COĞRAFYA
TÜRKĠYE NĠN ĠKLĠMĠ BĠTKĠ ÖRTÜSÜ VE TOPRAK TĠPLERĠ
Türkiye nin Matematik Konumunun İklim Üzerindeki Etkileri Dört mevsim belirgin olarak yaşanır Akdeniz iklim kuşağında bulunur Batı rüzgarlarının etkisinde kalır Cephe yağışları görülür Yazın alçalıcı hava harekelerinin (Yüksek basınç) etkisinde kaldığından yaz kuraklığı belirgin olarak yaşanır Enlem etkisiyle kuzeye doğru sıcaklık ortalamaları azalır Dağların güney yamaçları bakı etkisinden dolayı daha sıcaktır Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı azaltırken güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır Haziran, temmuz ve ağustos en sıcak aylardır
Türkiye nin Özel Konumunun İklim Üzerindeki Etkileri Aynı anda farklı mevsim özellikleri yaşanır İklim çeşitliliğine bağlı olarak tarım ürünü, toprak ve bitki örtüsü çeşitliliği fazladır Çevresindeki denizler ılımanlaştırıcı etki yapar ve nem miktarını artırır Çevresindeki karalar karasallığın etkisini artırır (Sibirya ve Basra dan gelen hava kütleleri gibi ) Batıdan doğuya doğru yükselti artışına bağlı olarak sıcaklık azalır Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dağlar kıyıya paralel uzandığı için denizin ılıman etkisi iç kesimlere ulaşamaz Ülkemiz bir yarımada ülkesi olmasına rağmen yer şekillerinin etkisiyle karasal iklim geniş bir alana yayılmıştır
TÜRKĠYE DE SICAKLIK VE DAĞILIġI
Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark yükseltiyi verir. Farkın en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu iken farkın en az olduğu bölge Marmara dır İndirgenmiş sıcaklık haritalarında yükselti ve bakı faktörü sıcaklığı etkilemez Bir yerin gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık aynı ise o yer deniz kıyısındadır diyebiliriz
Türkiye nin Yıllık Ortalama İndirgenmiş Sıcaklık Haritası Enlem etkisiyle güneyden kuzeye doğru sıcaklık azalmaktadır En yüksek sıcaklıklar enlem, sıcak rüzgarlar ve karasallık nedeniyle Güneydoğu Anadolu da görülür En düşük sıcaklıklar karasallık ve soğuk rüzgarlardan dolayı Erzurum-Kars Bölümü nde görülür
Türkiye nin Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Haritası Güneyden kuzeye doğru genel olarak enlemden dolayı sıcaklık azalmaktadır En sıcak yerler enlem, karasallık ve sıcak rüzgarların etkisiyle Güneydoğu Anadolu dadır En soğuk yerler ise; enlem ve denizellikten dolayı Karadeniz kıyılarıdır ( Batı Karadeniz kıyıları)
Türkiye nin Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Haritası En sıcak yerler enlem ve denizellikten dolayı Akdeniz kıyılarıdır En soğuk yerler karasallık ve soğuk rüzgarlardan dolayı Doğu Anadolu dadır (Erzurum-Kars Bölümü) Kıyıdan iç kesimlere doğru karasallıktan dolayı sıcaklık azalmaktadır
Türkiye nin Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası Nemin fazla olmasından dolayı yıllık sıcaklık farkı en az Karadeniz kıyılarındadır Karasallık nedeniyle yıllık sıcaklık farkı en fazla Doğu Anadolu Bölgesi ndedir Kıyıdan iç kesimlere ve batıdan doğuya doğru sıcaklık farkı artmaktadır Ocak ayında sıcaklık farkı Temmuz ayına göre daha belirgindir
TÜRKĠYE DE BASINÇ VE RÜZGARLAR
Basıncı Etkileyen Faktörler Basınç Yükselti ters orantı Basınç Yoğunluk doğru orantı Basınç Sıcaklık ters orantı
Türkiye yi Etkileyen Basınç Merkezleri İzlanda Dinamik Alçak Basınç: Yazın yağmura, kışın kar yağışına sebep olur. Kışların ılık geçmesini sağlar Sibirya Termik Yüksek Basınç: Kışın özellikle Doğu Anadolu da soğuk, kuru, ayazlı ve donlu günlere neden olur. Kar yağışı getirir Asor Dinamik Yüksek Basınç: Ülkemizde yazın kuraklığa neden olur. Kışın Balkanlar üzerinden gelirse kar yağışına sebep olur Basra Termik Alçak Basınç: Özellikle Güneydoğu Anadolu da yazın yüksek sıcaklık ve buharlaşmaya neden olur
Türkiye de Rüzgarlar a) Yerel Rüzgarlar: NEMLİ Enlem etkisine bağlı oluşan rüzgarlardır. Estikleri alanların iklimi üzerinde etkili olurlar. NEMLİ KURU NEMLİ NEMLİ KURU
b) Günlük Rüzgarlar (Meltemler): Gün içinde meydana gelen sıcaklık ve basınç değişikliğinden dolayı oluşur. Gün içinde yön değiştiren kısa süreli, dar alanlı rüzgarlardır. Devirli rüzgarlar da denir. Yağış oluşturma ihtimalleri düşüktür
c) Föhn Rüzgarları: Özel konum etkisiyle oluşan, kuru ve sıcak rüzgarlardır. Iğdır, Malatya ve Elazığ ovalarında (pamuk), Rize de (turunçgil, kivi, zeytin) ve İç Anadolu da etkili olmaktadır. Mikroklima iklim bölgelerinin oluşumunu sağlar. Föhnün etkili olduğu yamaçta; yağış ihtimali azalır, sıcaklık artar, karlar erken erir, tarım ürünleri erken olgunlaşır, sel ve çığ olayları yaşanabilir.
RÜZGAR GÜLÜ GRAFĠKLERĠ Rüzgarın hangi yönden ne kadar estiğini belirtir Yer şekilleri hakkında yorum yapmamızı sağlar Boğazlar Kıyı Ege Konya Akdeniz Karadeniz
TÜRKĠYE DE NEM VE YAĞIġ
Türkiye de Nem ve YağıĢın DağılıĢını Etkileyen Faktörler Denizellik-Karasallık Yer şekilleri Yükselti Rüzgarlar Buharlaşma Bulutlanma
Nemin ifadesi Mutlak Nem: Havadaki nem miktarıdır. Kıyılarda, ormanlık alanlarda fazladır. Mutlak nem arttıkça yağış ihtimali artar. Maksimum Nem (Doyma Noktası): Havanın doyma noktasıdır. Maksimum nem arttıkça yağış ihtimali azalır. Sıcak ve kurak yerlerde fazladır. Yaz mevsiminde Güneydoğu Anadolu da en fazladır Bağıl (Nisbi) Nem: % ile ifade edilir. Yağış olma ihtimalini verir. Sıcaklıkla ters orantılıdır. Yıl boyunca Karadeniz Bölgesi nde fazladır. Mutlak nemle doğru orantılıdır.
Nem Açığı Bağıl Nem
Yoğunlaşm a Ürünleri Kar ( - ) Dolu ( +, - ) Yağmur ( + ) Çiğ ( + ) Kırağı ( - ) Kırç ( - )
Sis :
Yamaç (Oroğrafik) YağıĢları Yağış Oluşum Çeşitleri Dağ yamacı boyunca yükselen havanın soğuması sonucu oluşur Karadeniz Bölgesi, Toroslar, Yıldız dağları, Menteşe yöresi ve Hakkari dağlık yöresinde görülür Dağlar denize yakın, paralel ve yüksek ise yağış miktarı daha fazladır
Konveksiyonel YağıĢlar (Yükselim- Kırkikindi) Isınan hava yükselerek soğuması sonucu oluşur Karasal iklim bölgelerinde görülür İlkbahar ve yaz yağışları şeklinde görülür İç Anadolu da ve Ergene de ilkbahar, Doğu Anadolu da ilkbahar ve yaz yağışları şeklinde etkili olur Erzurum-Kars Bölümü nde yağışların yaza sarkma nedeni yükseltiye bağlı havanın geç ısınmasıdır
Cephe (Frontal) YağıĢları Farklı sıcaklıktaki hava kütlelerinin karşılaşması sonucu oluşur En fazla Akdeniz Bölgesi nde etkili olur Ülkemizde görülen kış yağışlarının büyük kısmı cephesel kökenlidir Matematik konuma bağlı görülür
Türkiye de Yağış Dağılışı Türkiye de Fazla YağıĢ Alan Yerler *Doğu Karadeniz kıyıları *Batı Karadeniz kıyıları *Hakkari dağlık yöresi *Yıldız dağları bölümü *Toroslar *Menteşe yöresi Türkiye de Az Yağış Alan Yerler *Tuz gölü *Konya *Iğdır *Ergene havzası *Çoruh-Kelkit havzası *Güneydoğu Anadolu nun güneyi
NOTLAR Türkiye de yağışın dağılışında; yer şekilleri, denize göre konum, yükselti ve dağların kıyıya uzanış doğrultusu etkilidir Türkiye de en az yağış alan bölge İç Anadolu, fakat şiddetli buharlaşma nedeniyle en kurak bölge Güneydoğu Anadolu dur Türkiye de bağıl nemin en düşük olduğu yerler sıcaklığa bağlı olarak Güneydoğu Anadolu dur Nem açığının en fazla olduğu bölge Güneydoğu Anadolu dur Güneşlenme süresinin en az olduğu alan Doğu Karadeniz, en fazla olduğu alan ise Güneydoğu Anadolu dur.
TÜRKĠYE DE ĠKLĠM TĠPLERĠ
AKDENİZ İKLİMİ Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır Güneydoğu Anadolu nun batısında, Akdeniz, Ege kıyılarında ve Güney Marmara da görülür En yağışlı mevsim kıştır ve yağışlar genellikle cephe yağışı şeklindedir Bitki örtüsü makidir (Zakkum, defne, zeytin, keçiboynuzu, sakız) Makinin tahrip edildiği alanlarda garig oluşur Ege Bölgesi nde dağların kıyıya dik uzanmasından dolayı Akdeniz ikliminin etki alanı geniştir Akdeniz kıyılarından Marmara kıyılarına doğru enleme bağlı olarak makinin yetişme sınırı azalır Tanıtıcı tarım ürünü zeytindir
Yağış miktarı fazla ve yağış rejimi düzenlidir Kışlar ılık, yazlar serin geçer Karadeniz kıyılarında ve Marmara nın kuzey kıyılarında görülür En yağışlı mevsim sonbahardır Nem fazla olduğu için sıcaklık farkı azdır ve kimyasal çözünme fazladır. Bulutlanma ve sis fazladır Güneşlenme süresi azdır. Bu nedenle kıyı turizmi ve seracılık gelişmemiştir. Bitki örtüsü ormandır. Orman alt sınırı kıyıdan başlar. Sebebi yağış rejimidir. Ormanların tahrip edildiği alanlarda psödomaki oluşur. Tanıtıcı tarım ürünü fındıktır Doğu ve Batı Karadeniz deki yağış miktarı Orta Karadeniz den daha fazladır Gümüşhane, Bayburt, Amasya, Tokat ve Kastamonu illerinde karasal iklim özellikleri görülür KARADENİZ İKLİMİ
KARASAL (STEP) İKLİM Dağların kıyıya paralel uzanmasından ve yükseltiden dolayı etki alanı geniştir Yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile İç Batı Anadolu ve Ergene bölümlerinde görülür Yıllık ve günlük sıcaklık farkı fazladır Fiziksel (mekanik) çözünme fazladır En yağışlı mevsim ilkbahardır Bitki örtüsü bozkırdır Ormanların tahrip edildiği alanlarda antropojen bozkır oluşmuştur.
SERT KARASAL İKLİM Kışlar daha soğuk ve uzun, yazlar kısa ve serindir En fazla yağışı yazın alır Yağış tipi konveksiyoneldir Erzurum-Kars Bölümü nde görülür Bitki örtüsünü çayırlar oluşturur
NOT İklim çeşitliliği en fazla olan bölge Marmara Bölgesi dir. Bu nedenle bitki örtüsü, tarım ürünü ve toprak çeşitliliği de fazladır
TOPRAK OLUġUMU Ġklim: En önemli etkendir. Nemli-sıcak iklim bölgelerinde kimyasal çözünme, kurak bölgelerde fiziksel (mekanik) ufalanma etkilidir. Nemin fazla olduğu yerlerde toprak oluşumu daha hızlıdır Yer Ģekilleri: Erozyon, eğim ve bakı özellikleri toprak oluşumunu etkiler TaĢ Özellikleri: Kayacın sertlik derecesi etkilidir Bitki Örtüsü: Bitki kökleriyle organik çözünmeye sebep olur Zaman: Toprak oluşumu için uzun yıllar geçmesi gerekir NOT: Bitki artıklarının toprakta karışması sonucu oluşan organik maddeye HUMUS denir. Humus verimi artırır
TÜRKĠYE DEKĠ TOPRAK TĠPLERĠ Yerli Topraklar: Toprak katmanları (Horizon) oluşmuştur. Bulunduğu yerin iklim, ana kaya ve bitki örtüsü özelliklerini yansıtır Nemli Bölge Toprakları: Gür bitki örtüsüyle kaplıdır. Yıkanmadan dolayı kireç, tuz ve humus oranı azdır Kurak Bölge Toprakları: Yağışın az olduğu yerlerde bulunduklarından kireç ve tuz oranı fazladır TaĢınmıĢ Topraklar: Toprak katmanları oluşmaz.
YERLİ TOPRAKLAR (Zonal Topraklar) Nemli Bölge Toprakları Laterit: Doğu Karadeniz Kahverengi Orman: Karadeniz Bölgesi Terra-rossa: Akdeniz iklim bölgesi Podzol: Batı Karadeniz Kurak Bölge Toprakları Çöl benzeri: Konya Karapınar Kestane renkli step: Karasal iklim bölgeleri Çernezyom (Kara Toprak): Erzurum-Kars Bölümü
TAŞINMIŞ TOPRAKLAR (Azonal Topraklar) *Alüvyal (Akarsular): Delta ovaları ve diğer ovalarda *Kolüvyal: Dağ eteği ovalarında *Litosol (Taşlı): Dağ yamacında biriken iri malzemelerdir *Regosol: Volkanik arazilerde oluşan kumlu topraklardır *Lös (Rüzgarlar) ve Moren (Buzullar) İNTRAZONAL TOPRAKLAR *Vertisoller: Killi ve kireçli topraklardır. Ergene ve Muş ovası *Tuzlu Topraklar: Konya-Karapınar, Erzurum, Iğdır Ovaları
Cevap: A
Cevap: C
Cevap: D
Cevap: A
Cevap: D
Buna göre Kozan ilçesinin Adana ya göre daha fazla yağış almasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Soğuk rüzgarlara kapalı olması B) Sıcaklığın fazla olması C) Kuzeyinde yüksek dağ sıralarının olması D) Seyhan nehrine yakın olması E) Ormanlık alanlara yakın olması Cevap: C
AĢağıdaki coğrafi bölgelerimizin hangisinde gerçek sıcaklık değeri ile indirgenmiģ sıcaklık değeri arasındaki fark en azdır? A) İç Anadolu B) Güneydoğu Anadolu C) Marmara D) Doğu Anadolu E) Karadeniz Cevap: C
Bölgelerimizle yağıģ rejimleri eģleģtirildiğinde hangisi yanlıģ olur? A) Güneydoğu Anadolu En fazla yağışı kışın alır, yazlar kurak geçer. B) Karadeniz kıyıları Her mevsim yağışlı, en çok sonbaharda yağışlı C) İç Anadolu En fazla yağışı ilkbaharda alır, yazlar kurak geçer D) Kuzeydoğu Anadolu En çok yağışı kışın, en az yağışı yazın alır E) Ege kıyıları En fazla yağışı kışın alır, yazlar kurak geçer Cevap: D
I. Yükselti fazlalığı II. Çok geniş bir alana sahip olması III. Deniz etkisini alamama IV. Bitki örtüsü azlığı Erzurum Kars Bölümü nde görülen iklim tipinde Kışların sert ve uzun Yazların serin ve yağışlı geçmesi yukarıdakilerden hangileriyle ilgilidir? A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV Cevap: A D) III ve IV E) II ve III
Yıllık yağış miktarı Mardin'de 700 mm, Kars'ta 535 mm dir. YağıĢ miktarı daha fazla olmasına rağmen Mardin'in Kars'tan daha kurak olması bu yörenin hangi özelliğine bağlanabilir? A) Yer şekilleri bakımından sade olmasına B) Buharlaşmanın fazla olması C) Yağışların yağmur olarak düşmesine D) Akarsu ağının seyrek olmasına E) Bitki örtüsünün bozkır olmasına Cevap: B