YELKENLİ TEKNELER VE DONANIMLARI Yatın tanımı: Uluslararası tanımlamaya göre, sadece spr ve gezi amacı ile kullanılan, yelken veya makinayla veya hem yelken hem de makine ile yürütülen, her türlü deniz teknesidir. Yatlar ikiye ayrılır; 1.Yelkenli yatlar: Esas itibari ile yelkenle hareket etmekle birlikte günümüzde limpik yarış sınıfları dışında, tnajlarına göre bir yardımcı makinayla dnatılmışlardır. Sadece yarış için düşünülmüş yatlar: Optimist, Dragn, 470, Laser, vs. Bu teknelerde makine bulunmaz. Hem yarış hem gezi amacı ile dizayn edilmiş yatlar: IOR klas tekneleri, süratli gezi yatları gibi. Bunlarda teknenin kullanılış amacına göre kuvveti değişen bir yardımcı makine bulunur. Mtr Sailer (yelkenli mtr) gezi yatları: Bu tekneler sadece gezi amacı ile dizayn edilmiş, armaları küçük deplasman tipi yatlardır. Ancak sn yıllarda armaları büyütülmüş, karina frmları değiştirilmiş ve özellikle hafif havalarda yelkenle gitmek için dizayn edilmiş yatlardır. 2. Mtr yatlar: Sadece mtrla hareket eden gezi veya yarış için dizayn edilmiş tekneler. 1. TEKNE 1.1. Asıl tekne: Frma verilip eğrilere çivileniş kntrplak levhalarda meydana gelir. Eğriler tekneye lüzumlu lan sağlamlığı temin eder. Teknenin yanları (Brdalar) baş tarafta birleşerek baş bdslamayı luştururlar. Brda levhaları kıç tarafta ayna adı verilen dikey bir levhada birleşirler. Brdaların iç kısımlarına alabanda denmektedir. Omurga adı verilen ve baş bdslamadan kıçtaki aynaya kadar devam eden parça ise tekneyi pruva-pupa hattında takviye eder. Teknenin üst kısımları ise başta güverte, yanlarda ise küpeştelerden Küpeşteler brdalarla havuz arasında bulunan üst kısımlardır. luşur. Teknede mürettebatın bulunduğu açık yere kkpit veya havuz denmektedir. Burası baş tarafta güverteye knmuş bir mezar mendirek ile krunmuştur. Teknenin direği iki brdayı birbirine bağlayan parçadan geçerek murga üzerinde hazırlanmış ıskaça denen yuvasına turur. 1.2. Teknenin Sabit Olmayan Kısımları: Tekneye yönünü muhafaza edebilmesi için salma (sabit labilir), istenilen yöne çevrilebilmesi için dümen denilen sabit lmayan kısımlar mnte edilmiştir. B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 5
a) Salma: Teknenin alt ve murgasında baş-kıç hattından geçip suya dikey giren bölümdür. Büyük yatlarda sabittir. Centrebard teknelerde ise kendisine özel kasasının içinde durur. Bu kasanın üst ağzı ise su girmesine engel lması için su hattının üzerindedir. Teknenin altından sarkması istenmediğinde salma teknenin içine çekilir. Teknenin baş-kıç hattı byunca uzanabileceği gibi, aynı hatta merkezi bir nktada da trpil şeklinde dizayn edilmiş de labilir. Bunlara trpil salma denir. b) Dümen ve yeke: Dümen, iki yana dönen kıç aynaya sabitlenmiş bir elemandır. Tekneyi istenen yönde çeviren, dümenin suyun içinde kalan parçasına pala denir. Dümenin manevra levyesi yekedir. Dümen yeke ile sağa sla döndürülür. Yeke tek bir parçadan ibaret ise sabit yeke, ucuna ikinci bir parça eklenmiş ise uzatmalı yeke (Extensin) adını alır. Bu ikinci halde dümenci (Skipper) küpeşteye turup dışarı sarkmakla (trapez yaparak) hem teknenin dengesini sağlar hem de nu yönetebilir. Daha büyük yatlarda dümen çapının daha büyük lması da, dümencinin mümkün lduğunca küperşteye yakın turabilmesini sağlar. Şekil 1: Asıl tekne resmi üzerinde, teknenin parçalarının isimlendirilmesi B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 6
1.3. Teknenin Sabit Elemanları: a) Halatları sabitleştirmeye yarayan takımlar: Kç bynuzları vs. (Şekil 3) b) Halatların akışına yön vermek ve bunların hareketini sınırlamaya yarayan takımlar: Kurt ağzı, köprü, köprücük vs. (Şekil 3) c) Direği tutan tellerin (çarmıklar) bağlanmasına yarayan takımlar: Çarmık ayakları (landalarliftin uskur)...(şekil 3) d) Lavra Deliği (Kıç tıpa): Kıç aynanın alt kısmına açılmış bir delik lup karaya çekildiğinde teknenin içindeki suyun akıtılmasını sağlar. Tekne denizde iken tıpası kapalı lmalıdır. (Şekil 1) e) Sürekli ve geçici bağlantılar: Galvanizli çelik, brnz veya paslanmaz çelikten takımlar lup değişik kısımlar arasında sürekli veya geçici bağlantı sağlar: Kilit ve süngüsü, flk kancaları vb. 2. DONANIM Rüzgar enerjisinin yelkenler ylu ile tekneye intikal ettirilmesinde aracı rlü ynar. En yaygın lan Markni dnanım çeşididir. Buna göre; 2.1. Sabit Dnanım: Arma ve yelkenleri taşıyan dnanım lup direk ve bumba ile ıstralya ve çarmık tellerinden ibarettir. a) Direk ve Çarmık sistemi: Direk, pruva-pupa hattında dikey veya çk az meyilli larak knulmuş ağaç veya metalden yapılmış bir dnanım parçasıdır. Direkte kıç tarafa bakan özel luğun içinde rsa yakasının gradin halatı geçirilmek suretiyle yelkenin direğe bağlantısı sağlanır. Yelkenin direğe düzgün larak basılması ise ana yelken mandarının çekilmesi ile sağlanır. Mandar, yelkeni direğe basan halatlara verilen genel addır. Direğin öne-arkaya ve sağa-sla kaymadan istediğimiz açıda sabit larak durmasını sağlayan destek sistemine ise çarmıh sistemi denir. Çarmık ayakları direğe göre kıç tarafa dğru knumlandırıldığından direğin öne yatmasına engel lurlar. Teknenin kıç tarafına daha da yakın lan çarmıhlara ise pupa çarmıhları denmektedir. Istralyalar da temel larak direğin pupa-pruva hattı üzerinde istenilen açıda kalmasını sağlarlar. Baş ve kıç ıstralya lmak üzere iki adettirler. Direk üzerindeki gurcatalar ve ayaklar ise çarmık ve ıstralyaların direkle bağlantısını sağlar. Kemere yönünde direğe tespit edilmiş lan gurcatalar, direklerin rüzgarın etkisi ile bükülmesini engeller. Çarmık ve ıstralya telleri ile ayakların bağlantısı kilitler ile sağlanır. Baş ve kıç ıstralya liftin uskur ile gerilir. Buna çektirme de denir. Çektirme bedeni döndürülmek sureti ile ucundaki çubukların kendisini vira etmesiyle ıstralyayı germiş lur. b) Bumba: Yelkenin alt yakasının tespit edildiği ağaç veya metalden yapılmış yatay bir dnanım parçasıdır. Bumbanın yukarı bakan yüzünde bulunan bir luktan yelkenin alt gradin halatı geçirilmek sureti ile yelken bumbaya bağlanır. Bumbamızın knumu, ana yelkenimizin rüzgara göre lan knumunu belirler. B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 7
Şekil 2: Dnanım, yelken ve isimlendirilmesi B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 8
2.2. Yelkenler ve Sabit lmayan dnanımlar: Genel Bilgiler: İkisi direğin önünde flk (cenva) ve baln lmak üzere, diğeri arkasında ana yelken lmak üzere iki üçgen yelkenden ibaret lup, ana yelkenin iki yakası direğe ve bumbaya bağlanmıştır. Yelken özel keten, pamuk, kevler kumaşlardan yapılmış üçgen dkudur ve her kenarına yaka denir. a) Orsa Yakası: Yelkenin dikey kenarı lup, ana yelkende direğe, flklarda ise baş ıstralyaya tespit lunur. b) Alt Yaka (Gradin Yakası): Yelkenin yatay yöndeki alt kenarı lup flklarda serbest, ana yelkende ise bumbaya tespit lunmuştur. c) Güngörmez Yakası: Yelkenin daima serbest lan üçüncü kenarı lup, ana yelkende direk başından bumba ucuna, flklarda ise yelkenin yukarıdaki ucundan ısktanın bağlandığı yere kadar uzanan kenarıdır. Yelkenin üç köşesine ise şu adlar verilir: a) Karula Yakası: Yelkenin alt ön ucundan tespit edildiği köşe lup, ana yelkende bumbanın direkle birleştiği ucuna; flklarda ise baş ıstralyanın güverte ile birleştiği uca bağlanır. b) Iskta Yakası: Yelkenin ısktasının bağlandığı köşedir. Iskta halatı, yelkenin rüzgara göre knumunu belirlememizi sağlayan halattır. Aynı zamanda rüzgara dğru yükselirken yelkenin kanat gibi şeklini krumak için yelkenin alt yakasını aşağı dğru çeker. Iskta yakası: Ana yelkende bumbanın en gerideki ucu Flklarda ise alt yaka ile güngörmezin birleştiği köşedir. c) Mandar Yakası: Yelkenin yukarı basılmasını sağlayan mandar ipinin bağlandığı ve rsa ile güngörmezin birleştiği köşedir. Flk (Cenva): Karula yakasından kilitle baş bdslamadaki mapaya, rsa yakasına dikilmiş bulunan kancalar ile de baş ıstralyaya bağlanır. Flk, flk mandarı baş ıstralyaya basılır; Flk ısktası denilen halatla da bir alabandadan diğerine aktarılır. Adı geçen halatın teknenin sancağında kalan yarısına sancak flk ısktası, iskelede kalan yarısına ise iskele flk ısktası denir. Ana Yelken: Ana yelkenin direğe tespit lunan rsa yakasına dikilmiş gradin halatının, bu direkteki luğun içinden geçirilmesi ile yelken direğe basılır. Basılıp bşu alındıktan snra mandarı kç bynuzuna vlta edilir. Ana yelkenin alt yakasındaki gradin halatı ise, bumbanın luğunun içinden geçirilmek sureti ile bu yaka da bumbaya tespit lunur. B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 9
Ana yelkenin mandar yakası Başlı adı verilen metal bir levha ile kaplanır. Ana yelkenimizin güngörmez yakası ise belirli bir kavis ile kesilmiştir (kelebek) ve yelkene dikilmiş dar uzun ceplere skulmuş çıtalarla bu şekilde krunur. Centrebardlarda, bazı değişiklikler göstermekle birlikte genel larak, ana yelkenin bir taraftan diğer tarafa aktarılması, bumba ucundaki makaradan, snrada havuzda yer alan bir diğer makaradan geçip dümencinin eline gelen bir halatla mümkün lur ki buna ana yelken ısktası denir. Daha büyük yatlarda ise ana yelken ısktası, bumbanın ıskta yakası ile rtası arasına knumlandırılmış ve güverte veya ayna üzerindeki araba sistemi üzerinde kayan bir yapıya sahip bir makaralar sistemi şeklindedir. Iskta bu araba düzeneği ile yelkenimizin daha fazla gerilerek trlaşmasını önlemiş luruz. Şekil 3: Tekne dnanımları ve sabit elemanları B.U. Yelken- 1* Kitapcigi 10