Fatih te Bulunan Klasik Bir Osmanl Yap s Medresenin Rehberli inde Haydarpafla Külliyesi

Fatih te Bulunan Klasik Bir Osmanl Yap s Medresenin Rehberli inde Haydarpafla Külliyesi Özet lasik dönem Osmanl mimarisinin örne i olan Haydarpafla K Külliyesi cami, çifte hamam ve bir çeflmeden oluflmaktad r. Medrese d fl nda kalan yap lar harap durumdad r. 16 odal medrese kare planl bir dershaneye sahiptir. Külliye, XIX.yüzy lda önemli restorasyonlar geçirmifltir. stanbul da, külliyenin özellikle medresesi ile benzerlikler arz eden benzer örnekler de mevcuttur. Anahtar Kelimeler: Külliye, medrese, Klasik Osmanl, mimari. "A classical Ottman Building in Fatih; Haydarpafla complex, with the guide of Madrasah" Abstract Dr. Olcay AYDEM R Mimar Murat SAV Müze Araflt rmac s As an example of Classical Otoman architecture Haydarpasa Complex, consist of a mosgue, double baths and a fountain. Madrasa outside buildings is in ruins. Classroom has 16 rooms in a sguare madrasa. Complex, in XIX. century has undergone major restorations. stanbul, the complex with the similarities of the madrasas, especially the supply of similar examples are also available. Key Words: Complex, madrasa, Classic Otoman, architecture. - 1 -

Her ne kadar bir külliye olarak tasarlansa da Haydarpafla yap toplulu undan tek sa lam eser olarak medreseye ba l olarak dershane k sm günümüze kadar ulaflm flt r. Bu bak mdan makalemizde medrese üzerinde daha detayl durulacakt r. Medreseler, ilim ö renilen yer ya da ö rencilerin içinde oturup ders okudu u bina anlam na gelen, Osmanl e itim düzeninde orta ve yüksek ö retimi örgütleyen kurumlard r. Arapça derese kökünden gelen sözcük, genel olarak slâm ülkelerinde geleneksel yöntemlerle e itim verilen ö retim kurumlar olarak alg lanm flt r. Bu adla an lan ilk yap lara, 11.yüzy lda Horasan ve Maveraünnehir bölgesinde rastlanmakla beraber ilk Selçuklu Medresesi ayn yüzy l n bafllar nda Gazne de kurulmufltur.(kuran 1969:5; Aslanapa 1993:32). Dikdörtgen avlunun iki yan nda s ralanan odalar ön veya arka bölümde tamamlayan eyvanlarla, sonraki y llarda yap lacak medreseler için de plansal örnek teflkil edebilecek dönem medreseleri Semerkand, Niflabur gibi merkezlerde infla edilmifltir. Anadolu da Türkler taraf ndan infla edilen ilk medreseler ise, Daniflment ve Artuklu dönemlerinde, yani 12.yüzy l n ortalar ndan itibaren ortaya ç kmaya bafllam fl, Anadolu Selçuklular zaman nda ivme kazanm flt r.(aslanapa 1993:85,135; Aslanapa 1963:3443). Döneme damga vuran medreseler kapal veya aç k avlulu olarak infla edilmifl olup, avluyu çevreleyen tonozlu hücreler ile eyvanlar medrese bütünlü ünü tamamlay c nitelikteydi.(altun 1973:229232). Osmanl mparatorlu u zaman nda Bursa, Edirne, stanbul gibi baflkent mertebesi kazand r lm fl flehirler haricinde de önemli say da medrese yap lm flt r. Ortadaki aç k avluyu, ikiüç veya dört yandan hücrelerin tamamlad, bazen Darü l Hâdis ve Darü l Kurrâ lar n yer ald mekânlar kuflatmaktayd. En güzel örnekleri aras nda Fatih Külliyesi medreselerinin yan s ra, stanbul, Edirne ve Amasya daki Bayezid Külliyesinin medreseleri, Süleymaniye ve sonras nda Gazanfer A a, Amcazâde Medreseleri say labilir. - 2 - stanbul medreselerinin 15.yy ve 16. yüzy llar hakk nda çok kapsaml kaynaklar olmamakla birlikte en iyi kaynaklardan biri 1546 tarihli stanbul Vak flar Tahrir Defteri dir.(canatar 2004). Bu defterlere göre; stanbul da * toplam 27 medrese, 1 darükurra, 1 darrülhadisin ad geçmektedir. 17.yy ortalar na kadar stanbul daki 122 medresenin yan s ra Eyüp ve Kas mpafla ile beraber toplam 131 medreseden bahsedilmektedir. (Kütüko lu 2000:4; Özergin 1974:268). Bugün stanbul da mevcut medreselerin kent içindeki da l m na bak ld nda genel olarak, sur içinde büyük bir yo unluk kazand, sur d fl nda daha az olmakla beraber Eyüp ve Üsküdar da topland klar görülmektedir. 16.yy da Fatih teki medrese say s artm fl ve yay lma alan Draman, Fethiye, Edirnekap ya do ru uzanm flt r. Vefa Süleymaniye çevresi ikinci yo unluk bölgesi olmufltur.(kütüko lu 2000:6; Hezarfen Hüseyin Efendi den Tekinda 1973:21). 16.yy da yap lan medreselerin konumlar na bak ld nda kent s n rlar n n oldukça geniflledi i görülmektedir: Kas mpafla, Sütlüce, Tophane, Atik Valide, Kanl ca ve Befliktafl yeni medreselerin yap ld alanlard r. 15 19.yy lar aras nda stanbul daki 500 ü aflk n e itim kurumunun mimari özellikleri hakk ndaki bilgiler oldukça k s tl d r. Bununla birlikte 16.yy medreselerinde Karfl l kl ki Dizi, U Plan, Sekizgen Plan tiplerinin hâkim oldu u görülmektedir.(ahunbay 1994:325326). fiekil 1. Medrese plan tipleri VAKIFLAR DERG S Medrese e itimi, verilen bilgilerin kapsam ve düzeyine göre iki grupta toplanmaktayd. Birincisi

SAYI 32 s byan mekteplerinden sonraki e itim basama olarak köylere kadar yay lan genel medreselerdi. kincisi ise, özel e itim programlar olan darülkurra, darülhadis ve t p medreseleriydi.(demiralp 1999:6; Baltac :1976; Uzunçarfl l 1988:153; Ergin 1977:1125). Müderris yevmiyesi esas al narak yap lan gruplamaya göre de Osmanl Medreseleri dörde ayr l rd : Yirmili (2025 akçe), Otuzlu (3035 akçe), K rkl (40 akçe) ve Ellili (50 akçe).(uzunçarfl l 1988:153). Ö renim süreleri ise, 3 ile 5 y l aras nda de iflmekteydi. Devlet içerisinde önemli bir etkinli e sahip olan ve medreselerde yetiflen ilmiye s n f n n içinde fieyhülislâm, Kazasker ve padiflah hocalar yer almaktayd.( hsano lu 1992:336). 16.yy n sonunda Osmanl Devlet yönetiminde aksakl klar ve disiplin d fl uygulamalar sonunda medrese e itiminde de bozukluklar bafl göstermeye bafllam flt r.( hsano lu 1992:336). Haydarpafla Medresesi ve Di er Külliye Yap lar Fatih ilçesi, Haydar Mahallesi, B çakç Alâeddin Sokak ile Haydar Hamam sokaklar aras nda, 2183 ada, 17 parselde bulunan 772 metrekare yüzölçümlü medresenin banisi, Kanuni Sultan Süleyman n vezirlerinden olan Had m Haydar Pafla d r. 1563 y l nda vefat etti inden dolay, bir külliye olarak tasarlanan yap lar toplulu unun bitifline flahit olamam flt r.(fatih Camileri 1991:238; Neftçi:167). Çizim 1. Haydar Külliyesi vaziyet plan (Çizen: O.Aydemir-E.Sünnetçi-P.Gönüler-H.Zabun-N.Baflaran) - 3 -

VAKIFLAR DERG S Vak flar Genel Müdürlü ü Arfliv kay tlar nda, Merhum Haydar Pafla n n Vakf na kay tl stanbul ve gayride vaki mescid ve mekteb ve medrese/vakf diye geçmekte ise de mescit ve medrese hakk nda vakfiyede bahis bulunmamaktad r. 1 Cami, çifte hamam ve bir çeflmenin bulundu u külliye içindeki medresenin inflaat n n bitim tarihi, kitabesine göre 1569 dur.(öz 1987:69). Avlu kap s n n üstündeki kitâbede; intikal eyledi Haydar Pafla, gitdi hak rahmetine ol merhum, vasfi düb dedi niâdi tarih, dâr tahsil mevâli ulûm 1277 yaz s görülmekle beraber, kitâbe koruma alt na al nm flt r. 16 Kas m 1940 Asar Atika krokilerinde kitabesi Her ne kadar Mimar Sinan n dönemine rastlasa da, kendisine atfedilen yap lar aras nda Haydarpafla Hamam bulunurken Haydarpafla Medresesi bulunmamaktad r.(sönmez 1988; Kuran 1986:20; Sözen 1997:1824; Erzen 1995:6; Günay:55) 2 Ancak, Hassa Mimarl k teflkilat n n (Turan 1963:174) eseri olmas ve Sinan n Sermimaranl dönemine (1537-1587) ait olmas, ister istemez dönemsel ve üslupsal bütünlü ün ortaya ç kmas na neden olmufltur. (Nalbanto lu:1719). Hamam ve mescidi oldukça harap külliyenin asl nda klasik dönem gelenekleri içinde ele al nm fl bir camisinin olmas gerekmektedir. Ancak, günümüze kal nt s gelen yap, 19. yüzy lda yap lm fl, mimari aç dan fazla özelli i olmayan bir mescit olmufltur. Harita 1: Pervititch Haritas (1928) (Vak flar stanbul Bölge Müdürlü ü Arflivi) 1 Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi, Evahiri Safer/969 tarihli vakfiye Arapça d r. 2 Mimar Sinan hakk nda bilgi veren Tezkire tül-bünyân, Tezkire tül-ebniye, Tuhfet ül-mi marin, Risâlet ül-mi mariye, Ads z Risâle ve Selimiye Risâlesi adl yazma ve belgelerde Haydarpafla Külliyesi ile ilgili bir kay t mevcut de ildir; - 4 -

SAYI 32 Külliyenin, baflta dershanesi olmak üzere baz k s mlar sa lam kalm fl olarak bugünü yaflayan Medresesinin 16 odas, kare planl bir dershanesi, çamafl rhane, gusülhane, abdesthane ve flad rvan ile su kuyusunun var oldu u bilinmekle beraber, bugün bunlar oldukça harap durumdad r. Harita 2: Alman Mavisi Haritas (1912 1913) Harita 3: Ayverdi Haritas (19.yy-Vak flar stanbul Konyal Kütüphanesi) Mimari Özellikler: 19. yy de yeniden ahflap olarak yap ld düflünülen medrese 1914 de ahflap bir yap olarak kaydedilmifltir. 1869 y l ndaki kapsaml restorasyon çal flmas n, Yorgi Kalfa gerçeklefltirmifltir. 3 Avlunun iki yan nda bulunan hücrelerden kuzeydo udakilerin kâgir oluflu, müdahaleler s ras nda baz k s mlar n eski fleklini korudu unu göstermektedir.(kütüko lu 2000:174). 1891-92 y llar civar nda bir tamir daha gören yap n n kurflunlar kald r larak, yerlerine kiremitler konulmufl; ancak, 1894 y l nda kurflun örtüye geri dönülmüfltür. 4 K sa bir süre sonra, 1906 y l nda da yap n n onar lmas gerekmifltir. 1933 y l nda haz rlanan Pervitich plan nda eski tekke olarak ve harabe hamam n karfl s nda gösterilen (Harita 1) medresenin bulundu u alan ile ilgili olarak Alman Mavileri ve Ekrem Hakk Ayverdi Haritalar nda da baz bilgilere ulafl lmaktad r (Harita 2 3). 5 Do uya do ru hafif e imli bir yamaç üzerine yerlefltirilen medresenin, günümüzde Haydar Caddesi ve Haydar Hamam Sokaktan olmak üzere iki özgün girifli bulunmaktad r. Haydar Caddesi üzerindeki an tsal giriflinden aynal tonozla örtülü bir iç sahanl a ulafl lmakta, oradan dört basamakla dershanenin bulundu u düzleme inilmektedir. Medresenin kap n n yan nda biri fevkani, di erleri zemin seviyesinde olmak üzere 16 odas ndan günümüzde Haydar Hamam sokaktaki almafl k örgülü tafl d fl cephe duvarlar ndan baflka kal nt s bulunmamaktad r. Çamafl rhane, gusülhane, abdesthane ve flad rvan ile kuyusuna ait bir ize rastlanmamaktad r. Kap n n üzerindeki kitabesi depoda saklanmaktad r. Dershanenin solunda bulunan kap dan içeri girildi inde, tonozlu bir geçiflten sonra merdivenlerle inilen avluda sadece tek odan n zemin kat seviyesindeki k sm görülmekte olup, eski foto raflarda ahflap oldu u anlafl lan yap, betonarme olarak tamamlanm fl ve bu flekilde kullan lm flt r. Yap da odalar n zemin kotu, dershane girifli ile ayn kottad r ve zemin, odalar n bulundu u duvar boyunca devam etmemektedir. Kare planl olan dershanenin girifli kuzey yönündendir; girifl yönünde bir saçak oldu u, bu 3 6 sefer 1286 (18.5.1869) tarihli ilmuhaber kayd :Env.no.18486,vr. 6b. 4 Konuyla ilgili olarak, zaman n Evkâf Nezâreti taraf ndan al nan izin mazbatas, rade-e,nr.1311 flevval/3. 5 Pervititich haritalar Vak flar stanbul Bölge Müdürlü ü Arflivi; Ekrem Hakk Ayverdi Haritas, Vak flar stanbul Konyal Kütüphanesi; Alman Mavileri, Yay na Haz rlayan:i.da delen, stanbul: stanbul B.fi.B.Yay. - 5 -

VAKIFLAR DERG S Çizim 2. Haydar Caddesi (Bat ) Cephesi görünüflü (Çizen:O.Aydemir v.d.) cephedeki kap n n kemeri üzerinde yer alan beflik çat izinden anlafl lmaktad r. Saça tafl yan sisteme ait izler yok olmufltur. Dershanenin içi lambri kapl olup tavan, yani kubbesi ile as l iç kaplamas ve hal kapl oldu u için de döflemesi görülememektedir. Giriflin iki yan nda birer alt pencere, profillerle çerçevelenen an tsal girifl ekseninde ise, bir üst pencere bulunmaktad r. Haydar caddesinden daha alçakta olan dershanenin bat cephesine alt pencere aç lmam flt r. Medresenin cadde cephesini oluflturan duvar sa r b rak lmam fl, kemerli iki niflle alt kesimine derinlik kazand r lm flt r. Kald r m seviyesi yükseltildi i için flu anda mevcut nifllerin ifllevinin tam olarak ne oldu u anlafl lamamaktad r. Bitiflikte eski foto raflar nda tek katl, günümüzde ise 4 katl bina bulunmas sebebiyle dershanenin güney cephesine pencere aç lmam fl; içte iki nifl kullan lm flt r. Dershanenin do u duvar nda ise avluya aç lan iki katl pencere bulunmaktad r. Asl nda üç pencere s abilecek genifllikte olan duvar n güney ucunda cephenin düzgün olmamas, dershaneye bu noktadan birleflen bir yap n n varl n düflündürmektedir. Dershaneye güney noktada saplanan revak, üçüncü pencerenin aç lmas n engellemifl olmal d r. Girifl cephesinin iki köflesi de afla seviyede pahl d r ve geçifller mukarnaslarla sa lanm flt r. Arfliv bilgilerine dayan larak girifl sövelerinde Marmara mermeri ve Gebze den ç kar lan pembe renkli parçac kl kalkerin renk almafl kl içinde kullan ld ö renilmektedir. Kap kemeri de benzer flekilde almafl k düzenli olup, pencere sövelerinde de ayn malzemeler kullan lm flt r. Duvar örgüsü bir s ra tafl, üç s ra tu ladan oluflmaktad r. Girifl cephesinde pencerelerin üstten te etli hafifletme kemerleri Çizim 3. Kuzey Cephesi (Çizen:O.Aydemir v.d.) - 6 -

SAYI 32 kesme küfeki tafl ile yap lm flt r. Üst pencere kemeri ise, duvar örgüsünde oldu u gibi bir s ra tafl üç s ra tu ladan oluflan almafl k düzenine sahiptir. Dershanenin avlu cephesi daha yal nd r. Bu yöne aç lan kap n n yan s ra altta bulunan iki pencere ile üst pencere söveleri küfeki tafl ndand r. Yap n n içi günümüzde tümüyle lambri ile kapl oldu undan detaylar konusunda fazla veri elde edilememektedir. Ancak eski bilgilere bak ld nda bu mekân n, tromplu bir kubbeye sahip oldu u, geçifl ö elerinde ve tepesinde sekizgen göbek bulundu u ve iç k sm n n da badanal oldu u anlafl lmaktad r. Çizim 4. Avlu Cephesi görünüflü (Çizen:O.Aydemir v.d.) Giriflin yan nda, dershanenin karfl s nda, beyaz badanal kârgir bir yap bulunmaktad r. Avluda s ralanan hücreler, yap n n spor kulübü olarak kullan ld dönemden kalm fl olmal d r. Medresenin do usunda wc ve depo (kitabenin de bulundu u) olmak üzere iki muhdes yap yer almaktad r. Eskiden odalar n bulundu u duvar boyunca da, ahflap bir sundurma uzanmaktad r. Ne yaz k ki avlunun as l döflemesine ait herhangi bir ize rastlanamamaktad r. Mescitten geriye kalanlar, 16.yüzy l ile ba lant l olmasa da, 1980 y l nda yap lan rölöve çal flmas s ras nda alt gen tu ladan oluflan döfleme kal nt s bulunmufltur. Arka cephesi yüksek bir istinat duvar na dayanan yap hakk nda Fikret Çuhadaro lu taraf ndan 1980 y l nda yaz lan raporda 16.yüzy l yap s olan caminin, bugünkü yolu da içeri alacak flekilde genifl tutuldu u ve üzerinin de kubbe ile örtülü olmas gerekti i belirtilmifltir. 6 Rapordan anlafl ld kadar yla, 19.yüzy lda infla edilen küçük mescit yap s, daha çok yak nlar nda bulunan Tahir A a Mescidi ile benzeflmektedir. Düzensiz bir dikdörtgene raptedilen ve girifl bölümünün üst k sm nda, kuzeyde yer alan kad nlar mahfiline ç k fl, girifle göre sol yanda bulunan ahflap merdiven vas tas yla sa lanmaktayd. Kaide, pabuç gibi elemanlar olmayan minare, ahflaptand ve cami beden duvar na yaslanm fl halde idi. Hamam n Mimar Sinan taraf ndan yap ld na dair kaynaklarda bilgiler mevcuttur.(sönmez 1988). nfla tarihininse, medresenin yap m tarihine yak n olmas gerekmektedir. Kad n ve erkek k s mlar n n bulundu u çifte hamam fleklinde uygulanm fl; kârgir yap, simetrik biçimde ele al nm flt r. ki kubbenin bulundu u dikdörtgen halvet ile ara bölümlerde s cakl klar bulunmaktad r. S cakl k duvar na bitiflik 6 Vak flar stanbul 1.Bölge Müdürlü ü arflivinde bulunan yap n n dosyas nda yer alan rapora eklenmifl halde, rekonstrüksiyon projesi yer almaktad r. - 7 -

VAKIFLAR DERG S su depolar ile külhan yer almaktad r. Yang n ve depremler neticesinde zarar gören hamam, zaman içinde tahrip olmufltur.(ertu rul:147). Külliyenin bak ms z haldeki çeflmesi, klasik mimari anlay flta ve 1569 y l nda yapt r lm fl olup, kesme tafltan infla edilmifltir.(fatih Camileri 1991:321). Karfl laflt rma ve Sonuç: Günümüzdeki görüntüsüyle düzensiz bir da l m flemas gösteren Haydar Külliyesi, dönemsel aç dan yaklafl ld nda, baz yap larla benzerlik arz etmektedir. Medrese plan itibariyle ise, Fatih te bulunan Klasik Osmanl mimarisinin temsilcilerinden Niflanca Medresesi ile karfl laflt r labilir. Dershanesinin bir bütün olarak dikdörtgen plan d fl na taflmas yla hem Niflanca hem de So ukkuyu Medresesiyle özdefltir. Niflanca daki yap ile olan plansal benzerli in yan nda malzeme kullan m flekilleri de paydaflt r. Kârgir olarak karfl m za ç kan bu iki yap n n yan s ra Mimar Sinan n di er yap s Esekap Medresesi de Çizim 5. Fatih Niflanca Medresesi (Ali Saim Ülgen, Vak flar stanbul I. Bölge Müd.Arfl.) tafltu la sistemati i bak m ndan birbirini and rmaktad r. Ancak, Esekap daki dershane, yaln zca d fla do ru ç kma yapacak flekilde tasarlanm fl olufluyla di erlerinden ayr lmaktad r. Çizim 6. Esekap Medresesi (Ali Saim Ülgen, Vak flar stanbul I. Bölge Müd.Arfl.) - 8 -

SAYI 32 Esekap mescidinin (Sav 2007:4854) eski bir Bizans fiapelinden devflirilmifl oldu u göz önüne al nd nda, tek nefli yap n n plan de il, yaln zca malzeme kullan m fleklinin di er külliye yap lar yla kaynaflt r ld n düflünmek daha do ru olabilir. Dolay s yla, var olan mescidin çevresinde bir yap m faaliyeti ortaya ç km flt r. Halbuki, Niflanca ve So ukkuyu medreselerindeki durum farkl d r. Haydar Külliyesi içindeki caminin, muhtemelen y k lmas ndan sonra yerine yap lan düzensiz dikdörtgen plan ndaki ve k rma çat l mescidin külliye eleman olmas, Esekap ile benzerlik arz etmektedir. Kuflkusuz Haydar medresesinin plansal konumland rmas ve dershanesinin kütle olarak ba ms z hali ve kârgir olarak infla edilmesi, Niflanca Medresesi ile daha çok benzerlik arz etmektedir. Çizim 7. So ukkuyu Medresesi (Ali Saim Ülgen, Vak flar stanbul I. Bölge Müd. Arfl.) Mevcut hali, hem malzeme kullan m üslubu hem de plan flemas ile yap ld dönemin bir çeflitlemesi olan Haydar Medresesinin, üzerine oturtuldu u topo rafik flartlar n zorlay c l na ra men sahip oldu u kuvvetli bünyesi, mevcudiyetini sa lam k lm flt r. Belki de tek noksan yan, bir zamanlar muhtemelen kârgir olan medrese hücrelerinin ahflap olarak yeniden yap lmas d r. Mescidi, hamam ve çeflmesi ile beraber, küçük külliye hüviyetini geçen zamana karfl n koruyan yap da bezemeyle ilgili kal nt günümüze ulaflmam flt r. Bezeme elemanlar olsa bile, klasik dönemin bir gere i olarak bunlar n oldukça sade tutulduklar n tahmin etmekteyiz. Zeyrek yenileme alan içinde kalan ve klasik Osmanl külliye bütünlü ünün çeflitlemesi olarak karfl m za ç kan Haydarpafla yap toplulu u onar l p, bünyesine uygun ifllev verildi inde, çevresiyle beraber estetik bir görünüme kavuflmufl olacakt r. - 9 -

VAKIFLAR DERG S KAYNAKLAR Ahunbay,Z. (1994). Haydarpafla Medresesi, stanbul Ansiklopedisi, C.4, s.325 326. Altun,A. (1973). Anadolu da Artuklu Devri Medreselerinin Plan fiemas Üzerine Notlar, Vak flar,(s.x),s.229232. Aslanapa,O. (1963). Ortaça n En Eski Yat l lim Müesseseleri, Türk Kültürü,(S.12),s.3443. Aslanapa,O. (1993). Türk Sanat, stanbul:remzi Kitabevi. Baltac,C. (1976). XVXVI.As rlarda Osmanl Medreseleri, stanbul: rfan Matbaas. Demiralp,Y. (1999). Erken Dönem Osmanl Medreseleri, Ankara. Ergin,O. (1977). Türk Maarif Tarihi, C. I, stanbul. Ertu rul,a.d. (Tarihsiz). Hamamlar,Fatih lk stanbul, stanbul: Fatih Belediyesi Yay n. Erzen, N. (1995). Mimar Sinan da Tezyinat Anlay fl,ankara:kültür Bakanl. Fatih Camileri ve Di er Tarihi Eserler. (1999). stanbul:türkiye Diyanet Vakf Yay nlar. Günay,R. Sinan The Architect And His Works, stanbul:yem Yay nlar. hsano lu,e. (1992). Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanl Bilim ve E itim Anlay fl, 150.Y l nda Tanzimat,Yay na Haz..H.D.Y ld z, Ankara. zgi,c. (1997) Osmanl Medreselerinde lim, stanbul. Kuran,A. (1969) Anadolu Medreseleri,C.1,Ankara. Kuran,A. (1986). Mimar Sinan, stanbul: Hürriyet Vakf Yay nlar. Kütüko lu, M. (2000). XX Asra Eriflen stanbul Medreseleri, Ankara:Türk Tarih Kurumu. Nalbanto lu,ü. Sinan n Ortam, Mimarl k,81/6 (S.168), s.1719. Neftçi,A.Y. (Tarihsiz). Medreseler, Fatih lk stanbul, stanbul: Fatih Belediyesi Yay nlar,s.167. Öz,T. (1987). stanbul Camileri, C.I, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yay nlar. Sav, M. (2007). sakap (Esekap brahim PaflaManast r) Mescidi, Kültür, Yaz 2007 (S.7), s.4854. Sönmez,Z. (1988). Mimar Sinan le lgili Tarihi YazmalarBelgeler, stanbul: M.S.Ü. Yay n. Sözen,M. (1970). Anadolu Medreseleri,Selçuklu ve Beylikler Devri,Aç k Medreseler,C.1, stanbul. Sözen,M. (1972). Anadolu Medreseleri,Selçuklu ve Beylikler Devri,Kapal Medreseler,C.2, stanbul. Sözen, M. (1997). Yaflayan Sinan, Sanatsal Mozaik, S.20, s.1823. Tekinda, fi. (1973). Medrese Dönemi, Cumhuriyetin 50.Y l nda stanbul Üniversitesi, stanbul: Sermet Matbaas. Turan, S. (1963). Osmanl Teflkilat nda Hassa Mimarl, Tarih Araflt rmalar, C.1 (S.1),s.174. Uzunçarfl l,.h. (1988), Osmanl Devletinin lmiye Teflkilat, Ankara 1988. SEÇ LM fi KAYNAKÇA Alman Mavileri,Yay na Haz rlayan: rfan Da delen, stanbul: stanbul B.fi.B.Yay nlar. Canatar,M. (2004). stanbul Vak flar Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli, stanbul: stanbul Fetih Cemiyeti. Hezarfen Hüseyin Efendi,Telhisü lbeyân fi Kavânini Âli Osman. Özergin,M.K. (1974), Eski Bir Rûznâmeye Göre stanbul ve Rumeli Medreseleri,Tarih Enstitüsü Dergisi, S.45. Süreyya,M. (H.1308). Sicili Osmani,C.4, stanbul. Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi, Evahiri Safer/969 tarihli vakfiye. 6 sefer 1286 (18.5.1869) tarihli ilmuhaber kayd, Env.no:18486,vr. 6b. - 10 -

SAYI 32 Resim 1: Haydar Caddesinden görünüfl ve an tsal kap s (1940 lar; stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) Resim 2: Haydar caddesinden görünüfl (1940; stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) - 11 -

VAKIFLAR DERG S Resim 3: Medresenin niflli cephesinden görünüfl (1940; stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) Resim 4: Kitabeden görünüfl( stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) - 12 -

SAYI 32 Resim 5: Avludaki medrese odalar (1940; stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) Resim 6: Avludan medreseye bak fl ( stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi) - 13 -

VAKIFLAR DERG S Resim 7: Mescidin 1970 sonlar ndaki hali ( stanbul Vak flar I.Bölge Müd.Arfl.) Resim 8: Hamam n 1970 sonlar ndaki hali ( stanbul Vak flar I.Bölge Müd.Arfl.) - 14 -

SAYI 32 Resim 9: Haydar Caddesinden görünüfl Resim 10: Haydar Caddesinden medresenin eski girifl kap s na bak fl - 15 -

VAKIFLAR DERG S Resim 11: Haydar Caddesi üzerinden niflli medrese cephesine bak fl Resim 12: Haydar Hamam Sokaktan medresenin ve hamam n duvar na bak fl - 16 -

SAYI 32 Resim 13: Haydar Külliyesi genel görünüfl Resim 14: Medrese avlusundan görünüfl - 17 -

VAKIFLAR DERG S Resim 15: Avludan Medreseye bak fl ve pencere detay Resim 16: Kötü durumdaki kurflun saçak, bitkilenmeler ve mukarnas geçifl - 18 -

SAYI 32 Resim 17: Medrese binas n n lambri döflemeli içinden görünüfl - 19 -

VAKIFLAR DERG S Resim 18: Avluda yer alan betonarme yap Resim 19: Mescitten geriye kalan duvar - 20 -