon görüşmelerinde, geleneksel ve yeni ölçüler baz alınarak çizelge 3.1 ve 3.2 deki KOBİ sınıflamaları yapılmıştır. Çizelge 3.1. AB ye Göre Orta Ölçekli İşletme Sınıflandırması Çalışan Kişi Sayısı 100 250 Arası Kaynak: KOSGEB, 2001 : 9 Yıllık Ciro Miktarı/Bilânço Toplamı - Yıllık Cirosu 7 40 Milyon ECU Arası Olanlar - Yıllık Bilanço Toplamı 5 27 Milyon ECU Arası Olanlar Çizelge 3.2 AB ye Küçük Ölçekli İşletme Sınıflandırması Çalışan Kişi Sayısı Yıllık Ciro Miktarı/Bilânço Toplamı 100 den Az - Yıllık Cirosu 7 Milyon ECU ya Ulaşmayanlar - Yıllık Bilanço Toplamı 5 Milyon ECU ya Ulaşmayanlar Kaynak: KOSGEB, 2001 : 9 AB, farklı KOBİ tanımı ve ifadelerin rekabete zarar verdiğini göz önüne alarak; Çizelge 3.1 den görülebileceği gibi, 250 den az çalışanı bulunan ve yıllık cirosu 40 Milyon ECU yu veya yıllık bilanço toplamı 27 Milyon ECU yu aşmayan işletmeler KOBİ dir tanımını geliştirmiştir. 3.3.1. Almanya Almanya da Küçük ve Orta Boy İşletmelerin belirlenmesinde kullanılan bazı nitel ölçüler şunlardır (Müftüoğlu, 1991:109): a) Girişimcinin işletmesiyle özdeşleşmesi, b) İşletmenin sermaye piyasasında yer almaması, c) Girişimcinin tüm sorumlulukları ve riskleri üstlenmesi, d) Bağımsızlık. - 5 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI Bu ölçülerin yanında nicel ölçü olarak ise, işçi sayısıyla birlikte yıllık satış tutarı da dikkate alınmaktadır. Almanya da Küçük ve Orta Boy İşletmeler Araştırma Enstitüsü tarafından yapılan işletme tanımları, çizelge 3.3 de kapsamlı olarak sıralanmıştır. Çizelge 3.3 Almanya da KOBİ Sınıflandırması Sektör A) İmalat Sanayi - Küçük Boy İşletme - Orta Boy İşletme B) Toptan Ticaret - Küçük Boy İşletme - Orta Boy İşletme C) Perakende Ticaret - Küçük Boy İşletme - Orta Boy İşletme D) Ulaştırma, Haberleşme ve Hizmet - Küçük Boy İşletme - Orta Boy İşletme Kaynak: KOSGEB, 2001 : 9 Çalışan Kişi Sayısı 1-49 50-250 1-9 10-99 1-2 3-49 1-2 3-49 Yıllık Satış Tutarı 2 Milyon Mark a Kadar 2 Milyon-25 Milyon Mark 1 Milyon Mark a Kadar 1 Milyon-50 Milyon Mark 500 Bin Mark a Kadar 500 Bin Mark-10 Milyon Mark 100 Bin Mark a Kadar 100 Bin Mark-2 Milyon Mark 3.3.2. Fransa Fransa da yasal düzenlemelere göre, Küçük ve Orta Boy İşletme; genel olarak yöneticilerin şahsen ve doğrudan doğruya mali, teknik, sosyal, ahlaki ve yasal zorunluluklar üstlendiği işletmeler olup bu konuda resmi bir tanım yoktur. Aşağıdaki Çizelge 3.4 de işletme ölçeğine göre çalışan işçi sayıları görülmektedir. Çizelge 3.4 Fransa da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği Ölçek Küçük İşletmeler Orta İşletmeler Büyük İşletmeler Çalışan Kişi Sayısı 1-99 Kişi Arasında 100-250 Kişi Arasında 250 Kişiden Fazla Kaynak: KOSGEB, 2001 : 11 3.3.3. İngiltere İngiltere de Küçük ve Orta Boy İşletmelerin resmi bir tanımı mevcut değildir. Diğer ülkelerde olduğu gibi imalat sanayinde KOBİ ler, çalışan kişi sayısıyla tanımlanmaktadır. Nitel ölçü olarak ise; işletmenin sermaye piyasasındaki mevcudiyeti göz önüne alınmaktadır. Küçük işletmeler araştırma komitesi tarafından sektörlere göre yapılmış küçük işletme tanımları aşağıdaki çizelgede görülmektedir. - 6 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI Çizelge 3.5 İngiltere de Sektörlere Göre KOBİ Tanımlaması Sektör İmalat Sanayi İnşaat Madencilik Perakende Toptan Ticaret Kaynak: KOSGEB, 2001 : 11 Küçük Boy İşletme Tanımı 250 İş görenden Az 25 İş görenden Az 25 İş görenden Az Yıllık Satış Cirosu 50 bin Pound dan Az Yıllık Satış Cirosu 200 bin Pound dan Az 3.3.4. İtalya Resmi bir tanımın olmadığı İtalya da devletin finansman yardımlarında kullanılmak üzere, Küçük ve Orta Boy İşletmeleri belirlemek üzere çeşitli ölçüler geliştirilmiştir. Uygulamada kullanılan en geçerli ölçüler, çalışan kişi sayısı ve sabit sermaye yatırım tutarıdır. En çok 250 işgöreni olan ve sabit sermaye yatırımı olarak 3 Milyar İtalyan Liret ini aşmayan işletmeler Küçük ve Orta Boy İşletmeler olarak tanımlanmaktadır. Nitel ölçü olarak ise, üst yönetimde iş bölümü dikkate alınmaktadır. İşletme organizasyonunda profesyonel yönetici bulunan işletmeler, büyük boy işletme olarak tanımlanırken, işletme sahipliği ve yöneticilik vasıflarını tek elde tutan girişimcilerin işletmeleri ise, Küçük ve Orta Boy İşletme olarak kabul görmektedir. Aşağıdaki çizelgede kapsamlı bir sınıflama yer almıştır. Çizelge 3.6 İtalya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçekleri Ölçek Çok Küçük İşletmeler Küçük İşletmeler Orta İşletmeler Büyük İşletmeler Kaynak: KOSGEB, 2001 : 9 Çalışan Kişi Sayısı 1-19 (Dahil) Kişi Arası 20-99 (Dahil) Kişi Arası 100-250 (Dahil) Kişi Arası 250 Kişiden Fazla 3.4. Amerika Birleşik Devletleri nde Kobi Tanımı A.B.D de Küçük ve Orta Boy İşletmelerin resmi bir tanımı yoktur. Kuruluşların tanımlarında kullanılan nicel ölçüyü ise çalışan işçi sayısı ve satış tutarı oluşturmaktadır. ABD' de küçük işletmelere her türlü bilgi ve finansman desteği veren federal bir kuruluş olan SBA (Small Business Administration) Büyüklük Standartları Bürosu tanımlamasına göre küçük işletme kriteri olarak imalat sanayinde personel sayısı (500 1500 kişi), toptancı kuruluşlarında personel sayısı ve yıllık satış gelirleri (500' e kadar personel ve 25 Milyon Dolar Satış), perakendeciler ve hizmet işletmeleri için de yıllık satış gelirleri (3 13 Milyon Dolar) göz önüne alınmaktadır (SBA, 01.12.2000, www.sba.gov.tr). - 7 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI Aşağıdaki çizelge, ABD açısından işletme ölçeğine göre çalışan işçi sayıları gösterilmektedir. Çizelge 3.7 ABD de İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği Ölçek Çalışan Kişi Sayısı Küçük İşletmeler 1-499 Orta İşletmeler 500-1499 Büyük İşletmeler Kaynak: KOSGEB, 2001 : 12 1500 Kişiden Fazla 2.5. Japonya ve Asya Ülkelerinde Kobi Tanımları Burada Japonya başta olmak üzere, Malezya ve Hindistan daki KOBİ tanımları üzerinde durulmuştur (SBA, 01.12.2000, www.sba.gov.tr). 3.5.1. Japonya Japonya da Küçük ve Orta Boy İşletmeler tanımlanırken, çalışan işgören sayısı ve sermaye miktarları dikkate alınmıştır. Ölçeğe göre daha ayrıntılı bir tanımda, imalat sanayi sektöründe 5 den az işgören çalıştıran işletmeler mikro, 20 den az işgören çalıştıran işletmeler çok küçük, 20 ile 299 işgören çalıştıran işletmeler ise Küçük ve Orta Boy İşletme olarak kabul edilmektedir. İmalat sanayindeki KOBİ lerin sermayesi, 100 Milyon Yen den fazla olmamaktadır. Çizelge 3.8. Japonya da KOBİ Ölçeği Kaynak: KOSGEB, 2001 : 9 3.5.2. Malezya Sektör Çalışan Kişi Sayısı Sermaye Miktarı İmalat Sanayi 300 Kişiye Kadar 100 Milyon Yen e Kadar Ticaret 100 Kişiye Kadar 30 Milyon Yen e Kadar Hizmetler 50 Kişiye Kadar 10 Milyon Yen e Kadar Malezya da aşağıdaki çizelgede görüleceği gibi işletmeler istihdam ettikleri işgören sayısına göre sınıflandırılmaktadır. Çizelge 3.9 Malezya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği Ölçek Küçük İşletmeler Orta İşletmeler Büyük İşletmeler Çalışan Kişi Sayısı 1-49 İş gören 50-199 İş gören 200 den Fazla İş gören Kaynak: KOSGEB, 2001 : 13-8 -

TÜRKİYE, AB VE DÜNYADAKOBİ TANIMLARI 3.5.3. Hindistan Hindistan daki ayırıma göre, arazi ve makinelere yaptıkları sabit yatırımları 300 bin Doları aşmayan işletmeler KOBİ; 16 bin Doları geçmeyen işletmeler ise çok küçük işletme olarak adlandırılmaktadır. - 9 -

BİLGİ TEKNOLOJİSİ 4. BİLGİ TEKNOLOJİSİ William McKeefery bir teknolojinin etkisinin söz konusu teknolojinin belirli bir işi yapmak için gereken insan yeteneklerini kaç kat artırdığıyla ölçülebileceğini öne sürmektedir. Örneğin, otomobil insanın yürüme yeteneklerini yaklaşık 15 20 kat artırmıştır. Pulluk ise tarımda o zamana dek bilinen tekniklerin on katı kadar bir ilerleme sağlamıştır. Aynı şekilde kimyevi gübre de on kat bir artış sağlamıştır. Pullukla gübrenin birlikte kullanılması tarım devrimine yol açmıştır. Buharlı makinenin bulunuşu ise insan yeteneklerini bin kat artırmış ve sanayi devrimini getirmiştir. İnsanlık tarihinde çok az sayıda teknolojik buluş insan yeteneklerini milyon kat artırmıştır. Bunlardan birisi de bilgi teknolojisidir. Bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilmesinde ve kullanıcıların hizmetine sunulmasında yararlanılan ve iletişim ve bilgisayar teknolojilerini de kapsayan bütün teknolojiler bilgi teknolojisi olarak adlandırılabilir. İletişim teknolojisi mesajların bir yerden bir yere daha önce bilinen tekniklerden milyon kat daha hızlı iletilmesine olanak sağlamakta, bilgisayar teknolojisi ise hesaplama ve bilgi işleme yeteneklerimizi milyonlarca kere artırmaktadır. Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin birleşmesiyle (bilgi teknolojisi) insan yetenekleri ilk kez milyon kere milyon kat artmaktadır. İnsan yeteneklerinde yüz katlık artış tarım toplumuna, bin katlık artış sanayi toplumuna giden yolu açtıysa, trilyon katlık artışın ne getireceğini tahmin etmenin güç olduğunu söylemekte ve bu büyüklükteki bir artışın ancak kütüphanelerin, bilgisayarların ve iletişim ağlarının sahip oldukları yeteneklerin birleşmesiyle gerçekleşebileceğini vurgulamaktadır. Bir başka deyişle, bilgi toplumuna giden yolun başlangıcı muhtemelen içerik (bilgi) ile teknolojinin (bilgi teknolojisi) bütünleşmesinde aranmalıdır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında hız kazanmıştır. İletişim teknolojileri alanında radyo ve televizyon ile başlayan süreç günümüze değin çok önemli mesafeler almıştır. Bilgisayar teknolojileri alanında ise 1940 lı yıllarda geliştirilen basit fonksiyonlu bilgisayarlardan günümüzün ultrabilgisayarlarına doğru ilerlemeler kaydedilmiştir. Webster makineleşme sanayi toplumu için ne kadar önemliyse bilgisayar teknolojisinin de bilgi toplumu için o kadar önemli olduğunu vurgulamaktadır. Tarım ve sanayi toplumlarında mal ve hizmetlerin bir yerden bir yere hızla aktarılması için nasıl gelişmiş kara, hava ve deniz yollarına ihtiyaç varsa, bilgi toplumunda da bilimsel ve teknolojik bilgiler başta olmak üzere her tür bilginin kuruluşlar arasında hızla aktarılması için bilgi otoyollarına ihtiyaç vardır. Bilgi teknolojileri, kavram olarak, verilerin kayıt edilmesi, saklanması belirli bir işlem sürecinden geçirmek suretiyle bilgiler üretilmesi, üretilen bu bilgilere erişilmesi, saklanması ve nakledilmesi gibi işlemlerin etkili ve verimli yapılmasına olanak tanıyan teknolojileri tanımlamada kullanılan bir terimdir. (Bensghir, 1996:14) Organizasyonlarda kullanılan bilgi teknolojileri; bilgisayarlar, bilgi girdi ve çıktı donanımları ve iletişim araçlarından oluşur. Bir bilginin toplanmasını, bu bilginin işlenmesini, bu bilginin saklanmasını, gerektiğinde herhangi bir yere iletilmesini ya da herhangi bir yerden bu bilgiye erişilmesini bugün için elektronik, optik vb. (yarını bilemeyiz) tekniklerle otomatik olarak sağlayan teknolojiler bütününü bilgi teknolojileri olarak tanımlayabiliriz (Ceyhun ve Çağlayan, 1997:39). Bilgi akıt hızının artması ve bunun sonucu olarak karar verme sürecinin kısaltılması bilgi toplumunda yaşamanın da bir ön koşulu haline gelmiştir. Bilginin akış hızının artışı niçin bu kadar önemlidir diye sorulabilir. Bilindiği gibi, mal ve hizmetleri değişmeye yarayan para ne kadar hızlı el değiştirirse, ekonomik gelişme de ona paralel olarak artmaktadır. Aynı şekilde bilginin hızlı akışı, gereksinim duyulan bilgilerin isteyenlere - 10 -