(Sepia officinalis L., 1758) Avcılığı Ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) İzmir Körfezi nde (Ege Denizi) Mürekkep Balığı (Sepia officinalis L., 1758) Avcılığı Ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Burcu TELLİBAYRAKTAR Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: 504.06.01 Sunuş Tarihi: 03.01.2008 Tez Danışmanı: Doç. Dr. Okan AKYOL Bornova-İZMİR

II

III Burcu TELLİBAYRAKTAR tarafındanyükseklisansteziolarak sunulan İzmir Körfezi nde (Ege Denizi) Mürekkep Balığı (Sepia officinalis L., 1758) Avcılığı ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve 03.01.2008 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri: İmza Jüri Başkanı : Doç. Dr. Okan AKYOL... Üye : Doç. Dr. Zafer TOSUNOĞLU... Üye :Yrd. Doç. Dr. T. Murat SEVER....

IV

V ÖZET İzmir Körfezi nde (Ege Denizi) Mürekkep Balığı (Sepia officinalis L., 1758) Avcılığı ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi TELLİBAYRAKTAR, Burcu Yüksek Lisans Tezi, Su Ürünleri Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Okan AKYOL Ocak 2008, 40 Sayfa Bu çalışmada, İzmir Körfezi nde (Ege Denizi) mürekkep balıklarının (Sepia officinalis) balıkçılık aktiviteleri ve bazı biyolojik özellikleri incelenmiştir. Toplam 333 birey Kasım 2006 ile Kasım 2007 arasında aylık örneklemelerle toplanmıştır. Türün manto boyu tüm bireyler için minimum 5,5 cm ve maksimum 22,4 cm arasında olup, ortalama 11,6 cm±0,16 dır. Aylık gonadosomatik indeks (GSI) değerleri türün Mart ve Haziran ayları arasında yumurtladığını göstermektedir. Toplam yumurta stoğu 49 dan 828 e ve ortalama 261±27 adet yumurtadır. Yumurtaların ortalamaboyu5,2mm±0,03 dir.enbüyük yumurta boyu 9,44 mm olarak bulunmuştur. Körfezde mürekkep balığı avcılığı dil ağları ve kalamar sırtıları ile yapılmaktadır. Bu balıkçılıkta ana limanlar ise Tuzla, Şemikler ve Urla dır. Anahtar Kelimeler: Mürekkep balığı, Sepia officinalis, Balıkçılık, Üreme dönemi, İzmir Körfezi.

VI

VII ABSTRACT The Determination of Some Biological Properties and Fisheries of Common Cuttlefish (Sepia officinalis L., 1758) in the Bay of İzmir (Aegean Sea) TELLİBAYRAKTAR, Burcu M.Sc. Thesis, Faculty of Fisheries Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Okan AKYOL January 2008, 40 Pages In this study, fishing activities and some biological properties of cuttle fish, Sepia officinalis from Izmir Bay (Aegean Sea) were investigated. A total of 333 specimens was collected during monthly samplings from November 2006 to November 2007. The mantle lengths of the species were between 5,5 and 22,4 cm with an average of 11,6 cm±0,16 for both sexes. The monthly gonadosomatic index (GSI) results indicated that Sepia officinalis spawns between March and June. Total oocyte stock varied from 49 to 828 with a mean of 261±27 oocytes. The mean size of the oocytes was 5,2 cm±0,03. The maximum oocyte size found was 9,44 mm. The fishery of cuttlefish in the bay is carried out by using trammel net for common sole and hand squid jig. The main fishing ports for cuttlefish fishery were Tuzla, Şemikler and Urla. Key Words: Cuttle fish, Sepia officinalis, Fishery, Reproduction period, Izmir Bay.

VIII

IX TEŞEKKÜR Bu çalışmasüresincebanahertürlüimkânı sağlayan tezimin her aşamasında destek veren ve her konuda yardımcı olan değerli hocam Doç. Dr. Okan AKYOL a teşekkür ederim. Tezimin hazırlanmasında ve çalışmalarım sırasında karşılaştığım güçlüklerin çözümlenmesinde yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Araş. Gör. Dr Tevfik CEYHAN a, ayrıca laboratuar çalışmalarımda bana çok yardımcı olan Öğr. Gör. Dr. Gülnur METİN e; maddi manevi desteğini esirgemeyen ve beni bugünlere gelmemi sağlayan sevgili aileme gönülden teşekkür ederim.

X

XI İÇİNDEKİLER Sayfa KABUL VE ONAY SAYFASI... III ÖZET...V ABSTRACT...VII TEŞEKKÜR... IX İÇİNDEKİLER... XI ŞEKİLLER DİZİNİ... XIII ÇİZELGELER DİZİNİ...XV 1. GİRİŞ...1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR...4 3. MATERYAL VE YÖNTEM...8 3.1. Materyal...8 3.1.1. Mürekkep balığının sistematiği ve biyolojisi...8 3.2. Yöntem...10 3.2.1. Örnekleme sahası...10 3.2.2. Balıkçılık anket merkezleri...11 3.2.3. Metrik karakterler...12 3.2.4. Boy ağırlık ilişkisi...13 3.2.5. Kondisyon faktörü...13 3.2.6. Cinsiyet saptama ve ilk cinsel olgunluk...13 3.2.7. Gonadosomatik indeks...17 3.2.8. Fekondite ve yumurta çapı ölçümü...17

XII İÇİNDEKİLER (Devam Ediyor) Sayfa 4. BULGULAR... 18 4.1. Tekneler... 18 4.2. Av araçları ve avcılık... 19 4.2.1. Oltalar... 19 4.2.2. Uzatma ağları... 20 4.3. Mürekkep balığına ilişkin bulgular... 22 4.3.1. Boy ve ağırlık kompozisyonu... 22 4.3.2. Boy ve ağırlık ilişkisi... 24 4.3.3. Kondisyon faktörü... 26 4.3.4. Gonadosomatik indeks... 26 4.3.5. Cinsiyet oranı... 27 4.3.6. Fekondite ve yumurta çapı ölçümü... 27 5. TARTIŞMA VE SONUÇ... 30 6. ÖNERİLER... 32 7. KAYNAKLAR DİZİNİ... 34 8. ÖZGEÇMİŞ... 40

XIII ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa Şekil 1.1. Dünya ve Türkiye deki mürekkep balığı av miktarı...3 Şekil 3.1. Mürekkep balığı (Sepia officinalis L. 1758) nın genel görünüşü...8 Şekil 3.2. Örnekleme alanı...10 Şekil 3.3. Balıkçılarla yapılan anket çalışması...11 Şekil 3.4. Manto boyu ölçümü...12 Şekil 3.5. Total ağırlık...12 Şekil.3.6. Mürekkep balıklarında erkek birey...14 Şekil 3.7. Mürekkep balıklarında dişi birey...14 Şekil 4.1. Şemikler(Bostanlı) balıkçı barınağı...18 Şekil 4.2. Urla İskele...18 Şekil 4.3. Tuzla balıkçı barınağı...18 Şekil 4.4. Mürekkep balığı oltası...19 Şekil 4.5. Mürekkep balığı uzatma ağı...21 Şekil 4.6. Uzatma ağı ile avcılık...21 Şekil 4.7. Dil ağıyla avcılık...21 Şekil 4.8. Aylara göre boy % frekans grafiği...23 Şekil 4.9. S. officinalis in boy-ağırlık ilişkisi...25

XIV ŞEKİLLER DİZİNİ (Devam Ediyor) Şekil Sayfa Şekil 4. 10. İ. Körfezi nde S. officinalis in aylara göre kondisyon faktörü değerleri... 26 Şekil 4.11. İ. Körfezi ndes. officinalis in aylık gonadosomatik indeks değerleri... 27 Şekil 4.12. Manto boyu-fekondite ilişkisi... 28 Şekil 4.13. Ağırlık-fekondite ilişkisi... 28 Şekil 4.14. İ. Körfezi nde S. officinalis in % yumurta çapı dağılımı... 29

XV ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Çizelge 3.1. Çizelge 4.1. Çizelge 4.2. Sayfa Erkek ve dişi Cephalopodlar için cinsi olgunluk şeması...15 Yakalanan mürekkep balıklarına ait boy-ağırlık değerleri...22 Mürekkep balıklarının cinsiyetine göre boy-ağırlık ilişkisi...24

XVI

1 1. GİRİŞ Mürekkep balıkları, kalamarlar ve ahtapotları kapsayan Cephalopoda sınıfı, ekonomik önemi yüksek canlı deniz gruplarını oluşturmaktadır (Amaratunga, 1983). Sepia officinalis kıyıya yakın sularda ve kıta sahanlığında yaşayan bir deniz canlısıdır. Demersal bir türdür. Kumlu ve çamurlu zeminler ile deniz çayırları arasında bol bulunurlar. 200 m ye kadar olan derinliklerde yaşarlar ve 100 m civarında bol bulunurlar. Cephalopoda faunası 700 tür içermektedir. Bunlardan 59 u Batı Akdeniz de, 38 i Adriyatik te ve 472 si ise Doğu Akdeniz de tespit edilmiştir. Fakat Karadeniz de Cephalopod türlerine rastlanmamaktadır (Salman vd., 2002). Mürekkep balıkları, Sepia officinalis Linnaeus, 1758, en iyi bilinen kafadanbacaklılardan biridir. Bu tür Doğu Atlantik te Kuzey Denizi nden Kuzeybatı Afrika ya dağılım göstermektedir. Ülkemizi çevreleyen denizlerden Güney Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarından rapor edilmiştir (Demir, 1952; Roper et al, 1984; Mangold and Boletzky, 1987; Katağan ve Benli, 1990; Katağan ve Kocataş, 1990; Katağan vd, 1993). 2002 yılı su ürünleri istatistiklerine göre avcılık yoluyla elde edilen toplam mürekkep balığı miktarımız 909 ton olup, bu miktarın 260 tonu Ege Denizi nden, 649 tonu Akdeniz den elde edilmiştir (DİE, 2002). Cephalopodlardan insanoğlu için sağlanan ürün yelpazesi oldukça geniştir. Yenilebilir kısımlarının yenilemeyen kısımlara göre oranı çok fazla olması ürünün % 80-85 inin gıda olarak değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Yenilemeyen kısımlar ise kozmetik endüstrisinde, tıpta,

2 boya sanayisinde ve mürekkep üretim endüstrisinde kullanılmaktadır. Bununla beraber, Cephalopodlar balinalar, yunuslar, pelajik ve abissal balıkların besini olmasının yanı sıra; deniz kuşları ve diğer deniz hayvanlarının diyetinde de önemlidir (Akimushkin, 1965 in Akyol ve Metin, 2001). İspirli (2002), Schröder (1966) e atfen, mürekkep balıklarının denizden uzak akvaryumlarda yetiştirilebilen ilk cephalopod türü olduğunu bildirmiştir. Ülkemiz denizlerinde mürekkep balığı avcılığı yoğun olarak uzatma ağları ile yapılmaktadır. Bu yöntem dışında trol, gırgır, olta, pinter ve zıpkınla avcılık yöntemleri uygulanmaktadır. Trol ve gırgırla avcılıkta mürekkep balığı hedef dışı tür olarak yakalanmaktadır. Zıpkınla avcılık ise havanın sakin, suların durgun olduğu sığ sularda amatör ya da profesyonel olarak uygulanan bir yöntemdir (Hoşsucu, 2000). Ülkemizde mürekkep balığı ithalat ve ihracatına baktığımızda, Yunanistan a toplam gıda ihracatımızda % 35 lik kısmını ahtapot, mürekkep balığı ve midye gibi yumuşakçalar oluşturmaktadır (TÜİK, 2004). 2005 yılında ülkemizden ihraç edilen mürekkep balıkları küçük mürekkep balıkları 8,065 kg, diğer derin su supyaları dondurulmuş olarak 138, 219 kg, diğer mürekkep balıkları dondurulmuş 115,293 kg ve mürekkep balığı diğer hallerde 111,870 kg dır. Mürekkep balığı ithalatında Hollanda % 38, Yeni Zelanda % 17, Tayvan ve İspanya ise % 10 luk paya sahiptir. Türkiye 447 bin dolarlık getirisi ile mürekkep balığı ihracatında toplam su ürünleri içerisinde % 1 lik bir paya sahiptir (DİE, 2002).

3 1990 2005 yılları arasında mürekkep balığı av miktarlarına baktığımızda; dünyada 2002 yılı ve sonrasında bir artış gözlenmiştir, Türkiye de ise 1990 yılı av miktarı yüksek olmasına rağmen daha sonraki yıllarda düşüş göstermiştir (FAO, 2005) (Şekil 1.1.). Dünya ve Türkiye'de Mürekkep Balığı Av Miktarları 20.000 15.000 Ton 10.000 5.000 0 Dünya Türkiye 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 Yıllar Şekil 1. 1. Dünya ve Türkiye deki Mürekkep Balığı Av Miktarları Bu çalışmada, İzmir Körfezi nde yoğun olarak avcılığı yapılan mürekkep balıklarının avcılığında kullanılan av araçlarının teknik planlarının çıkarılması, avcılık metotları, mürekkep balıklarının boyağırlık dağılımları, GSI değerleri, fekondite ve kondisyon faktörleri, türün sürdürülebilir balıkçılığına bazı öneriler getirebilmek için araştırılmıştır

4 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Forsythe et al. (1994), Sepia officinalis in üreme davranışları üzerine bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada, erkek ve dişi bireyler çiftleştirilmiş, çiftleşme esnasındaki davranışlar ve bireylerin seksüel olgunluk durumları incelenmiştir. Çalışma sonucunda, çiftleşme sırasında açıkça kur yapma davranışları görülmemiştir. Ayrıca erkek bireylerde seksüel gelişimin 6. ayda tespit edilemediği, seksüel eksikliğin yetişkinliğe kadar devam ettiği veerkek bireylerin üremeleri başarısızlıkla sonuçlanan dişilere karşı bir istek göstermedikleri tespit edilmiştir. Gauvrit et al. (1997), Biscay Körfezi nin batı kısmında Sepia officinalis in üreme periyodunu incelemişlerdir. Çalışmada körfezin çeşitli kısımlarından, aynı zaman aralıklarında aldıkları yumurtaların olgunlaşma aşamalarını tespit etmişlerdir. Çalışma sonucunda, erkek bireylerin dişi bireylere oranla daha erken olgunlaştığı ve ilk spermatofor oluşumunun Temmuz ayında görüldüğü saptanmıştır. Ezzeddine-Najai (1997), Tunus ta mürekkep balıklarının etiketlenmesi üzerine bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada; 8 17 cm manto boyuna sahip bireyler kullanılmıştır. Plastik etiketler, güvenli ve pratik bir etiketleme olması için bireylerin mantosunun anterior kısmına yerleştirilmiştir. Etiketleme çalışmaları sonucunda; elde edilen biyolojik parametrelerin hem bireylerin büyümesinde hem de stokların değerlendirilmesinde kullanılabileceği, mürekkep balıklarının enerkenbaharaylarında kıyılara geldikleri ve erkek bireylerin dişi bireylere oranla daha önce kıyıya doğru hareket ettikleri tespit edilmiştir.

5 Di Cosmo et al. (2000), Sepia officinalis in beyin kısmında bulunan nitrik asit bileşenlerini incelemiştir. Nitrik asidin mürekkep balıklarının merkezi sinir sisteminin bazı kısımlarını etkilediği saptanmıştır. Ayrıca, mürekkep balıklarının beynindeki nitrik asidin türün hareket, duyu, görme ve koklama sistemlerini etkilediği tespit edilmiştir. Rocha et al. (2001), Cephalopodların üreme stratejileri hakkında yapmış oldukları derleme çalışmasında, yumurtlama tipi, kuluçkalama modeli ve bireylerin yumurta çapı gelişimi hakkında bilgi vermişlerdir. Cephalopodların yumurta gelişimi için 5 aşama belirlenmiş, bu aşamalar belirlenirken 3 ana özelliği göz önüne alınmıştır. Bunlar, çiftleşme, kuluçkalama ve kuluçka döneminde bireylerde büyüme gözlenip gözlenmediğidir. Yapılan bu sınıflandırmada bireyler arasındaki akrabalık, bireylerin yumurta çapları ve fekonditesi hesaplanmıştır. Çalışma sonucunda; araştırmacılar bugün hala yürürlükte olan ve günümüzde yapılan araştırmalarda Cephalopodlarda cinsi olgunluk evrelerini belirlememizi sağlayan bir sınıflandırma meydana getirmişlerdir. Challier et al. (2005), Kuzeydoğu Atlantik te juvenil dönemdeki mürekkep balıklarının gelişimini gösteren bir çalışma yapmışlardır. Çalışma Kasım-Haziran ayları arasında gerçekleştirilmiş, 7 59 cm manto boyuna sahip olan bireylerde bulunan statolitler incelenmiştir. Çalışma sonucunda, sonbahar aylarında statolitlerin gelişim gösterdiği, yaz aylarında yumurtlamanın gerçekleştiğivejuvenil aşama boyunca bireylerin büyümesindeki değişiklikleri sıcaklık farklılıklarının belirlediği tespit edilmiştir.

6 Türkiye de yapılan çalışmalara bakıldığında; Hoşsucu ve Kara (1990), İzmir Körfezi ve civarında çökeltme dalyan balıkçılığı üzerine bir araştırma yapmışlardır. Çalışmada, 58 adet çökeltme dalyanı incelenmiş, ağların özellikleri saptanmıştır. Araştırıcılar, çökeltme dalyanlarda kefal, levrek, mırmır, lüfer, ahtapot, mürekkep balığı, istavrit, uskumru ve çipura yakalandığı ve bu dalyanlardaki mürekkep balıklarının yıllık av verimlerinin ortalama 100 200 kg olduğu belirlenmiştir. Kınacıgil ve Kara (1991), İzmir Körfezin de Sepia officinalis avcılığında 42 mm göz genişliğine sahip 3 boğazlı pinter ile 2 boğazlı pinterlerin av verimlerini karşılaştırmışlardır. Araştırıcılar, 3 boğazlı pinter yerine 2 boğazlı pinterlerin yapım vekullanımkolaylığı sağlaması açısından daha başarılı bir şekilde kullanılabileceği sonucuna varmışlardır. Kara ve Lök (1993), İzmir Körfezi nde uzatma ağları ile mürekkep balığı avcılığında ay evrelerinin av verimine etkilerini araştırmışlardır. Çalışmalar sonucunda en fazla toplam av miktarının sondördünde olduğunu, en az av veriminin ise dolunay evresinde elde edildiğini saptamışlardır. Akyol ve Metin (2001), İzmir Körfezi nden dip trolüyle avlanan Kafadanbacaklı türlerini ve ortalama av miktarlarını araştırmıştır. Çalışma sonucunda; İzmir Körfezi nden trol avcılığı ile Sepia officinalis dâhil olmak üzere 8 tür cephalopod tespit edilmiştir.

7 Salman vd. (2002), Doğu Akdeniz de yaptıkları çalışmalar sonucunda, Marmara Denizi nden 11, Ege Denizi nden 38 ve Akdeniz kıyılarından 24 olmak üzere toplam 43 Cephalopod türü saptamışlardır. Araştırıcılar Türkiye nin Akdeniz kıyıları için, yeni kayıt türlerbulmuşlardır. Yazgan vd. (2004), Antalya körfezinde avlanan bazı yumuşçalar ve karideste Cu, Zn, Pb ve Cd içeriğini incelemişlerdir. Ocak Mart ayları arasında avlanan yumukça türlerinde ve karidesin dokularında Cu, Zn, Pb ve Cd içeriği belirlenmiştir. Çalışma sonucunda; yumuşakçalarda Cu içeriği 1,82 6,22 mg/kg, Zn 10,95 21,51 mg/kg, Pb 0,00 0,35 mg/kg ve Cd içeriği0,23 0,72 mg/kg olarak tespit edilmiştir. Güven (2004), Antalya Körfezi nde yaşayan mürekkep balıklarının eşeysel olgunluk, yumurta verimi ve mevsimsel üreme özelliklerinin belirlenmesiyle ilgili bir çalışma yapmıştır. Fekondite, ovidukt ve ovaryumda bulunan olgun ve olgunlaşma halindeki yumurtalarınsayısını tespit etmiştir. Çalışma sonucunda, dişi bireylerin üreme dönemi içerisinde 50 543 adet arası yumurta taşıdıkları saptanmıştır. Salman vd. (2005), S. officinalis türünün yumurtlama mevsimi ve üreme davranışlarını belirlemek amacıyla, her iki cinsiyetin gonad safhaları ve mevsimsel gonadosomatik indeks değerlerini belirlemişledir. S. officinalis in Mart ve Haziran aylarında maksimum pik oluşturduğunu tespit etmişlerdir

8 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. MATERYAL Araştırmanın canlı materyali mürekkep balıklarıdır (Sepia officinalis L., 1758) (Şekil 3.1.). Şekil 3. 1. Mürekkep balığı (Sepia officinalis L., 1758) 3.1.1. Mürekkep Balığının Sistematiği ve Biyolojisi Filum Klasis Subclassis Ordo Familya Genus : Mollusca : Cephalopoda : Coleoidea : Sepiida : Sepiidae : Sepia Species : Sepia officinalis Linnaeus, 1758

9 Sepia officinalis in morfolojik özellikleri incelendiğinde, manto uzun ve oval şekillidir. Tentakül üzerinde enlemesine her sırada5 6adetvantuzbulunmaktadır. Orta sıradaki vantuzlar genellikle diğerlerinden büyüktür. Tentakülün yüzme karinası uzun değildir ve tabana doğru uzanır. Soldan 4. kol hektokotilize olmuştur. Hektokotilin proksimal kısmında 5 8 sıra vantuz bulunmaktadır. Sırt kemiğinin ön ve arka kenarı yuvarlaktır. Maksimum manto boyu 45 cm dir. Normal dağılım boyu Akdeniz de 15 25 cm arasındadır (Salman vd., 1998). Mürekkep balıklarının iskeleti yoktur. Bu türün sırt kısmında beyaz kalkerli bir sırt kemiği bulunmaktadır ve iskelet görevi görmektedir. Mürekkep balıklarının büyük göçler yaptıkları söylenemez. Mevsimselvertikalgöçleryaparlar.Su sıcaklığının değişmesi ile kıyıdan açığa veya daha derin sulardan sığ sulara doğru göç ederler (FAO, 2000). Mürekkep balıklarının besinlerini küçük molluskalar, yengeçler, karidesler, diğer mürekkep balıkları ve demersal balıklar oluşturmaktadır. Juvenil dönemde aldıkları günlük besin miktarı vücut ağırlıklarının % 10 - % 30 u kadardır (FAO, 2000).

10 3.2. YÖNTEM 3.2.1. Örnekleme Sahası Çalışma, Kasım 2006 Kasım 2007 tarihleri arasında, Tuzla, Şemikler, Urla İskele (Şekil 3. 2) civarında yürütülmüştür. Şekil 3.2. Örnekleme alanı

11 3.2.2. Balıkçılık Anket Merkezleri Örnekleme sahasında içerisinde yer alan balıkçılık merkezlerine gidilerek, mürekkep balığı avcılığı yapan bazı balıkçılar ile anket yapılmış, balıkçılık yapan teknelere ve av araçlarına ait bilgiler elde edilmiştir (Şekil 3.3). Kullanılan av takımlarının FAO standartlarına (FAO, 1975) göre teknik planları Microsoft Visio 2003 programı kullanılarak çizilmiştir. Yakalanan bireyler Urla balıkçı barınağından temin edilmiştir. Şekil 3.3. Balıkçılarla yapılan anket çalışması

12 3.2.3. Metrik Karakterler Metrik karakterlerin belirlenmesinde ±1mm taksimatlı boy ölçüm tahtası (Şekil 3.4) ve ±0,01 g hassasiyetli dijital terazi (Şekil 3.5) kullanılmıştır. Metrik karakterler olarak manto boyu (ML) ve ağırlık (W) alınmıştır. Şekil 3.4. Manto boyu ölçümü Şekil 3.5. Total ağırlık ölçümü

13 3.2.4. Boy Ağırlık İlişkisi Boy-ağırlık ilişkisinin belirlenmesinde, W=aML b şeklindeki allometrik büyüme formülünden yararlanılmıştır. Burada W, gram cinsinden ağırlık; ML, manto boyu (cm); a ve b regresyon sabitleridir (Pauly, 1980; Pitcher et al, 1982). 3.2.5. Kondisyon Faktörü Balıklarda besililik durumunu gösteren bu faktör ağırlık ile boy arasındaki ilişkinin bir göstergesidir. Bu ilişkinin hesaplanmasında K=(W/ML З )x100 formülünden yararlanılmıştır (Le Cren, 1951). Burada W, ortalama ağırlık; ML, ortalama manto boyudur. 3.2.6. Cinsiyet Saptama ve İlk Cinsel Olgunluk Örneklerin cinsiyeti ve cinsel olgunluğu gonadların gözle incelenmesiyle saptanmıştır (Şekil 3.6, Şekil 3.7). Dişi bireyler için cinsi olgunluk aşamaları Arkhipkin (1992) e göre 7 aşamada incelenmiştir ve aşamalar Çizelge 3.1 de verilmiştir.

14 Şekil 3.6. Erkek birey Şekil 3.7. Dişi birey

15 Çizelge3. 1. Erkekvedişi Cephalopodlar için cinsi olgunluk şeması (Arkhipkin, 1992) DİŞİ Maturiti Aşaması Ahtapot ve Sübye Kalamar Maturiti Aşaması 0 0 Cinsiyet belirgin değil. Gonad ince Juvenil filament halinde Juvenil sölom boşluğunun ana kan bağına tutunmuş. I I AG primordia. OG AG sölomun her iki görünmekte ve yanında görülebilir. AG görünmekte ve gonad Gonad soluk gri gonad gelişmekte gelişmekte filament. Oositler aşama II de(protoplazmik gelişme) II AG farklılaşması, daha ileri gonad gelişimi III Gonad olgun, AG son şeklinde IV Sölomda olgun gonad ve yumurtalar OG ve NG nin bölümlerinin farklılaşması mümkün. AG genellikle soluk beyaz. Gonad yarısaydam soluk beyaz lamina. Oositler basit foliküller halinde. Gonad büyük, opak ve granüler görünür. Oositler intercalary ve protoplazmik büyüme fazında. AG tamamiyle şekillenmiş ve genellikle beyaz. Yumurtlama vukuludur. Sölomda birikme yoktur. II AG farklılaşması, daha ileri gonad gelişimi III Gonad olgun, AG son şeklinde IV Sölomda olgun gonad ve spermatozoa ERKEK Ahtapot, Sübye, Kalamar Dişilerinkiyle aynı SOC nin primordiumu sölom membranı üzerinde görülebilir. SOC nin bölümleri ayırtedilebilir. Gonad soluk beyaz. Bu aşamanın sonunda testiste ilk spermatozoa görülür. SG donuk-beyaz. Gonad büyük, genellikle soluk beyaz. Spermatozoa testis ampullasında toplanmış. SG tam olarak şekillenmiş, genellikle beyaz. Spermatozoa sölom içerisine geçmiş. Testis kenarları aşınmış.

16 Çizelge 3. 1. in devamı DİŞİ Maturiti Aşaması Ahtapot ve Sübye Kalamar Maturiti Aşaması V V-1.İlk olgun V yumurtalar oviduktların distal Gonaduktlarda Yumurtlama ucuna hareket eder. Olgun olgun vukuludur. V- 2. Yumurtalar spermatozoanın yumurtaların oviduktlarda taşınımı taşınımı birikir, gonad hala fonksiyoneldir. V- 3. Yumurtalar gonad aşamasınmasıyla birikir. V I AG salgılama bölgesine yumurtaların taşınımı Gonadlar boşalmış V II Yumurtlama vukuludur. Gonadlar boşalmış. Yumurtlama vukuludur. Gonadlar boşalmış. V I Döllenme için spermatozoa hazır. V II Gonadlar boşalmış ERKEK Ahtapot, Sübye, Kalamar Spermatozoa spermadukt içerisine hareket eder. Needham kesesinde SP yok. V-1. Needham kesesinde ilk SP görünür. V- 2. Hala fonksiyonel testisle SP birikir. V- 3. Testis aşınmasıyla SP birikir.

17 3.2.7. Gonadosomatik İndeks (GSI) Üreme mevsiminin belirlenmesinde, mürekkep balıkları için aylık olarak hesaplanan gonadosomatik indeks değerlerinden (GSI) faydalanılmıştır. Hesaplamada, GSI=(GW/BW)x100 formülü kullanılmıştır (Htun-Han, 1978). Burada GW, gonad ağırlığı, BW, vücut ağırlığıdır. 3.2.8. Fekondite ve Yumurta Çapı Ölçümü % 4 lük formaldehitte fikse edilerek saklanmış olan mürekkep balığı yumurtaları, kurutma kâğıdından geçirildikten sonra alt örnek alınmıştır. Bu alt örnekte bulunan yumurtalar petri kabına koyulup tek tek sayılmış ve ağırlıkları ±0,01 g hassasiyetli dijital terazi ile ölçülmüştür. Fekonditenin hesaplanmasında aşağıdaki regresyon denklemleri kullanılmıştır. Buradaki Y; toplam fekonditeyi, X; boy ve ağırlığı ifade ederken, a ve b değerleri ise regresyon sabitleridir. Ağırlıkça Fekondite Hesaplanması; Y=a+bX Boyca Fekondite Hesaplanması; Y=aX b Ağırlıkları alınan yumurtaların çapları bir dijital kumpas yardımıyla ± 0,01 mm hassasiyetle ölçülmüştür.

18 4. BULGULAR 4.1. Tekneler Uzatma ağı kullanarak mürekkep balığı avcılığı yapan, ahşap materyalden yapılmış teknelerin tam boyları 6 8,5 m arasında ve motor güçleri genellikle 9 BG dür. Mürekkep balığı teknelerinin çoğu kik, ince uzun baltabaş ve karpuz kıç tipibalıkçı tekneleridir (Şekil 4.1, Şekil 4.2, Şekil 4.3.). Şekil 4.1. Şemikler (Bostanlı) balıkçı barınağı Şekil 4.2.Urla İskele Şekil 4.3. Tuzla balıkçı barınağı

19 4.2. Av Araçları ve Avcılık İzmir Körfezi nde mürekkep balığı avcılığı yoğun olarak oltalar, tuzaklar (pinter) ve uzatma ağları ile sürdürülmektedir. Bunlardan örnekleme dönemimiz boyunca sadece uzatma ağları ve oltalarla yapılan avcılığa denkgelinmiş olup, pinterlerle avcılık konusuna girilmemiştir. Bu konu Kınacıgil ve Kara (1991) tarafından ayrıntılı olarak verilmiştir. 4.2.1. Oltalar Mürekkep balığı oltası genellikle Ekim, Kasım, Aralık veocak aylarında Tuzla civarında kullanılmaktadır. 0,8 mm çapındaki ana beden üzerine 70 cm boyunda 0,4 mm lik ara beden kullanılarak 2 adet köstek monte edilmektedir. 50 g ağırlığında kurşun ve balık şeklinde pembe veya beyaz renkte kalamar iğnesi kullanılmaktadır (Şekil 4.4). Olta ile mürekkep balığı avcılığı yapan profesyonel ya da amatör balıkçılar av operasyonu sırasında tekneyi boşta bırakıp rüzgârla ilerlemesini sağlamaktadırlar. Kurşun ve iğne dipte sürüklenmektedir. Şekil 4.4. Mürekkep Balığı Oltası

20 4.2.2. Uzatma Ağları Fanyalı mürekkep balığı ağları, 210d / 4 numara ip kalınlığı, 80 mm TGB fanyalı ağlar kullanılmaktadır (Şekil 4.5). Tor ağının yüksekliği 50 göz, fanyalı ağın 6,5 gözdür. 105 adet, 3 numara mantar ve 50 gramlık kurşun kullanılmaktadır. Donam faktörü (E) 0,5 dir. Bir yakada 2500 adet gözden meydana gelen tor ağ ve tor ağın ikitarafında 625 adet fanya bulunmaktadır. Mantar yaka PP 5 mm çapında; kurşun yakada ise PP 4 mm yaka ipinden iki adet bulunmaktadır. Uzatma ağlarıyla mürekkep balığı avcılığı Kasım Haziranayları arasında yapılmaktadır (Şekil 4.6). En az 5 posta en çok 11 postadan oluşan av takımlarıyla, gün batımı ve gün doğumlarında döneğe bırakma yöntemi ile avcılık yapılmaktadır. Ağlar kıyıya paralel olarak, zig-zag şeklinde veya düz atılmaktadır. Bu av takımları genellikle kumluk zeminlerde 2-3 m derinliklerde kullanılmaktadır. Bu ağlarla mürekkep balıkları dışında ahtapot, kalamar, mırmır, dil balığı ve kefal balığı gibi türlerde yakalanmaktadır. İzmir Körfezi nde mürekkep balığı avcılığında genellikle mürekkep balığı uzatma ağları kullanılmaktadır (Şekil 4.7).

21 Şekil4.5. Mürekkep balığı uzatma ağı Şekil 4.6. Uzatma ağıyla avcılık Şekil 4.7. Dil ağıyla avcılık

22 4.3. Mürekkep Balığına (Sepia officinalis) İlişkin Bulgular 4.3.1. Boy ve ağırlık Kompozisyonu Kasım 2006 ile Kasım 2007 tarihleri arasında yakalanan mürekkep balıklarına (Sepia officinalis) ait manto boyu (ML), total ağırlık değerleri incelendiğinde, örneklerin minimum 5,5 maksimum 22,4 cm ile minimum 24,0 maksimum 1,189 g arasında değişim gösterdiği çizelge 4,1 de görülmektedir. Çalışmada türün 12 aylık boy frekansdeğerleri hesaplanmış grafikleri çizilmiştir (Şekil 4.8). Çizelge 4.1. Yakalanan mürekkep balıklarına ait boy ağırlık değerleri N Min Maks. X± S X ML (cm) 333 5,5 22,4 11,6 ± 0,16 W (g) 333 24,0 1189,0 249,8 ± 10,4

23 %N %N %N %N %N 40 20 0 60 40 20 0 60 40 20 0 100 50 60 40 20 0 0 Aralık 2006 (n=11) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Şubat 2007 (n=18) ML (cm) 5 7 9 11131517192123 Nisan 2007 (n=12) ML (cm) 5 7 9 11131517192123 Haziran 2007 (n=37) ML (cm) 5 7 9 11131517192123 Ekim 2007 (n=79) ML (cm) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 ML (cm) %N % N %N %N %N 60 40 20 0 40 20 0 60 40 20 0 60 40 20 0 40 30 20 10 0 Ocak 2007 (n=70) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Mart 2007 (n=13) ML (cm) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Mayıs 2007 (n=34) ML (cm) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Eylül 2007 (n=40) ML (cm) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Kasım 2007 (n=17) ML (cm) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 ML (cm) Şekil 4.8. Aylara göre boy % frekans grafiği

24 4.3.2. Boy - Ağırlık İlişkisi Mürekkep balıklarının boy ağırlık ilişkilerine cinsiyetlerine göre ayrı ayrı bakılmış ve allometrik bir büyüme gözlenmiştir (Çizelge 4.2; Şekil 4.9). Çizelge 4.2. Mürekkep Balıklarının Cinsiyetine Göre Boy Ağırlık İlişkisi (a; Kesişim, b; Eğim, R 2 ; Determinasyon katsayısı ) a b R 2 Erkek 0,3377 2,62 0,93 Dişi 0,2912 2,71 0,97 Total 0,2936 2,69 0,93

25 S.officinalis(DİŞİ) W(g) 1400 1200 y = 0,2912x 2,7103 1000 R 2 =0,9667 800 600 400 200 0 0 5 10 15 20 25 ML (cm) S.officinalis(ERKEK) W(g) 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 y= 0,3377x 2,6215 R 2 = 0,9255 0 5 10 15 20 25 ML (cm) S.officinalis(TOTAL) 1400 W(g) 1200 y = 0,2936x 2,6878 1000 R 2 =0,9424 800 600 400 200 0 0 5 10 15 20 25 ML (cm) Şekil 4.9. S. officinalis in manto boyu-ağırlıkilişkisi

26 4.3.3. Kondisyon Faktörü Mürekkep balığına ait kondisyon faktörü incelendiğinde, en iyi beslenmeyi Mart ayı içerisinde, en düşük beslenmeyi de Şubat ayı içerisinde gerçekleştirdiği gözlemlenmektedir (Şekil 4.10). Sepia officinalis 20 15 KF 10 5 0 Ara.06 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 AYLAR Şekil 4.10. İzmir Körfezi nde S. officinalis in aylara göre kondisyon faktörü değerleri 4.3.4.Gonadosomatik İndeks (GSI) Araştırma süresince 1, 2 ve 3. safhada gonadlara rastlanmıştır. Mürekkep balıklarının aylara göre en yüksek % GSI değerlerine bakılarak gonadların en olgun olduğu dönemden hareket ederek bireylerin üreme zamanları tespit edilmiştir. Buna göre, tüm aylarda yumurtaya rastlanmasına rağmen, Nisan-Mayıs-Haziran aylarında GSI, en yüksek değerlere ulaşmaktadır (Şekil 4.11).

27 Sepia officinalis 5 4 GSI 3 2 1 0 Ara.06 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 AYLAR Şekil 4.11. İzmir Körfezi nde S. officinalis in aylık GSI değerleri 4.3.5. Cinsiyet Oranı İzmir Körfezi nden elde edilmiş olan 333 adet mürekkep balığının 81 adedi (% 24,3) dişi, 248 adedi (% 74,5) erkek ve 4 adedi (% 1,2) belirsiz bireylerden oluşmaktadır. Dişi: erkek oranı ise 1: 3,1 dir. 4.3.6. Fekondite ve Yumurta Çapı Ölçümü Çalışmada mürekkep balıklarında yapılan ölçümler sonucunda 49 adet gonad elde edilmiş, bunların manto boyu-fekondite ilişkisi ve ağırlık-fekondite ilişkisi incelenmiştir. Regresyon sonuçlarına göre ilişkilerin güçlü olmadığı ve korelasyon değerinin (R 2 = 0,31) düşük olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4.12, 4.13). Gonadlardan yapılan sayımlardan dişi bireylerin yumurta stoğunun 49 ile 828 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Ortalama yumurta stoğu ise 261±27 adettir.

28 S.officinalis n=49 yumurta sayısı 1000 800 600 400 200 y = 0,4717x 2,3165 R 2 = 0,3145 0 5 7 9 11 13 15 17 19 21 ML(cm) Şekil 4.12. Manto boyu- fekondite ilişkisi S.officinalis n=49 1000 yumurta sayısı 800 600 400 200 y = 0,4724x + 67,63 R 2 = 0,3061 0 0 200 400 600 800 1000 1200 ağırlık (g) Şekil 4.13. Ağırlık fekondite ilişkisi Türün yumurta çapı % değerlerine bakıldığında 1964 adet yumurtada 5-6 mm çapındaki yumurtaların çoğunlukta olduğu gözlenmektedir (Şekil 4.14). Çalışmada minimum yumurta çapı 1,91

mm, maksimum yumurta çapı 9,44 mm ve ortalama 5,2± 0,03 olarak tespit edilmiştir. 29 S.officinalis n=1964 % 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 yumurta çapı (mm) Şekil 4.14.İzmir Körfezi nde S. officinalis in % yumurta çapı dağılımı

30 5. TARTIŞMA VE SONUÇ İzmir Körfezi Urla İskele civarında Kasım 2006-Kasım 2007 tarihleri arasında balıkçı limanından elde edilen bireylerle aylık olarak örneklemeler yapılmıştır. S. officinalis türüne ait 333 adet birey değerlendirilmiş ve bazı biyolojik özellikleri incelenmiştir. Değerlendirmeye alınan 333 adet mürekkep balığının maksimum ve minimum manto boyu değerleri, boy- ağırlık ilişkisi, GSI değerleri, minimum ve maksimum yumurta çapları, kondisyon faktörü, boyfekondite, ağırlık-fekondite ilişkisi ve 12 aylık boy-frekans değerleri saptanmıştır. Çalışmada, minimum manto boyu 5,5 cm, maksimum manto boyu ise 22,4 cm olarak tespit edilmiştir. Türün min. ağırlığı 24 g iken maks. ağırlığı 1.189 g dır. Mürekkep balıklarının boy-ağırlık ilişkisine bakıldığında allometrik bir büyüme gözlenmiştir. Challier et al. (2005), Kuzeydoğu Atlantik te yaptıkları çalışmada mürekkep balığı manto boylarını 7 59 cm; Ezzedine-Najai (1997), Tunus taki çalışmalarında 8 17 cm; Önsoy ve Salman (2005), Ege Denizi nde yaptıkları çalışmada erkek bireylerde 30 cm, dişi bireylerde ise 25 cm; Gauvrit et al. (1997), Biskay Körfezi nin Kuzeybatı kıyılarında yaptıkları çalışmada erkek bireylerde 14 cm, dişilerde ise 15 cm; Laptikhovsky et al. (2003), Kuzeybatı Afrika da yaptıkları çalışmada erkeklerde 30 cm, dişilerde 25 cm; Agin et al. (1998), Fransa daki Ouistreham kıyılarında 2,3 14 cm; Mangold-Wirz (1963), dişilerde 8 25 cm, erkek bireylerde ise 8 17 cm olarak saptamışlardır. S. officinalis türüne ait minimum ve maksimum manto boyu değerlerine bakıldığında,

31 saptanmış değerler arasında ki farklar; araştırmaların yapıldığı bölgelerin ekolojik özelliklerine, özellikle de sıcaklığa ve ortamdaki besin miktarına bağlanabilir. Bu çalışmada incelenen dişi S. officinalis bireylerinin minimum yumurta çapı 1,91 mm, maksimum yumurta çapı ise 9,44 mm olarak tespit edilmiştir. Mangold-Wirz (1963) ün yaptığı araştırmada yumurta çapları 6 8 mm; Latikhovsky et al. (2003), 6,5 7,5 mm; Ezzedine-Najai (1985), 6 10 mm; Önsoy ve Salman (2005) un çalışmalarında ise 6 9 mm olarak saptanmıştır. Yapılan çalışmalar karşılaştırıldığında elde edilmiş yumurta çapı değerleri arasında büyük bir farklılık vardır. Gonadosomatik indeks değerleri incelendiğinde, GSI değeri, Nisan ve Haziran aylarında maksimum değere ulaşırken, Temmuz ve Ağustos aylarında hızlı bir düşüş görülmektedir. Önsoy ve Salman (2005), Ege Denizi nde yaptıkları çalışmada 350 adet dişi bireyde aylık GSI değerlerini hesaplamışlardır. Araştırma sonucunda türün GSI değerleri Mart ayında 9.8 ve Haziran ayında 12.7 lik olarak tespit edilmiştir. Bu araştırmadaki bulgular çalışma sonuçlarıyla örtüşmektedir. Türkiye denizlerinde bol miktarda bulunan ve ekonomik değere sahip bir tür olan Sepia officinalis in sömürülmekte olan populasyonunu korumak, sürdürülebilir avcılığını sağlamak amacıyla alınması gereken bazı önlemler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

32 6. ÖNERİLER 1) Türkiye de mürekkep balığına ilişkin bir düzenleme sirkülerde yer almamaktadır. Türün ilk üreme boyu ve cinsel olgunluk yaşı tespit edilerek sirkülerde düzenlemeler yapılmalıdır. Türün devamlılığı ve sürdürülebilir avcılık açısından bu düzenlemelerin yapılması önem taşımaktadır. 2) Ülkemizde mürekkep balıklarına özel bir av aracı bulunmamakla birlikte özellikle Ege Denizi nde barbun ya da dil uzatma ağlarıyla ve ahtapot pinterleriyle hedef dışı tür olarak yakalanmaktadır. Denizlerimizde bol miktarda bulunan S. officinalis için türün biyolojik özellikleri de tanımlanarak, sorumlu balıkçılık anlayışıyla türe özgü av yöntemleri geliştirilerek, Türkiye balıkçılığına daha fazla katkı sağlanması mümkün olabilir. 3) Mürekkep balıklarının yenilebilir kısımlarının yenilemeyen kısımlarına oranının çok fazla olması ürünün % 85 inin gıda olarak değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Yenilemeyen kısımlar ise çoğu ülkelerde yan ürün olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde de bu yan ürün sanayileri geliştirilerek, yenilemeyen kısımlar değerlendirilebilir.

33 4) Bu tür üzerine daha kapsamlı biyolojik araştırmalar ile av araçlarının seçiciliği üzerine yeni çalışmalar yapılmalıdır. Körfezde türün üzerine olan av gücü belirlenerek yıllar itibariyle avcılığının izlenmesi sağlanmalıdır.

34 7. KAYNAKLAR DİZİNİ Agin,V.,Dickel,L.,Chichery,R.,Chichery,M.P.,1998, Evidence for a spesific short-term memory in the cuttlefish,sepia, Behavioural Processes. 43: 329-334p. Akyol, O., Kara, A., 2003, İzmir Körfezi nde (Ege Denizi) dip trolü ve tratanın av kompozisyonlarının belirlenmesi üzerine bir araştırma, E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, 20 (3-4): 321-328. Akyol, O., Metin, G., 2001, İzmir körfezinden (Ege denizi) dip trolüyle avlanan bazı kafadanbacaklı (cephalopoda) türleri ve ortalama av miktarları üzerine araştırmalar, Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2: 381-385. Amaratunga, T., 1983, The role of Cephalopods in the marine ecosystem, p379, Advances in assessment of world Cephaopod resources. Ed: J. F. Caddy, FAO Fish. Tech. Pap., (231), 452, Rome. Arkhipkin, A. I., 1992, Reproductive system structure, development and function in cephalopods with a new general scale for maturity stages. J. Northw. All. Fish. Sci., 12, 63-74. Challier L., Dunn M.R., Robin J.P., 2005. Trends in age-at-recruitment and juvenile growth of cuttlefish, Sepia officinalis, from the English Channel. ICES J. Mar. Sci. 62, 1671-1682.

Demir, M., 1952, Boğaz ve Adalar Sahillerinin Omurgasız Dip Hayvanları. Hidrobiol.Mecm.İstanbul. 2: 615 35 Di Cosmo A., C. Di Cristo, A. Palumbo, M. D'ischia, Messenger, J.B., 2000, Nitric Oxide Synthase (NOS) in the brain of the cephalopod Sepia officinalis, Journal of Comparative Neurology, 428, 411-427. DİE., 2002, Su Ürünleri İstatistikleri, T. C. Başbakanlık Devletİstatistik Enstitüsü. 49s. Ezzedine-Najai, S., 1985, Fecundity of the cuttlefish, Sepia officinalis L. (Mollusca, Cephalopoda) from the Gulf of Tunis. Vie Milieu, 35: 283-284. Ezzedine-Najai., 1997, Tagging of the Cuttlefish, Sepia officinalis L. (Cephalopoda: Decapoda), in the Gulf of Tunis. Sci Mar., 61 (supl. 2): 59-65p. FAO., 1975, Catalogue of Small-Scale Fishing Gear (ed. C. Nedelec). Food and Agriculture Organization of the United Nations by Fishing News (books) Ltd. 191p. FAO., 2000, Fishstat Plus: Universal Software for Fishery Stattistical Time Series. Version 2.3. FAO Fisheries Department, Fishery Information, Data and Statistic Unit. Rome.

36 Forsythe, J. W., R. H. Derusha and R.T. Hanlon., 1994, Growth reproduction and life span of Sepia officinalis (Cephalopoda: Mollusca) cultured through seven consecutive generations. J. Zool., 233: 175-192. Gauvrit, E., Le Goff, R., Daguzan, J., 1997, Reproductive cycle of the cuttlefish, Sepia officinalis (L.) in the Northern Part of the Bay of Biscay, J. Moll. Stud. 63: 19 28 p. Güven, O., 2004, Antalya Körfezi'nde yaşayan mürekkep balığı (Sepia officinalis L. 1758)' nın eşeysel olgunluk, yumurta verimi ve mevsimsel üreme özelliklerinin belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 76 s. Hoşsucu, H., 2000, Balıkçılık I (Avlama Yöntemleri), Ege Üniversitesi Su ürünleri Fakültesi Yayınları. Ders Kitabı Dizin No:24. Bornova/İzmir. Yayın no: 55, 247s. Htun-Han, M., 1978, The Reproductive Biology of the Dab Limanda limanda (L.) in the North Sea: Gonadosomatic Index, Hepatasomatic Indeks and Condition Factor. J. Fish Biol., (13): 369-378p. İspirli, S., 2002. Mürekkep Balığı Sepia officinalis in Biyolojisi ve Yetiştiriciliği. Ege Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. İzmir. 92 s.

37 Kara, A., Hoşsucu, H., 1990, İzmir Körfezi ve civarındaki çökeltme dalyan balıkçılığı üzerine bir araştırma, Su Ürünleri Dergisi, Cilt: 7, 25-28s. Kara, A., Lök, A., 1993, İzmir Körfezi nde Uzatma Ağları ile Mürekkep Balığı (Sepia officinalis L., 1758) Avcılığında Ay Verimine Etkilerinin Araştırılması, 1. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, 5-7 Ekim 1993, İzmir. Katağan, T., Benli, H. A., 1990, New Cephalopod (Mollusca) Species For The Turkish Seas. Doğa-Tr. J. Zool., 14: 156-161. Katağan, T., Kocataş, A., 1990, Note Preliminaire Sur Les Cephalopodes Des Eaux Turques Rapp. Comm. Int. Mer Medit., 32, 1: 242. Kınacıgil, T., Kara, A., 1991, 12 mm. ve 42 mm. Göz Büyüklüğündeki 3 Boğazlı Pinterlerin Supya (Sepia officinalis L. ) Avcılığında Karşılaştırmalı Olarak Av Veriminin Denenmesi, Su Ürünleri Sempozyumu, 12-14 Kasım 1991, İzmir. 155-168 s. Laptikhovsky, V., Salman, A., Önsoy, B., Katağan T., 2003, Fecundity of the common cuttlefish, Sepia officinalis L. (Cephalopoda, Sepiida) : a new look at an old problem, Sci. Mar. 67 (3): 279 284 p.

38 LeCren,E.D.,1951, The length-weight relationship and seasonal cycle in gonad weight and condaditon in perch (Perca fluviatilis). J.Anim. Ecol. 20: 201-209p. Mangold, K., Boletzky, S. V., 1987, Cephalopodes. Fiches FAO d identification des especes pour les besoins de la peche. (Revision1) Mediterranee et Mer Noire. Zone de peche 37. 1: 633-714. Mangold-Wirz, K., 1963, Biologie des cephalopodes Bentiques et Nectoniques De La Mer Catalane. Vie Millieu, Suppl. 13: 1-285. Önsoy, M. B., 2002. İzmir Homa Dalyanı Civarındaki Mürekkep Balığı (Sepia officinalis L.) nın Üreme Biyolojisi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. İzmir. 22 s. Önsoy, M. B., Salman, A., 2005, Reproductive biology of the common cuttlefish Sepia officinalis L. (Sepiida: Cephalopoda) in the Agean Sea, Turk J Vet Anim Sci. 29: 613-619p. Pauly, D., 1980, A selection of simple methods for the assessment of tropical fish stocks. FAO Fish. Circular, No. 279, Rome 54p. Rocha, F., Guerra, A., Gonzalez, A. F., 2001, A review of reproductive strategies in cephalopods, Biol Rev. 76: 291-304 p.

39 Roper, C. F. E., Sweeney, M. J., Nauen, C., 1984, Cephalopods of the World. An Annotated and Illustrated Catalogue of Species of Interest to Fisheries. FAO Fish. Synop. Rome, 277p. Salman, A., Katağan, T., Benli, H. A., 1998, Türkiye kafadanbacaklıları (Clasis: Cephalopoda) ve kafadanbacaklı yetiştiriciliği, T. C. Tarım veköyişleri Bakanlığı, Yayın No12, 143, Bodrum, 20-23s. Salman, A., Katağan, T., Benli, H. A., 2002, Cephalopod fauna of the eastern mediterranean, Turk J Zool. 26: 47 52 p. TÜİK., 2004, Su Ürünleri İstatistikleri, T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. 74s. TÜİK., 2005, Su Ürünleri İstatistikleri, T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. 67s. Yazkan,M.,Özdemir,F.,Gölükcü,M.,2004, Antalya Körfezi nde avlanan bazı yumuşakçalar ve karideste Cu, Zn, Pb ve Cd içeriği, Turk J Vet Anim Sci. 28: 95-100.

40 ÖZGEÇMİŞ Burcu TELLİBAYRAKTAR 11.07.1982 yılında Balıkesir de doğdu. İlkokulu Ece Amca ilköğretim okulunda tamamladı. Ortaokul Karahallılar ilköğretim okulunda, liseyi Adnan Menderes lisesinde bitirdi. 2000 yılında Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ne girdi. 2005 yılında mezun olduktan sonra yine aynı yıl Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde yüksek lisans eğitimine başladı.