T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİMDALI TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖZEL EĞİTİMİN YERİ VE ÖNEMİ: KAHRAMANMARAŞ TA ÖZEL EĞİTİM YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ EYLÜL- 2007
T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİMDALI TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖZEL EĞİTİMİN YERİ VE ÖNEMİ: KAHRAMANMARAŞ TA ÖZEL EĞİTİM Danışman: Yrd. Doç. Dr. İbrahim KIR YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ EYLÜL- 2007
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖZEL EĞİTİMİN YERİ VE ÖNEMİ: KAHRAMANMARAŞ TA ÖZEL EĞİTİM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖZEL EĞİTİMİN HASAN KAPLAN YÜKSEK LİSANS PROJESİ Kod No : Bu Proje 12/09 /2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. İbrahim KIR Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman BORAN Yrd. Doç. Dr. Lütfi ALICI DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN Enstitü Müdür Vekili Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve şekillerin kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI ÖZET YÜKSEK LİSANS PROJESİ TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖZEL EĞİTİMİN YERİ VE ÖNEMİ: KAHRAMANMARAŞ TA ÖZEL EĞİTİM HASAN KAPLAN DANIŞMAN : Yrd. Doç. Dr. İbrahim KIR Yıl : 2007, Sayfa: 100 Jüri : Yrd. Doç. Dr. İbrahim KIR : Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman BORAN : Yrd. Doç. Dr. Lütfi ALICI Bu araştırmanın amacı, özel eğitime muhtaç çocukların Türk Milli Eğitim sistemi içerisindeki yeri, önemi ve Kahramanmaraş ta durumunu belirlemeye yöneliktir. Araştırmanın evrenini 2005-2006 öğretim yılında görme, işitme, ortopedik ve zihinsel engelli öğrencilere eğitim veren özel eğitim okul ve kurumları oluşturmaktadır. Veriler, kaynak tarama tekniği kullanılarak 2005-2006 öğretim yılında Türkiye ve Kahramanmaraş ta özel eğitim alanında görülen gelişmeler ışığında incelenmiştir. Kaynak taraması sonucunda elde edilen bulgular; Türk Eğitim sistemi içerisinde ve Kahramanmaraş ilinde özel eğitim başlıkları altında ayrı ayrı ele alındı. Daha sonra elde edilen bulgular araştırmanın varsayım ve alt varsayımları doğrultusunda değerlendirildi. Türkiye de ve Kahramanmaraş ta özel eğitimin yeteri kadar anlaşılamadığı sonucuna ulaşıldı ve özel eğitimin gelişimine katkı sağlayacağı düşünülen konularda önerilerde bulunulmuştur. i
Araştırma sonucunda 2005-2006 öğretim yılında Türkiye de ve Kahramanmaraş İli nde özel eğitime muhtaç çocuklar grubunda bulunan engelli çocukların okullaşma oranlarının çok düşük olduğu, tespit, yerleştirme ve eğitimlerinde eksiklikler olduğu görülmüştür. 1950 li yıllardan günümüze uzanan süreçte belli çalışmalar gerçekleştirilmiş. Ancak özel eğitim okullarının, personelinin ve öğrencilerin sayılarını ele aldığımızda bu çalışmaların yetersiz kaldığı söylenebilir. Kaynaştırma yoluyla, özel eğitime muhtaç çocukların, akranlarıyla eğitim almaları gerektiği anlaşılmıştır. Araştırma sonucunda özel eğitime muhtaç çocukların toplumdan soyutlanarak ayrı okullarda eğitilmelerinden vazgeçilerek kaynaştırma yoluyla, akranlarıyla birlikte eğitim almaları sağlanmalı, özür ve özelliği itibariyle ağır durumda olan öğrencilere yönelik olarak normal okullar bünyesinde açılacak özel eğitim sınıfı uygulamalarının artırılması ve özel eğitim alanı öğretmenlerinin yetiştirilmesine hız verilerek özel eğitim okul ve sınıflarına bu öğretmenlerin atanması önerilerine yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Özel Eğitim, Engelli, Görme Engelli, İşitme Engelli, Ortopedik Engelli, Zihinsel Engelli, Kaynaştırma, Özel Eğitim Sınıfı. ii
DEPARTMENT OF EDUCATIONAL SCIENCES INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ABSTRACT MA PROJECT THE PLACE AND THE IMPORTANCE OF SPECIAL EDUCATION IN TURKISH EDUCATION SYSTEM: SPECIAL EDUCATION IN KAHRAMANMARAŞ HASAN KAPLAN Supervisor : Asst. Prof. Dr. İbrahim KIR Year : 2007, Pages:100 Jury : Asst. Prof. Dr. İbrahim KIR : Asst. Prof. Dr. Abdurrahman BORAN : Asst. Prof. Dr. Lütfi ALICI The aim of this study is to exhibit the place of children who need special education in Turkish Education System and the state of them in Kahramanmaraş. This research covers special educational schools and institudes that educate students who have got sight handicap, hearing handicap, orthopaedic handicap and mental handicap in 2005-2006 educational year. The data have been examined in the light of developments of special education in 2005-2006 educational year in Turkey and in Kahramanmaraş and the technique has been determined as resource research. The result of collecting the data, findings have been examined apart from each other under the titles of special education in Turkish Education System and in Kahramanmaraş. Then these findings has been evaluated with hypothesis and sub-hypothesis of the research. The results show that in Turkey and in Kahramanmaraş special education has not been understood sufficiently and it has been suggested about the subjects concerned with the contribution to the development of special education. The research shows that in 2005-2006 educational year the rate of going to school was very low in Turkey and in Kahramanmaraş among the handicapped students who need special education and also it has been seen that there were some deficiencies about their establishing, settlement, and education. From 1950s to iii
today there have been some studies about this subject. But by looking the number of special educational schools, their staffs and their students it can be said that these studies have not enough. It has been understood that students who need special education should be educated with the same age as another by the way of combining. The research shows that it has been suggested that students who need to special educational should not be abstract from the society and they should not be educated in a different school apart from public schools, also they should be educated with the same age as another by the way of combining, and special educational classes should be increased. According to their handicap and their pecularity the number of special education classes, open in the structure of normal schools, should be increased fort he students whose situations are serious. It was suggested that educating of teachers in this area should be accelerated and these teachers should be appointed to special educational schools and special educational classes. Key Words: Special Education, Handicapped, Visually Handicapped, Audio Handicapped, orthopaedic handicapped, mentally handicapped, combining, special educational class. iv
ÖN SÖZ Gelişmiş, çağdaş ve demokratik ülkeler, eğitime çok büyük önem vermektedir. Vatandaşlarına sundukları eğitim imkanlarıyla onları üreten, çalışan bireyler haline getirmişlerdir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri eğitime verdikleri önem ile ölçülür hale gelmiştir. Eğitimin içerisinde, hiç de azımsanamayacak sayılarda olan, özel eğitime muhtaç çocuklara yönelik olan özel eğitim de bulunmaktadır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, özel eğitime verdikleri önem ile doğru orantılıdır. Türkiye de de insan gücünü kullanmada eğitimin önemi anlaşılmış ve eğitime gereken önem verilmeye başlanmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim kurumlarında birlik ve bütünlük sağlanarak ilköğretim kurumları tüm vatandaşlara mecburi hale getirilmiştir. Türk toplumu özel eğitime yabancı olan bir toplum değildir. Osmanlı döneminde, Enderun Mektebi örneği olarak karşımıza çıkan özel eğitim, Türk Eğitim Sistemi nde ise 1950 li yıllardan itibaren yerini almaya başlamıştır. Her geçen yıl özel eğitim okulları sayılarında artışlar olmaktadır. Üniversiteler bünyelerinde özel eğitim bölümleri açarak, özel eğitim öğretmenleri yetiştirmektedirler. Eğitim bir süreç olduğundan dolayı özel eğitimin de hayat boyu devam eden bir süreç olması gerekmektedir. Türkiye de özel eğitim okulöncesi eğitimden başlayarak, ilköğretim, orta öğretim ve yüksek öğretimi de kapsayan bir süreçtir. Özel eğitime muhtaç çocuklar için ayrı okullar açılmaktadır. Bu çocukların normal okullar bünyesinde de eğitim almaları mümkündür. Türkiye de bu çocuklar için ne gibi düzenlemelerin yapılmakta olduğu oldukça önem arz etmektedir. Bu araştırmada Türk Eğitim Sistemi içerisinde özel eğitimin yerinin, öneminin, Kahramanmaraş taki durumunun incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılarak önerilerde bulunulmuştur. Özel eğitimin Türkiye de ve Kahramanmaraş ta hangi düzeyde yer aldığı incelenmiş ve yorumlar getirilmiştir. Bu araştırmanın her aşamasında desteklerini ve yardımlarını esirgemeyerek, yapıcı eleştirileri ile olumlu katkılarda bulunan danışman hocam Yrd. Doç. Dr. İbrahim KIR a ayrıca sayın Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman BORAN a ve sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Lütfi ALICI ya teşekkürlerimi bir borç bilirim. Araştırmam sırasında beni manevi yönden ve teknik açıdan destekleyen eşim Lale ye sevgilerimi sunarım. v
İÇİNDEKİLER ÖZET...i ABSTRACT... iii ÖN SÖZ...v İÇİNDEKİLER...vi KISALTMALAR LİSTESİ...xi ÇİZELGELER LİSTESİ......xii EKLER LİSTESİ..... xv 1. GİRİŞ... 1 1.1.Problem... 2 1.2. Araştırmanın Amaçları.. 2 1.3. Araştırmanın Önemi... 2 1.4. Varsayımlar... 2 1.4.1. Alt Varsayımlar... 3 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları... 3 1.6. Tanımlar... 3 2. KONU İLE İLGİLİ ÖNCEKİ ARAŞTIRMALAR... 5 3. TÜRK MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİ... 8 3.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı... 8 3.1.1. Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları... 8 3.1.2. Türk Milli Eğitiminin Genel İlkeleri... 9 3.2. Örgün Eğitim Kurumları... 10 3.2.1. Okulöncesi Eğitim... 10 3.2.1.1. Okulöncesi Eğitimin Amaçları... 11 3.2.1.2. Okulöncesi Eğitimin İlkeleri... 11 3.2.1.3. 2005-2006 Öğretim Yılında Okulöncesi Eğitimin Durumu.... 12 3.2.1.4. Okulöncesi Eğitimin Yıllara Göre Artışı.... 13 3.2.2. İlköğretim... 13 3.2.2.1. İlköğretimin Amaçları... 13 3.2.2.2. İlköğretimin İlkeleri... 14 3.2.2.2.(1). Genel İlkeler... 14 3.2.2.3. İlköğretimde Sayısal Gelişmeler... 15 3.2.2.4. İlköğretimin Yıllara Göre Gelişimi... 16 3.2.3. Orta Öğretim... 17 3.2.3.1. Orta Öğretimin Amaçları... 17 3.2.3.2. 2005-2006 Öğretim Yılında Orta Öğretimin Durumu 17 3.2.3.3. Orta Öğretimin Yıllara Göre Gelişimi... 18 3.2.4. Yüksek Öğretim... 19 3.2.4.1. Yüksek Öğretimin Amaçları... 19 3.2.4.2. 2005-2006 Öğretim Yılında Yüksek Öğretimin Durumu... 20 3.2.5. Yaygın Eğitim. 20 3.2.5.1. Yaygın Eğitimin Amaçları.... 21 3.2.5.2. 2004-2005 Öğretim Yılında Yaygın Eğitimin vi
Durumu... 22 4. YÖNTEM 23 4.1. Araştırmanın Modeli.. 23 4.2. Evren ve Örneklem. 23 4.3. Verilerin Toplanması.. 23 4.4. Verilerin Çözümü ve Yorumu... 23 5. ÖZEL EĞİTİM.. 24 5.1. Özel Eğitimin Tarihçesi.. 24 5.1.1. Dünyada Özel Eğitimin Gelişimi. 24 5.1.2. Türkiye de Özel Eğitimin Gelişimi. 25 5.2. Türkiye de Özel Eğitimin Dağılımı.. 30 6. ÖZEL EĞİTİME MUHTAÇ ÇOCUKLAR VE EĞİTİM KADEMELERİ... 32 6.1. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanımı, Sınıflandırılması, Teşhis ve Yerleştirilmesi.... 32 6.1.1. Engel Kavramı.. 32 6.1.2. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanımı.. 32 6.1.3. Özel Eğitimin Amaçları. 33 6.1.4. Özel Eğitimin Temel İlkeleri.. 33 6.1.5. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Sınıflandırılması... 34 6.1.6. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Sayısı... 35 6.1.7. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tespiti, Yerleştirilmesi ve İzlenmesi... 36 6.1.8. Özel Eğitim Okullarında Araç-Gereç... 38 6.1.9. Özel Eğitime Muhtaç Çocuklarda Aile Eğitimi... 38 6.2. Özel Eğitime Muhtaç Çocuklarda Eğitim Kademeleri... 39 6.2.1. Özel Eğitim Okullarının Kuruluşu... 39 6.2.2. Okulöncesi Eğitim 40 6.2.3. İlköğretim 40 6.2.4. Orta Öğretim 41 6.2.5. Yüksek Öğretim.. 41 6.2.6. Yaygın Eğitim. 41 6.3. Özel Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar, Amaçları, Görevleri ve Sayıları 42 6.3.1. Rehberlik ve Araştırma Merkezinin Kuruluşu. 42 6.3.2. Rehberlik ve Araştırma Merkezi Birimlerinin Görevleri. 43 6.3.2.1. Merkez Müdürünün Görevleri. 43 6.3.2.2. Müdür Yardımcılarının Görevleri 43 6.3.2.3. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü Başkanlığının Görevleri... 43 6.3.2.4. Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü Başkanlığının Görevleri.. 44 6.4. Rehberlik ve Araştırma Merkezleri Sayıları.... 44 6.5. Rehberlik Araştırma Merkezlerine Bağlı Olarak verilen Eğitim Hizmetleri... 45 6.5.1. Kaynaştırma Eğitimi. 45 6.5.2. Özel Eğitim Sınıfı... 48 7. ÖZEL EĞİTİME MUHTAÇ ÇOCUKLARA YÖNELİK EĞİTİM DÜZENLEMELERİ. 50 vii
7.1. Görme Engelli Çocuklar ve Eğitimleri. 50 7.1.1. Görme Engelinin Bireye Etkisi... 50 7.1.2. Görme Engelinin Tanımı 50 7.1.3. Görme Engelli Çocukların Sınıflandırılması. 51 7.1.4. Görme Engelli Çocuklarda Teşhis-Yerleştirme ve İzleme 51 7.1.5. Görme Engelli Çocukların Sayısı... 51 7.1.6. Görme Engelli Çocuklara Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar 52 7.1.7. Ayrı Okullarda Eğitim. 52 7.1.8. Görme Engelli Çocuklar Okullarının Amaçları... 52 7.1.9. Görme Engelli Çocukların Eğitim- Öğretim İlkeleri... 53 7.1.10. Görme Engelli Çocuklarda Okulöncesi Eğitim.. 53 7.1.11. Görme Engelli Çocuklarda İlköğretim. 54 7.1.12. Görme Engelli Çocuklarda Orta Öğretim... 55 7.1.13. Görme Engellilerde Kaynaştırma Eğitimi 55 7.2. İşitme Engelli Çocuklar ve Eğitimleri.. 56 7.2.1. İşitme Engelinin Bireye Etkisi. 56 7.2.2. İşitme Engelinin Tanımı... 57 7.2.3. İşitme Engelli Çocukların Sınıflandırılması... 57 7.2.4. İşitme Engelli Çocuklarda Teşhis, Yerleştirme ve İzleme 59 7.2.5. İşitme Engelli Çocukların Dağılımı.. 59 7.2.6. İşitme Engelli Çocuklara Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar. 60 7.2.6.1. işitme Engelli Çocuklarda Okulöncesi Eğitim 60 7.2.6.2. İşitme Engelli Çocuklarda İlköğretim. 61 7.2.6.3. İşitme Engelli Çocuklarda Ortaöğretim. 62 7.2.6.4. İşitme Engellilerde Kaynaştırma Eğitimi... 62 7.3. Ortopedik Engelli Çocuklar ve Eğitimleri... 62 7.3.1. Ortopedik Engelin Bireye Etkisi 62 7.3.2. Ortopedik Engelin Tanımı. 63 7.3.3. Ortopedik Engelli Çocukların Sınıflandırılması... 63 7.3.4. Ortopedik Engelli Çocuklarda Teşhis, Yerleştirme ve İzleme 64 7.3.5. Ortopedik Engelli Çocukların Durumu. 64 7.3.6. Ortopedik Engelli Çocuklara Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar. 65 7.3.7. Ayrı Okullarda Eğitim. 65 7.3.8. Ortopedik Engelli Çocuklar Okullarının Amaçları.. 65 7.3.9. Ortopedik Engelli Çocuklarda Okulöncesi Eğitim 66 7.3.10. Ortopedik Engelli Çocuklarda İlköğretim.. 66 7.3.11. Ortopedik Engelli Çocuklarda Ortaöğretim 67 7.3.12. Ortopedik Engellilerde Kaynaştırma Eğitimi 68 7.4. Zihinsel Engelli Çocuklar ve Eğitimleri 68 7.4.1. Zeka Kavramı... 68 7.4.2. Zihinsel Engelli Çocuğun Tanımı 68 7.4.3. Zihinsel Engelli Çocukların Sınıflandırılması 69 7.4.4. Zihinsel Engelli Çocukların Dağılımı. 70 7.4.5. Zihinsel Engelli Çocuklarda Teşhis- Yerleştirme ve İzleme. 70 7.4.6. Zihinsel Engelli Çocuklara Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar.. 71 7.4.6.1. Eğitilebilir Zihinsel Engellilere Yönelik Eğitsel viii
Düzenlemeler... 71 7.4.6.1.(1). Eğitilebilir Zihinsel Engellilere Yönelik Anaokulları 71 7.4.6.1.(2). Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuklarda İlköğretim 72 7.4.6.1.(3). Eğitilebilir Zihinsel Engelli İlköğretim Okullarının Amaçları... 72 7.4.6.1.(4). Eğitilebilir Zihinsel Engelli İlköğretim Okullarını sayısı.. 72 7.4.6.1.(5). Eğitilebilir Çocuklar İş okulları 73 7.4.6.1.(6). Eğitilebilir Çocuklar İş okulları Durumu. 73 7.4.6.1.(7). Eğitilebilir Zihinsel Engellilerde Kaynaştırma Eğitimi 74 7.4.6.2. Öğretilebilir Zihinsel Engellilere Yönelik Eğitsel Düzenlemeler 74 7.4.6.2.(1). Öğretilebilir Zihinsel Engellilere Yönelik Anaokulları 74 7.4.6.2.(2). Öğretilebilir Zihinsel Engelliler Eğitim Uygulama Okulları... 75 7.4.6.2.(3). Öğretilebilir Zihinsel Engelli İlköğretim Okullarının Amaçları... 75 7.4.6.2.(4). Öğretilebilir Zihinsel Engelliler Uygulama Okullarının Dağılımı.. 75 7.4.6.2.(5). Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezleri. 76 7.4.6.2.(6). Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezlerinin Durumu... 76 8. KAHRAMANMARAŞ TA ÖZEL EĞİTİMİN DURUMU 77 8.1. Normal Eğitim. 77 8.1.1. Okulöncesi Eğitim. 77 8.1.1.1. Okulöncesi Eğitimin Durumu. 77 8.1.1.2. Okulöncesi eğitimde Okullaşma Oranı 78 8.1.2. İlköğretim 79 8.1.2.1. İlköğretimde Sayısal Durum.. 79 8.1.2.2. İlköğretimde Okullaşma Oranlar.. 79 8.1.3. Orta Öğretim. 80 8.1.3.1. Orta Öğretimde Sayısal Durum 80 8.1.3.2. Orta Öğretimde Okullaşma oranları 81 8.2. Özel Eğitim. 81 8.2.1. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Özür Gruplarına Göre Dağılımı 81 8.2.2. Kahramanmaraş ta Özel Eğitim Okulları 82 8.2.2.1. Gaziler İşitme Engelliler İlköğretim Okulu 83 8.2.2.2. Ertuğrul Gazi Görme Engelliler İlköğretim Okulu. 85 ix
8.2.2.3. Eğitim Uygulama Okulu ve İş Eğitim Merkezi. 87 8.2.2.4. Özel Mavi Yelken Özel Eğitim Okulu 88 8.2.2.4.(1.) Öğrenci Durumu...... 89 8.2.2.5. Özel Yükselen Sevinç Özel Eğitim Okulu. 90 8.2.2.5.(1.) Öğrenci Durumu... 91 8.2.2.6. Kaynaştırma Eğitimi 91 8.2.2.7. Özel Eğitim Sınıfları 92 9. SONUÇ VE ÖNERİLER. 95 9.1. Sonuç... 95 9.2. Öneriler... 97 KAYNAKLAR... 99 ÖZ GEÇMİŞ... EKLER... x
KISALTMALAR LİSTESİ BEP DB HL İÖO METK MEB ÖEHY ÖEHKHK OÇEM RAM SHÇK TUİK YÖK ZB : Bireysel Eğitim Programı : Desibell : High Loud : İlköğretim Okulu : Milli Eğitim Temel Kanunu : Milli Eğitim Bakanlığı : Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği : Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname : Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri : Rehberlik Araştırma Merkezi : Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu :Yüksek Öğretim Kurumu : Zeka Bölümü xi
ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 3.1. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulöncesi Eğitimde Okul, Şube Öğrenci ve Öğretmen Dağılımı... 12 Çizelge 3.2. Okulöncesi Eğitimin Yıllara Göre Artışı.. 13 Çizelge 3.3. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle İlköğretimde Okul, Şube ve Öğrenci Durumları 16 Çizelge 3.4. İlköğretimin Yıllara Göre Gelişimi.. 16 Çizelge 3.5. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Orta Öğretimde Okul, Şube ve Öğrenci Durumu.. 18 Çizelge 3.6. Orta Öğretimin Yıllara Göre Gelişimi. 18 Çizelge 3.7. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Yüksek Öğretimde Okul, Şube ve Öğrenci Durumu.. 20 Çizelge 3.8. 2004-2005 Öğretim Yılı İtibariyle Yaygın Eğitim Okul, Öğrenci ve Öğretmen Durumu 22 Çizelge 5.1. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Dağılımı.. 31 Çizelge 6.1. 2000 Genel Nüfus Sayımına Göre Özel Eğitime Muhtaç Öğrencilerin Yaşlarına ve Özür Gruplarına Göre Dağılımı.. 36 Çizelge 6.2. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde Çalışan Öğretmenlerin Dağılımı.. 44 Çizelge 6.3. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde Görevli Yöneticilerin Dağılımı.. 45 Çizelge 6.4. 2005-2006 Öğretim Yılı Kaynaştırma Eğitiminden Yararlananların Engel Türüne Göre Dağılımı 47 Çizelge 6.5. 2005-2006 Öğretim Yılı Özel Eğitim Sınıfına Devam Edenlerin Engel Türlerine Göre Dağılımı.. 48 Çizelge 6.6. 1990-2005 Yılları Arası Özel Eğitimdeki Okul, Öğrenci ve Öğretmen Durumları. 49 Çizelge 7.1. 2000 Genel Nüfus Sayımına Göre Görme Engelli Çocukların Yaşlarına Göre Dağılımı.. 52 Çizelge 7.2. 2005-2006 Öğretim Yılı Görme Engellilerde Okulöncesi Eğitimin Durumu. 54 Çizelge 7.3. 2005-2006 Öğretim Yılı Görme Engelliler İlköğretim Okulları ve Öğrenci Dağılımı.. 55 Çizelge 7.4. 2005-2006 Öğretim Yılı Görme Engelliler Kaynaştırma Durumları.. 55 Çizelge 7.5. İşitme Engelli Çocukların Temel Etkenlere Bağlı Sınıflandırılması 58 Çizelge 7.6. İşitme Engelinin Derecesi ve Konuşmayı Etkileme Derecesine Göre Sınıflandırma 58 Çizelge 7.7. 2000 Nüfus Sayımına Göre İşitme Engelli Çocuk Dağılımı 60 Çizelge 7.8. 2005-2006 Öğretim Yılı İşitme Engellilerde Okulöncesi Eğitimin Durumu 61 Çizelge 7.9. 2005-2006 Öğretim Yılı İşitme Engelliler İlköğretim Okulları ve 61 Öğrenci Dağılımı.. Çizelge 7.10. 2005-2006 Öğretim Yılı Lise Öğrenci Durumları.. 62 Çizelge 7.11. 2005-2006 Öğretim Yılı İşitme Engelliler Kaynaştırma Durumları... 62 Çizelge 7.12. 2000 Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Ortopedik Engelli Çocukların Yaşlarına Göre Dağılımı 65 Çizelge 7.13. 2005-2006 Öğretim Yılı Ortopedik Engellilerde Okulöncesi Eğitimin xii
Durumu 66 Çizelge 7.14. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları ve Öğrenci Sayıları. 67 Çizelge 7.15. 2005-2006 Öğretim Yılı Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri Öğrenci Dağılımları 67 Çizelge 7.16 2005-2006 Öğretim Yılı Ortopedik Engelliler Kaynaştırma Durumları. 68 Çizelge 7.17. 2000 Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Zihinsel Engelli Birey Dağılımı 70 Çizelge 7.18. 2005-2006 Öğretim Yılı Eğitilebilir Zihinsel Engelli Anaokulu Öğrenci Dağılımı. 71 Çizelge 7.19. 2005-2006 Öğretim Yılı Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu ve Öğrenci Durumu.. 72 Çizelge 7.20. 2005-2006 Öğretim Yılı Zihinsel Engelliler İş Okulu ve Öğrenci Dağılımı 73 Çizelge 7.21. 2005-2006 Öğretim Yılı Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Kaynaştırma Durumları. 74 Çizelge 7.22. 2005-2006 Öğretim Yılı Öğretilebilir Zihinsel Engellilerde Okulöncesi Eğitimin Durumu. 74 Çizelge 7.23. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle, Öğretilebilir Zihinsel Engelliler Uygulama Okulları ve Öğrenci Durumu.. 75 Çizelge 7.24. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezi ve Öğrenci Durum.. 76 Çizelge 8.1. 2005-2006 öğretim yılı Kahramanmaraş Anaokullarının Okul ve Öğrenci Dağılımı.. 77 Çizelge 8.2. 2005-2006 Öğretim Yılı Kahramanmaraş Anaokullarında Okuyan Öğrencilerin Okullaşma Oranları. 78 Çizelge 8.3. Kahramanmaraş taki Resmi Anaokullarının Türkiye İle Karşılaştırılması 78 Çizelge 8.4. 2005-2006 öğretim yılı Kahramanmaraş İlköğretim Okullarının, Okul ve Öğrenci Dağılımı. 79 Çizelge 8.5. 2005-2006 Öğretim Yılı Kahramanmaraş İlköğretim Okullarında Okuyan Öğrencilerin Okullaşma Oranları 79 Çizelge 8.6. Kahramanmaraş İli Resmi İlköğretim Okullarının Türkiye İle Karşılaştırılması 80 Çizelge 8.7. 2005-2006 Öğretim Yılı Kahramanmaraş Ortaöğretim, Okul ve Öğrenci Dağılımı.. 80 Çizelge 8.8. 2005-2006 Öğretim Yılı Kahramanmaraş Orta Öğretim Okullarında Çizelge 8.9. Okuyan Öğrencilerin Okullaşma Oranları 81 Kahramanmaraş taki Resmi ve Özel Ortaöğretim Okullarının Türkiye İle Karşılaştırılması.. 81 Çizelge 8.10. 8.10. 2000 Genel Nüfus Sayımına Göre Kahramanmaraş ta Özel Eğitime Muhtaç Öğrencilerin Yaşlarına ve Özür Gruplarına Göre Dağılımı 82 Çizelge 8.11. 2005-2006 öğretim yılı Özel Eğitim, Okul ve Öğrenci Dağılımı 83 Çizelge 8.12. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Personel Durumu.. 84 Çizelge 8.13. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Öğrenci Dağılımı.. 84 Çizelge 8.14. 2000 Yılı İle 2007 Yılları Arası Okulun Öğrenci Durumu.. 85 Çizelge 8.15. Kahramanmaraş ta Bulunan İşitme Engelliler İlköğretim Okullarının Öğrenci ve Okul Durumlarının Türkiye İle Karşılaştırılması.. 85 xiii
Çizelge 8.16. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Personel Durumu.. 86 Çizelge 8.17. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Öğrenci Durumu... 86 Çizelge 8.18. Kahramanmaraş ta Bulunan Görme Engelliler İlköğretim Okullarının Öğrenci ve Okul Durumlarının Türkiye İle Karşılaştırılması.. 87 Çizelge8.19. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Personel Durumu.. 87 Çizelge 8.20. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Öğrenci Durumu.. 88 Çizelge 8.21. İş Eğitim Sınıfı Öğrenci Durumları.. 88 Çizelge 8.22. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Personel Durumu.. 89 Çizelge 8.23. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuklar İçin Hazırlanan Eğitim Düzenlemeleri.. 89 Çizelge 8.24. Öğretilebilir Zihinsel Engelli Çocuklar İçin Hazırlanan Eğitim Düzenlemeleri.. 90 Çizelge 8.25. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Personel Durumu.. 90 Çizelge 8.26. 2005-2006 Öğretim Yılı İtibariyle Okulda Bulunan Öğrenci Durumu.. 91 Çizelge 8.27. 2005-2006 Kaynaştırma Öğrencilerinin Yetersizliklerine Göre Dağılımı 91 Çizelge 8.28. Kahramanmaraş ta Kaynaştırma Eğitiminden Yararlanan Öğrencilerin Türkiye İle Karşılaştırılması. 92 Çizelge 8.29. İlköğretim Bünyesindeki Özel Eğitim Sınıfına Devam Eden Öğrenci Dağılımı 93 Çizelge 8.30. Kahramanmaraş ta Özel Eğitim Sınıflarına Devam Eden Öğrenci Durumları. 93 Çizelge 8.31. Kahramanmaraş ta Bulunan Özel Eğitim Okul, Öğrenci ve Öğretmen Durumunun Türkiye İle Karşılaştırılması 94 xiv
EKLER LİSTESİ Ek- 1. Ek-2. Ek-3. İzin Belgesi Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 2005-2006 Öğretim Yılı Özel Eğitim Okul ve Kurumları Sayısal Genel Sonuç Tablosu xv
GİRİŞ 1. GİRİŞ Toplumların en değerli varlıklarını ve en büyük güçlerini insan unsuru oluşturmaktadır. Toplumların elindeki bu güç, verimli kullanıldığında toplumların gelişmelerini sağlamıştır. Gelişmiş ülkeler diye adlandırılan bazı ülkeler, ellerindeki bu insan gücünü çok iyi değerlendirmişlerdir. Böylece bulundukları toplumun mensubu bulunan bireylere çağın bütün imkanlarını sunmuşlardır. Gelişmiş ülkelerin vatandaşlarına sunulan bu imkan, eğitim yoluyla olmuştur. Toplumda bulunan bütün bireylere sundukları eğitim imkanlarıyla, onları çalışan, üreten bir birey olarak ülkesine ve insanlığa yararlı kişiler haline getirmektedirler. Günümüzde ülkelerin gelişmişlik düzeylerini belirleyen unsurlardan biri de vatandaşlarına sundukları eğitim hizmetinin kalitesidir. Eğitim hizmetinin kalitesi demek aynı zamanda, özel eğitime verilen önemi ortaya çıkarmaktadır. Böylece ülkelerin gelişmişlik düzeylerini belirlerken, özel eğitim hizmetlerini ne düzeyde yürüttüğüne bakılabilir. Cumhuriyetle birlikte Türkiye de de eğitimin önemi daha iyi anlaşılmış ve eğitime gerekli önem verilmeye başlanmıştır. Öncelikli olarak Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim kurumlarının birlik ve bütünlüğü sağlanmış, bütün eğitim- öğretim kurumları Milli Eğitim Bakanlığı bünyesine toplanmış ve ilköğretim hizmetleri tüm vatandaşlara zorunlu hale getirilmiştir. Her toplumda, normal bireylerin yanında özel eğitime muhtaç bireylerin de varlığı bir gerçektir. Özel eğitime muhtaç çocukların insanlık tarihinin başlangıcından bu yana var olduğu kabul edilmektedir. Çünkü özel eğitime muhtaç olma durumu sadece doğum sonrası nedenlerle değil, doğum anı veya doğum öncesi nedenlere de bağlı olabilmektedir. Nedeni ne olursa olsun, özel eğitime muhtaç bireylerinde normal bireyler kadar iyi bir eğitim almaya hakları vardır. Çünkü onların da yaşama hakkı, hayalleri, hayattan beklentileri vardır. Tüketici, başkalarına bağımlı konumdan kurtulup, üretici, iş, statü sahibi olmaya, geçimini kendi kendine sağlamaya, kimseye muhtaç olmadan yaşamaya hakları vardır. Bu da ancak iyi bir eğitim yoluyla sağlanabilir. Çağdaş toplumlarda eğitim verilirken bireyin yetenekleri, yapabilirlikleri dikkate alınmaktadır. 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nun ikinci maddesinde belirtilen Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ile, bireyleri ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak (MEB, 1973: 1) amaçlanmaktadır. Görüldüğü gibi bütün çocuklara, ilgileri, kabiliyetleri ve yapabilirlikleri ölçüsünde eğitim vermek çağımızın gerekliliğidir. Günümüzde özel eğitime muhtaç çocuklara gereken önem verilmeye başlanmıştır. Artık özel eğitime muhtaç çocukları bir işe yaramaz, acınacak bir varlık olarak görme olayı bitmiştir. Onların da bir şekilde topluma katılmaları ve bazı sorumlulukları almaları gerektiği, normal insanlar kadar verimli olabileceği inancı insanların zihninde yer etmiştir. Bu çocuklara verilecek eğitim, onların şartlarına, düzeylerine göre şekillenmeli, bireysel farklılık dikkate alınarak, eğitim ortamları düzenlenmelidir. Özel eğitime muhtaç çocukların büyük bir kısmı, normal çocukların devam ettiği okullarda eğitimlerini almaktadır. Doğal olarak gerekli düzenlemelerin yapılması, araçgereç ve alt yapının hazırlanması koşuluyla bu mümkün olabilmektedir. Bu çocukların bir kısmı ise normal okullarda eğitim alamayacak kadar özel ilgiye muhtaçtır. Onlar ancak kendileri için açılan ayrı eğitim kurumlarında, ayrı bir programla eğitimlerini 1
GİRİŞ sürdürebilmektedir. Bu çalışmada özel eğitime muhtaç öğrencilerin eğitimlerinin sürdürüldüğü özel eğitim kurumları ile normal okullar bünyesinde kaynaştırma eğitimi alan öğrencilerin durumu incelenmektedir. 1.1. Problem Bütün çocuklar paylaşmayı, kurallara uymayı, birbirlerine saygı duymayı, oyunlar oynamayı birbirlerinden öğrenirler. Özel eğitime muhtaç çocuklara da bu deneyimlerin kazandırılması için fırsatlar verilmesi gerekmektedir. Bu çocuklara sunulacak fırsat ve imkanlar ancak eğitim yoluyla mümkündür. Devletler, vatandaşlarına her hangi bir ayrım yapmadan gerekli hizmetleri sunmakla yükümlüdürler. Bu hizmetlerin en başında da eğitim hizmeti gelmektedir. Ülkemizde özel eğitime muhtaç bireylerin bulunduğu dikkate alındığında, özel eğitime muhtaç bireyler bu eğitim hizmetlerinden ne ölçüde yararlanmaktadır? Yapılmış olunan araştırmada ülkemizde özel eğitime muhtaç çocuklara yönelik verilen eğitim- öğretim hizmetlerinin Türk Milli Eğitim Sistemi içerisindeki yeri ve önemi nedir? Özel eğitim Türk Milli Eğitim Sistemi içerisinde yerini almış mıdır? Özel eğitime gerekli önem verilmekte midir? Ayrıca Kahramanmaraş ilinde özel eğitimin durumu nedir? Sorularına cevaplar aranacaktır. 1.2. Araştırmanın Amaçları Araştırmanın amacı, Türkiye de bulunan özel eğitime muhtaç çocuklara verilen eğitim- öğretim hizmetlerinin önemini belirlemeye, Kahramanmaraş ta özel eğitim hizmetlerinin durumunu tespit etmeye yöneliktir. Ayrıca özel eğitim hizmetleri başlangıçtan bu yana hep ayrı okullarda, normal eğitim alan öğrencilerin dışında sürdürülmeye çalışılmıştır. Ancak günümüzde normal eğitim alan öğrencilerle birlikte de kaynaştırma eğitimi alabildikleri görülmüştür. Ayrı okulların yanı sıra normal okullarda da özel eğitime muhtaç çocukların yerini alıp almadıkları bu çalışmayla açıklanmaya çalışılacaktır. 1.3. Araştırmanın Önemi Bu araştırmanın önemi, Türk Eğitim sisteminde yer alan özel eğitimin yeteri kadar anlaşılıp anlaşılmadığı; Özel eğitim okul ve kurumlarının nitelik ve nicelik bakımından yeterli olup olmadığı; Kahramanmaraş ta, Özel eğitim okulları öğrencilerinin eğitimlerinin ne düzeyde olduğunu belirleme açısından önemli olduğu düşünülmektedir. 1.4. Varsayım Özel eğitime muhtaç çocuklara yönelik verilen eğitim hizmetlerinin Türk Milli Eğitim Sistemi içerisindeki yeri ve önemi ile, Kahramanmaraş merkez ilçede özel eğitimin durumu nedir? Cümlesi bu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır. 2