ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ 2009
PARENTERAL ĠLAÇ UYGULAMALARI Hedefler İlaç dozunu doğru hesaplamak Kas içi enjeksiyon uygulama bölgelerini doğru belirleyebilmek Deri altı enjeksiyon uygulama bölgelerini doğru belirleyebilmek Deri içi enjeksiyon uygulama bölgelerini doğru belirleyebilmek Enjeksiyon yolu ile ilaç uygulamadaki genel ilkeleri sayabilmek Ġçindekiler 1. Giriş 2. Enjeksiyon Yolu İle İlaç Uygulama 3. Enjektöre İlaç Çekme 4. Doz Hesaplama 5. Kas İçi (=İntramüsküler =İM) Enjeksiyon a. Dorso-gluteal Bölge b. Ventro-gluteal Bölge c. Rektus Femoris d. Laterofemoral Bölge 6. Deltoid Kası Bölgesi 7. Deri Altı (=Subkutan =SC) Enjeksiyon 8. Deri İçi (=İntradermal =İD) Enjeksiyon 9. Özet 10. Değerlendirme 11. Kaynaklar 2
GĠRĠġ İlaç uygulamaları yeterli anatomi ve farmakoloji bilgisi ile teknik beceriler gerektiren temel hemşirelik işlevleri arasındadır. Tüm ilaç uygulamalarında hastanın güvenliğinin sağlanması gerekir. Parenteral uygulama, ilaçların sindirim sistemi dışında kalan enjeksiyon, solunum ve deri ya da mukoza yolu ile uygulanmasıdır. ENJEKSĠYON YOLU ĠLE ĠLAÇ UYGULAMA Bu yolla tedavi veya tanı için kullanılan birçok ilaç, sıvı ve elektrolitler, vitaminler, protein, kan ve kan elemanları, aşılar uygulanabilir. Hemşireler intramüsküler, subkutan, intradermal ve intravenöz yol ile enjeksiyon uygulamaya yetkilidirler. Enjeksiyon uygulamaları doku travmasına neden olduğundan ağrı vericidir. Hastada enfeksiyon, sinir zedelenmesi ve alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir. Tüm enjeksiyon uygulamaları cerrahi asepsi ilkelerine uygun olarak yapılmalıdır. Enjeksiyon uygulamalarında uygun bölgenin ve iğnenin seçilmesi oldukça önemlidir. İlacın hangi yoldan uygulanacağı hekim isteminde belirtilmiş olmalıdır. Uygulama hatasına ve gereken önlemleri almamaya bağlı gelişen komplikasyonlardan ilacı uygulayan hemşire sorumludur. ENJEKTÖRE ĠLAÇ ÇEKME Enjektörler plastik ve tek kullanımlık malzemelerdir. Steril paket içinde çoğunlukla iğne ile birlikte bulunmaktadır. Paket üzerinde üretim tarihi ve son kullanma tarihi belirlenmiştir. Paketi yırtılmış, delinmiş yada nemlenmiş enjektörler steril kabul edilmezler. Enjektör paketi kullanmadan hemen önce açılmalıdır. İğneler değişik uzunluk ve çapta olabilir. İğnelerin genişliği numaralarla gösterilir ve numaralar 18-27 arasında değişir. İğnenin numarası büyüdükçe, kalınlığı küçülür. İntramüsküler enjeksiyonlarda çoğunlukla 21-23 numaralı ve 2.5-3.75 cm boyunda iğneler kullanılırlar. İğne seçimi yaparken hastanın yaşına, ağırlığına ve doku turgoruna dikkat edilmelidir. Ampulden ilaç çekme: Alkollü pamuk ile ampulün boyun kısmı silinir. Nokta ya da çizgi ile işaretlenen ampullerin kesilmesine gerek yoktur. Bunun dışındakilerin boyun kısmı silinen testere ile kesilmelidir. İğne ampulün içine sokulurken dışına dokundurulmamalıdır İlacın tamamı çekilmelidir. 3
Flakondaki ilacı hazırlama ve enjektöre çekme:ampul içindeki sulandırıcı enjektöre çekilir ve iğnenin kapağı dikkatlice kapatılır. Flakonun açma kapağı kaldırılır. Alttaki lastik kapağa dokunulmaz. Lastik kapak önceden açılmışsa yada kazara dokunulmuşsa alkolle silinir. Sert zemin üzerinde bulunan flakonun lastik kapağından iğne batırılır. İğnenin ucu toz ilaca ulaşmayacak kadar içeri sokulur ve sulandırıcı yavaşça flakon içine verilir. Flakon içindeki basınçlı havanın enjektöre dolması sağlanır. Böylece iğne geri çekilirken ilacın püskürmesi önlenir. İğne, ajutajından desteklenerek flakondan çıkarılır ve flakondan çekilen hava çıkarılmadan iğnenin kapağı takılır. Flakon çalkalanarak içindeki tozun tamamen erimesi sağlanır. İçinde hava bulunan enjektör tekrar flakona batırılır ve hava flakon içine verilir. Baş aşağı dik tutularak göz hizasına getirilen flakondaki ilaç, verilen havanın yardımıyla enjektöre çekilir. İlacı çekmek için iğne ucu sıvının içinde tutulur. Gereken miktar çekildikten sonra iğne flakondan çıkarılır. Enjektör içindeki hava kabarcıklarının çıkarılması için piston önce biraz geri çekilir daha sonra ilaç püskürtülmeden dikkatli bir şekilde hava çıkarılır. İğnenin kapağı kapatılır. İlacın püskürtülmesi hem doz kaybına hem de havaya karışan ilacın solunum yoluyla alınmasına neden olur. İlaç hazırlanırken cerrahi asepsi ilkelerine uyulmalıdır. İlacın, iğnenin ve enjektörün iç bölümlerinin sterilliği bozulmamalıdır Bunun için steril alanlar steril olmayan alanlara asla temas etmemelidir ve işlem sırasında konuşulmamalıdır. DOZ HESAPLAMA İlaç dozunun doğru hesaplanması tedavinin etkili ve güvenli olması için uyulması gereken önemli ilkelerdendir. Enjektöre çekilecek ilaç dozunun doğru hesaplanmasından hemşireler sorumludur. Doz hesaplamalarında doğru orantı kullanılması önerilir; Ġstenilen Miktar = Ġstenilen Doz X Eldeki Miktar Eldeki Doz 4
Doz Hesaplama- Örnek Hekim istemi: Ampisina flakon 2x100mg IV Eczaneden gelen ilaç: Ampisina flakon 250 mg-2 ml distile su Hastaya kaç ml ilaç uygulanır? Öncelikle Ampisina flakon, 2 ml distile su ile sulandırılır. 2 ml de x ml de 250 mg Ampisina var ise 100 mg X= 100x 2 ml 250 = 0,8 ml =8 dizyem ampisina uygulanır ĠNTRAMÜSKÜLER ENJEKSĠYON İntramüsküler enjeksiyonda ilaç derin kas dokusuna verilir. Kas dokusu subkutan dokuya oranla bol damarlı olup, sinirleri daha azdır. Bu nedenle fazla miktarda ve irritan olan ilaçlar bu yolla verilebilir. Tüm intramüsküler enjeksiyonlarda iğnenin dokuya giriş açısı 90º dir. Dik açı ile dokuya girme doku hasarını ve sinir zedelenmesi riskini azaltır http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html IM Enjeksiyon Bölgeleri 1. Dorso-gluteal Bölge Gluteus maximus 2. Ventro-gluteal Bölge Gluteus minimus Gluteus medius 5
3. Rektus Femoris 4. Laterofemoral Bölge Vastus Lateralis 5. Deltoid Bölge Dorsogluteal Bölge: Bu bölgedeki gluteus maksimus büyük bir kas kütlesi olduğu için fazla miktarlardaki sıvıyı tolere edebilir. Kas içi enjeksiyon için dorsogluteal bölgenin kullanılması siyatik sinir zedelenme riskini artırmaktadır. Siyatik sinir gluteus maksimus kasının alt sınırından uyluğa geçer. Gluteus maksimus kası üç yaşına kadar gelişmediğinden bu yaşa gelmemiş çocuklarda kullanılmamalıdır. İnkontinanslı hastalarda ise dışkı ve idrar ile kirlenme riskinden dolayı tercih edilmemelidir. Enjeksiyon yüz üstü pozisyonda, ayaklar içe çevrilmiş başparmaklar birbirine bakar durumda iken yapılır. Böylece kasın gevşemesi sağlanır. Bölgenin Saptanması 1. Yol: Krista iliaka anterior süperior ile koksiks hayali bir çizgi ile birleştirilir. Bu çizgi üç eşit parçaya bölünür. Krista iliaka anterior süperiora yakın olan 1/3 lük bölüm enjeksiyon alanıdır. 2.Yol:Krista iliaka posterior superiordan femurun büyük torakanterine bir çizgi çizilir. Bu çizgi siyatik sinirin lateralinde ve ona paraleldir. Krista iliakadan 5-8 cm aşağıda bulunan alan enjeksiyon alanıdır 6
http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html 3. Yol:Gluteal bölge hayali bir hat ile dörde bölündüğünde oluşan ¼ üst ve dışta kalan alan tekrar dörde bölünür. En üst ve dışta kalan alan enjeksiyon alanıdır. Ventrogluteal Bölge: Ventrogluteal bölgede gluteus medius ve gluteus minimus kasları vardır. Bölgede subkutan tabaka incedir. Bu nedenle kas dokusuna ulaşmak daha kolaydır. Bu bölgede önemli kan damarları ve sinirler azdır. Yetişkinlerde, yedi aylıktan büyük bebeklerde, kaşektik bireylerde kullanılmalıdır. Komplikasyon oluşma riski en az olan bölge olmasına rağmen uygulamada sık kullanılan bir bölge değildir. Enjeksiyon yüz üstü, sırt üstü ve yan pozisyonlarda kolaylıkla uygulanır. Hasta yan yatıyor ise altta kalan bacak düz tutulmalı, üstteki bacak kalçadan ve dizden bükülerek alttaki bacağın önüne alınmalıdır. Bölgenin Saptanması: Ventrogluteal bölgeye kas içi enjeksiyon uygulamak için hastanın sağ kalçası kullanılıyorsa, sol elin işaret parmağı krista iliaka anterior superiora yerleştirilir. EI ayası femur başına getirilir. Sonra işaret parmağı hareket ettirilmeden orta parmak "V" yapıncaya dek açılır. Bu şekilde orta 7
ve işaret parmakları arasında bir açı oluşturulur. Gluteal kas içine rastlayan bu "V" içine enjeksiyon yapılabilir. Sol ventrogluteal bölge kullanılacaksa sağ elin işaret parmağı anterior superior iliak spinaya yerleştirilir. Orta parmak işaret parmağından uzaklaştırarak "V" içerisine enjeksiyon yapılabilir http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html www.professionalmuscle.com/forums/attachments Rektus Femoris: Bacağın ön yüzü yatay ve dikey üç eşit parçaya bölünür. Ortada ve önde kalan kısım enjeksiyon alanıdır. Bebeklerde, çocuklarda ve yetişkinlerde kullanılır. Kendi kendine enjeksiyon uygulayan bireyler bu bölgeyi tercih ederler. Bu bölgeye yapılan enjeksiyonlar rahatsızlık verici olduğundan zorunlu haller dışında kullanılmamalıdır. Hasta sırt üstü yatıyor ya da oturuyor olmalıdır. http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html 8
Laterofemoral Bölge (Vastus Lateralis): Büyük torakanter ile diz arasında kalan ve bacağın dış yanında bulunan alan üç eşit parçaya bölünür. Ortadaki bölüm enjeksiyon alanıdır. Sırt üstü ya da oturur pozisyonda uygulama yapılır. Büyük bir kastır. Kan damarları ve sinirlerden uzaktır. Bu kas yenidoğan bebeklerde, çocuklarda ve sık enjeksiyon yapılan yetişkinlerde kullanılır. http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html Deltoid Bölgesi: Omuzdaki akromiyon çıkıntı ile koltuk altı hizası arasında yer alan bölgeye tepesi aşağıda olan hayali bir üçgen çizilir. Çizilen bu üçgenin orta noktası enjeksiyon alanıdır. Deltoid kası büyük kemiklere, kan damarlarına ve radiyal sinire yakın olduğundan dolayı az kullanılmalıdır. Emilim gluteal bölgeden daha hızlıdır. Bu kas daha çok aşı uygulamalarında ve enjeksiyon için başka kasların kullanılamadığı durumlarda kullanılabilir. 6 yaşından küçük çocuklarda kullanılmamalıdır. Hasta oturur ya da yatar pozisyonda olmalı, kol gevşek bir şekilde yana bırakılmış ya da dirsekten bükülerek göğüs üzerinde çaprazlanmalıdır. http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html 9
Uygulama Gerekli Malzemeler: -İlaç kartı -İlaç çekilmiş enjektör -Eldiven -Antiseptik madde -Temiz pamuk tampon -Kirli kabı Uygulama Basamakları İlaç kartı üzerindeki isimle, hastanın ismini karşılaştır İlaç uygulamadan önce hastaya adını soyadını sor Hastaya işlemi anlat. Ellerini yıka. Eldivenini giy. Uygulanacak bölgeye uygun pozisyon ver. Bölgede hassasiyet, ödem ve nodül yada şişlik olmamalıdır Antiseptikli pamuk ile tespit edilen bölgeyi içten dışa doğru sil. Kurumasını bekle Antiseptikli pamuğu aktif olmayan elin yüzük ve küçük parmağı arasına sıkıştır İğne kapağını düz olarak çekip çıkar ve tepsi içine bırak, hastanın yatağına bırakma Aktif olmayan elin baş ve işaret parmağı ile deriyi gerdir. Bebeklerde, kaşektik bireylerde, rektus femoris ve deltoid bölge uygulamalarında kası topla. Enjektörü aktif elde kalem tutar gibi tutarak 90º lik bir açı ile dokuya batır. Aktif olmayan el ile piston geri çekerek kan gelip gelmediğini kontrol et. Kan gelirse iğneyi geri çek, ilacı ve enjektörü değiştirerek uygulamayı yeniden başlat. Mantıksal Gerekçe Doğru hastaya doğru ilacın uygulanmasını sağlar. Hastanın kimliğinden emin olunmasını sağlar. Hastanın endişeleri giderilmiş olur ve işbirliği yapması sağlanır. Mikroorganizmaların yayılmasını önler. Mikroorganizmaların yayılmasını önler. Kasın gevşemesini sağlar, ağrıyı azaltır Bölgedeki nodül yada şişlik ilacın emilimini engeller, doku travması artar. Cilt üzerindeki mikroorganizmaların yok edilmesi sağlanır. Kurumadan iğne batırılması antiseptik maddenin doku içine sızmasına, kanamaya ve ağrıya neden olur İşlem sonunda kullanım kolaylığı sağlar. Enjeksiyon bölgesinde rahatsızlığı azaltır, deri altı dokunun incelmesini sağlayarak kasa ulaşmayı kolaylaştırır Kemik dokusuna ulaşmayı engeller İlacın kasa verilmesini sağlar. Dik açı doku hasarını ve sinir zedelenmesi riskini azaltır İğnenin bir kan damarına girip girmediğinin anlaşılmasını sağlar. İlacın damar içine verilmesini önler Kan içeren ilacın dokuya verilmesi emilimi etkiler, enfeksiyon riskini artırır. Demir gibi renkli ilaçların enjeksiyonunda kanama kontrolü güç olabilir. Bu durumda 10
aspirasyon sırasında enjektör içindeki sıvı miktarının artması kanamayı gösterir. Eğer kan gelmezse ilacı 10 saniyede 1 ml olacak biçimde enjekte et. İlaç verildikten sonra birkaç saniye bekle ve aktif el ile iğneyi geri çekerken, diğer elde bulunan pamuk ile bölgeye bastır. İğnenin kapağını takmaya çalışma, iğneyi ve enjektörü uygun şekilde tıbbi atık kutusuna at Yavaş enjeksiyon ilacın doku altında yayılmasına olanak tanır, ağrı hissini azaltır İlacın doku dışına çıkmasını ve kanamayı engeller. İğne batmaları en çok kapak kapatılırken ortaya çıkmaktadır İğne kapağını kapatmanın zorunlu olduğu durumlarda kapağı bir zemin üzerine koy ve tek elle iğneyi kapağa doğru yerleştir Kapağın elle tutulması iğne batmasına yol açabilir Kullanılmış malzemeyi güvenli biçimde at. İğneyi, kapağını yada enjektörü cebine, hastanın masasına ya da yatağa bırakma Bir süre hastanın yanından ayrılma Eldivenlerini çıkar ve ellerini yıka. İşlemi kayıt et. İğne yaralanmalarını engeller İlaç reaksiyonlarının gözlenmesi gerekir Mikroorganizmaların yayılmasını önler İlaç hatalarını önler. Yasal veri sağlar. Hava Kilidi Tekniği: Enjektöre ilaç çekildikten sonra yaklaşık 2 dizyem kadar daha hava çekilmesi ve ilaç dokuya verildikten sonra bu havanın da enjekte edilmesine hava kilidi tekniği denir. Bu uygulama ile ilacın tamamının dokuya ulaşması sağlanır. Ayrıca verilen bu hava doku içindeki ilaç üzerinde bir kilit oluşturarak iğne geri çekildikten sonra ilacın geri sızmasını önler. Böylece daha az irritasyon ve ağrı gerçekleşir. 11
-Z Tekniği (Zikzak Teknik) Derialtı dokusunu aşırı derecede tahriş eden ve renklendiren ilaçların (örneğin demir ilaçları) uygulanmasında ilacın deri altına sızmasını engellemek için Z tekniği kullanılır. Z tekniği dorsogluteal, ventro gluteal ya da vastus lateralis bölge enjeksiyonlarında uygulanır. İlaç ve 2 dizyem hava enjektöre çekildikten sonra iğne değiştirilir. Deri, kas ve yağ tabakası ile birlikte aktif olmayan elle lateral olarak 2-3 cm kaydırılır. Aktif olan elle iğne batırılır, Aktif olmayan el ile bir taraftan deri pozisyonu bozulmadan tutulurken baş ve işaret parmakla ajutaj tutulur (Enjektörü tutan el değiştirilir). Piston aktif elle geri çekilerek kanama kontrolü yapılır. Kan gelmezse ilaç yavaşça enjekte edilir. İlaç ve hava enjekte edildikten sonra iğne çekilir ve doku hemen serbest bırakılır. Doku serbest bırakıldığında iğnenin dokuda açtığı kanal boyunca kırık bir çizgi oluşur. Bu ilacın kasın derinliklerinde muhafaza edilmesini sağlar ve ilacın doku boyunca geri sızmasını, dolayısıyla irritasyonu önler. Enjeksiyon bölgesine masaj uygulanmaz. Çünkü masaj ilacın kas dokusundan geri sızmasına neden olur. Uygulama ikinci bir hemşirenin yardımı ile de yapılabilir. Bu durumda bir hemşire dokuyu kaydırıp tutarken diğeri enjeksiyonu uygular 12
http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html Enjeksiyon bölgesi Verilebilecek maksimum ilaç miktarı Uygulama pozisyonu Çocuklarda Yetişkinlerde Dorsogluteal Bölge 1.5-2 ml 4 ml Yüzüstü ve yan yatış Ventrogluteal Bölge 1.5-2 ml 2.5 ml Yüzüstü, sırtüstü ve yan yatış Laterofemoral bölge 1.5-2 ml 2.5 ml Sırtüstü yatış ve oturur Rektus femoris 1.5-2 ml 2.5 ml Sırtüstü yatış ve oturur Deltoid Bölgesi 0.5 ml 1 ml Sırtüstü yatış ve oturur Yaş 3 yaş üstü 7 aylıktan büyük bebekler, çocuklar, yetişkinler Tüm yaş grupları Tüm yaş grupları 6 yaş ve üzeri SUBKUTAN (=DERĠ ALTI=SC) ENJEKSĠYON Subkutan doku dermis ile kas arasında yer alır. Tüm vücutta bulunan subkutan doku kalınlığı bireyin kilosuna ve bulunduğu bölgeye göre değişiklik gösterir. Enjeksiyon kemiklerin ve kan damarlarının olmadığı az duyarlı bölgelere uygulanır. 13
SC Enjeksiyon Bölgeleri Abdominal bölge: Bu bölge, subkutan yağ dokusunun fazlalığı, enjeksiyon yerinin rotasyonuna izin verecek genişlikte olması ve kas aktivitesinin azlığı nedeni ile heparin uygulamalarında ve tekrarlayan subkutan enjeksiyonlarında tercih edilen bir bölgedir. Umblikusu yatay olarak bölen eksenin altında ve dikey bölen eksenin yanlarında kalan alanlar seçilir. Umblikusu dikey bölen eksen üzerinde umblikal venin bulunması nedeni ile dikey eksen üzerine enjeksiyon uygulanmamalıdır. Enjeksiyonlar umblikustan 2.5 cm uzağa yapılmalıdır. http://www.chypsplus.nhs.uk/uploads/images/zone%203/diabetes/insulin_injection_sites_1_350.jpg DıĢ üst kol: Kolun dirsekle omuz başı arasında kalan dış yüzünün 1/3 orta bölümü enjeksiyon alanıdır. Bu bölgeye intramüsküler uygulama yapılması sık rastlanan hatalar arasındadır. Skapulanın altı: Kendi kendine enjeksiyon uygulamaları için uygun olmadığından daha seyrek kullanılır 14
Uyluğun ön bölümü:femur başı ile diz arasında kalan alanın 1/3 orta bölümüdür İrritan olmayan ve nispeten yavaş emilimi gerektiren az miktarlardaki ilaçlar (0.5-1 ml) subkutan dokuya verilirler. Heparin, insülin ve bazı aşılar bu yolla uygulanırlar. Subkutan dokuda sinir uçları olduğundan işlem ağrı vericidir. Fazla miktarda ilaç verilmesi, tekrarlayan enjeksiyonlarda uygulama yerinin değiştirilmemesi, ilacın hızlı verilmesi ağrı düzeyini ve lokal deri reaksiyonlarının görülme sıklığını artırır. İnsülin uygulamalarında enjeksiyon bölgesinin değiştirilmemesi doku harabiyetinin artmasına, emilimin bozulmasına ve ilacın deri altında birikmesine neden olur. Biriken ilacın daha sonra aniden emilmesi ise kan şekerinin istenilenden daha fazla düşmesine yol açar. Bu nedenle kendi kendine insülin uygulaması yapan bireylere uygulamanın nasıl yapıldığı ve gerekçeleri iyice öğretilmelidir. Uygulama Gerekli Malzemeler: - İlaç kartı -Enjektöre çekilmiş yada kullanıma hazır enjektörde ilaç - 25-27 numaralı iğne -Eldiven -Antiseptik madde -Temiz pamuk tampon -Kirli kabı Uygulama Basamakları Mantıksal Gerekçe İlaç kartı üzerindeki isimle, hastanın ismini Doğru hastaya doğru ilacın karşılaştır. uygulanmasını sağlar. İlaç uygulanmadan önce hastaya adını soyadını Doğru hastaya doğru ilacın sor. uygulanmasını sağlar. Hastaya işlemi anlat. Hastanın endişeleri giderilmiş olur ve işbirliği yapması sağlanır. 15
Hastaya uygun pozisyon ver. Ellerini yıka. Eldivenini giy. Bölgede hassasiyet, ödem ve nodül yada şişlik olmamalıdır. Enjeksiyon için doğru bölgeyi seç. Antiseptikli pamuk ile tespit edilen bölgeyi içten dışa doğru bir defada sil ve kurumasını bekle. Antiseptikli pamuğu aktif olmayan elin yüzük ve küçük parmağı arasına sıkıştır. Aktif olmayan elin baş ve işaret parmağı ile hafifçe sıkıştırarak deriyi yükselt. Gevşemeyi sağlayarak ağrı oluşumunu azaltır, işlemin kolay uygulanmasını sağlar. Mikroorganizmaların yayılmasını önler. Mikroorganizmaların yayılmasını önler. Bölgedeki nodül yada şişlik ilacın emilimini engeller. Cilt üzerindeki mikroorganizmaların yok edilmesi sağlanır. İşlem sonunda kullanım kolaylığı sağlanır. Böylece iğnenin yanlışlıkla kas dokusuna girmesi engellenmiş olur. Enjektörü aktif elde kalem gibi ya da parmaklar altta kalacak şekilde tutarak cilde 45º-90º lik bir açı ile dokuya gir. Enjeksiyon yapılacak bölgede kavranabilen doku 5 cm olduğunda 90 açı, 2-2.5 cm olduğunda ise 45 açı önerilmektedir. Kullanıma hazır enjektörlerle uygulama yapıldığında iğnenin giriģ açısı 90 olmalıdır. http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html İğnenin dokuya 90 açı ile girmesi İğnenin dokuya 45 açı ile girmesi 16
İğne deri altına girdikten sonra sıkıştırdığın dokuyu dikkatlice serbest bırak. Aktif olmayan el ile pistonu geri çekerek kanama kontrolü yap. Kan gelmese ilacı yavaşça enjekte et. Kan gelirse enjektörü dokudan çek. İşlemi yeniden başlat. Aktif el ile iğneyi dokudan geri çekerken, diğer elde bulunan pamuk ile bölgeye bastır. Masaj uygulama. Kullanılmış malzemeyi güvenli biçimde at. Ellerini yıka. İşlemi kayıt et. İlacın sıkıştırılmış doku içine enjekte edilmesi sinir liflerini irrite ederek daha fazla ağrıya neden İğnenin damarda olup olmadığının kontrol edilmesini sağlar. İlacın doku dışına çıkmasını ve kanamayı engeller. İğne ile yaralanmaları engeller. Mikroorganizmaların yayılmasını önler İlaç hatalarını önler. Yasal veri sağlar. Subkutan heparin uygulamalarında enjeksiyon bölgesinde ekimoz, hematom ve ağrı geliģimini azaltmak için aģağıdaki önlemler alınmalıdır: Uygulama için abdominal bölge tercih edilmelidir İğne girişinden önce antiseptik maddenin kuruması beklenmelidir Hava kilidi uygulanmalıdır. Kullanıma hazır enjektörlerde bulunan hava bu amaçla kullanılmalı, uygulama öncesi dışarı çıkarılmamalıdır. Enjektör uygulama pozisyonunda iken havanın ilacın üst bölümünde olmasına dikkat edilmelidir İlaç çekildikten sonra iğne değiştirilmelidir. Kullanıma hazır enjektörlerde iğne kapağı çıkarılırken iğne ucunda biriken ilaç damlası piston hafifçe geri çekilerek enjektör içine alınmalıdır yada hafifçe silkelenerek düşürülmelidir İlacı vermeden önce kanama kontrolü için aspirasyon yapmamalıdır. Ajutajda kan olmaması damara rastlamadığını gösterir İğne doku içinde hareket ettirilmemelidir. Bunun için aktif elin baş ve orta parmağı ile tutulan enjektörün pistonu aynı elin işaret parmağı ile itilmelidir 17
İlaç 10 saniyeden daha hızlı verilmemelidir İlaç verildikten sonra iğneyi geri çekmeden önce 10 saniye beklenmelidir İğne giriş açısı korunarak geri çekilmelidir Enjeksiyon bölgesine masaj uygulanmamalıdır Enjeksiyon bölgesi kuru pamukla hafif bastırarak desteklenmelidir ĠNTRADERMAL (DERĠ ĠÇĠ=ĠD) ENJEKSĠYON İlaç epidermis ile dermis tabakası arasına verilir. İD yol, diğer parenteral yollar içinde emilimin en yavaş olduğu yoldur. Bu nedenle İD yol, test ve teşhis amacıyla kullanılır. Örneğin; tüberkülin testi, alerji testleri vs. İD uygulamalarda verilecek ilaç miktarı en fazla 0.5 ml dir Uygulama Gerekli Malzemeler: -Eldiven -Antiseptik -İlaç kartı -Tüberkülin ya da hipodermik enjektöre çekilmiş ilaç -0.6-1 cm ve 26-27 numaralı iğne -Temiz pamuk tampon ID Enjeksiyon Bölgeleri Ön kolun iç yüzeyi Üst kolun arka yüzü Göğsün üst kısmı 18
Skapula Uygulama Basamakları İlaç kartı üzerindeki isimle, hastanın ismini karşılaştır. İlaç uygulanmadan önce hastaya adını soyadı sor. Hastaya işlemi anlat. Malzemeleri eksiksiz olarak hazırla ve uygu şekilde yerleştir Hastaya yatakta oturur veya yatar pozisyon ver. Ellerini yıka, eldiven giy. Enjeksiyon için eritemsiz ve kıl bulunmayan bölge seç. Mantıksal Gerekçe Doğru hastaya doğru ilacın uygulanmasını sağlar. Hastanın endişeleri giderilmiş olur ve işbirliği yapması sağlanır. İşlem sırasında kolaylık sağlar Hastanın rahat pozisyonda olması yaralanmaları engeller. Mikroorganizmaların yayılmasını önler. Enjeksiyon yerinde kıl ve eritem alandaki değişikliklerin tanımlanmasını zorlaştırır. Dokuya girilecek noktanın altından pasif el ile kolu kavrayıp deriyi ger. Enjeksiyon alanını içten dışa dairesel hareketlerle sil. Kuruması için bekle. Enjektörü keskin ucu yukarı bakacak şekilde aktif olan el ile tutarak 5-15 derecelik açı ile yaklaşık 2-3 mm ilerlet. Gergin cilt iğnenin kolayca intradermal dokuya girmesini sağlanır. Cilt üzerindeki mikroorganizmaların yok edilmesi sağlanır. İğnenin bu açılarla ilerlemesi intradermal dokuya girişi sağlar. İlacı deride birkaç mm çapında kabarcık oluşuncaya kadar yavaşça ver. Kabarcık oluşması ilacın intradermal dokuya verildiğini gösterir. 19
Kabarcık oluştuktan sonra enjektörü geri çek. Dışarı ilaç sızmışsa kuru pamukla hafifçe sil. Asla masaj uygulama Uygulama test için yapılmışsa bölgenin etrafını kalemle çizerek belirle Kullanılmış malzemeyi güvenli biçimde at. Ellerini yıka. İşlemi kayıt et. Doku yaralanmasını ve hastanın ağrı hissini azaltır. Önerilen süre sonunda gözlem yapılacak alanın belirlenmesini sağlar İğne yaralanmalarını engeller. Mikroorganizmaların yayılmasını önler İlaç hatalarını önler. Yasal veri sağlar. Test amaçlı uygulamanın ne zaman değerlendirilmesi gerektiğini belirler Ġlaç uygulamalarında emilim hızı en hızlıdan en yavaģa doğru Ģöyle sıralanır; IV- IM -SC -IC - Oral Tüm Enjeksiyon Uygulamalarında Uyulması Gereken Kurallar Tüm enjeksiyonlarda ilaç dokuya yavaş verilmeli Cerrahi aseptik teknik kullanılmalı Cilt antiseptik bir madde ile temizlenmeli Enjeksiyon bölgesi doğru saptanmalı ve hastaya doğru pozisyon verilmeli Sağlam olmayan dokulara enjeksiyon uygulanmamalı İğne keskin, pürüzsüz ve numarası hastaya uygun olmalı Bölgeye verilebilecek ilaç miktarının üzerine çıkılmamalı İğne giriş açısı bozulmadan geri çekilmeli 20
Özet Enjeksiyon uygulamalarında komplikasyon gelişme riski vardır. Uygulama hatasına ve gereken önlemlerin alınmamasına bağlı oluşan komplikasyonlarda ilacı uygulayan hemşire sorumludur. Enjeksiyon uygulama ilkelerine göre hareket etme komplikasyonların önlemesinde önemlidir. Tüm uygulamalar kayıt altına alınmalıdır. 21
DEĞERLENDĠRME 1. İntramüsküler enjeksiyonlar için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Tüm intramüsküler enjeksiyonlarda iğnenin dokuya giriş açısı 90º dir. b) Gluteus maksimus kası bebeklerde 7 aydan sonra kullanılmalıdır c) Vastus lateralis bebekler için uygun bir kastır d) Deltoid kas altı yaşından küçüklerde kullanılmamalıdır e) Rektus femoris kasına uygulanan enjeksiyonlar diğer bölgelere göre daha fazla rahatsızlık vericidir Doğru Yanıt:B 2. Aşağıdakilerden hangisinde ilaç emilim hızı en yavaştan hızlıya doğru verilmiştir? a) IV-IM-SC-IC-Oral b) Oral-SC-IC- IM -IV c) Oral-IC- SC- IM-IV d) Oral-IV-IM- IC-SC e) IC-Oral-IV-IM-SC Doğru Yanıt: C 3. Subkutan enjeksiyonlarda dokuya bir defada verilebilecek ilaç miktarı en fazla ne kadardır? a) 1cc b) 3 cc c) 5 cc d) 10cc e) 0.5 cc Doğru Yanıt: A 4. Aşağıdakilerden hangisini hemşire uygulamaz? a) İntravenöz b) İntraarterial c) Subkutan d) İntramüsküler e) İntrakutan Doğru Yanıt: B 5.Aşağıdakilerden hangisi subkutan heparine bağlı gelişen ekimozun azaltılmasında etkili uygulamadır? a) Uygulama için abdominal bölgenin tercih edilmesi b) İğne girişinden önce antiseptik maddenin kurumasının beklenmesi c) İlacı vermeden önce kanama kontrolü için aspirasyon yapılmaması. d) İlacın yavaş verilmesi e) Hepsi Doğru Yanıt: E 22
KAYNAKLAR Akça Ay F. İlaç Uygulamaları. İçinde: Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar İstanbul: Medikal Yayıncılık, 2008 Akdemir N, Birol L. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. Vehbi Koç Vakfı SANERC Yayın No:2, I. Baskı, İstanbul 2003. Balcı Akpınar R, Çelebioğlu A. Effect of injection duration on bruising associated with subcutaneous heparin: A quasi-experimental within-subject design. International Journal of Nursing Studies 45:812-817 2008. Clexane 6000 anti-xa / 0.6 ml kullanıma Hazır Enjektör Kullanma Talimatı http://www.health.gov.il/units//pharmacy/trufot/alonim/1853.pdf. (erişim:05 Şubat 2010) Elkin MK. Perry AG. Potter PA. Nursing interventions and clinical skills St. Louis: Missouri, 2004 Harkreader H. Fundamentals of Nursing. W.B. Saunders Company. United States of America 2000. Karabacak G. Parenteral ilaç uygulamaları. Klinik Beceriler : Sağlığın Değerlendirilmesi, Hasta Bakım ve Takibi, ed. Sabuncu N. Akça Ay F. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi, 2010 Kockhrow OE. Selected nursing skill. In: Foundations of Nursing.ed. Kockhrow OE. St Louis: Mosby. 2003 Kuzu N (1999). Subkutan heparin enjeksiyonu: ekimoz, hematom ve ağrı gelişimi nasıl önlenir? Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 3 (2): 40 46. Losek J,D, Gyura J:Pediatric intramuscular injections:do you know the procedure and complications?. Pediatr Emerg Care. Apr 8(2):79-81 1992 Özdilli K. Özhan F. İlaçların veriliş yolları. İçinde: Hemşirelik Bakımında İlke ve Uygulamalar, ed. Sabuncu N.İstanbul. Alter Yayıncılık, 2008 Potter PA, Perry AG. (1995). Basic Nursing. Mosby Year Book, Third Edition, St. Louis. Rosdahl BC. Textbook of Basıc Nursing. Philadelphia: J.B. Lippincott Company, 1995 Sabuncu N. Ecevit Alpar Ş. Karabacak Ü. et al. Subkütan enjeksiyon uygulamaları. İçinde: Hemşirelik Esasları Temel Beceri Rehberi, ed. Sabuncu N. İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık. 2008 Timby BK. Fundamental Skills and Concepts in Patient Care. Philadelphia: J.B. Lippincott Company, 1996 Ulusoy MF, Görgülü RS. (2001). Hemşirelik Esasları. 72 TDFO Ltd.Şti., 5. Baskı, Ankara http://wps.prenhall.com/chet_wilson_drugguides_1/0,5513,403564-,00.html 23