TÜRK HALK EZGİLERİNE DAYALI ESERLERİN VİYOLA EĞİTİMİNDE KULLANILMASININ GEREKLİLİĞİ Zeki NACAKCI İnsanlar, tarihsel gelişim süreci içerisinde, çeşitli etkenlerle bir araya gelerek gruplaşmaya başlamış, oluşan bu grupların ortak yaşam biçimleri ile bir arada yaşamasından da toplumlar meydana gelmiştir. Aynı toplum içinde yaşayan bireyler benzer duygu ve düşünceleri paylaşarak kültürleşme süreci içerisine girerler. Zaman içinde meydana gelmiş olan bu kültür birikimleri de halk sanatının doğmasına yol açmıştır. Toplumların ortak duygu ve düşünceleri ile gerçekleşen halk sanatının önemli bir bölümünü de halk müziği oluşturmaktadır. Halk müziği toplumların, bütün boyutlarıyla hayatından kaynaklanan duygu ve düşünce zevklerini işleyerek dile getiren, ait oldukları toplumların kültürünü yansıtan, sözlü ve sözsüz ezgilerdir. (Say,1985,572) Dünyada her ulusun kendine özgü halk müziği vardır. Bir çok ülke kendi kültürel mirası içerisindeki ulusal müziklerine sahip çıkıp çeşitli müzikal alanlarda işledikten sonra bu mirası genelde müzik eğitimi, özelde çalgı eğitiminin bir çok alanında gerektiği ölçüde kullanmaktadır. Bu konuyla ilgili olarak diğer ülkelerin okul müzik kitapları incelendiğinde; İngiliz okul kitaplarında, Folk songs, song of the British Islands, Song of Britain, National songs, Folk and national songs, Alman kitaplarında, Volksweise, Alte Weise, Alte Volkweise, Volkslied, Fransız kitaplarında,chanson populaire, Melodie populaire, Air Ancien, Vielle melodie, vielle chanson Francaise gibi halk ezgisi, geleneksel ezgi anlamlarına gelen terimler vardır. Çekoslovak müzik kitaplarında, Çek, Morav ve Slovak halk şarkıları, Balkan ülkelerinin okul müzik kitaplarında, Narodna ezgilerle, 5, 7, 9 vuruşlu yerel tonda halk ezgilerine yer verilmiş olduğunu görmekteyiz. (H.B.Yönetken, Aktaran: Say,1996,36 ) Ülkemizde ise, müzik öğretmenimiz İzzettin Servet in Birinci Dünya Savaşı 265
Zeki NACAKCI sonlarında bestelediği Palandöken Dağı nda Kavalımın Sesi Var dizeleriyle başlayan halk şarkısının benimsenip müzik eğitiminde kullanılması okullarımızda verilen müzik eğitimine, Ali Uçan ve Edip Günay, keman eğitiminde kullanmak üzere hazırladıkları Çevreden Evrene Keman Eğitimi ile mektupla yüksek öğretim ve yaykur açık yüksek öğretim eğitim enstitüleri müzik bölümü keman ders kitaplarında Türk Halk Müziğinden yararlanmaları, çalgı eğitimine yönelik örneklerden biri olmuştur. Ülkemizde viyola eğitimi; MEB lığına bağlı AGSL, Üniversitelerin Müzik Eğitimi ABD ve konservatuarlarda verilmektedir. Konservatuarları, kendi içerisinde Türk müziği ayrımı yapıldığından dolayı kapsam dışında bıraktığımızda, özel kuruluşlar hariç profesyonel viyola eğitimi sadece AGSL ve Müzik Eğitimi ABD tarafından yerine getirilmektedir. Bu iki kuruluşun viyola eğitim-öğretim programı incelendiğinde Türk müziğine yeterince yer verilmemiş olduğu görülmektedir. Örneğin, AGSL ndeki 4 yıllık viyola eğitim öğretim programında, Türk müziği sadece 4 makam (Kürdi, Buselik, Hicaz, Nikriz) ve birer ünite ile sınırlandırılmıştır. Bu sınırlama da Türk müziğine genel program içerisinde yaklaşık olarak % 5 yer verilmiş olduğunu göstermektedir. Müzik Eğitimi ABD da ise, viyola eğitimi genel program çerçevesinde Türk müziğinden örnekler sunmak öğretim elemanın inisiyatifindedir. Diğer taraftan bu iki kuruluşta uygulanan viyola eğitiminde, Türk halk ezgilerinden gerektiği ölçüde yararlanılmamış olması, bu alanda yapılan çalışmaların yetersizliği ile doğru orantılıdır. Bir ülkenin müzik eğitimi politikasında, o ülkeye ait kültürel ve sosyal değerler önemli bir rol oynar. O halde, Söz konusu kurum ve kuruluşların eğitimöğretimdeki girdisi olan öğrencilerin, Türk kültür mirası içerisindeki müzikal ortamda yetişmiş oldukları gerçeğinden yola çıkılarak, uygulanan viyola eğitiminde bu hassasiyetlere önem verilmelidir. Özellikle popüler müziklerin etkisinde kalmış bulunan öğrenciler, ülkemizin içinde bulunduğu müzikal yapılanma ve şartların getirmiş olduğu olumsuz koşullar nedeniyle çoksesli evrensel müziği yeterince tanımamakta ve ilgi duymamaktadırlar. Bu şartlarda yetişen öğrencilerin kendi melodilerine gösterdikleri ilgi ve sevgi, doğal olarak yabancı ezgilere olan ilgiden daha güçlü olacaktır. Buradan hareketle, özellikle üç büyük şehrimizin dışında kalan ve viyola eğitimine geç yaşlarda başlayan öğrencilerin, uygulanmakta olan viyola eğitiminde çevreden - evrene ilkesine önem verilmemesi durumunda viyolaya olan ilgilerinin a- zalabileceği, eser çalma ve yorumlamada sıkıntı çekebilecekleri, başarısızlıklarının artabileceği görülebilir. Ayrıca bu kurumlardan mezun olan öğrencilerin, iyi bir müzik eğitimcisi ve müsizyen olarak müziğin evrensel ve ulusal boyutunu mesleğinin gerektirdiği düzeyde bilmesi, içerisinde bulunduğumuz müzik kültüründe çalgılarını meslek ve günlük (aile, çevre, v.s.) yaşamlarında yeterince kullanabilmeleri gerekmektedir. 266
Bu bağlamda; Ülkemizde Viyola eğitiminde uygulanan metotlar ve kazandırılması gereken teknik becerilere paralel olarak, Türk halk ezgilerine dayalı çalışmalar yapılmalı ve bu eğitim anlayışı ile viyola eğitimine yönelik metotlar, e- serler ve yardımcı ders kitapları geliştirilmedir. Viyola Eğitimi İçin Kullanılabilecek Türk Halk Müziği Dizileri THM nin binlerce yıllık geçmişi olmasına karşın yapıla gelmiş eserlerin bir ses sistemi içerisinde sınıflandırma ihtiyacı cumhuriyetin ilanından sonraki yıllarda yapılan resmi ve özel saha çalışmaları sonucunda belirginleşmiştir. Ancak bugüne kadar Türk halk müziği dizileri konusunda yapılan çalışmalarda, halk müziği sanatçıları ve bu konudaki uzman akademisyenlerin makam mı? ayak mı? tartışması halen devam etmekte olup ortak bir terminoloji oluşturulamamıştır. Buradan hareketle Viyola eğitiminde faydalanılması önerilen halk ezgilerinin dizi adları, birbirileriyle benzeşen ayak ve makam isimleri bir arada kullanılarak sunulacaktır. Viyola eğitimi için Türk halk ezgilerine dayalı çalışmalar yapılırken, THM deki şu dizilerden yararlanılabilir. Kürdi-Bozlak, Segah-Muhalif, Hicaz-Garip, Çargah-Do Müstezat, Acemaşiran-Fa Müstezat, Rast-Sol Müstezat, Nikriz- Yörük, Eviç-Misket, vb. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalgı eğitiminin genel amaçları doğrultusunda, Türk halk ezgilerine dayalı etütler ve bu türde viyola eğitimine uygun eserler düzenlenmesinin, Öğrencilere; Çalgılarıyla ruhsal ve duygusal gelişimlerini sağlaması, Halk ezgilerindeki ritmik ve ezgisel yapıyı kavraması, Seslendirme ve yorumlama yetilerini geliştirmesi, Çalgılarını meslek yaşamları süresince daha verimli kullanabilmesi, Deşifre ve transpose yeteneğini geliştirmesi, Belleklerini geliştirmesi bakımından olumlu sonuçları ve katkısı olabileceği 267
Zeki NACAKCI düşünülmektedir. Halk müziğimizin evrensel niteliklerdeki bir çalgı ile seslendirilip yorumlanması müziğimizin uluslararası platformda tanıtılmasına katkı sağlayabilecektir. Hazırlanan eserlerin, eğitim kurumlarında veya halk arasındaki dinletilerde ilgi çekebileceği ve viyolaya olan ilginin artabileceği ön görülmektedir. Konu ile ilgili olarak aşağıdaki öneriler sunulmaktadır. Halk müziğimiz evrensel bir çalgı olan viyola ile de seslendirilmelidir. Türk halk ezgileri evrensel normlara göre düzenlenerek, gerekli tanıtımların sonucunda diğer ulusların eğitim kurumlarında da seslendirilmesi sağlanmalıdır. Eserlerin seslendirilmesindeki problemlerin giderilmesi ve ezgilerimizin karakteristik özelliklerinin yansıtılabilinmesi için sol el parmak numaralarının (duatelerinin) uygun seçilmesi, yay çeşitlerinin, vibrato, grupetto, mordan ve tril gibi süsleme ve tekniklerin yerinde kullanılması gerekmektedir. Ulusal müzik eğitimi politikalarında başarıya ulaşmak için, halk ezgilerimizin okullarda verilen müzik eğitiminde kullanılması ve halk müziği motiflerinden yararlanılarak elde edilecek müzik eğitimine dayalı yeni eserlerin oluşturulması gerekmektedir. Müzik eğitimi kurumları, içinde bulunduğu çevrenin müzikal ve kültür değerlerini de dikkate alarak düzenlediği etkinlikler ile bulunduğu bölgenin sosyalleşmesine katkı sağlamalıdır. 268
KAYNAKÇA Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Viyola Dersi Öğretim Programı AKDOĞU, Onur.(1999). Türk Müziğinde Perdeler, Ankara ARSEVEN, Veysel.(1977). Türk Halk Müziğinin Ezgisel Yapısı, I. Uluslar Arası Türk Folklor Kongresi BAILEY, Kenneth.(1981) Uygarlık ve Sanat Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul ÇALIŞIR, Ferudun.(1992). Çalgı Eğitimi, Ankara SAY, Ahmet.(1985). Müzik Ansiklopedisi, Ankara SAY, Ahmet.81996). Müzik Öğretimi, Ankara TRT Müzik Dairesi Yayınları, Türk Halk Müziğindeki Bazı Eserler UÇAN, Ali.(1996). İnsan ve Müzik İnsan ve Sanat Eğitimi, Ankara YÖK Müzik Öğretmenliği Lisans Programı Bireysel Çalgı Eğitimi Ders Tanımı 269