Ebru ARSLAN Yahya ÇAKAL

VAROŞLARDA YALNIZ KADIN OLMAK KENTİN SINIRLARI İÇİNDE YER ALAN AMA KENTSEL YAŞAMIN DIŞ MAHALLELERİNDE KALAN YALNIZ KADINLAR Ebru ARSLAN Yahya ÇAKAL Danışman Öğrt. A.Vahap KAYA Sosyoloji Alanı Orta Öğretim Öğrencileri Arası Proje yarışması Antalya Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Ocak 2012

VAROġLARDA YALNIZ KADIN OLMAK KENTĠN SINIRLARI ĠÇĠNDE YER ALAN AMA KENTSEL YAġAMIN DIġ MAHALLELERĠNDE KALAN YALNIZ KADINLAR GĠRĠġ: Kadınların yaşadığı problemler birçok toplumda çok büyük bir sorun olarak yer almaktadır. Bu problemlerin başında ailenin yaşadığı ekonomik problemlerdir. Toplumlarda farklı gruplar yoksulluktan farklı derecelerde etkilense de eşini kaybetmiş ya da ayrılmış kadınların etkilenmesi çok daha büyük olmaktadır. Düzenli geliri olmayan kadınlar yoksulluk ve sosyal dışlanma sorunuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Çocuklarını tek başına yetiştirmek zorunda kalan ve düzenli gelirden mahrum olan kadınlar birçok toplumda düzenli yardımlardan faydalanmasına rağmen ülkemizde benzer durumdaki kadınlar ciddi sorunlarla karşılaşmaktadır. Eşini kaybetmiş ya da ayrılmış kadınlara yönelik düzenli bir yardım programının devlet tarafından sağlanmaması özellikle mesleki anlamda çalışma ortamlarında yer almayan kadınlar için büyük sorunların doğmasına yol açmaktadır. ARAġTIRMANIN ÖRNEKLEMĠ Araştırmanın örneklemi 34 kadındır. Örneklemin oluşturulmasında ölçüt eşini kaybetmiş ya da boşanmış olan kadın olmasıdır. Araştırma örneklemini Antalya Merkez Döşemealtı İlçe Kaymakamlığının da katkılarıyla Çıplaklı mahallesinde yaşayan kadınlar oluşturmaktadır. ARAġTIRMANIN BULGULARI Araştırma sonucunda elde edilen veriler derlenerek, belirli başlıklar altında tablolaştırılmış ve analiz edilmiştir. AMAÇ Varoş olarak nitelendirilen şehir yaşamında, eşini kaybetmiş ya da boşanmış, çocuklarının ya da herhangi birinin yanında yaşıyor olsa da bir şekilde eşinin olmaması nedeniyle yalnız olarak kabul edilen kadınların yaşadıkları problemlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Yalnız kadınların yaşadıkları toplumsal ve ekonomik problemlerin ne olduğunun yanında toplumun bakış açısını ortaya çıkarmak amacı güdülmüştür. ARAġTIRMA TEKNĠĞĠ VE UYGULAMA: Bu araştırmada anket ve mülakat teknikleri kullanılmıştır. Anket tekniği 34 kadına, mülakat ise soruları anket sorularının devamı niteliğinde ve daha genel anlamlı olması nedeniyle ankete katılmış insanlarda gönüllü olan 7 tanesi ile yapılmıştır. Bu nedenle anket ve mülakat sonuçları birlikte yorumlanacaktır. Sayısal olarak anket yapılan insan sayısının az olması nedeniyle araştırmanın amacını ortaya çıkarmak için mümkün olduğunca doğru tespitle yapabilmek bakımından bu sosyal yapıyı temsil edecek tipik örnekle seçilmeye özen gösterilmiştir. Ankete katılanların %100 ü kadın ve eşini ya kaybetmiş ya da boşanmıştır. 2

1- YaĢ Aralıkları 21% 20% 41% 18% 25-35 36-45 46-55 56 ve üstü Ankete katılanların; % 18 i 25-35, % 41 i 36-45, % 20 si 46-55 yaş aralıklarında ve % 21 i 56 yaş ve üzerindedir. 2- Eğitim Durumu 6% 6% 3% Okuma-Yazması Yok 38% 47% Okur Yazar İlköğretim Lise Ankete katılanların; % 6 sının okuma-yazması yoktur, % 3 ü ise sadece okuryazar seviyesindedir. Kadınların % 47 si ilköğretim, % 38 i lise, % 6 sı yüksek okul mezunudur. 3- Birlikte YaĢadığı kiģiler 0% 23% Çocuklarım 6% Akrabalarım 71% Eşimini Akrabaları Yalnız Yaşıyorum Ankete katılanların; % 71 i çocukları ile, % 6 sı akrabaları ile, % 23 ü ise yalnız yaşamaktadır. Bu bayanların hiçbirisi yani % 0 ı eşlerinin akrabalarının yanlarında yaşamamaktadır. 3

4- Geçimini nasıl sağlıyor 32% 3% 6% Akraba Yardımı Çalışıyorum 6% 53% Çocuklarımın yardımıyla Devlet kurum ve kuruluşları Ankete katılanların; % 53 ü geçimini çalışarak, % 32 si devlet kurum ve kuruluşlarının yardımları ile, % 6 sı çocuklarının yardımı ile, % 6 sı akraba yardımı ile ve % 3 ü de belediye tarafından sağlanan yardımlar sayesinde sağlamaktadır. 5- ÇalıĢılan iģ alanı 5% 10% 0% 30% 55% Kapıcılık Temizlik İşleri Yaşlı Bakımı Çocuk Bakımı Diğer Ankete katılanların içinde çalışanların; % 55 i temizlik işlerinde, % 10 u çocuk bakımı, % 5 i kapıcılık meslekleri ile uğraşmaktadır. Geriye kalan % 30 luk dilimdeki katılımcılar ise daha farklı ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır. 6- Gelirlerinin kullanımında karģılaģılan sorunlar Hiçbir sorun yaşamıyorum Yeterli gelire sahip değilim Gelirimi borç ve harcama konusunda güçlük yaşıyorum İhtiyaç ve isteklerimizi önem sırasına koymada güçlük yaşıyorum 6% 21% 23% 50% Ankete katılanların; % 50 si kazançlarının yeterli olmadığını, % 23 ünün kazançlarını kullanmada hiçbir sıkıntı yaşamadığını, %21 i kazançlarını borçlarını ödemede ve harcamada güçlük yaşadığını, % 6 sı ise kazançlarına göre ihtiyaç ve isteklerini önem sırasına koymakta güçlük çektiklerini belirttiler. 4

7- Gelirleri hakkındaki düģünceleri Gelirim yeterli değil ve istediğim şeylerin çok azını alabiliyorum Gelirim yeterli yer şeyi alabiliyorum 18% Gelirim hiçbir şey için yeterli değil 24% Gelirim yeterli değil ama istediğim şeylerin çoğunu alabiliyorum 29% Ankete katılanların: % 29 u gelirinin yeterli olmadığını ve isteklerinin çok azını karşılayabildiğini, % 29 u gelirinin yeterli olmadığını fakat isteklerinin çoğunu karşılayabildiğini, % 24 ü gelirinin hiçbir şey için yeterli olmadığını, % 18 i ise gelirinin her şey için yeterli olduğunu söylemektedir. 8- Yaptıkları iģin ailenin geçimini sağlayıp sağlamadığı 62% 38% Ankete katılanların % 59 u yaptığı işin ailesini geçindirecek düzeyde olmadığını, % 38 i ise yaptığı işin ailesini geçindirecek düzeyde olduğunu söylemektedir. % 3 lük dilim ise ankete katılanlar içinde çalışmayanlar sınıfına mensuptur. 9- Ankete katılanlalar dıģında ailenin geçimine katkı sağlayanın olup olmadığı 56% 44% Ankete katılanların % 56 sı ailenin geçimine kendisinden başka birinin katkıda bulunmadığını, % 44 ü ise kendisinden başka aile geçimine katkıda bulunanın bulunduğunu söylemektedir. 5

10- Sağlık güvenceleri olup olmadığı 12% 88% Ankete katılanların %88 inin sağlık güvencesi bulunmaktadır. Geriye kalan katılımcıların % 12 lik kısmının ise sağlık güvencesi bulunmamaktadır. 11- Sağlık güvencesine sahip olanların sağlık güvencesi 0% 43% 10% 27% 20% Yeşil Kart Bağ -kur SSK Emeklli Sandığı Özel Sağlık Sigortası Sağlık güvencesine sahip olanların % 43 ü sağlık güvencesini SSK dan, % 27 si Yeşil Kart tan, %20 si Bağ-kur dan ve % 10 u ise Emekli Sandığından karşılamaktadır. Katılımcıların hiçbirinin ise özel sağlık sigortası bulunmamaktadır. 12- Oturdukları evin özelliği Apartman dairesi Müstakil ev (tapulu) Gecekondu (Tapusuz) 24% 27% 49% Katılımcıların % 49 u müstakil evde, % 27 si apartman dairesinde, % 24 ü ise gecekonduda yaşamaktadır. 6

13- Oturulan evin kiralık olup olmadığı 53% 47% Katılımcıların % 53 ü kendi evlerinde ikamet etmektedir, % 47 si ise kirada oturmaktadır. 14- Antalya ya geldikleri bölgeler 41% 12% 11% 12% 9% 12% 3% Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Karadeniz Ege bölgesi Marmara İç Anadolu Akdeniz Ankete katılanların %41 i Antalya ya Akdeniz Bölgesinden, % 12 si İç Anadolu dan, % 12 si Marmara Bölgesinden, % 12 si Karadeniz Bölgesinden, % 11 i Doğu Anadolu Bölgesinden, % 9 u Güneydoğu Anadolu Bölgesinden, % 3 ü ise Ege Bölgesinden gelmektedir. 15- Antalya da ikamet etme süreleri 12% 0% 15% 1 Yıl 2 Yıl 73% 3 Yıl 4 Yıl ve 4 Yıldan Fazla Katılımcıların % 73 ü Antalya da 4 yıl ve daha fazla bir süreden beri, % 15 i 3 yıldır, % 12 si 1 yıldır ikamet etmektedir. 7

16- Sahip oldukları çocuk sayısı 1 2 3 4 ve 4'ten Fazla 35% 18% 18% 29% Ankete katılanların % 35 inin 4 ve 4 ten daha fazla, % 29 unun 2, % 18 i 3, % 18 i 1 çocuğa sahiptir. 17- Beraber yaģadıkları çocuk sayısı 0 1 2 3 4 ve 4'ten Fazla 15% 9% 15% 23% 38% Ankete katılanların % 38 i 2 çocuğu ile, % 23 ü tek çocuğu ile, % 15 i 3 çocuğu ile, % 9 u 4 çocuğu veya daha fazlasıyla beraber yaşamaktadır. % 15 i ise hiçbir çocuğu ile beraber yaşamamaktadır. 18- EĢlerinden kendilerine bırakılan Ev 15% 17% 2% Araba Maaş 37% 29% Hiçbir şey Borç Katılımcıların %29 una eşinden maaş, %17 sine ev, %2 sine araba kalmıştır. %37 sine ise eşlerinden hiçbir şey kalmamıştır. Yine katılımcıların % 15 ine eşlerinden borç kalmıştır. 8

19- EĢlerinin olmaması iģ bulmalarında güçlük yaratıp yaratmadığı 41% 59% Ankete katılanların %59 u eşlerinin olmamasından dolayı iş bulmakta güçlük çektiğini belirtmiştir. % 41 i ise eşlerinin olmamasından dolayı iş bulmakta zorlanmadıklarını belirtmişlerdir. 20- KomĢularından yardım alıp almadıkları 29% 71% Katılımcıların % 71 i komşularından yardım almamaktadır. %29 u ise komşularından yardım almaktadır. 21- Bir kuruluģtan yardım alıp almadıkları 29% 71% Ankete katılanların %71 i hiçbir kuruluştan yardım almamaktadır fakat %29 u yardım kuruluşlarından yardım almaktadır. 9

22- Aldıkları yardım türleri 69% 11% 3% 6% 8% 3% 0% Para Yiycek Yakacak Giyecek Kira Sağlık Boş Yardım alanların %11 i para, %8 i sağlık, %6 sı yakacak, %3 ü yiyecek, %3 ü giyecek yardımı almaktadır. Yardım alanların hiçbirisi kira yardımı almamaktadır. Katılımcıların %69 u ise yardım almamaktadır. 23- EĢlerini kaybettikten sonra komģularının onlara olan yaklaģımında değiģiklik olup olmadığı 44% 56% Ankete katılanların %56 sı eşlerini kaybettikten veya eşleri ile boşandıktan sonra komşularının yaklaşımında değişiklik olmadığını belirtmiş, %44 ünün ise komşularının yaklaşımında değişiklik olduğunu belirtmiştir. 24- Ġhtiyaçlarını karģılamaları için öncellikle baģvurdukları yerler Akrabalarım Komşularım Sosyal Yardımlaşma Kurumuna Belediyeye 3% 23% 9% 65% Katılımcıların %65 i ihtiyaçlarını karşılamak için öncelikle akrabalarına, %23 ü sosyal yardımlaşma kurumuna, %9 u komşularına, %3 ü ise belediyeye başvurduklarını belirtmişlerdir. 10

25- Yeniden evlenmeyi düģünüp düģünmedikleri 12% 88% Ankete katılanların %88 i yeniden evlenmeyi düşünmemektedir, %12 si ise yeniden evlenmeyi düşünmektedir. 26- Yeniden evlenmeleri için üzerlerinde herhangi bir baskı hissedip hissetmediği 18% 82% Katılımcıların %82 si yeniden evlenmesi için üzerinde baskı hissetmemektedir, %18 i ise yeniden evlenmesi için üzerinde baskı hissetmektedir. 27- Cevapları evet ise; Çocuklarım Komşularım Ailem Eşimin Ailesi 0% 0% 30% 70% Yeniden evlenmesi için üzerinde baskı hissedenlerin %70 si komşularından, %30 si ise ailesinden baskı hissetmektedir. 11

28- Yalnız kalmıģ olmaları nedeniyle çevrelerinin onlara karģı bakıģında bir değiģiklik oluģup oluģmadığı 41% 59% Anket sorularını cevaplayanların %59 u yalnız kalması sebebiyle çevresinin kendisine bakışının değiştiğini, %41 i ise yalnız kalması sebebiyle çevresinin kendisine bakışının değişmediğini söylemektedir. 29- EĢlerinden sonra yaģamın sadece maddi değil manevi açıdan da zorlu hale gelip gelmediği 32% 68% Ankete katılanların %68 i eşinden boşandıktan veya eşi öldükten sonra hayatının manevi açıdan zorlu hale geldiğini düşünmektedir, %32 si ise eşinden sonra hiçbir manevi sorun yaşamadığını düşünmektedir. 30- EĢlerini kaybetmiģ olmaları nedeniyle insanların iģ verme konusunda daha anlayıģlı olup olmadığı 26% 74% Katılımcıların %74 ü insanların iş verme konusunda eşi ölmüş veya eşinden boşanmış birisi için daha anlayışlı olmadığını, %26 sı ise daha olduğunu düşünmektedir. 12

DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ: 1- Ankete katılan ve yüz yüze görüşülen kadınların eğitim durumlarına bakıldığında büyük oranı ilköğretim ve ikinci sırada lise olduğu görülmektedir. 2- Eşinden sonraki yaşamlarını çocuklarının yanında geçirenler ve yalnız başına yaşayanlar çoğunluktadır. 3- Ankete katılanlar geçimlerini çalışarak ya da devlet kurumlarından yardım alarak sağlamaktadırlar. Çalıştığını ifade edelerin yarısından fazlası temizlik işlerinde çalışmaktadırlar. %5 lik bir oran bir meslek sahibidir ve mesleğini yaparak geçimini sağlamaktadır. 4- Çalışanlar da dâhil olmak üzere kazançları yeterli değildir. Kazançlarını borçlarını ödemede ve harcamalarında kullanmada büyük güçlük yaşmaktadırlar. 5- Gelirlerinin yeterli olmadığını bildiren çoğunluk oran gelirlerinin ihtiyaçlarının çoğunu karşılayamadığın söylemiştir. 6- Yaptıkları iş aile geçindirecek seviyede değildir cevabını verilmiştir. 7- Geçimlerini akrabaları yanında devlet kurumlarından aldıkları yardımlar sayesinde sağlamaktadırlar. 8- %88 lik bir oran sağlık güvencesinin olduğunu söylerken bu oranın büyük bölümünü yeşil kart olarak adlandırmıştır. 9- Müstakil ev olarak nitelendirilen evlerde büyük oran ikamet ederken, apartman dairesi olarak bildirenler toplu konut idaresinin konularında kalmaktadır. 10- Kirada kalanlar ile ev sahibi olanlar arasında oran olarak bir eşitlik görülürken ev sahibi olanların eşini kaybetmiş olanlar olarak oran içinde fazla yer tutmaktadırlar. 11- Dört yılın üstünde aynı yerde ikamet edenler %73 gibi bir orandayken, Antalya ya yakın illerden göç etmeleri sonucu yerleşmişlerdir. İkinci sırayı iç Anadolu almaktadır. 12- Kadınların oran olarak büyük oranı 4 çocuktan fazla çocuğa sahiptir. 13- Eşlerinden kendilerine hiçbir şeyin kalmadığını bildirenler çoğunluktadır. İkinci olarak eşlerinin ölümü sonrası geride maaş bıraktığını ve üçünü olarak ev bıraktığın söylemişlerdir. Borç bıraktığını söyleyenler de ayrıca olmuştur. 14- Eşlerinin olmaması nedeniyle çalıştıkları için zorluk çıkmadığını bildirenler çoğunlukta olsa da oran olarak zorluk çektiklerini söyleyenler %41 gibi bir orana ulaşmıştır. 15- Komşularından hiçbir yardım almadıklarını söylemişlerdir. Katılımcıların %71 devlet tarafından düzenli bir yardım almadıklarını söylemişlerdir. Yardım alanların yardım cinsi olarak nakdi yardımlar oran içinde az olsa da ilk sırada yer alır. 16- Eşlerinden sonraki yaşamlarında komşularının tutumlarında bir değişiklik olmamıştır diyenler ile olduğunu söyleyenler oran olarak birbirine çok yakındır. 17- İhtiyaçlarını karşılamak için öncellikle akrabalarına başvurmaktadırlar. 18- Yeniden evlenmeyi düşünmemektedirler. Bu konuda çevreden herhangi bir baskı görmemektedirler. Gördüğünü söyleyenler baskının komşulardan geldiği yönünde olmuştur. 19- Yalnız kalmalarının ardından çevrenin bakışında bir değişiklik olduğunu söyleyenlerin oranı yüksek çıkmıştır. 20- Yalnız yaşamdan sonra yaşamlarının eskiye oranla çok daha zorlu geçtiğini söylemişlerdir. 21- Eşlerinden sonra çevrenin iş verme konusunda daha anlayışlı bir tutum içinde olmadığı sonucu çıkmıştır. 13