AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYE DEVLETLER ARASINDA MAHKEME KARARLARININ SERBEST DOLAŞIMI Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union * ÖZET Avrupa Birliği nin tarihi gelişimine yakından bakıldığında malların, sermayenin, hizmetlerin ve kişilerin serbest dolaşımı olmak üzere dört temel özgürlük üzerine kurulduğu söylenebilir. Bu dört temel özgürlüğün sağlanabilmesi ve yaşatılabilmesi için Avrupa Birliği ne üye devletler arasında bir adli işbirliğin yapılması kaçınılmazdır. Bu doğrultuda Avrupa Birliği tarafından hazırlanan ve uygulanan bununla birlikte bu çalışmada incelenen temel düzenlemeler ise şunlardır: Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 2001/44 EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel I Tüzüğü), Evlilik ve Müşterek Çocukların Velayetiyle ilgili Konularda Mahke melerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin 2003/2201EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel IIbis Tüzüğü) ve Nafaka Borçlarında Milletlerarası Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliği Hakkında 2009/4EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Nafaka Tüzüğü). Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Brüksel I Tüzüğü, Brüksel IIbis Tüzüğü, Nafaka Tüzüğü, tanıma, tenfiz. ABSTRACT Taking into consideration the historical development of the European Union, it can be said that the European Union is based on four fundamental freedoms: free movement of persons, goods, capital and services. In order to ensure the survival of these four fundamental freedoms making a judicial cooperation between the member states of the European Union is inevitable. The basic regulations enforced by the EU and examined in this texts are Council Regulation EC No 44/2001 of December 2000 on * Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi. E-posta: tubabirinciuzun@gmail.com. 997
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı Jurisdiction and the Recog nition and Enforcement of the Judgments in Civil and Commercial Matters (Brussels I Regulation), Council Regulation (EC) No 2201/2003 of 27 November 2003 Concerning Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Matrimonial Matters and the Matters of Parental Responsibility (Brussels II bis Regulation) and Council Regulation (EC) No 4/2009 of December 2008 May 2000 on Jurisdiction, Applicable Law, Recognition and Enforcement of decisions and Cooperation in Matters Relating to Maintenance Obligations (The Maintenance Regulation). Keywords: the European Union, Brussels I Regulation, Brussels IIbis Regulation, The Maintenance Regulation, recognition of judgments, enforcement of judgments. GİRİŞ Avrupa Birliği bünyesinde, uzunca bir süredir uluslararası özel hukuk kurallarının uyum ve harmonizasyonu konusunda birtakım çalışmalar yürütülmektedir. Avrupa Birliği nin tarihi gelişimine yakından bakıldığında malların, sermayenin, hizmetlerin ve kişilerin serbest dolaşımı olmak üzere dört temel özgürlük üzerine kurulduğu söylenebilir. Bu noktada, mahkeme kararlarının serbest dolaşımının ise Avrupa Birliği nin üzerine kurulduğu bu dört temel özgürlüğün teminatı niteliğinde olduğunu söylemek yanlış olmaz. Zira Avrupa Birliği nin üzerine kurulduğu bu dört temel özgürlüğün sağlanabilmesi ve yaşatılabilmesi için Avrupa Birliği ne üye devletler arasında bir adli işbirliğin yapılması kaçınılmazdır 1. Bu doğrultuda 19601ı yıllarda başlayan çalışmalar sonucunda, 1968 yılında Ticari ve Hukuki Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında Brüksel Konvansiyonu kabul 1 Çiçekli, Bülent: Avrupa Birliğinde Özel Hukukta Adli İşbirliği ve Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı, MHB 2003, Prof. Dr. Gülören Tekinalp e Armağan, S.1-2, s.179; Çalışkan, Yusuf/Çalışkan, Zeynep: The Free Movement of Judgments within the European Union, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:68, S. 2010/3, s.13; Lane, Suriyakumari: Free Movement of Judgments within the EEC, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 35, No. 3 (Jul. 1986), s. 629. Ayrıca bkz. Merrett, Louise: The Enforcement of Jurisdiction Agreements within the Brussels Regime The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 55, No. 2 (Apr. 2006), s. 315-336. 998
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union edilmiştir. 1988 yılında ise Brüksel Konvansiyonu nun etkilerinin, EFTA ülkelerine de genişletilmesini sağlayan Lugano Konvansiyonu kabul edilmiştir. 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, 22 Aralık 2000 tarihinde Avrupa Birliği Konseyi tarafından Avrupa Topluluğu Kurucu Antlaşması nın 2 61(c) ve 67(1) maddelerinde öngörülen Avrupa Birliği Komisyonu nun 3, Parlamentosu nun ve Ekonomik ve Sosyal Komitesi nin 4 görüşleri dikkate alınarak tüzük haline dönüştürülmüştür 5. Bu çerçevede Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması Tenfizi Hakkında 2001/44EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü, Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi nde yayımlanmış 6 ve 1 Mart 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir (md.76). Brüksel I Tüzüğü olarak anılan 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu nun yerine geçmiş ve bu konvansiyonu yürürlükten kaldırmıştır. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, yalnızca Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesinden verilen bir kararın başka bir üye devlet mahkemesi tarafından tanınması veya tenfizi söz konusu olduğunda uygulama alanı bulmaktadır. Bazı konular, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün kapsamı dışında bırakılmıştır. Bu nedenle, daha sonra kapsam dışı bırakılan konulara ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede hazırlanan Evlilik ve Müşterek Çocukların Velayetiyle ilgili Konularda Mahke melerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin 2000/1347EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel II Tüzüğü), 1 Mart 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir 7. Ancak bu tüzük, aynı adı taşıyan 2003/2201EC sayılı AB 2 Treaty on European Union (Consolidated Version 1997), OJ C 340-10.11.1997, s.200 vd. 3 1999/C 376 E/01 Proposal for a Council Regulation (EC) on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ C 376 28.12.1999, s. 10. 4 2000/C 117/02 Opinion of the Economic and Social Committee on Proposal for a Council Regulation (EC) on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ C 117-26.4.2000, s.6-11. 5 Kennett, Wendy: The Brussels I Regulation, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50, No. 3 (Jul. 2001), s.725. 6 Council Regulation EC No 44/2001 of December 2000 on Jurisdiction and the Recog nition and Enforcement of the Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ L 12-16.01.2001, s.1-23. 7 Council Regulation (EC) No 1347/2000 of May 2000 on Jurisdiction and the Recognition 999
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı Konsey Tüzüğü 8 tarafından yürürlükten kaldırılmıştır 9. Bununla birlikte AB üyesi devletler arasında kişilerin serbest dolaşımının bir sonucu olarak farklı vatandaşlıkta olan kişiler arasında yapılan evlilikler ve bu doğrultuda yabancı unsurlu boşanma davalarının sayısı artmıştır. Bu durum yabancı unsurlu nafaka ihtilaflarını ve nafaka alacağı ile ilgili talepleri de beraberinde getirmiştir. Bu konuya ilişkin talepleri, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün karşılayamaması nedeniyle AB Konseyi tarafından Nafaka Borçlarında Milletlerarası Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliği Hakkında 2009/4EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Nafaka Tüzüğü) kabul edilmiştir 10. Bu çalışmada, Avrupa Birliği ne üye devletler arasında mahkeme kararlarının serbest dolaşımının sağlanmasına yönelik hukuki metinler tarihi gelişim süreci gözetilerek ele alınacaktır. Bu çerçevede öncelikle Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 2001/44 EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel I Tüzüğü) incelenecektir. Daha sonra Evlilik ve Müşterek Çocukların Velayetiyle ilgili Konularda Mahke melerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin 2003/2201EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel IIbis Tüzüğü) ve son olarak Nafaka Borçlarında Milletlerarası Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliği Hakkında 2009/4EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Nafaka Tüzüğü) ele alınacaktır. Bu çalışmanın konusunu oluşturan her bir tüzük bakımından ilgili tüzüğün tarihi süreci ve hazırlık çalışmalarına değinilecektir. Bununla birlikte her bir tüzük bakımından ilgili tüzüğün kapsamı, milletlerarası yetkiye ilişkin hükümleri ile ilgili tüzükte öngörülen tanıma ve tenfiz usulleri incelenecektir. and Enforcement of Judgments in Matrimonial Matters and in Matters of Parental Responsibility for Children of Both Spouses: OJ L 160-30.6.2000, s.19-35. 8 Council Regulation (EC) No 2201/2003 of 27 November 2003 concerning jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in matrimonial matters and the matters of parental responsibility, repealing Regulation (EC) No 1347/2000. 9 2000/1347EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hakkında detaylı bilgi için bkz. Çiçekli, s.198vd. 10 Council Regulation (EC) No 4/2009 of December 2008 May 2000 on Jurisdiction, Applicable Law, Recognition and Enforcement of decisions and Cooperation in Matters Relating to Maintenance Obligations: OJ L 7-10.1.2009, s.1-79. 1000
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union 1. Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 2001/44 EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü A. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Tarihi Süreci ve Hazırlık Çalışmaları 1. Ticari ve Hukuki Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 1968 Tarihli Brüksel Konvansiyonu Ticari ve Hukuki Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 1968 Tarihli Brüksel Konvansiyonu 11, Avrupa Birliği ne üye devletlerin hu kuklarının birleştirilmesi ve uyumlaştırılması çalışmaları bakımından milletlerarası usul hukuku alanındaki ilk kapsamlı düzenlemedir. Konvansiyon ile ilgili çalışmalar, 1960 yılında Daimi Temsilciler Komitesi nin (Committee of Permanent Representatives) kararı ile başlamıştır. 1964 yılında konvansiyon taslağı tamamlanmıştır. Taslak, 27 Eylül 1968 tarihinde nihai şeklini alarak Avrupa Birliği nin altı kurucu üye ülkesi tara fından imzalanmış ve 1973 yılında yürürlüğe girmiştir 12. Konvansiyonun imzalanmasının ardından, Avrupa Birliği ne yeni üyelerin girmesi nedeniyle konvansiyon, dört katılma konvansiyonu (accession conventi on) 13 ile değişikliğe uğramış ve bu 11 Convention on Jurisdiction and the Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ L 304-30.10.1978 s. 36-54; Konvansiyonun Türkçe metni için bkz., Oder, Burak/Sağbili, Murat, Medeni ve Ticari Hukuk Davaları nda Yargı Yetkisi ve Yargı Kararlarının Tenfizine Dair Antlaşma, MHB 1991, S.1-2, s.73-100. 12 Tekinalp, Gülören: Avrupa Miletlerarası Medeni Usul Hukuku ve Heidelberg Sempoz yumu, MHB 1990, S. 1-2, s. 180; Sakmar, Ata: Avrupa Ekonomik Topluluğu na Üye Devletlerden Birinde Verilen Mahkeme Kararının Diğer Üye Devletlerde Tanınması ve Tenfizi, Birinci Avrupa Hukuku Haftası, İstanbul 1979, s. 89. 13 Söz konusu katılma konvansiyonları şunlardır: 1. Convention of Accession of 9 October 1978 of the Kingdom of Denmark, of Ireland and of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland: OJ L 304-30.10.1978, s. 1-102; 2. Convention of Accession of the Hellenic Republic: OJ L 388-31.12.1982, s. 1-36; 3. Convention on the Accession of the Kingdom of Spain and the Portuguese Republic: OJ L 285-3.10.1989, s. 1-98; 4. Convention on the Accession of Republic of Austria, the Republic of Finland and the Kingdom of Sweden. OJ C 15-15.1.1997, s.1-9, to the Convention on Jurisdiction and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters and to the Protocol on its Interpretation by the 1001
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı değişikliklerin sonucunda ortaya çıkan Brüksel Konvansiyonu nun beş farklı versiyonu birleştirilerek tek bir metin 14 haline getirilmiştir 15. 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu ile Avrupa Birliği ne üye devletlerin milletlerarası yetki kuralları birleştirilmiştir. 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu uyarınca bu konvansiyonun kapsamına giren davalar bakımından Avrupa Birliği ne üye devletlerin mahkemeleri, milletlerarası yetkilerini kendi iç hukuklarına göre değil, konvansiyonda yer alan milletlerarası yetki kurallarına göre belirle yecektir. 1968 tarihli Brüksel Kon vansiyonu nun yorumu konusunda ise 1 Eylül 1975 tarihinde yürürlüğe giren protokol 16 ile Avrupa Toplulukları Adalet Divanı na yetki verilmiştir. Buna göre Avrupa Birliği ne üye devlet mahkemeleri, 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu nun yorumuna ilişkin karşılaşacakları problemlerin çözümü için Avrupa Toplulukları Adalet Divanı na başvurma olanağına sahiptirler. 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu nun en önemli özelliği, yürürlüğe girmesiyle konvansiyon hükümlerinin Avrupa Birliği ne üye devletlerin milletlerarası usul hukukla rında yer alan milletlerarası yetki kurallarının yerini almış olmasıdır. Ancak bu durum, yalnızca konvansiyona taraf olan üye devletler arasında ve konvansiyonun uygulama alanına giren konular bakımından söz konusudur. Konvansiyona taraf olmayan başka bir ifadeyle üçüncü ülkelere karşı ise, üye ülkelerin her birinin ulusal mevzuatlarında yer alan milletlerarası yetkiye ilişkin hükümler uygulanmaya devam edecektir 17. Court of Justice. 14 Consolidated and updated version of Brussels Convention: OJ C 189-28.7.1990, s.1-122. 15 Sakmar, Ata/Ekşi, Nuray: Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması Tenfizi Hakkında AB Konsey Tüzüğü, Prof. Dr. Ergin Nomer e Armağan, MHB 2002, S.2, s.724-726. 16 Protocol Concerning the Interpretation by the Court of Justice of the Convention of September 27, 1968 on Jurisdiction and the Enforcement of Civil and Commercial Judgments: OJ L 204-1975 s. 27, OJ L 304-30.10.1978, s.51-52, OJ L 388-1982, s. 3, OJ L 285-1989, s. 1; Protokolün Türkçe metni için bkz., Oder, Sağbili: 27 Eylül 1968 Tarıhli Medeni ve Ticari Hukuk Davaları nda Yargı Yetkisi ve Yargı Kararları nın Tenfizine Dair Antlaşmanın Avrupa Topluluğu Adalet Divanı Tarafından Yorumlamasına İlişkin Protokol, MHB 1991, s.1-2, s.97-100. 17 Sakmar/Ekşi, s.726. 1002
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union 2. Ticari ve Hukuki Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 1988 Tarihli Lugano Konvansiyonu 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, kural olarak yalnızca Avrupa Birliği ne üye devletler arasında uygulanmaktadır. Ancak, Avrupa Birliği ne üye devletler ile EFTA (European Free Trade Area) 18 ülkeleri arasında yakın ve yoğun ticari ilişkilerin bulunması; Avrupa Birliği ne üye devletler ile EFTA ülkeleri arasında çok sayıda serbest tica ret antlaşmalarının varlığı ve bu antlaşmalardan doğan uyuşmazlıklar bakımından verilen mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizini noktasında yaşanan sıkıntılar nedeniyle Avrupa Birliği ve EFTA ülkeleri arasında birtakım görüşme ler yapılmıştır. Bu görüşmeler sonucunda, Avrupa Birliği ile EFTA ülkeleri arasında Lugano Konvansiyonu 19 imzalanmıştır. Böylelikle EFTA ülkeleri 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu na taraf olmuşlardır. Lugano Konvansiyo nu, Brüksel Konvansiyonu nda yer alan hükümlerin bir tekrarı niteliğinde olduğundan Paralel Konvansiyon olarak da anılmaktadır 20. Ancak 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu ndan farklı olarak, Avrupa Birliği Adalet Divanı nın Lugano Konvansiyonu hükümlerini ön sorun (preliminary ruling) yoluyla yorumlama yetkisi, EFTA ülkelerinin bu yetkiyi kabul etmemeleri nedeniyle söz konusu değildir 21. 3. Avrupa Birliği nin Milletlerarası Özel Hukuk Alanında Düzenleme Yapma Yetkisi, Konunun Konsey Tüzüğü ile Düzenlenmesine İmkan Tanıyan Hukuki Gelişmeler ve 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Hazırlanması 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, Avrupa Ekonomik Topluluğu nu ku- 18 EFTA, 1959 yılında Stockholm Antlaşması na dayanılarak kurulan ve topluluğa üye ülkeler arasında serbest bir ticaret sahası oluşturan ekonomik bir örgütlenmedir. EFTA nın günümüzdeki üyeleri İzlanda Cumhuriyeti, Liechtenstein Prensliği, İsviçre Konfederasyonu ve Norveç Krallığı dır. 19 Convention on Jurisdiction and the Enforcement of Judgments in Civil and Commer cial Matters done at Lugano on 16 September 1988: OJ L 319-25.11.1988, s.9-33. 20 Tekinalp, s. 181; Sakmar/ Ekşi, s.726-727; Ekşi, s.18-19, dn.75. 21 Sakmar/Ekşi, s.727. 1003
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı ran Roma Antlaşması nın 220. maddesine 22 istinaden yapılmıştır. Maastricht Antlaşması na kadar olan süreçte, 220. madde, Avrupa Toplulukları üye ülkeleri arasında devletler özel hukuku alanında yapılan çalışmaların hukuki dayanağını oluşturmuş ve bu nedenle 1968 Brüksel Konvansiyonu, Avrupa Toplulukları Hukuku nun kaynakları arasında kabul edilmiştir 23. Ancak, bir görüşe göre 24, 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, topluluk organlarından birinin bir işlemi sonucu olarak değil, opluluk üyesi devletlerin çalışmaları sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle de 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, topluluk hu kuku ile çok yakın bir irtibat halinde olmasına rağmen, Avrupa Toplulukları Hukuku işlemlerinden farklı olarak, üye devletler açısından kendiliğinden uygulanma imkanı bulmamaktadır. Roma Antlaşması nın 220. maddesinin, devletler özel hukuku alanında yapılacak uyumlaştırma çalışmalarının topluluk kurumları tarafından yapılan işlemlerle (tüzük, direktif şeklin de) ortaya konulmasına izin vermemesi nedeniyle, Maastricht Antlaşması K. 1/6 maddesi ile özel hukuk konularında hukuki işbirliği düzenlenmiş tir. Böylelikle Roma Antlaşması nın 220. maddesinin aksine, Avrupa Ekonomik Topluluğun bir kurumu olan Avrupa Konseyi, özel hukuk alanında işbirliğini sağlamak amacıyla düzenleme yapma yetkisini elde etmiştir. Amsterdam Ant laşması ise Maastricht Antlaşması ndan daha da ileri giderek 65. maddesi (eski 73. madde) ile özel hukuk alanında işbirliğine daha somut bir anlam kazandırmış ve söz konusu işbirliğin tüzük ya da yönergelerle yapılabileceği ifade edilmiştir. Böylelikle Roma Antlaşması nın uyumlaştırma konusundaki katı düzenlemesi, Amsterdam Antlaşması ile ortadan kaldırılarak, üye devletlerin özel hu kuk alanında işbirliği yapmalarının konsey tarafından teşviki ve topluluk kurumları nın devletler özel hukuku alanında işbirliği yapması konusunda, esnek bir şekilde, gerektiğinde yasal düzenleme yapabilmelerini mümkün kılın mıştır 25. 22 AET yi kuran Roma Antlaşması nın 220. maddesinde, üye devletlerin vatandaşların haklarının korunması, çifte vergilendirmenin kaldırılması, şirketlerin tanınması, mah keme kararlarının tanınması ve tenfizi konularında konvansiyonlar yapabilecekleri hüküm altına alınmıştı. 23 Sakmar/Ekşi, s.732. 24 Sakmar/Ekşi, s.732, dn. 44. 25 Harris, J.: The Brussels Regulation, Civil Justice Quarterly, Vol. 20, July, 2001, s.219; Magnus, Ulrich: Introduction: Brussels I Regulation, Editors: Ulrich Magnus/ Peter Mankowski, Sellier European Law Publishers, 2007, s.15. 1004
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu, 22 Aralık 2000 tarihinde Avrupa Konseyi tarafından Avrupa Topluluğu Kurucu Antlaşması nın 26 61(c) ve 67(1) maddelerinde öngörülen Avrupa Birliği Komisyonu nun 27, Parlamentosu nun ve Ekonomik ve Sosyal Komitesi nin 28 görüşleri dikkate alınarak bir tüzük haline dönüştürülmüştür. Bu çerçevede Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması Tenfizi Hakkında 2001/44EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü, Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi nde yayımlanmıştır 29. Tüzük, 1 Mart 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir (md.76). 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü genel niteliklidir 30 ve yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üye devletler açısından bağlayıcı olup üye devletlerin başka bir işlem yapmasına gerek olmaksızın sonuçlarını doğrudan 31 doğurmaya başlamıştır 32. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 68. maddesinin 1. fıkrasına göre, bu tüzük hükümleri, 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu hükümlerinin yerini almış ve konvansiyonu hükümsüz kıl mıştır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 68. maddesinin 2. fıkrasında ise üye devletlerin mevzu atları tarafından 1968 tarihli Brüksel Konvansiyonu na yapılan atıfların 2001/44EC 26 Treaty on European Union (Consolidated Version 1997), OJ C 340-10.11.1997, s.200 vd. 27 1999/C 376 E/01 Proposal for a Council Regulation (EC) on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ C 376 28.12.1999, s.10. 28 2000/C 117/02 Opinion of the Economic and Social Committee on Proposal for a Council Regulation (EC) on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ C 117-26.4.2000, s.6-11. 29 Council Regulation EC No 44/2001 of December 2000 on Jurisdiction and the Recog nition and Enforcement of the Judgments in Civil and Commercial Matters: OJ L 12-16.01.2001, s. 1-23. 30 Tekinalp, Ünal/ Tekinalp, Gülören: Avrupa Birliği Hukuku, İstanbul 2000, s.71. 31 Avrupa Topluluğu nun Kurucu Antlaşması nın 246.maddesine göre (eski m.189) 246. m. ye göre tüzükler, doğrudan uygulanma niteliğini haizdirler (OJ C 340-10.11.1997, s. 278.). Tüzüklerin yürürlüğe girmesiyle, üye devletlerin tüzükleri milli mevzuatlarına aktarmalarına ve bunları onaylamalarına gerek yoktur. Zira, üye devletlerin tüzükleri uygulamaları zorunlu olup tüzüklerde değişiklik yapma yetkileri yoktur. Tüzükler, üye devletlerde yerleşik veya üye devletlerin taabiyetinde bulunan gerçek ve tüzel kişiler ile bütün daire ve kuruluşlar ve Topluluk taki bütün organ, kurum ve yetkililer için geçerlidir. Bkz.Tekinalp /Tekinalp, s.71. 32 Tüzük, md. 1 f.3 hükmü uyarınca, Av rupa Birliği üyesi ülkelerden sadece Danimarka açısından uygulanmaya caktır. 1005
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı sayılı AB Konsey Tüzüğü ne yapılmış kabul edileceği hüküm altına almıştır. 4. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Etki Alanının Genişletilmesi: Ticari ve Hukuki Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 2007 Tarihli Lugano Konvansiyonu Yukarıda da ifade edildiği üzere 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü yalnızca Avrupa Birliği ne üye ülkeler arasında uygulama alanı bulmaktadır. Avrupa Birliği ne üye ülkeler ile ticari ilişkilerin son derece yoğun olarak yaşandığı İzlanda, Norveç ve İsviçre gibi ülkeler arasında uygulanması söz konusu değildir. Bu nedenle 1988 tarihli Lugano Konvasiyonu nun yenilenmesi amacıyla 2002 yılında Avrupa Topluluğu ile İzlanda, Norveç ve İsviçre müzakerelere başlanmıştır 33. Müzakereler sonucunda Hukuki ve Ticari Konularda Yargı Yetkisi ve Yargı Kararlarının Tanınması ve Tenfizine Dair Lugano Konvansiyonu 34, 30 Ekim 2007 tarihinde Lugano da, Avrupa Topluluğu ile İsviçre, Norveç ve İzlanda arasında imzalanmıştır. 2010 yılında ise bu konvansiyona bütün EFTA ülkeleri de taraf olmuştur. 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu nun 69. maddesinin 6. fıkrası uyarınca konvansiyon hükümleri, 1988 tarihli Lugano Konvansiyonu hükümlerinin yerini almış ve bu konvansiyonu 33 Lugano Konvansiyonuna ilişkin çalışmalar ise 2002 yılına kadar askıda kalmıştır. 22 Mart 2002 tarihinde Avrupa Komisyonu AB Konseyi nden, üye devletler ile İzlanda, Norveç, İsviçre ve Polonya arasında 1988 tarihli Lugano Konvansiyonunun yenilenmesi amacıyla müzakerelerin açılması konusunda yetki talep etmiştir. Ancak, Komisyon tarafından böyle bir yetkinin talep edilmesiyle birlikte, üye devletler arasında yeni Lugano Konvansiyonunun imzalanması konusunda AT nin münhasır yetkiye sahip olup olmadığı tartışması başlamıştır. AB Konseyi, bu soru saklı kalmak kaydıyla, Ekim 2002 de Avrupa Komisyonunu, yeni Lugano Konvansiyonunun kabul edilmesi amacıyla müzakerelere başlamak konusunda yetkilendirmiş, 5 Mart 2003 tarihinde ise yeni Lugano Konvansiyonunun akdedilmesi konusunda Topluluğun münhasıran yetkili bulunup bulunmadığı konusunda ATAD ın görüşüne başvurmuştur. Kendisine yapılan başvuruyu dikkate alan Divan, bu konudaki karırını, başvuru tarihinden üç yıl sonra 7 Şubat 2006 da açıklamıştır. Bu karada Avrupa Birliği ne üye ülkelerin topluluk hukukunu etkileyecek nitelikte uluslararası anlaşma yapmak yetkisine sahip olmadığı; böyle bir durumda, topluluğun münhasır dış yetkisinin mevcut olduğu ifade edilmiştir. Bkz. Bayraktaroğlu Özçelik, Gülüm: Avrupa Topluluğunun Milletlerarası Özel Hukuk Alanında Uluslararası Anlaşma Akdetme Yetkisi Ve C-01/03 sayılı ve 7 Şubat 2006 Tarihli Avrupa Toplulukları Adalet Divanı Görüşü, AÜHFD, 2008, C.57, S.2, s.17-49. 34 Convention on Jurisdiction and the Enforcement of Judgments in Civil and Commer cial Matters done at Lugano on 30 October 2007: OJ L339-21.12.2007, s.3-41. 1006
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union hükümsüz kılmıştır. Bununla birlikte ilgili hüküm uyarınca 1988 tarihli Lugano Konvansiyonu na yapılan atıflar, 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu na yapılmış sayılır. Yeni Lugano Konvansiyonu nun akdedilmesinin amacı, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün uygulama alanının genişletilmesinden ibarettir. Bu nedenle 2001/44 EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hükümleri ile 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu hükümlerinin birebir aynı olduğu; Yeni Lugano Konvansiyonu nun 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün bir reprodüksiyonu olduğu ifade edilmektedir 35. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nü yürürlükten kaldırmamıştır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, Avrupa Birliği ne üye devletler arasında uygulanmaya devam etmektedir. Şöyle ki 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu nun tarafları Avrupa Birliği, Danimarka, İzlanda, İsviçre, Norveç ve EFTA ülkeleri olarak ifade edilmektedir. Buradan hareketle 2007 tarihli Lugano Konvansiyonu nun yalnızca bu konvansiyona taraf olan Avrupa Birliği, Danimarka, İzlanda, İsviçre, Norveç ve EFTA ülkeleri arasında adli bir işbirliği sağladığı sonucuna ulaşılabilir. 5. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü Hükümlerinin Yeniden Ele Alınması: Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması Tenfizi Hakkında 2012/1215EC sayılı AB Konsey Tüzüğü Avrupa Birliği ne üye devletler arasında daha güçlü bir adli işbirliği için 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hükümleri gözden geçirilmiş ve Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması Tenfizi Hakkında 2012/1215EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hazırlanmıştır. 2012/1215EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 10 Ocak 2015 35 Explanatory report on the Lugano Convention 2007: With this objective the Convention, taking into account the development of international and Community rules that has been described above, sets out to extend to the contracting parties the principles of the Brussels I Regulation, and substantially reproduces its provisions. 7 Kasım 2013 tarihinde http:// ec.europa.eu/world/agreements/preparecreatetreatiesworkspace/treatiesgeneraldata.do?- redirect=true&treatyid=7481 adresinden erişildi. 1007
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı tarihinde yürürlüğe girmesi ile 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü yürürlükten kalkacaktır 36. B. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Kapsamı 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü; bir başlangıç, 76 madde ve 6 ekten oluşmaktadır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, yabancılık unsuru içeren hukuki ve ticari konularda Avrupa Birliği ne üye devlet mahkemelerinin milletlerarası yetkisi ile Avrupa Birliği ne üye bir devlet mah kemesi tarafından verilen bir kararın başka bir üye devlet mahkemesi tarafından tanınması ve tenfizi konularını düzenlemektedir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün uygulama alanına ticari ve hukuki konular girmekle birlikte, idare ve vergi konuları kapsam dışı bırakılmıştır (md.1). Ayrıca 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü; gerçek kişilerin ehliyetine, evlilik mal rejimlerine, miras ve vasiyete, iflas ve tasfiye usullerine, sosyal güvenlikle ilgili meselelere ve tahkime uygulanmaz (md. 1/2 a-d). C. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Milletlerarası Yetki Kurallarına İlişkin Hükümlerinin İncelenmesi Milletlerarası yetki, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 1 ila 31. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Milletlerarası genel yetki kuralları, 2 ila 4. maddeler arasında düzenlenmiş olup, Avrupa Birliği ne üye devletlerde ikamet eden kişilerin, vatandaşlıkları dikkate alınmaksızın o üye devletin vatandaşları gibi muamele görerek, ikamet ettikleri üye devlette, ilke olarak yerleşim yeri esası dikkate alınarak, dava edilebilecekleri hüküm altına alınmıştır. Yani yetkili mahkeme, kural olarak yerleşim yeri mahkemesidir. Ancak, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nde bir kişinin Avrupa Birliği ne üye bir devlette bir yerleşim yerinin olup olmadığının tespiti ise her bir üye devletin iç hukukuna bırakılmıştır. Bununla birlikte yetkiye ilişkin özel hükümler de yer almaktadır. Örne- 36 Council Regulation EC No 1215/2012 of December 2012 on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of the Judgments in Civil and Commercial Matters (Recast): OJ L351, 20.12.2012, s.1-32. 1008
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union ğin sigorta sözleşmeleri (md.8 14), tüketici sözleşmeleri (md.15 17), bireysel hizmet sözleşmeleri (md.18 21) bakımından ayrı yetki kuralları getirilmiştir. Münhasır yet kiye ilişkin 22. maddede taşınmazlar üzerindeki aynî haklara ve kullanım haklarına ilişkin davalar bakımından taşınmazların bulunduğu yer mahkemesi yetkili kılınmıştır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün en önemli hükümlerinden biri, aşırı yetki (exorbitant jurisdic tion, excessive jurisdiction) kurallarını 37 bertaraf eden md.3 f.2 hükmüdür. Bu maddede, üye devletlerin ulusal mevzuatlarında yer alan ve 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 1. ekinde belirtilen yetki hükümlerinin uygulanmayacağı ifade edilmiştir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün I. Ekinde, üye devletlerin hukukla rında yer alan aşırı yetki kurallarının bir listesi yapılmıştır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 3. maddesinde, üye devletlerin ulusal mevzuatlarında yer alan ve Tüzüğün I. ekinde belirtilen yetki hükümlerinin Avrupa Birliği nde yerleşim yeri bulunan davalılara karşı (persons domiciled in a Member State) uygulanmayacağı ifade edilmiştir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 3. maddesinin 2. fıkrası ile hem Ek I de sayılan aşırı yetki kural larına hem de bu sayımın dışında kalmakla beraber bunlara benzer kurallara karşı bunların Avrupa Birliği içerisinde uygulanmasını engelleyecek bir tavır alınmıştır 38. Örneğin, milletlerarası yetkiyi Fransız hukukunda davacının vatandaşlığına; Alman hukukunda malların bulunduğu yere ve İngiliz hukukunda davalının İngiltere de geçici bir süre için olsa dahi bulunmasına bağlayan kuralların uygulanmasını yasaklamıştır. Böylece bir üye devlette aşın yetki kuralı olarak kabul edilen bir hüküm, diğer üye devletlerde de aşırı yetki hükmü olarak kabul edileceğinden tenfiz aşamasında yabancı mahkemenin aşırı yetkisinin denetimi açısından ortak bir uygulama sağlanmış olacaktır 39. Zira aşırı yet ki kurallarının söz konusu olduğu hallerde 37 Aşırı yetki kuralları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ekşi, Nuray: Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, 2. Baskı, İstanbul 2000, s. 50-59; Ekşi, Nuray: Devletler Özel Hukukunda Aşırı Yetki Kuralları, Selâhattin Sulhi Tekinay ın Hatırasına Armağan, İstanbul 1999, s.247-258. 38 Vlas, Paul: Chapter II-Jurisdiction, Section I-General Provisions: Brussels I Regulation, Editors: Ulrich Magnus/ Peter Mankowski, Sellier European Law Publishers, 2007, s.73. 39 Ekşi, Nuray: Avrupa Birliği Brüksel IIbis Tüzüğüne Göre Boşanma Davalarında Üye Devlet Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1009
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı yetkili mahkeme, uyuşmazlığın unsurları ile ilgili objektif esaslardan ziyade siyasî bir tercihi yansıtan sübjektif esaslara göre tayin edilmektedir 40. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 23. maddesi yetki anlaşmasına ilişkindir. Bu maddeye göre taraflar, aralarındaki mevcut hu kuki ilişkiden kaynaklanan uyuşmazlıklar bakımından yetkili mahkeme veya mahkemeleri yapacakları bir anlaşma ile belir leyebilirler. Tüzüğün 23. maddesi uyarınca taraflar aksini kararlaştır madıkları sürece seçilen mahkemenin yetkisi münhasırdır. Buna göre diğer üye devlet mahkemelerinin münhasır yetkili oldukları hallerde davanın açıldığı mahkeme re sen yetkisizlik kararı vermelidir (md. 25). D. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Tanıma ve Tenfize İlişkin Hükümlerinin İncelenmesi 1. Genel Olarak 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 32 ila 58. maddeleri arasında tanıma ve tenfiz bakımından son derece ba sit bir yol öngörülmüştür. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün md.33 f.1 hükmü uyarınca tanıma bakımından herhangi bir özel başvuru usulü aranmazken tenfiz bakımından ise lex fori nin kabul ettiği başvuru usulü uygulanacaktır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü tarafından ge rek tanımada (md. 36) gerekse tenfizde (md. 45/2) revizyon yasağına sadık kalınmıştır. Buna göre tanıma veya tenfiz aşamasında hiç bir şekilde kararın esasına yönelik herhangi bir inceleme yapılması söz konusu değildir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 32. maddesinde tanıma ve tenfize konu olabilecek kararlar belirtilmiştir. 32. madde uyarınca ilâm, icra emri, karar ve yargılama giderlerinin mahkeme katibi tarafından tespitine ilişkin belgeler de 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü kapsamında tanınması ve tenfizi mümkün olan kararlardandır. Davanın reddi yönündeki kararlar ve yetkisizlik kararlarının da 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü uyarınca tanınması mümkündür 41. 2009, C.11, Özel S., s.1164. 40 Ekşi, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, s.51. 41 Süral, Ceyda: Avrupa Birliği nde Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, İz- 1010
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union 2. Tanıma Usulü Yukarıda da ifade edildiği üzere, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 32 ila 58. maddeleri arasında tanıma ve tenfiz bakımından son derece ba sit bir usul öngörülmüştür. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün md.33 f.1 hükmü uyarınca Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi tarafından verilen bir karar, herhangi bir özel başvuru usulüne gerek duyulmaksızın diğer bir üye devletler tarafından tanınır. Doktrin tarafından, bu tanınmanın ipso iure olduğu böylelikle Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi tarafından verilen kararın verildiği devlette meydana getirdiği sonuçların, diğer üye devletlerde de kendiliğinden ortaya çıktığı ifade edilmiştir 42. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki tüzüğün 33. maddesinin 1. fıkrası anlamında özel bir usule başvurulmaksızın mahke me kararlarının tanınmasının ne anlama geldiği noktasında farklı yorumlar söz konusudur. Bir görüşe göre, üye devlet mahkemeleri tarafından verilmiş ve aynı zamanda tüzüğün kapsamına ve uygulama alanına giren bütün kararlar, diğer üye devlet lerde, hiçbir onay veya icrai işleme gerek kalmaksızın kendiliğinden tanınacak tır 43. Bu anlamda, Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi tarafından verilen kararının inşai etkisi ve tanımanın bağlı olduğu diğer etkilerinin sağlanabilmesi için diğer üye devlet mahkemesinden alınacak bir karara ihtiyaç yoktur. Taraflardan biri, tanımanın talep edildiği üye devlette yabancı mahkeme kararına dayanarak resmi bir işlemin yapılmasını, örneğin nüfus sicilinin değiştirilmesini, doğrudan talep edebilecektir. Bir başka görüşe göre ise, özel bir usule başvurulmaması ve tanımanın otomatik olması, söz konusu mahkeme kararının, tanımanın talep edildiği ülkede hiçbir işlem yapılmaksızın tanınacağı anlamına gelmemektedir. Burada bahsedilen ve dışlanan özel usul md.33 f.2 ve f.3 te düzenlenen usul dışında kalan usullerdir. mir 2007, s.72. 42 Sakmar, s.91. 43 Yabancı ilâmla rın mahallî bir karara gerek olmaksızın ipso iure tanınmaları, milletlerarası alandaki işbirliği anlayışına uygun olmakla beraber, ancak Avrupa Birliği gibi hukuk sistemleri birbirine yakın olan ve özel hukuk ilişkilerini karşılıklı güven çerçevesi içerisinde yürütebilen devletler arasında işleyebilecek bir usuldür. Tüzük hükümleri de bu anlayışı yansıtmaktadır. Sakmar/Ekşi, s.739. 1011
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı Bir başka deyişle, ulusal hukuklar tarafından tanıma için öngörülen şartlar ve usuller hiçbir şekilde tüzük kapsamına giren kararlar hakkında uygula namaz 44. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 33. maddesinin 2.fıkrası tanımanın tespitine ilişkindir. Bu düzenleme, ilgilinin kararın tanınmasıyla elde edeceği yararın mahkeme dışında gerçekleşmesi halinde uygulama alanı bulacaktır 45. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 33. maddesinin 2.fıkrası uyarınca tanımanın tespiti, aynen bir tenfiz talebi gibi işlem görecektir. Bu durumda tanımanın tespiti talebi, tenfiz talebi nin yöneltildiği mahkemeye yöneltilecek; bu mahkemenin kararlarına karşı tenfiz kararına karşı başvurulabilecek kanun yollarına başvurulabilecektir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 53. ve 54. maddeleri uyarınca kararın onaylı örneğinin ve Ek V te belirtilen özelliklere uygun bir sertifikanın da taleple beraber tanıma mahkemesine sunulması gerekmektedir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 33. maddesinin 3.fıkrası ise tanımanın bir başka davada ön sorun olarak incelenmesine ilişkindir. Buna göre, Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesinde görülmekte olan bir davada yapılan tanıma talebi, karara etki ediyorsa bu mahkeme, tanıma talebi hakkında da karar vermeye yetkilidir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki ilgili mahkeme, bu durumu bekletici mesele yapamaz; bizzat kendisi inceleyerek tanımayı öncelikle halledecektir 46. Bu halde de tanıma talep eden taraf, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 53. maddesi uyarınca tanınmasını talep ettiği kararın onaylı bir örneğini tanıma mahkemesine sunmalıdır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 34. maddesi uyarınca Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi tarafından verilen kara rının tanınması talebi ancak bu kararın, kamu düzenine aykırı olması veya kararın, savunma hakları ihlal edilerek verilmiş olması veya tanıma devletinin mahkemesi tarafından verilen bir hükümle tezatlık teşkil etmesi veya aynı taraflar arasında aynı sebebe istinaden bir üye devlet mah kemesi veya üçüncü bir devlet mahkemesi 44 Süral, s.81. 45 Süral, s.82. 46 Süral, s.83-84. 1012
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union tarafından daha ön ce verilen ve tanıma için gerekli bütün şartları taşıyan bir ka rarla tezatlık teşkil etmesi halinde tanıma devleti tarafından reddedilebilir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 34. maddesinde belirtilen bu haller dışında, tanıma talebinin reddi mümkün değildir. Kararın verildiği üye devlette, bu karara karşı olağan kanun yoluna başvurulmuş olabilir. Bu durumda 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 37. maddesinin 1. fıkrası uyarınca tanımanın talep edildiği üye dev let mahkemesi davaya ara verebilir. Diğer bir ifa deyle kararın verildiği üye devlette kanun yoluna gidilmesi halinde, tanıma kararı verecek olan mahkeme bunun sonucunu bekleyecek ve hükmün bozulması halinde tanıma talebini reddedilebilecektir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki bu düzenleme ile Av rupa Birliği içinde verilen mahkeme kararları, diğer üye devlet lerdeki millî mahkemeler tarafından verilen kararlar seviyesine çıka rılmıştır 47. 3. Tenfiz Usulü 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 41. maddesine göre, Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi tarafından verilen ve 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 38. maddesi uyarınca bu üye devlette icra edilebilir hale gelen mahkeme kararla rının usulen onanmış örneği ve icra edilebilir olduğu nu gösteren sertifika ile birlikte diğer bir üye devletin mahke mesine tenfiz talebiyle başvurulur ise başvurulan mahkeme başka bir incele me yapmaksızın tenfiz kararını verecektir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 54. maddesi uyarınca, kararın verildiği üye devlet mahkemesi veya bir başka yetkili makam, ilgililerden birinin talebi üzerine, Ek V te gösterilen şe kilde bir sertifikayı hazırlamakla ve ilgililerine teslim etmek zorundadır. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 40. maddesinin 1.fıkrası uyarınca, tenfiz başvurusunun yapılması usulü, tenfiz talebinin yapıldığı devletin hukuku uyarınca belirlenecektir. Buna göre dilekçenin formatı, dilekçeye eklenecek diğer belgeler, dilekçenin kaç nüsha olarak verileceği, dilekçenin hangi dilde olacağı ve avukat tutma zorunluluğu olup olmadığı tenfiz talebinin 47 Sakmar/Ekşi, s.740. 1013
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı yapıldığı ülkenin hukuku uyarınca tespit edilecektir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 39. maddesinin 1. fıkrası uyarınca tenfiz başvurusu, Ek II de belirtilen mahkeme veya makamlara yöneltilir. 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 41. maddesinin 34. maddeye yapmış olduğu atıf uyarınca bir üye devlet mahkemesi tarafından verilen kararın tenfizinin reddedilebilmesi için bu kararın kamu düzenine aykırı olması; mahkeme kararının savunma hakları ihlâl edilerek verilmiş olması; tenfizin talep edildiği üye devlet mahkemesi tarafından verilen bir karara aykırı olması; aynı taraflar arasında aynı sebebe istinaden bir üye devlet mah kemesi veya üçüncü bir devlet mahkemesi tarafından daha ön ce verilen ve tenfiz için gerekli olan bütün şartları taşıyan bir hükme aykırılık oluşturması gerekir. Bu sebeplerin dışında, başka bir sebebe istinaden tenfiz talebi reddedilemez. Tenfiz kararı genellikle hasımlı olarak açılan bir dava sonucunda ve rildiği halde 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 41. maddesi ile bu usul terk edilmiştir. Bu hüküm uyarınca tenfiz talebinde bulunan kişinin vereceği bir dilekçe üzerine kararın kesinleş miş olduğu tespit edilecektir. Tenfizin bu şekilde tek yanlı ve çekişmesiz yargı yoluyla çözümlenecek bir son derece basit bir usule bağlanması, Avrupa Birliği ne üye devlet mahkemeleri tarafından verilen kararların usulüne uygunluğundan şüphe edilmemesi ve bunların yerine getirilmesinin olağan sayılması gerektiği düşüncesine dayanmaktadır 59. Başvuru üzerine tenfiz talebinin değerlendirildiği bu aşamada davalının itiraz etme hakkı yoktur (md. 41/2-c). Ancak bu karara karşı, Ek III te gösterilen mahkemelere itiraz edilebilir (md. 43/1-2). İşte bu durumda itirazı inceleyen mahkeme, yalnızca tenfiz engellerinden biri varsa o zaman tenfiz kararını kaldırabilir. Aksi takdirde, tenfiz kararını onaylar (md. 45/1). 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 43. maddesinin 5. fıkrası uyarınca itiraz süresi, kararın tebliğinden itibaren bir aydır. Kendisine karşı tenfiz talep edilen tarafın ikametgahı, tenfiz kararını veren mahkeme ülkesinde değil ise itiraz süresi iki aydır. Tenfiz kararı verildikten sonra, itiraz süresi geçmedikçe veya itiraz reddedilmedikçe kararın icrası, tehir edilecektir. Bu düzenleme ile kararın icrasına bağlı olarak ileride ortaya çıkabilecek sorunlar önlen- 1014
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union miştir. Bununla beraber, bu süre içinde geçici ve koruyucu tedbirler alınabilir. Ancak ilâm icra edilemez 48. Üye devletlerden birinde resmî olarak düzenlenen ve bu üye devlette yerine getirilebilir nitelik taşıyan belgeler hakkında da tenfiz ile ilgili hü kümlerde öngörülen usul çerçevesinde diğer üye devletlerde tenfiz ka rarı verilebilir. Başvurunun yapıldığı mahkeme, resmî belgenin tenfizinin kamu düzenine açıkça aykırı olması halinde tenfiz talebini red dedecektir (2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü md. 57/1). İdarî makamlar tarafından düzenlenen veya onaylanan nafaka borçlarına ilişkin belgeler de resmî belge ola rak dikkate alınacaktır (2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü md. 57/2). İbraz edilen belgenin, dü zenlendiği ülkede resmiyet kazanması için aranılan şartları taşıması gerekir (2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü md. 57/3). Resmî belgelerin yanı sıra mahkemede ya pılan sulhlerin icrası için 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 58. maddesinde bir düzenleme yapılmıştır. Buna göre Avrupa Birliği ne üye bir devlet mahkemesi nezdinde yapılan ve bu üye devlette icra edilebilir olan sulhler, resmî belgelere ilişkin 57. maddede öngörülen şartlar da hilinde, tenfiz edilebilir 49. II. Evlilik ve Müşterek Çocukların Velayetiyle ilgili Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin 2003/2201EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü A. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Tarihi Süreci ve Hazırlık Çalışmaları Yukarıda da ifade edildiği üzere bazı konular, 2001/44EC sayılı AB Konsey 48 Sakmar/Ekşi, s.741. 49 Resmi belgeler ve mahkemelerde yapılan sulhlerin icrası bakımından İhtilafsız Para Alacakları İçin Avrupa İcra İlamı Düzenlenmesine İlişkin 21 Nisan 2004 Tarihli 2004/805EC Sayılı AB Konsey Tüzüğü ile 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü arasındaki ilişkiye de değinmekte yarar vardır. 2004/805EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün başlangıç bölümünün 9. paragrafında her iki tüzüğünde uygulama alanına giren konular bakımından 2004/805EC sayılı AB Konsey Tüzüğü tarafından öngörülen usulün daha avantajlı ve pratik bir yol olduğu ifade edilmiştir. Bununla birlikte 2004/805EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 27. maddesinde bu tüzüğün, 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü doğrultusunda tanıma ve tenfize başvurulmasına engel olmayacağı da hükme bağlanmıştır. 1015
Avrupa Birliği ne Üye Devletler Arasında Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı Tüzüğü nün kapsamı dışında bırakılmıştır. Bu nedenle, daha sonra bazı konulara ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır 50. Bu çerçevede hazırlanan Evlilik ve Müşterek Çocukların Velayetiyle ilgili Konularda Mahke melerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin 2000/1347EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü (Brüksel II Tüzüğü), 1 Mart 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir 51. Ancak bu tüzük, aynı adı taşıyan 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü tarafından yürürlükten kaldırılmıştır 52. Bu nedenle bu bölümde yalnızca halen yürürlükte olan 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü ne ilişkin açıklamalarda bulunulacak ve yalnızca 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hükümleri incelenecektir. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, Brüksel II bis (Brussels II bis) veya yeni Brüksel II Tüzüğü (the new Brussels II Regulation) olarak da anılmaktadır. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, tüzüğün 72. maddesi uyarınca 1 Temmuz 2004 tarihinde yürürlüğe girmiş ancak 1 Mart 2005 tarihi itibariyle uygulanmaya başlanmıştır. B. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Kapsamı 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün amacı; evliliğin hükümsüzlüğüne, ayrılığa, boşanmaya ve velayete ilişkin konularda mahkemelerin milletlerarası yetkisine ilişkin ortak ve modern standartların oluşturulması, bu konularda mahkeme kararlarının üye devletler arasında hızlı ve kendiliğinden tanınmasının sağlanmasıdır 53. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 1. maddesinin 1. fıkrasında bentler halinde tüzüğün kapsamı belirtilmiştir. Buna göre bu tüzük; boşanma, ayrılık veya evliliğin hükümsüzlüğü ile velayetin kurulması, icrası, devri, kısıtlanması veya kaldırılmasına ilişkin özel hukuk meselelerine uygulanır. 50 McEleavy, Peter: The Brussels II Regulation: How the European Community Has Moved into Family Law, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 51, No. 4 (Oct. 2002), s.888. 51 Council Regulation (EC) No 1347/2000 of May 2000 on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Matrimonial Matters and in Matters of Parental Responsibility for Children of Both Spouses: OJ 30.6.2000 L 160 s.19-35. 52 2000/1347EC sayılı AB Konsey Tüzüğü hakkında detaylı bilgi için bkz. Çiçekli, Bülent, Avrupa Birliğinde Özel Hukukta İşbirliği ve Mahkeme Kararlarının Serbest Dolaşımı, MHB Yıl 23, 2003, s.198vd. 53 Ekşi, Brüksel IIbis Tüzüğü, s.1143. 1016
Free Movement of Judgments between the Member States of the European Union 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 1. maddesinin 2. fıkrasında ise yine bentler halinde bu meselelerin özellikle; bakım ve gözetim hakkı ile görüşme hakkı, vesayet, kayyımlık gibi kurumlar, çocuğu veya malvarlığını yönetecek, ona yardım ve temsil edecek kişi veya kurumun belirlenmesi ile bunların görev ve yetkileri, çocuğun malvarlığının yönetimi, korunması veya elden çıkarılmasına ilişkin hususlar olduğu ifade edilmiştir. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 1. maddesinin 3. fıkrasında ise yine bentler halinde bu tüzüğün hangi konulara uygulanmayacağı belirtilmiştir. Buna göre bu tüzük; soy bağının kurulması ile soy bağına ilişkin uyuşmazlıklar, evlat edinme kararları, evlat edinme şartları, evlat edinmenin geri alınması veya hükümsüzlüğü, çocuğun adı ve soyadı, reşit olma, nafaka yükümlülükleri, miras ve fonlar ile çocuk tarafından işlenen suç ve kabahatler sonucunda alınan tedbirler hakkında uygulanmaz. C. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün Milletlerarası Yetki Kurallarına İlişkin Hükümlerinin İncelenmesi 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, uygulama alanı içerisinde bulunan konulara ilişkin 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nden farklı olarak, üye devletlerin mahkemelerinin milletlerarası yetkisini belirleyen bir dizi kurallar oluşturmuştur 54. Boşanma, ayrılık ve evliliğin hükümsüzlüğü davalarında Avrupa Birliği üyesi devlet mahkemelerinden hangilerinin milletlerarası yetkiye sahip olduğu 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 3 ila 7. maddeleri arasında belirtilmiştir. Bu düzenleme ile boşanma, ayrılık ve evliliğin hükümsüzlüğü davalarının eşlerin en yakın irtibatlı olduğu üye devlet mahke melerinde görülmesi sağlanmıştır. Bu noktada, yerleşim yeri mahkemesini yetkili kılan 2001/44EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nden farklı olarak mutad mesken mahkemesi tercih edilmiştir 55. 2003/2201EC sayılı AB Konsey Tüzüğü nün 3. maddesine göre; eşlerin müşterek mutad meskeni, eşlerden birinin hâlâ orada oturuyor olması şartıyla eşlerin son müşterek mutad meskeni, davalının mutad meskeni, eş- 54 Ekşi, Brüksel IIbis Tüzüğü, s.1141. 55 Ekşi, Brüksel IIbis Tüzüğü, s.1142. 1017