VOLEYBOLDA SMAÇIN BİYOMEKANİKSEL İNCELENMESİ

VOLEYBOLDA SMAÇIN BİYOMEKANİKSEL İNCELENMESİ Öğr. Gör. Elif ÖZ Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Antrenörlük Eğitimi Bölümü

Biyomekanik? Spor Biyomekaniği? Hareket Analizi? 1

Kinetik FİZİK MEKANİK Kinematik 2

Voleybolda Smaç Belirleyici bir element ve en önemli hücum silahı Birçok atak smaçla sonlanmakta Takımın başarısında önemli rol oynamakta Elit bir voleybolcunun bir müsabaka sezonu içinde 40.000 smaç vurduğu* 3 *Jonathan & Roald, 2003

Voleybolda Smaç Newell ve Lauder a göre, smaç vuruşunda el ve el bileği hareketi, top hızına etki eden en önemli faktörlerden biridir. Liu ve ark. ise smaç vuruşu gerçekleştiren elin hareket genişliğinin topa uygulanan kuvvetle ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bir voleybol antrenörü; smaçörlerin smaç vuruşu esnasında yaptıkları en sık hatanın, güçlü ve doğru bir baş üstü smaç kolu hareketinin olmaması ve dolayısıyla topa yeterince kuvvetli vurulamaması olduğunu söyleyebilir. 4 Newell & Lauder, 2005 Liu ve ark, 2008

Voleybolda Smaç Smaç yaklaşık 0.6 0.8 sn * Bu sürede uygulanan kol salınımı stili ve smaç kolu hareketi sayı kazanmada kritik bir rol oynar. En uzun sürede ve belki de en zor öğrenilen teknik becerilerden biri 5 Liu ve ark., 2008

SmaçınSafhaları Yaklaşma Adımları Son Adım Sıçrama Kol salınımı Topla Temas Düşüş 6 Tiryaki Ş (Ed.), 2006

Kol Salınımı Safhaları Tullos ve King e göre kol salınımı safhaları; Kolun geriye salınımı (Cocking) Akselerasyon (Hızlanma, İvmelenme) Topla temas Vuruş sonrası hareketin tamamlanması Yavaşlama (Deceleration) 7 Tullos & King, 1973

Yapılmış bilimsel araştırmalar

1980 de Baudin, 22 elit bayan voleybolcudan sadece bir kamera kullanarak aldığı toplam 44 smaç vuruşunda yaptığı sinematografik analizde, bazı kinematik değişkenlerin voleybolda smaç sıçramasının yüksekliğine etkisini araştırmıştır. Smaç yüksekliği ile sıçrama öncesi yerle temas süresinin yüksek bir ilişki içinde olduğunu, kol salınımı hızının bacak ekstensiyonu ile zamansal olarak ilişkili olduğunu, dominant kolun açısal hızının ortalama 975.99±155.78 derece.s 1 bulunduğunu ifade etmiştir. 8

Yapılan diğer bir bilimsel araştırmada*voleybolda smaç vuruşunda maksimum omuz fleksiyon hızı ile maksimum top hızı arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. 9 *Christopher, 2001

Linnel ve ark. (2007) yaptıkları araştırmada; farklı yüksekliklerde atılan (3m, 4m, 6m, 10m) topa smaç vuruşu uygulatmışlardır. Pas yüksekliğin artmasıyla topun kazandığı spinin (Topun kendi etrafında dönmesi) arttığı belirlenmiştir. 10

Voleybolda smaç vuruşu ile overuse yaralanmalar arasındaki ilişkinin nicel olarak tespitini yapmak amacıyla Rinderu on erkek ve on bayan üzerinde yaptığı çalışmasında, herhangi bir yüklenme olmaksızın omuz eklemi reaksiyon kuvvetini 400 N, smaç vuruşunda ise bu değerin erkeklerde 1500 N, bayanlarda 1350 N olarak tespit ederek, smaç vuruşunun omuz ekleminde ne büyüklükte bir harabiyete neden olduğunu ispatlamıştır (Yaklaşık 3 4 kat fazla). 11 Rinderu,1998

Amaç -33.3 ms -66.6 ms 0 ms 16.6 ms 33.3 ms Voleybolda smaç vuruşunda üst ekstremitede bulunan eklemlerde zamana bağlı olarak meydana gelen açısal değişikliklerin belirlenmesidir. Öz, 2008 12

Denekler 4 bayan 1. lig voleybol oyuncusu x (yaş) = 21.7±1.5 yıl, x (boy) = 178±2.9 cm, x (vücut ağırlığı) = 66.3±0.9 kg, x (spor yaşı) = 11.75 ± 1.8 yıl. Deneklerin çalışmaya dahil edilme kriterleri arasında; Dominant kolunun sağ olması, 1. Lig oyuncusu olması, Son altı ay içinde herhangi bir sakatlık geçirmemiş olması, Smaçör ya da orta oyuncu mevkinde oynaması bulunmaktadır. 13 Öz, 2008

Hedefe uygulanan 5 başarılı smaç vuruşu C C : Kalibrasyon kafesi A S G X S : Smaçör P : Pasör A : Antrenör C_1 : Kamera 1 C_1 C_2 P C_2 : Kamera 2 G : Ground Force Plate X : Başarısız vuruş V : Başarılı Vuruş : Vuruş yapılacak bölge Öz, 2008 14

Görüntü yakalama Şekil 1: Dragonfly Express Digital Video Kamera Şekil 2: Kalibrasyon kafesi Resim çekme işlemi iki adet 200 FPS+VGA+1394B Dragonfly Express TM dijital video kamera ile gerçekleştirilmiştir (Şekil 1). Resim çekiminde kullanılmak üzere 1x1x2 m ebatında bir kalibrasyon kafesi kullanılmıştır (Şekil 2). 15 Öz, 2008

Koordinatları Belirleme Elektronik dijital ölçüm cihazı Kalibrasyon kafesinin gerçek koordinatlarını belirlemek amacıyla ise Topcon GTS 70 adlı elektronik dijital ölçüm cihazı kullanılmıştır. 16 Öz, 2008

Çalışmaya Dahil Edilen Görüntüler Başarılı Vuruş FO GG FT MK Başarılı Vuruş Başarılı Vuruş Başarılı Vuruş 1 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 1 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 1 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 1 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 2 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 2 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 2 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 2 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 3 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 3 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 3 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 3 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 4 5 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 4 5 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 4 5 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü 4 5 Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü Cam 1, 5 görüntü Cam 2, 5 görüntü Toplam 200 görüntü analiz edilmiştir. 17 Öz, 2008

İki adet senkronize video kamera Hareketin Başlangıcı Hareketin Bitimi Bu görüntülerden; 1. Vuruş anı_ Topla temas, 0 ms 2. Vuruş öncesi_ 66,6 ms; 33,3 ms 3. Vuruş sonrası_ 16,6 ms; 33,3 ms 18 Pictran Yazılım Arayüz Görüntüsü Öz, 2008

DENEKLERE AİT KAMERA 1 GÖRÜNTÜLERİ 1 66.6 ms 19 Öz, 2008

DENEKLERE AİT KAMERA 1 GÖRÜNTÜLERİ 2 33.3 ms 20 Öz, 2008

DENEKLERE AİT KAMERA 1 GÖRÜNTÜLERİ 3 0 ms 21 Öz, 2008

DENEKLERE AİT KAMERA 1 GÖRÜNTÜLERİ 4 16.6 ms 22 Öz, 2008

DENEKLERE AİT KAMERA 1 GÖRÜNTÜLERİ 5 33.3 ms 23 Öz, 2008

1 1 2 2 3 3 4 5 4 5 Üç Boyutlu değerlendirmede kullanılan markerlar Marker 1 : El, 5. Metakarpal kemiğin distal ucu Marker 2: El bileği, ulnar stiloid çıkıntı Marker 3: Dirsek, humerus lateral epikondil Marker 4: Omuz, glenohumeral eklem Marker 5: Kalça, büyük trokanter Öz, 2008 24

Tablo 1: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki omuz eklemi açılarının birim zamana bağlı ortalama değerleri (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) Denek Görüntü 1 Omuz Eklemi Açılarının Seçili Birim Zaman Görüntüleri Görüntü 2 Görüntü 3 Görüntü 4 Görüntü 5-66.6 ms -33.3 ms 0 ms 16.6 ms 33.3 ms FO 181.4 ±7.1 166.8 ±3.6 168.0 ±6.6 155.6 ±3.9 151.2 ±6.9 GG 204.8 ±6.7 176.4 ±8.7 176.0 ±4.5 165.6 ±3.5 152.8 ±5.9 FT 187.6 ±5.0 169.6 ±9.7 161.6 ±11.3 157.2 ±7.5 149.8 ±8.2 MK 202.4 ±8.2 175.8 ±3.7 162.0 ±9.0 165.4 ±5.6 159.8 ±12.5 Öz, 2008 Grafik 1: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki omuz eklemi açıları (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) 25

Tablo 2: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki dirsek eklemi açılarının birim zamana bağlı ortalama değerleri (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) Denek Görüntü 1 Dirsek Eklemi Açılarının Seçili Birim Zaman Görüntüleri Görüntü 2 Görüntü 3 Görüntü 4 Görüntü 5-66.6 ms -33.3 ms 0 ms 16.6 ms 33.3 ms FO 108.8 ±10.1 114.4 ±12.0 171.4 ±18.0 167.4 ±4.3 175.4 ±9.5 GG 102.4 ±13.1 104.2 ±8.6 180.2 ±5.1 184.4 ±3.8 185.2 ±6.9 FT 102.8 ±7.1 117.2 ±10.5 158.6 ±9.7 161.6 ±11.0 182.2 ±7.3 MK 75.0 ±9.4 92.6 ±8.6 153.0 ±13.2 173.6 ±10.7 183.0 ±6.2 Öz, 2008 Grafik 2: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki dirsek eklemi açıları (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) 26

Tablo 3: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki el bileği eklemi açılarının birim zamana bağlı ortalama değerleri (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) Denek Görüntü 1 El Bileği Eklemi Açılarının Seçili Birim Zaman Görüntüleri Görüntü 2 Görüntü 3 Görüntü 4 Görüntü 5-66.6 ms -33.3 ms 0 ms 16.6 ms 33.3 ms FO 210.8 ±13.0 184.0 ±5.2 180.2 ±16.8 172.4 ±28.3 185.4 ±26.4 GG 181.0 ±3.4 163.2 ±2.4 174.4 ±13.8 168.4 ±10.8 184.8 ±13.9 FT 169.6 ±6.6 153.8 ±11.7 150.8 ±19.7 153.4 ±20.1 166.2 ±22.5 MK 184.8 ±4.5 171.2 ±9.3 169.8 ±18.7 168.0 ±36.4 176.8 ±18.4 Öz, 2008 Grafik 3: Deneklerin smaç vuruşu esnasındaki el bileği eklemi açıları (n=4, Analiz edilen görüntü sayısı= 5, FO: Denek 1, GG: Denek 2, FT: Denek 3, MK: Denek 4) 27

Omuz Eklemi Omuz ekleminin -66.6 ms den 33.3 ms e kadar geçen süre içerisinde giderek azalan bir açıyla smaç vuruşunu tamamladığı belirlenmiştir. 28 Öz, 2008

Dirsek Eklemi Dirsek ekleminin -66.6 ms den 33.3 ms e kadar geçen süre içerisinde giderek artan bir açıyla smaç vuruşunu tamamladığı belirlenmiştir. Öz, 2008

Sonuç olarak; smaç vuruşu sırasında üst ekstremitede oluşan eklem açılarının bireysel farklılıklar gösterdiği ve bu farklılıkların smaç vuruş kuvvetini etkileyebileceği belirtilmiştir. Öz, 2008 30

Üst ekstremite kinematiğinde Milli takım sporcuları ile diğer sporcular arasında ne gibi bir kinematik farklılık var?* Tablo 1. Deneklerin karakteristikleri Age (years) Height (cm) Weight (kg) BMI (kg.m -2 ) Years of experience (years) National team players (n=4) 24.2 ± 1.8 182.9 ± 5.4 73.3 ± 3.5 22.1 ±2.2 13.2 ± 1.3 1st league players (n=4) 21.7 ± 1.5 178.0 ± 2.9 66.3 ± 0.9 20.9 ± 1.8 11.7 ± 1.8 3rd league players (n=5) 22.4 ± 1.7 179.0 ± 4.4 68.6 ± 6.6 21.5 ± 2.2 8.8 ± 2.3 Control group (n=4) 19.7 ± 0.9 169.9 ± 7.4 66.2 ± 4.8 23.0 ± 1.8 8.7 ± 3.2 31 *Öz ve ark. 2010

Deney şematiği 32 Öz ve ark. 2010

33 Öz ve ark. 2010

34 Öz ve ark. 2010

35 Öz ve ark. 2010

Yaklaşık 7 kat daha hızlı 36 Öz ve ark. 2010

Smaç vuruşu sırasında deneklerin illüstrasyonları. Milli takım sporcuları topla teması vücutlarının önünde uygulamışlardır. Öz ve ark. 2010 37

Sıçrama öncesi son iki adımda dorsifleksiyon* 38 *Wagner & Öz, 2011

Antrenörler sporcularına smaç vuruşunu öğretirken; Akselerasyon safhasında dirsek ekleminde daha fazla fleksiyon gerçekleştirmelerini* Maksimum yükseklikte vuruş uygulamalarını* Topa maksimum hızla vurmalarını* Sıçrama öncesi yerle temas süresini uzun tutmamalarını Sıçrama öncesi son iki adımda dorsifleksiyona dikkat etmelerini** söyleyebilirler. 39 Öz ve ark., 2010 Wagner & Öz., 2011