Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi

IPA Bölgesel Kalkınma Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı İçindekiler Listesi Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi Teknik Yardım Hizmetleri Europeaid/131658/D/SER/TR İçindekil er İçindekiler Listesi... 1. Giriş... 2. Vizy on 3 3. Temel İlkeler... Mardin Tourism Strategic Plan 3 Volume 3: Strategies 4. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin Ana Amaçları... 5 5. Ana Strateji... (Draft Report, 25 June 2014) 6 6. Yönetişim Stratejisi... 6 Mardin Turizm Stratejik Planı 7. İşlevsel Stratejiler ve Eylem Planları... 7 7.1. Koruma Stratejisi... Error! Bookmark not defined. 7.2. Markalaşma ve Tanıtım Cilt Stratejisi 3:... Stratejiler 21 7.3. Ürün Geliştirme Stratejisi... 28 7.4. Kalite Geliştirme Stratejisi (Taslak... Rapor, 25 Haziran 2014) 36 7.5. Sosyal Gelişim Stratejisi... 39 1

1. Giriş Mardin de turizm sektörünün rekabet gücünü iyileştirmesi ve Mardin in sosyal ve ekonomik kalkınmasına destek sağlanması ana amaçlarıyla oluşturulan Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi için Değer Zinciri Analizi, Talep Analizi, Kıyaslama Analizi, Odak Grup Toplantıları, Kapasite Kullanım Araştırması (GAP analizi) gibi çok yönlü analitik çalışmaar ve araştırmalar yapılmış Mardin ili genelinde çok sayıda turist ve yerel aktörle görüşmeler yapılmıştır. Söz konusu analitik çalışmalara paralel olarak, aşağıda belirtilen ülke ve bölge düzeyindeki strateji belgelerinin turizme yönelik vizyon, amaç, hedef ve eylem alanları incelenmiş; Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planları ile ilişkilendirilmiştir: 9. ve 10. Kalkınma Planı Turizm Özel İhtisas Komisyon Raporu, 2014-2018 Türkiye Turizm Stratejisi, 2023 KENTGES, Kentsel Gelişme Ulusal Stratejisi, 2023 BGUS, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi, 2023 GAP Turizm Envanteri ve Turizm Geliştirme Planı, 2020 GAP Bölgesi Turizm Master Planı, 2023 GAP Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Geliştirilmesi Planı GAP Eylem Planı DİKA, Bölge Planı, 2008-2013 DİKA, Bölgesel Gelişme Planı, 2014-2023 Mardin, Batman, Siirt, Şırnak, Hakkari Çevre Düzeni Planı, 2040 Mardin Yol Haritası, 2023 Mardin Belediyesi Stratejik Planı, 2009-2014 Mardin İl Özel İdaresi Stratejik Planı Stratejinin vizyon, ilkeler ve amaçlar sistemi, küresel düzeyde BM Dünya Turizm Örgütü nün sürdürülebilir turizm yaklaşımı 1 ile iyi yönetişim ilkelerinden yararlanılarak tanımlanmıştır. 2 İşlevsel stratejilerin eylem planları ise bu ilkeler gözetilerek geliştirilmiştir. Tüm Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi çalışmaları katılımcı bir planlama yaklaşımıyla hazırlanmaktadır. Stratejinin katılımcı yöntemlerle geliştirilmesi, paydaşlarca sahiplenilmesi, uygulanması ve izlenmesinde önemli bir rol oynayacaktır. Bu nedenle sektör paydaşlarının strateji geliştirme sürecinin her aşamasına katılımının sağlanması amaçlanmıştır. Bu yaklaşımlar çerçevesinde oluşturulan Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi o o Vizyon Ana strateji 1 Making Tourism More Sustainable - A Guide for Policy Makers, UNEP and UNWTO, 2005, s.11-12 http://sdt.unwto.org/content/about-us-5 2 Yönetişim ve Katılım Rehberi, Stratejik Yerel Yönetişim Projesi, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Ekim 2013, s. 16-99. 2

o o İşlevsel stratejiler ve Eylem planları olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Vizyona ulaşmak için geliştirilen Stratejiler ve eylem planlarının uygulanması ile Mardin ilinde sektörün tümünü kapsayacak katılımcı bir yönetişim yapısı oluşturularak turizm altyapısının güçlendirilmesi, servis kalitesinin iyileştirilmesi, tanıtım ve pazarlama etkinliklerinin iyileştirilmesi ve ilin turizmde rekabet gücünün arttırılması amaçlanmaktadır. Strateji ve eylem planlarının uygulamalarıyla Mardin in toplumsal ve ekonomik gelişimine de katkıda bulunulacaktır. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi; ülke, bölge ve il düzeyinde yürürlükte olan strateji ve planları dikkate alarak katılımcı bir planlama yaklaşımıyla hazırlanmıştır. Stratejinin katılımcı yöntemlerle geliştirilmesi, paydaşlarca sahiplenilmesi, uygulanması ve izlenmesi çok önemlidir. Bu nedenle sektör paydaşlarının planlama sürecinin her aşamasına katılımının sağlanması amaçlanmıştır. 2. Vizyon Mardin Turizm Vizyonunun geliştirilmesi sürecinde Teknik Destek Ekibince analitik çalışmalar kapsamında yapılmış Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizinin bulguları, Vizyon Geliştirme Çalıştayında sektör temsilcileriyle paylaşılarak vizyon taslakları elde edilmiş, daha sonra işlevsel strateji temalarına göre oluşturulan odak grup toplantılarında paydaşların katkılarıyla turizm vizyonu geliştirilmiştir. Geliştirilen Vizyon taslağı Yönlendirme Kurulu na ve 20 Mart 2014 tarihinde toplanan birinci Danışma Kurulu na sunulmuştur. Bu süreçte paydaşların görüş ve önerileri değerlendirilerek Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi için tanımlanan Vizyon şöyledir: Mardin, kültürel mirası, çok kültürlü, barışçıl, hoşgörülü kimliğiyle, rekabetçi ve sürdürülebilir turizm yaklaşımıyla sosyoekonomik ve kültürel olarak gelişen, bir dünya markası olacaktır. Mardin in sahip olduğu eşsiz kültürel miras ve zengin tarihsel birikimiyle oluşturduğu çok kültürlü kimlik turizm dünyasında bir marka olabilmesi için çok önemli değerlerdir. Bu kültürel değerlerin turizm sektörünün sürdürülebilir ve güçlendirilmiş rekabetçi yapısını dikkate alan örgütlü ve katılımcı bir planlama yaklaşımıyla ele alınması Mardin in turizm sektöründe bir dünya markası olması açısından gerekli görülmektedir. 3. Temel İlkeler İyi Yönetişim İlkeleri çerçevesinde Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin Temel İlkeleri Açıklık ve şeffaflık 3

Hesap verebilirlik Katılım Tutarlılık Yerindenlik Etkinlik olarak belirlenmiştir. Stratejiler ve eylem planlarının hazırlama, uygulama, izleme, denetleme ve güncelleme süreçlerinde bu yönetişim ilkeleri göz önünde tutulması Projenin başarısı açısından gerekli görülmektedir. 10. Kalkınma Planı hazırlık aşamasında sektör temsilcileriyle oluşturulan Turizm Özel İhtisas Komisyonu çalışmalarında 3 ülke turizm politikalarının, Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü ve Çevre Programı (UNEP) tarafından benimsenen Sürdürülebilir Turizmin Hedefleri 4 doğrultusunda şekillenmeye devam edeceği öngörülmektedir. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi de, ülke turizm politikaları için öngörülen bu hedefleri benimsemektedir. UNEP Sürdürülebilir Turizmin Hedefleri 1. Ekonomik Süreklilik: Turizm destinasyonlarının ve işletmelerinin uzun dönemde fayda sağlamaya ve büyümeye devam etmesi için sürekliliklerini ve rekabetçiliklerini sağlamak 2. Yerel Refah: Ziyaretçilerin yerel harcamalarını artırmak da dahil olmak üzere turizm destinasyonlarına katkısını çoğaltmak, yerel refahı ve turizm sektörünün gelirlerini artırmak 3. İstihdam Kalitesi: Irk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayırımcılığa yer vermeden ücret ve hizmet kalitesinin artırılması da dahil olmak üzere, turizm sektörünce yaratılan yerel istihdamın sayısını ve kalitesini artırmak 4. Toplumsal Eşitlik: Yoksullara sunulan fırsatların, gelirin ve hizmetlerin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere turizmden elde edilen ekonomik ve toplumsal faydanın adil bir şekilde dağılımını sağlamak 5. Ziyaretçi Memnuniyeti: Irk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayırımcılık yapmadan bütün ziyaretçilere güvenli ve tatmin edici bir deneyim sunmak 6. Yerel Katılım ve denetim: Turizm sektörünün, ilgili paydaşlarla müzakere içinde yönetimi ve gelişimi konusunda yerel halkı planlama ve karar alma süreçlerine dahil etmek ve yetkilerini artırmak 7. Topluluk Refahı: Toplumsal yozlaşma ve istismara yol açmadan kaynaklara, sosyal donatılara ve yaşam destek sistemlerine erişim de dahil olmak üzere yerel halkın yaşam kalitesini korumak ve güçlendirmek 8. Kültürel Zenginlik: Turizm destinasyonlarındaki özgün kültüre, geleneklere ve tarihi mirasa saygı göstermek ve güçlendirmek 9. Fiziksel Bütünlük: Kentsel ve kırsal yerleşmelerin, peyzajın kalitesini korumak ve güçlendirmek, çevrenin fiziksel ve görsel bakımdan bozulmasını engellemek 3 Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 10. Kalkınma Planı (2014-2018), Ocak 2013, Ankara, Kalkınma Bakanlığı, s. 32-33. 4 Making Tourism More Sustainable - A Guide for Policy Makers, UNEP and UNWTO, 2005, s.18 4

10. Biyolojik Çeşitlilik: Doğal alanların, habitatın ve yaban hayatının korunmasını desteklemek ve olası zararı en aza indirmek 11. Kaynak Verimliliği: Turizm tesis ve hizmetlerinin işletmesi ve gelişiminde kıt ve yenilemeyen kaynakların kullanımını en aza indirmek 12. Çevresel Temizlik: Turizm işletmeleri ve ziyaretçilerden kaynaklanan hava, su ve çevre kirliliğini ve katı atık üretimini en aza indirmek 4. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin Ana Amaçları Belirlenen vizyonundan hareketle, Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin Temel Amaçları aşağıdaki gibidir: Amaç 1: Mardin'deki Turizm Varlıklarını Korumak ve Geliştirmek Amaç 2: Mardin'in Turizm Gelirlerini (Ekonomik getirisinin) Arttırmak Amaç 3: Mardin'in Turizmde Rekabet Gücünü Arttırmak Amaç 4: Toplumsal gelişim ve fırsat eşitliğinin sağlanması Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin Temel Amaçları ile UNEP hedeflerine ulaşmak da planlanmıştır. Tablo 1. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi temel Amaçları ve UNEP hedefleri Arasındaki Etkileşim Hedefler* AMAÇ 1 AMAÇ 2 AMAÇ 3 AMAÇ 4 Ekonomik Süreklilik * * * Yerel Refah * * * İstihdam Kalitesi * * Toplumsal Eşitlik * Ziyaretçi Memnuniyeti * * Yerel Katılım ve Denetim * * Topluluk Refahı * Kültürel Zenginlik * * Fiziksel Bütünlük * * Biyolojik Çeşitlilik * Kaynak Verimliliği * * * * Çevresel Temizlik * * * UNEP, Making Tourism More Sustainable : A Guide for Policy Makers 5

5. Ana Strateji İş tanımına göre ana stratejinin; proje kapsamında gerçekleştirilecek bütün eylemleri turizm sektörünün rekabetçiliğini sağlayacak şekilde temellendirmesi öngörülmüştür. Proje kapsamında yürütülen çalışmalar ve odak grup toplantılarında yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak Ana Strateji; Mardin Turizm Vizyonuna ulaşmak için, Temel İlkeler ve Ana Amaçlar kapsamında; İlk aşamada planlı yaklaşımı esas alan ve sektörü bir bütün olarak kavrayan katılımcı bir turizm yönetişim modeli oluşturularak, kısa dönemde doğal ve kültürel varlıkları koruyan, hizmet kalitesi ve işgücü eğitimine öncelik veren, 2023 e kadar gerçekleştirilecek orta ve uzun erimli ürün geliştirme, markalaşma, tanıtım ve sosyal gelişme strateji ve eylem planlarıyla turizm gelirlerini artırarak rekabetçi ve sürdürülebilir sosyoekonomik gelişimi sağlamak olarak tanımlanmıştır. Analitik çalışmalar, odak grup toplantıları ve Proje çalışmalarından elde edilen sonuçlar turizm sektörünün ortak bir vizyona sahip olmadığını, değer zincirini oluşturan bazı iş kollarında örgütlenmeler olmasına rağmen sektörün tamamını kapsayacak katılımcı bir yönetişim yapısının bulunmadığını göstermiştir. Sürdürülebilirlik açısından katılımcı bir yönetişim yapısının kurulması gerekli bir koşul olmakla birlikte ana strateji açısından yeterli bir koşul değildir. Turizm yönetişim yapısının aynı zamanda; sektörün ilgili bütün kurum ve kuruluşlarınca benimsenmiş bir turizm vizyonuna ve vizyona ulaşmak için tasarlanmış işlevsel stratejilere ve eylem planlarına sahip olması gereklidir. Ana strateji, bu nedenle iyi yönetişim ilkelerini dikkate alarak oluşturulacak katılımcı bir turizm yönetişim yapısını; vizyon, strateji ve eylem planlarıyla bütünleştirerek kurgulanmıştır. 6. Yönetişim Stratejisi Ana strateji tanımı, öncelikleri ve işlevsel stratejileri kapsamaktadır. Bu işlevsel stratejilerden en öncelikli olanı yönetim stratejisidir. Proje sürecinde yönetişim stratejisi ve eylem planıyla turizm yönetişim modelinin tanımlanması ve hayata geçirilmesi diğer işlevsel stratejiler ve eylem planlarının bütüncül bir planlama anlayışıyla ve katılımcı bir yönetişim yapısı içinde geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlayacaktır. Yönetişim stratejisi ana stratejiyle uyumlu olarak Mardin Turizm Yönetişim Kurulu'nu katılımcı bir yaklaşımla, turizm sektörünün paydaşlarının işbirliği ve ortaklıkları sağlanarak 6

oluşturmak olarak tanımlanmıştır. Yönetişim stratejisi ve eylem planı kurgulanırken gözetilen konular şunlardır; turizm sektörü resmi ve resmi olmayan bütün kurum ve kuruluşlarla temsil edilmelidir, ilgili mevzuat ve kurallarla uyumlu olmalıdır, iyi yönetişim ilkeleri benimsenerek yönetişim risklerine karşı Kurul un çalışma esas ve kurallar geliştirilmelidir, ülke düzeyindeki plan, politika, strateji ve kurumsal yapı önerileriyle uyumlu olmalıdır, il düzeyinde turizm sektörüne yönelik olarak örgütlenmiş iyi yönetişim uygulama deneyimlerinden dersler çıkartılmalıdır. sektör paydaşlarının odak grup toplantılarında dile getirdikleri öneri ve katkılar dikkate alınmalıdır, işlevsel strateji ve eylem planlarının hazırlanması, uygulanması, izlenmesi ile eğilim ve gelişmelere göre güncelleştirilmesi süreçlerinde katkılar yapmalıdır. İşlevsel strateji ve eylem planları kapsamında kamu, özel, sivil sektör işbirliği ve ortaklıkları oluşturularak (vakıf, kooperatif vb.) Turizm Yönetişim Kurulu nun etkinliğini artırılmalıdır. Bu çerçevede Yönetişim Stratejisi nde Turizm Yönetişim Kurulu olarak nitelendirilen yönetişim yapısı eylem planında Turizm Danışma Kurulu olarak tanımlanmış ve Proje süresinde oluşturulması hedeflenmiştir. Proje iş tanımında tanıtım, markalaşma, turizm ürünleri konularında oluşturulması öngörülen kamu-özel ortaklı girişimlerin Turizm Yönetişim Kurulu ile ilişkilendirilmesi ile etkinliği yüksek bir yönetişim modelinin oluşturulması sağlanacaktır. Proje süresince Mardin Turizm Danışma Kurulu nun sekretaryası Operasyon ve Koordinasyon Birimi (OKB) tarafından yürütülecektir. Proje teknik Destek Ekibi (TDE) ise OKB ye sekretarya görevlerinde teknik destek sağlayacaktır. Proje döneminde oluşturularak faaliyete geçen Turizm Danışma Kurulu nun Proje sonrasında Türkiye Turizm Stratejisi belgesinde öngörülen düzenlemeler yürürlüğe girdiğinde Mardin İl Turizm Konseyi ne dönüşmesi öngörülmüştür. Turizm Danışma Kurulu nun oluşturulması ve Turizm danışma Kurulu nun işleyişi ve çalışma usul ve esasları, Eylem Planı ve Yönerge de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 7. İşlevsel Stratejiler ve Eylem Planları Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi, oluşturulan vizyondan hareketle, Mardin in çok-kültürlü soyut ve somut değerlerinin, turizm alanındaki rekabetçi avantajlarına dönüştürülerek ilin markalaşması ve il genelinde sürdürülebilir bir ekonomik gelişme ile yüksek bir yaşam kalitesi yakalanmasına yönelik bir yol haritası tarif edecektir. Bu çerçevede Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi kapsamında aşağıdaki İşlevsel Stratejiler tanımlanmıştır: o o o o Koruma Stratejisi Ürün Geliştirme Stratejisi Markalaşma ve Tanıtım Stratejisi Kalite Stratejisi 7

o Sosyal Gelişme Stratejisi İşlevsel Stratejiler, Ana Stratejinin, işlevsel düzeylerine yönelik politikaları işaret etmektedir. Amaçlara yönelik olarak yapılacak eylemler ve kaynak kullanımı için yol göstericidir. Her işlevsel düzeyde yapılacakların ve elde edileceklerin genel çerçevesini çizer. Ana Stratejinin uzun vadedeki başarısı bu işlevsel stratejilerin bütünlük içerisinde ve Yönetişim Strateji çerçevesinde, çalışmasına ve uygulanmasına bağlıdır. İşlevsel Stratejiler ve Yönetişim Stratejisi yukarıda belirtilen UNEP hedeflerine erişilebilmesine de hizmet etmektedir. Tablo 2. Yönetişim Strtejisi, İşlevsel Stratejiler ve UNEP Hedefleri Arasındaki Etkileşim Hedefler Koruma Ürün Geliştirme Markalaşma ve Tanıtım Kalite Geliştirme Sosyal Gelişme Yönetişim Ekonomik * * * * * Süreklilik Yerel Refah * * * * İstihdam Kalitesi * * Toplumsal Eşitlik * * Ziyaretçi Memnuniyeti * * * * Yerel Katılım ve Denetim * * * * * Topluluk Refahı * * Kültürel Zenginlik * * * * Fiziksel Bütünlük * * * Biyolojik Çeşitlilik * * * Kaynak Verimliliği * * * * Çevresel Temizlik * * * İşlevsel Stratejilerin her biri eylem planlarına ışık tutan ve temel amaçlara ulaşmayı kolaylaştıracak belli sayıda alt stratejilere de çerçeve oluşturmaktadır. İşlevsel Stratejilerin, özellikle de Alt Stratejilerin, Durum Analizi Raporunda belirlenen Mardin deki temel problem alanlarına karşılık geldiği ve çerçeveledikleri eylemlerle bu problemlerin çözümüne ışık tuttukları da görülmektedir. 8

Özetle, Mardin deki turizm, son yıllarda yaşanan olumlu tecrübelere rağmen, varlıkları korunan, planlı gelişen ve çeşitlenerek büyüyen bir yapıya sahip değildir. Kente gelen turistlerin geceleme sayısı ve harcamaların büyüklüğü, sürekli ve katma değeri yüksek bir ekonomik gelişmeyi tetikleyememektedir. İl genelindeki somut turistik değerlerin yeterince korunamaması, turizme kazandırılamaması yanında, gelenek, adetler, günlük yaşam gibi soyut varlıklar turizm deneyiminin bir parçası olamamaktadır. Turizm pazarında sunulmak üzere yörede üretilen ürünlerin kimlik ve kalite değeri ile piyasadaki rekabet gücü azdır. Kentin tanıtımına ilişkin pazarlama ve tanıtım faaliyetleri de kısıtlı; olanlar ise dağınık şekilde gerçekleştirilmektedir. Bu faaliyetler genellikle yetersiz kaynak sıkıntısı ile karşı karşıyadır ve etkili olabilecek kadar geniş alana yayılamamaktadır. Turizm sektörü insan kaynakları, yönetim yapısı, kentsel altyapı ve hizmetler alanında iyileştirmelere ihtiyaç duymaktadır. Tüm bu eksiklikler, Mardin ilinin turizmde markalaşmasına engel olmaktadır. Mekânsal referansları bulunan işlevsel stratejiler ve alt stratejiler için ayrıca Mekânsal Stratejik Plan üretilmiştir. Bu çerçevede belirlenen Temel Amaçlar, İşlevsel Stratejiler ve Alt Stratejiler aşağıdaki tabloda izlenmektedir: 9

Tablo 3. Amaçlar, İşlevsel Stratejiler ve Alt Stratejiler Amaçlar Koruma Stratejisi Markalaşma ve Tanıtım Stratejisi Ürün Geliştirme Stratejisi Kalite Geliştirme Stratejisi Sosyal Gelişim Stratejisi Alt Stratejiler Amaç 1: Mardin'deki Turizm Varlıklarını Korumak ve Geliştirmek Kültürel miras varlıklarını korumak ve geliştirmek Doğal varlıkları korumak ve çevresel sorunları azaltmak Turist/ziyaretçi sayısını arttırmak Amaç 2: Mardin'in Turizm Gelirlerini Arttırmak Turistlerin ortalama kalış süresini arttırmak Ortalama ziyaretçi harcamalarını arttırmak Turizmde insan kaynağını geliştirmek Amaç 3: Mardin'in Turizmde Rekabet Gücünü Arttırmak Sektörel ve kentsel hizmet kalitesini iyileştirmek Turizm ve turizmi destekleyici tesis altyapısını geliştirmek Amaç 4: Toplumsal gelişim ve fırsat eşitliğinin sağlanması Turizmden elde edilecek kazanımların eşitlikçi paylaşımını temin etmek Turizmin sahiplenilmesi için toplumsal destek mekanizmaları oluşturmak 10

7.1. Koruma Stratejisi Amaç 1: Mardin'deki Doğal ve Kültürel Miras Varlıklarını Korumak ve Turizme Kazandırmak Koruma Stratejisi Katılımcı bir yönetişim ve planlama yaklaşımıyla doğal ve kültürel miras varlıklarını sürdürülebilir koruma/kullanma karar ve uygulamalarıyla il bütününde koruyup turizme kazandırmak Koruma Alt stratejileri: 1. Kültürel miras varlıklarını koruyarak turizme kazandırmak 2. Doğal varlıklarını koruyarak turizme kazandırmak Koruma stratejisi açısından değerlendirildiğinde Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi nin vizyonu, Mardin in sahip olduğu zengin kültürel mirasına vurgu yaparak, sürdürülebilir turizm yaklaşımıyla kültürel olarak gelişen bir dünya markası olacağını benimsemektedir. Kültürel turizmin en önemli bileşeni olan somut ve somut olmayan kültürel miras varlıklarının ve değerlerinin korunması, turizm sektörünün geliştirilmesi ve turist sayısının artırılması açısından kritik öneme sahiptir. Mardin zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Günümüzde kültürel turizmin gelişmesine neden olan bu zengin kültürel miras, tarihsel gelişim sürecinde bir çok medeniyetin karşılıklı etkileşimi ile çeşitlenmiştir. Günümüzde büyük ölçüde yaşayan bu ortak kültür mirasın somut ve somut olmayan varlıkları ve değerleri ulusal ve uluslararası turizm açısından giderek çekicilik kazanmaktadır. Mardin in turizm alanında bir dünya markası olmasında, sahip olduğu en önemli kültürel varlıklar ve değerlerin korunarak kültür turizmine kazandırılması koruma stratejisinin özünü oluşturmaktadır. Mardin i turlarla ziyaret eden turistler, İl bütününde ortalama 1,5 gece kalarak genellikle Mardin kentinde; Kasımiye Medresesi, Ulu Cami, Deyrulzafaran Manastırı, Kırklar Klisesi, Müze, Latifiye Cami, Eski PTT Binası, Şehidiye cami, Dara Antik Kenti, Midyat ta; Konukevi, Meryem Ana Klisesi, Mor Gabriel, Savur; Hacı Abdullah Bey Konağı, Kıllit/Dereiçi Köyü-Mor Dimet Manastırı gibi 10-15 civarındaki anıtsal eserler ile Dara antik kentini gezmektedirler. Mardin İlindeki tescilli anıtsal ve sivil mimarlık eserlerinin toplam sayısının 1155, arkeolojik sitlerin 97 adet olduğu dikkate alındığında turla gelen turistlerin Mardin deki kültür varlıklarının ancak yaklaşık olarak %1 lik bölümünü gezebildiği anlaşılmaktadır. Tablo 4. Korunması Gereken Kültür Varlıklarının İlçelere Göre Dağılımı Tescilli yapı Arkeolojik sit Kentsel sit Doğal anıt/sit Sayı % Sayı % Sayı Koruma Amaçlı İmar Planı Mardin 524 45,37% 13 13,40% 1 Devam Ediyor Midyat 343 29,70% 8 8,25% 2 Onaylı 8 Savur 178 29,70% 2 2,06% 1 Onaylı 11 Sayı 2

Kızıltepe 26 2,25% 19 19,59% Dargeçit 53 4,59% 22 22,68% Nusaybin 4 0,35% 16 16,49% Mazıdağı 10 0,87% 1 1,03% Derik 12 1,04% 14 14,43% Ömerli 2 0,17% 1 1,03% Yeşilli 3 0,26% 1 1,03% TOPLAM 1155 100,00% 97 100,00% 4 3 10 Kaynak: Mardin Müzesi Müdürlüğü, http://www.mardinmuzesi.gov.tr/mardinmuzesi/kategoridetay.asp?kategori=tescilli%20y ap%fdlar http://www.mardinmuzesi.gov.tr/mardinmuzesi/ustkategoridetay.asp?kategori=sit%20ala nlar%fd Kültür turizmi açısından ziyaretçiler, daha çok Mardin ve kısmen de Midyat ve Savur ilçesindeki az sayıdaki tarihi eserleri gezmektedirler. Yukardaki tablo incelendiğinde tarihi kültürel varlıkların bütün ilçelerde bulunduğu görülmektedir. Kırsal ve kentsel alanlarda sistematik olarak yapılacak/güncelleştirilecek kültür envanteri ve coğrafi bilgi sistemlerine uygun bir veri tabanın oluşturulmasıyla tescilli eserlerin sayısının artacağı da öngörülmektedir. Tabloda bazı ilçelerde örneğin Nusaybin de eser sayısı az olmakla birlikte Zeynel Ağabeydin Camiisi, Mor Yakup Klisesi, Mor Avgin Manastırı, Girnevaz Höyüğü gibi çok önemli kültürel miras varlıkları bulunmaktadır. Mardin ilindeki kültür varlıklarının ilçelere dağılımı ve nitelikleri değerlendirildiğinde uzun dönemde kültür varlıklarının korunarak bütün ilçelerde turizme kazandırılması koruma stratejisinin önemli bir parçası olacaktır. Koruma stratejisi geliştirilirken Kültürel turizmin en önemli öznesi olan somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunup geliştirilmesi için sorunların saptanması ve katılımcı toplantılarla belirlenen vizyon ve temel amaçlara ulaşmak için eylem planlarıyla kalıcı çözüm bulunması gerekmektedir. Mardin in sahip olduğu kültürel mirasla ilgili sorunları araştırma, envanter, planlama, örgütlenme, uygulama, eğitim, soyut kültürel miras, kullanım ve işletme ana başlıklarında sınıflamak ve eylem planlarını da bu sorun başlıklarına göre geliştirmek mümkündür. Araştırma, envanter: Mevcut somut kültürel mirası oluşturan sivil mimarlık yapıları, dini, askeri ve resmi yapılar, kentsel, arkeolojik ve doğal sitler tescil edilerek kayıt altına alınması işlemleri Kültür ve Turizm Bakanlığı nın merkez ve taşra teşkilatı tarafından yapılmaktadır. Yukarıda verilmiş tabloda tescilli eserlerin listesi görülmektedir. Ancak İl sınırları içerisinde daha fazla korunması ve tescil edilmesi gerekli kültür varlığının olduğu bilinmektedir. için ÇEKÜL gönüllülerinden oluşan bir uzmanlar ekibi 2007 tarihinde Mardin kentini tarayarak kültürel varlıkları ve değerleri bilgi fişleri doldurarak 418 eseri kayıt altına almıştır. Bu eserler içinde tescili yapılmamış olan eserler de tescile sunulmuştur. Kültür envanteri çalışması Mardin 12

Valiliğince 1. Cilt olarak kitap haline getirilmiştir. Envanter çalışmasının Mardin kenti dışında kalan kentsel ve kırsal alanları ve diğer ilçeleri de kapsaması ve daha önce yapılmış, tescil edilmiş eserlerin son durumlarını da inceleyerek coğrafi bilgi sistemi yöntemi ile sürekli güncellenebilen bir veri tabanının oluşturulması sağlıklı bir koruma politikası, planlaması ve uygulamaları için gerekli görülmektedir. Planlama Mardin, Midyat ve Savur kentlerinde kültürel varlıkların yoğun oldukları kentsel dokularda kentsel sit alanları onaylanmıştır. Bu sit alanları için koruma amaçlı imar planları da onaylıdır. Mardin kentsel sit alanı için koruma amaçlı imar planı yeniden hazırlanmaktadır. Koruma amaçlı imar planları ancak sit alanı için geçerlidir. Plan kararlarının projelendirilmesi, eylem planları haline getirilmesi ve öngörülen yatırımların, çalışmaların ve işlerin önce Belediye ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının stratejik planlarına daha sonra da 3 yıllık performans programı ve yıllık bütçelerine girmesini sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Günümüzde bu tür bir işleyiş olmadığı için koruma planları genellikle kağıt üzerinde kalmaktadır. Koruma planlarının uygulamaya geçebilmesinde bir diğer planlama aracı ise Alan Yönetim Planı dır. Arkeolojik sitler içinde alan yönetim planının yanında ziyaretçi yönetim planı da hazırlanmaktadır. Ziyaretçi yönetim planının hazırlanması taşıma kapasitesinin dikkate alınarak arkeolojik alanın kontrollü bir biçimde turizme açılması bakımından önemlidir. Ancak alan yönetim planlarının hazırlanabilmesi için Alan Yönetim Başkanlığı nın kurulması gerekmektedir. Henüz hiç bir sit alanında alan yönetim başkanlığı kurulmamıştır. Koruma amaçlı imar planları sit alanları için hazırlandığı için sit alanları dışında kalan kültürel varlık ve değerlerin korunmasına yönelik bir plan yoktur. Mardin, Batman, Şırnak ve Hakkari İllerini içine alan bölge için hazırlanan ve bir çok sektör ve temayı ilgilendiren 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı (ÇDP) kapsamında korumaya yönelik bazı kararlar almıştır. ÇDP sit alanları, doğal karakteri korunacak alanlar, diğer koruma alanları, kullanım sınırlaması getirilen alanlar, orman ve ağaçlandırılacak alanlar, tarım arazileri ve turizm alanlarını plan üzerine işaretlemiş ve planlama kararları getirmiştir. Mardin Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde kalan alan için 1/100.000 ölçekli üst plan kararları da dikkate alınarak 1/25.000 ölçekli nazım imar planının hazırlanması ve nazım planın bir parçası olarak Mardin İli Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Geliştirilmesi Ana (Master) Planı nın araştırma, envanter ve veri tabanı çalışmalarını kapsayarak hazırlanması uzun dönemli ve sürdürülebilir kültür turizm yaklaşımı açısından gerekli görülmektedir. Örgütlenme İl düzeyinde merkezi yönetim açısından kültürel mirasın korunmasından sorumlu kuruluş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile arkeolojik sitlerde Müze Müdürlüğüdür. Yerel yönetimler açısından Büyükşehir Belediyesi kurulmadan önce İl özel İdaresi ve kent belediyeleri koruma konusunda bazı yetkilere sahiptiler. Büyükşehir Belediyesi Kanunu nun 7.nci maddesinin o) bendi Büyükşehir Belediyesine Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa 13

etmek görevini, yetkisini ve sorumluluğunu vermiştir. İlçe belediyelerinin de benzer görevleri vardır. Ayrıca 2863 sayılı kanuna göre de Büyükşehir Belediyesi bünyesinde KUDEB Koruma Uygulama Denetim Birimi nin de kurulması gerektiği belirtilmektedir. 2014 öncesi Mardin Kenti belediyesi bünyesinde teknik kapasitesi az olan bir KUDEB örgütlenmesi bulunmaktaydı. Ancak Büyükşehir Belediyesi nin kurulmuş olması, sınırlarının İl sınırlarına kadar genişletilmiş olması, korunacak kültür ve tabiat varlıklarının sayısı ve nitelikleri dikkate alındığında KUDEB in deneyimli uzmanlarla desteklenerek oluşturulması koruma stratejisi ve eylemleri açısından öncelik kazanmıştır. Büyükşehir Belediyesi bünyesinde KUDEB yanında sit alanları için Alan Yönetim Başkanlığı nın da oluşturulması bir diğer öncelikli kurumsal kapasite geliştirmesi olarak öngörülmektedir. Alan yönetim başkanlığının oluşturulması iki açıdan önemlidir. Birinci olarak sit alanlarının korunması için Alan Yönetim Planı/ları ile koruma amaçlı imar planları dikkate alınarak ayrıntılı proje, iş ve işlemler tanımlanacak ve ilgili kurum ve kuruluşların bütçeleri bu plan kararlarına göre hazırlanacak ve uygulamalar yapılacaktır. Böylece koruma planlarının kararları uygulamaya geçebilecektir. İkinci olarak Mardin in UNESCO Dünya Mirası listesine girmesi için hazırlanacak Adaylık Dosyası içinde alan yönetim planı önemli bir yer tutacaktır. Adaylık teması çalışmasına göre alan yönetim planının hazırlanacağı sınır/lar saptanacak ve alan yönetim planı bu sınırlar dikkate alınarak hazırlanacaktır. Alan Yönetim Başkanlığının deneyimli teknik uzman kapasitesi ile ivedilikle kurulması hem il sınırları içindeki kültürel varlıkların korunması ve hem de UNESCO süreci açısından önem kazanmıştır. Tescilli yapıların korunabilmesinin ön koşullarından biri olan restorasyon projelerinin hazırlanmasıdır. Mardin de restorasyon projesi hazırlayabilen mimarlık ve mühendislik proje ofisleri sınırlı sayıda da olsa var olmakla birlikte tescilli yapıların sayılarının çokluğu ve tescilli yapılara sahip olan mülk sahiplerinin proje hazırlanmasına ayırabilecekleri gelir ve olanaklar dikkate alındığında tescilli yapılar için proje desteği sağlanmasına olan ihtiyacın büyük olduğu anlaşılmaktadır. Büyükşehir Belediyesi KUDEB bünyesinde ya da Yatırım, İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı bünyesinde röleve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlayabilen bir uzmanlar biriminin oluşturulması tescilli yapıların korunması için önemli bir teknik destek ve katkı sağlayacaktır. Eğitim Kültürel mirasın korunması ve yerel halk tarafından sahiplenilerek gelecek nesillere aktarılması sürecindeki en önemli eksiklik koruma kültürünün yeterince gelişmemiş oluşudur. Bu nedenle yerel halk için zengin kültürel mirasın korunması ve sahiplenilmesi için bilinçlendirme programlarının geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. Bu çerçevede ilk öğretim okullarından başlayarak her düzeydeki eğitim birimlerinde Mardin in sahip olduğu kültürel miras varlıkları, değerleri ve koruma bilinci ile ilgili eğitim ve farkındalık programlarının oluşturulması koruma stratejisinin önemli bir parçası olacaktır. Yerel halkın ve öğrencilerin bilinçlendirilmesi kadar koruma işleri ile ilgili görevli personel, teknik eleman, yapı ustalarının eğitimi de önemli bir programdır. 2863 sayılı kanunda belirtilen sertifikalı yapı ustası eğitim biriminin koruma konularına ağırlık verilerek kurulmasının desteklenmesi Mardin bütününde gerek eski yapıların onarımı ve gerekse yeni yapıların inşaat kalitesinin artırılmasını sağlayacaktır. 14

Soyut Kültürel Miras: UNESCO; atasözleri, deyişler, hikayeler, destanlar, şarkılar, türküler, şiirler, dualar, performanslar gibi sözlü anlatımlar, doğum/evlenme ve ölüm törenleri, geleneksel oyunlar, mutfak gelenekleri, yerleşme dokuları, geleneksel avlanma yöntemleri, mimikler, geleneksel şifa yöntemleri, hoşgörü kültürü, inanışlar, değerler, diller, dini ritüeller, festivaller, şölenler, geleneksel bayramlar, doğa ve evren hakkındaki inanışlar, geleneksel zanaatlarla ilgili bilgi ve beceriler gibi pek çok elle tutulamayan kültürel ögesini soyut kültürel mirası ya da yaşayan kültürel miras olarak tanımlamaktadır. Mardin in soyut kültürel mirası tarihin derinliklerinden günümüze kadar kalabilen çok dilli, çok kültürlü bir yapıya sahiptir. Bu zengin soyut kültürel mirasın kentsel ve kırsal alanlarda bilimsel yöntemlerle taranması, belgelenmesi, envanterinin hazırlanarak sürekli güncellenebile ve coğrafi bilgi sistemleriyle veri tabanının oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Bu veri tabanı üzerinden soyut kültürel mirasın korunarak kültür turizmine kazandırılması için kurum ve kuruluşlar arası eşgüdümlü bir çalışma öngörülmektedir. Bu çalışmaların Mardin in UNESCO Dünya Miras listesine girmesinde önemli bir rolü olacaktır. Uygulama Kültür varlıklarının korunması sürecinin önemli aşamalarından olan uygulama iş ve işlemleri zincirin en hassas halkasıdır. Uygulamada yapılacak bir hata telafisi imkansız sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle restorasyon projelerinin Türkiye koruma mevzuatı ve UNESCO/ICOMOS kurallarına göre yapılması gerekmektedir. Bu uygulama yaklaşımı kültürel varlıkların gelecek nesillere doğru biçimde aktarılmasını sağlayacak ve aynı zamanda Mardin in UNESCO Dünya Miras listesine girebilmesini kolaylaştıracaktır. Tescilli yapıların restorasyon işlerinin doğru biçimde tanımlanması için geleneksel sivil mimarlık yapılarının özelliklerine uygun olarak teknik şartnamelerin ve inşaat yöntemlerinin geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Büyükşehir Belediyesi, tescilli yapıların restorasyon ilkelerini dikkate alarak imar yönetmeliğini hazırlarken, koruma uygulamaları konusunda deneyimli uzmanlar ve akademisyenlerden oluşan bilimsel bir çalışma grubunun teknik desteğini alması kültürel varlıkların sürdürülebilir koruması açısından önemlidir. Uygulama sürecinde restorasyon proje ve uygulamalarına mali destek sağlanması kritik önemdedir. Bu amaçla uygulama sürecinde restorasyon iş ve işlemlerinin mali açıdan desteklenmesi amacıyla ulusal ve uluslararası finansal destek mekanizma ve olanaklarının KUDEB bünyesinde izlenmesi, finansal destek ihtiyacı içinde olan tescilli eser sahiplerine kredi ve hibe programlarına müracaat etme konusunda teknik destek verilmesi, finansal kaynakların kullanımı konusunun izlenmesi ve denetimi ile restorasyon iş ve işlemlerinin tamamlanması konularında Belediye bünyesinde uzmanlaşmış bir mali yönetime ihtiyaç bulunmaktadır. Tescilli yapıların korunmasında bir başka engel ise mülkiyet sorunudur. Çeşitli nedenlerle (miras vb.) tescilli olsun olmasın tarihi yapılar çok hisseli hale gelmekte, hissedarlar anlaşamamakta, davalı durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu ve buna benzer sorunlar eski eserlerin onarılamamasına, çoğu zamanda boş kalarak metruklaşmasına neden olmaktadır. Bu tür sorunlara çözüm bulunabilmesi için tarihi dokularda mülkiyet bilgilerini de içeren ayrıntılı bir veri tabanının oluşturulması ve mülkiyet sorunlarının çözülmesi için uzmanlardan oluşan bir hukuksal çözüm biriminin öneylemli (proaktif) bir yaklaşımla mevcut yasal araçları kullanarak 15

(takas, kıymetli kağıda çevirme, satın alma, kamulaştırma, vb.) çözümler geliştirmesi beklenmektedir. Kullanım/Bakım-İşletme/Canlandırma Tarihi dokularda ve tescilli yapılarda koruma/kullanım dengesi, eserlerin ve dokuların canlanmasına ya da çöküntü bölgesi haline gelmesine neden olabilmektedir. Koruma kullanma dengesinin kurulabilmesi için koruma amaçlı imar planlarında özellikle ticaret bölgelerinde yapı-kullanım uyumluluğu analizleri yapılmalı ve tarihi yapıların mimari özelliklerine uygun alternatif kullanımlar/işlevler saptanmalıdır. Tarihi yapılarla uyum sağlayabilecek kullanımlar yapıların korunması için gerekli bir koşuldur. Tarihi doku ve yapılarla uyum sağlamayan işlevler, faaliyetler tarihi eserlere yapısal zararlar verebilmektedir. Özellikle tehlikeli kullanımların (yanıcı, parlayıcı, zehirli vb. malzeme bulunduran kullanımlar) tarihi doku ve eserler için risk oluşturmaktadır. Bu çerçevede tarihi doku ve eserlerdeki işlevlendirme ve kullanımların izlenmesi, uygun kullanımların teşviki ve risk oluşturan kullanımların tarihi doku dışına çıkartılması için önlemlerin alınması tarihi dokuların canlılığının sürdürülmesini sağlamaktadır. Bir diğer sorun ise kentsel sit alanlarında zaman içinde yerleşik nüfusun azalmakta olduğu ve bunun sonucu olarak tarihi yapı ve dokuların metruklaştığıdır. Boşalan yapılar bakımsız kalarak haraplaşma sürecine girmektedirler. Bu süreç önlem alınmazsa tarihi doku ve yapıların yok olmasına neden olmaktadır. Kültür turizmi açısından bu son derece olumsuz bir durumdur. Mardin kentinde yapılan analizlerde son yıllarda eski mahallelerde nüfusun azalmakta olduğu, buna karşılık yeni mahallelerde ise nüfusun arttığı TUİK nüfus istatistiklerinden anlaşılmaktadır. Tarihi mahallelerde oturan ailelerin genellikle Diyarbakır gelişme koridorundaki mahallelerdeki yeni ve konforlu konutlara taşındıkları gözlemlenmektedir. Tablodan görüldüğü üzere eski Mardin mahallelerinde 2010-2013 arasında nüfus % 11,89 azalmıştır. Eski Mardin in çeperlerindeki mahallelerdeki nüfus azalma oranı ise %3.65 tir. Turizm açısından tarihi doku içindeki boşalmaları önleyici tedbirlerin alınması; Elektrik, aydınlatma, su, ısıtma (doğal gaz), çöp toplama, internet, kablolu tv ve benzeri kentsel altyapı hizmetlerinin kalitesinin artırılması, sosyal donatıların sayı ve niteliklerinde standartlara erişim, açık alanlardaki mekan kalitesinin yükseltilmesi gibi iş ve işlemler ile eski Mardin deki konutların terkedilmesinin önlenmesi ve konut alanlarının daha yaşanabilir hale gelmesini sağlayacaktır. Tablo 5. Eski Mardin-Yeni Mardin Nüfus Değişimleri: 2010-2013 6-7 ESKİ MARDİN (ŞEHİDİYE, TEKER, ULUCAMİ, LATİFİYE), (GÜL, MERDERESE, ŞAR) 3-4-5 ESKİ MARDİN ÇEPER (CUMHURİYET, DİYARBAKIR KAPI, ÇABUK, EMİNETTİN), SARAÇOĞLU, YENİKAPI, NECMEDDİN), (KAYACAN, EVREN/KÖTEK, ENSAR, SAVURKAPI) 2010 2013 DEĞİŞİM ORANI 11342 9994-11,89% 30567 29450-3,65% 16

2-8 DİYARBAKIR KORIDORU (YENİŞEHİR, NUR), (13 MART) 1 KIZILTEPE KORİDORU (İSTASYON, OFİS) 31107 39290 26,31% 6925 7898 14,05% 79941 86632 8,37% Kaynak: TUİK Harita 1. Mardin Merkez-Mahalle Grupları Mardin Mahalle grupları: Eski Mardin; 6-7, Eski Mardin Çeper: 3-4-5, Diyarbakır Koridoru: 2-8, Kızıltepe Koridoru: 1 Kaynak: Vatandaş Karnesi-Sunuşu, Stratejik Yerel Yönetişim Projesi, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, 2012. Tarihi doku içinde gelişmiş ticaret merkezlerinde, tarihi çarşılarda trafik sıkışıklığı, ses ve egzoz gazı kirliliği, çöp ve servis kamyonlarının sık sık yolları kapatması, kaldırımlarda park eden araçların çokluğu, yaya dolaşımının kaldırımların işgal etmesi nedeniyle zorlukla ve risklerle sağlanması gibi trafik sorunları en üst seviyelerdedir. Bu sorun en fazla Mardin tarihi doku içinde gözlenmektedir. Ulaşım sisteminin bütüncül bir yaklaşımla ele alınması, yayalaştırma, trafik sakinleştirme düzenlemeleri, tarihi dokuya özgü toplu taşım sistemlerinin geliştirilmesi, sit alanlar dışında kapalı/açık otopark ve ulaşım türleri arasında değişim odaklarının oluşturulması gibi bir dizi proje ve uygulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Tarihi doku içindeki tarihi çarşılardaki geleneksel üretim ve ticaret işyerleri ve işletmelerin ana caddeler üzerindeki modern ticaret ve işletmelerle rekabet edebilmeleri zordur. Turizm hareketleri geleneksel üretim ve ticareti canlandırmada en önemli araçtır. Geleneksel ticaret ve üretimin yapıldı alanlardaki mekan kalitesi bir kaç örnek dışında çok yüksek değildir. Rekabet 17

ortamı ve değişen tüketim alışkanlıkları nedeniyle bazı işyerleri kapanmakta ve işyerleri terkedilmektedir. Boşaltılmış ya da kepenkleri indirilmiş işyerleri tarihi çarşıların canlılığını azaltmakta ve turistleri olumsuz yönde etkilemektedir. Tarihi çarşıların restorasyonu, bakım, işletme ve pazarlama sistemlerinin mali teşvik tedbirleriyle güçlendirilmesi, rekabet edilebilirliklerinin artırılması, yeni örgütlenme modelleriyle tarihi çarşıların yerel sahipliliğinin sağlanması gibi uygulamalarla tarihi çarşıların turizm açısından cazibe odak ve koridorları haline getirilmesi mümkün görülmektedir. Tarihi doku içinde tarihi çarşılardaki oluşturulacak koridorları tamamlayıcı olarak, önemli anıtsal eserler merkez alınarak cazibe odakları düzenlenebilir ve bu odaklar arasında sokak sağlıklaştırması, kentsel tasarım düzenlemeleri yapılarak turistlerin gezebileceği yeni tur güzergahları/koridorlar oluşturulabilir. Bu tür cazibe odak ve koridorları üzerinde kültür, sanat, sergi, turistik eşya satışı, eğlence ve yeme-içme fonksiyonlarıyla uygun kullanım miksleri oluşturulursa tarihi dokunun gece ve gündüz canlılığı artabilecek ve tarihi dokudaki nüfus azalmasının önüne geçilebilecektir. Koruma Stratejisi Koruma stratejisi ve eylem planları vizyon ve temel amaca ulaşmak için yukarıda örgütlenme, eğitim, araştırma, belgeleme, planlama, uygulama, kullanım, bakım/işletme, canlandırma başlıkları altında açıklanan konular dikkate alınarak geliştirilmiştir. Koruma stratejisi ve eylem planları geliştirilirken; UNEP sürdürülebilir turizm yaklaşımı ve Yerel Katılım ve Denetim: Turizm sektörünün, ilgili paydaşlarla müzakere içinde yönetimi ve gelişimi konusunda yerel halkın planlama ve karar alma süreçlerine dahil edilmesi ve yetkilerinin artırılması, Kültürel zenginlik: Turizm destinasyonlarındaki özgün kültüre, geleneklere ve tarihi mirasa saygı gösterilmesi ve güçlendirilmesi, ve Fiziksel Bütünlük: Kentsel ve kırsal yerleşmelerin, peyzaj kalitesinin korunması ve güçlendirilmesi, çevrenin fiziksel ve görsel bakımdan bozulmasının engellenmesi hedefleri de dikkate alınmıştır. UNEP hedefleri UNESCO Dünya Mirasına adaylık için ön koşul olan bütünsellik ve özgünlük kıstaslarıyla da örtüşmektedir. Yukarıdaki bölümlerdeki açıklamalar değerlendirilerek Koruma Stratejisi şu şekilde formüle edilmiştir: Katılımcı bir yönetişim ve planlama yaklaşımıyla doğal ve kültürel miras varlıklarını sürdürülebilir turizm ve koruma/kullanma karar ve uygulamalarıyla il bütününde turizme kazandırmak Koruma stratejisi kapsamında önerilen eylem planları iki alt strateji altında sınıflandırılmıştır. Birinci alt strateji Kültürel miras varlıklarını koruyarak turizme kazandırmak, ikinci alt strateji ise Doğal varlıkların korumak ve Çevresel Sorunları Azaltmak olarak belirlenmiştir. Birinci alt strateji altında aşağıda sıralanan eylem planları tanımlanmıştır: Eylem 1.1.1 - Mardin İli Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Geliştirilmesi Ana (Master) Planı Eylem 1.1.2 - Alan Yönetim Başkanlığı ve Anıt Eser Kurullarının oluşturulması ve Alan Yönetim planı/larının hazırlanması (Mardin, Midyat, Savur. vb) 18

Eylem 1.1.3 - Dünya Miras Listesine girmek için Adaylık Dosyası hazırlanması ve sürecin izlenmesi Eylem 1.1.4 - Koruma Amaçlı İmar Planlarının öngördüğü projelerin yıllara göre ilgili kuruluşların bütçelerine girmesi için uygulama programı hazırlanması Eylem 1.1.5 -Arkeolojik sitlerin veri tabanının güncellenmesi, koruma/kurtarma/kazı programlarının hazırlanarak stratejik kazı/koruma planının hazırlanması, Dara için Alan Yönetim Başkanlığının oluşturulması, alan yönetim ve ziyaretçi yönetim planının hazırlanması Eylem 1.1.6 - Kültürel miras varlıklarının (tescilli sivil mimarlık yapıtları, camiler, medreseler, hanlar, kliseler, manastırlar, tarihi köyler-kıllit/alipaşa gibi- vb) veri tabanının güncellenmesi, koruma/kullanım ihtiyaçlarının belirlenmesi ve Koruma/sağlıklaştırma/restorasyon plan ve projelerinin hazırlanarak uygulanması Eylem 1.1.7 - Mardin Kalesi Arkeolojik Parkı ve dış surların restorasyonu Eylem 1.1.8 - Soyut kültürel mirasın korunması ve turizmle entegre edilmesi Eylem 1.1.9 - TOKİ uygulamalarının (Kentsel Dönüşüm Projesi) koruma amaçlı imar planları, kentsel tasarım projeleri ve ilgili eylem planlarına göre doğal ve kültürel mirasın korunmasına özen gösterilerek devam edilmesi ve uyumlaştırılması Eylem 1.1.11 - KÖYDES, BELDES ve Kırsal Altyapı çalışmalarında doğal ve kültürel varlıkların bulunduğu yerlere öncelik verilerek uyumlu bir uygulamaya gidilmesi Eylem 1.1.10 - Tarihi Dönüşüm Projesi: 3d lazer tarama ile restorasyon projelerinin hazırlanmasına Midyat ve Savur gibi tescilli eserlerin bulunduğu kentlerde de devam edilmesi ve uygulama yapılarak kültürel mirasın korunması ve turizme kazandırılması Eylem 1.1.12 - Tarım, Ulaştırma, Sanayi, Enerji ve Eğitim gibi kamusal yatırımların projelendirilmesinde doğal ve kültürel varlıkların korunmasına yönelik tedbirlerin alınması ve yatırım bütçeleri içine bu varlıkların korunmasına ve restorasyonuna ilişkin kaynakların sağlanması Eylem 1.1.13 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Artuklu kentsel sit alanı içinde bulunan ve tarihi çevreye aykırı beton yapı ve eklentilerinin 2014 hedeflenerek yıkılması işlerine Midyat ve Savur gibi kentsel sitleri bulunan kentlerde de uygulanması, uygulama yapmadan önce koruma amaçlı kentsel tasarım projelerinin hazırlanarak uygulamanın bu projelere göre yapılması, Mardin/Artuklu sit alanında ise koruma amaçlı imar planı ve hazırlanması önerilen kentsel tasarım projesine göre devam edilmesi Eylem 1.1.14 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Artuklu kentsel sit alanı içinde devam eden sokak sağlıklaştırma uygulamalarına Eylem 2.2.4 kapsamında belirlenecek sokaklar (koridorlar ve odak çevrelerinde) devam edilmesi, Sokak sağlıklaştırma uygulamalarına Midyat ve Savur gibi kentsel sit alanı bulunan kentlerde koruma amaçlı kentsel tasarım projelerince belirlenen sokaklarda uygulama yapılması Eylem 1.1.15 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Kentsel altyapının (Kanalizasyon, İçmesuyu, Elektrik, Telefon hatları, Doğalgaz) tarihi çevreyi dikkate alarak yapılması işlerine kültürel miras varlıkları bulunan bütün yerleşmelerde devam edilmesi Eylem 1.1.16 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Kamu yapılarının restorasyonu işlerinin tarihi çevreyi dikkate alarak yapılması ve kültürel miras varlıkları bulunan bütün yerleşmelerde devam edilmesi Eylem 1.1.17 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Mardin Kalesinin güçlendirilmesi ve restorasyonu projesinin Eylem 1.1.7 de tanımlanan Arkeopark projesiyle ilişkilendirilerek devam edilmesi Eylem 1.1.18 - Tarihi Dönüşüm Projesi: 1. Cadde Kaldırım ve Yol Platformu Bazalt Döşeme İşi tamamlanmakla beraber 2.2.4 ve 3.2.4 nolu eylemlerde tanımlanan yayalaştırma ve toplu taşıma sistemleri dikkate alınarak adapte edilmesi Eylem 1.1.19 - Tarihi Dönüşüm Projesi: Kamulaştırma ve yıkım işlerine koruma amaçlı imar planları, kentsel tasarım projeleri ve ilgili eylem planlarında hazırlanacak projelere göre Artuklu, Midyat ve Savur gibi kültürel miras varlıklarının bulunduğu yerleşmelerde devam edilmesi 19

Eylem 1.1.20 Kültürel mirasın korunması konusunda yerel halk ve görevli personele eğitim, bilinçlendirme ve farkındalık programlarının hazırlanarak İl bütününde uygulanması Eylem 1.1.21 Korunması gerekli kültürel varlıkların restorasyonu işlerinde sertifikalı yapı ustalarının yetiştirilmesine yönelik olarak Mardin Yapı Ustası Okulu nun açılması Eylem 1.1.22 Kültür varlıklarının korunmasına yönelik röleve, restitüsyon, restorasyon projelerini hazırlayacak ve uygulayacak proje bürosunun açılması Eylem 1.1.23 Kültürel mirasın korunması konusunda mevcut iç ve dış finansman olanaklarının araştırılması, izlenmesi, temini ve yönetimi için teknik ve mali programların hazırlanması İkinci alt strateji altında ise aşağıda sıralanan eylem planları tanımlanmıştır: Eylem 1.2.1 - Çevre Yönetim Planı'nın hazırlanması (biyolojik çeşitliliğin sağlanması, çevre kirliliğinin önlenmesi, doğal kaynakların korunması) Eylem 1.2.2 - Korunması gerekli Doğal varlıkların envanterinin çıkartılması, veri tabanının güncelleştirilmesi ve koruma/kullanma dengesi oluşturularak planlanması Eylem 1.2.3 Doğal varlıkların korunması konusunda yerel halk ve görevli personele eğitim, bilinçlendirme ve farkındalık programlarının hazırlanarak İl bütününde uygulanması Eylem 1.2.4 Doğal varlıkların korunması konusunda mevcut iç ve dış finansman olanaklarının araştırılması, izlenmesi, temini ve yönetimi için teknik ve mali programların hazırlanması 20

7.2. Markalaşma ve Tanıtım Stratejisi TEMEL AMAÇLAR Markalaşma ve Tanıtım Stratejisi Markalaşma ve Tanıtım Alt Stratejileri Amaç 2: Mardin'in Turizm Gelirlerini ve ekonomik getiriyi Arttırmak Mardin in dünya Turizm pazarında tanınmasını ve turizmin kent ekonomisine katkısını arttırmayı sağlayacak bir pazarlama stratejisi hazırlamak Turist/ziyaretçi sayısını arttırmak Turistlerin ortalama kalış süresini arttırmak Ortalama ziyaretçi harcamalarını arttırmak Turizm sektörüne hizmet edecek alt ve yan sektörlerde yeni yatırımları Mardin'in vizyonu dünya turizm piyasasında zengin kültürel mirası, çok kültürlü ve barışçıl yaşam tarzıyla örnek bir dünya turizm markası olmaktır. Bu vizyon çerçevesinde Mardin'i uzun, orta ve kısa dönemli pazarlama stratejilerinin ve eylem planlarının oluşturulması hedefe odaklı olarak Mardin turizm markasının yönetimini sağlayacaktır. Proje kapsamında yapılan araştırma ve analiz bulguları ve Mardin marka stratejisi, Mardin'in turizm pazarlama stratejisinin temel girdilerini oluşturacaktır. Şehirler ancak sistematik ve kurumsallaşmış kentsel pazarlama yaklaşımlarıyla kazanımlar elde edebilir; kent pazarlaması, doğru kullanıldığında her yönüyle kentin gelişmesini destekleyecek en güçlü araçlardan biridir. Pazarlama stratejilerini acil sorunlara kriz çözme mekanizması olarak değil uzun dönemli sorunları önleyici mekanizmalar olarak görmek, uzun vadeli bir bakış açısı ile ve tutarlılığı bozmadan ele almak gerekir. Mardin de pazarlama stratejilerini, planlamasını ve faaliyetleri yürütecek bir örgütlenmenin olmaması çalışmaların kurumsal bir bütünlük içinde yürütülmesinin önünde büyük bir engeldir. Öncelikle ve iyi örneklerde görüldüğü üzere kamu-özel sektör ortak girişimi olarak bir örgütlenmenin kurulması gerekmektedir (Eylem 2.1.6). Amaç: Mardin de sürdürülebilir turizm gelişimini ve bu gelişimin Mardin ekonomisine en üst düzeyde getiri sağlamasına öncülük etmek üzere Mardin in dünya turizm pazarında zengin tarihi ve sosyokültürel değerleriyle önemli bir turizm markası olarak tanınmasını ve görülmeye değer yerler arasında hedef kitleler nezdinde öncelik taşımasını sağlayacak, sektöre, alt ve yan sektörlere yatırım çekecek pazarlama stratejilerinin tanımlanması Turizm endüstrisinin uzun dönemli canlılığını sağlamak ve turizmden ekonomik getiriyi arttırmak için, turizm sezonunun uzatılmasına yönelik pazarlama stratejileri ve kampanyaların hazırlanması Pazarlama stratejisinin içeriğini oluşturan stratejik öğeler: 21

Ürünler Mardin markası, somut ve soyut değerleri, yan ve alt ürünleri (gezi paketleri, sanatsal ve kültürel aktiviteler, Mardin markalı yerel ürünler, turiste yönelik hizmet paketleri.) Sunum Mardin markasının, cazibe merkezlerinin, değerlerinin ve yan ve alt ürünlerinin sunum şekli ve mesaj bütünlüğü Tanıtım malzemeleri stratejik amaçlar doğrultusunda belirlenen hedef kitlelere verilecek görsel ve sözel mesajlar, yapılacak aktiviteler, PR çalışmaları Tanıtım kanalları- Mardin in turizm pazarlaması kapsamında ilişki kurulması gereken tüm aktörlere ulaşım sağlayacak ortam ve mecralar İnsan faktörü Mardin de turizmin gelişmesine etki edecek, gelen ziyaretçi ve yatırımcılarla ilişki içinde olabilecek insan kaynakları Politikalar Turizmi geliştirmek ve yatırımcı çekmek için oluşturulacak merkezi ve yerel politikalar Fiyat ürünlerin fiyatlandırma stratejileri Mardin Turizm pazarlama stratejisinden beklenen etkiler ne olacaktır; - Turist/ziyaretçi sayısında artış (oran ver) - Mardin de kalış sürelerinde artış (oran) - Turistin Mardin ziyaretinde yaptığı harcamalarda artış - Yeni yatırımlarda artış Pazarlama stratejisi Mardin in tarihi ve çok yönlü kültürel değerleriyle bir turizm cazibe noktası olarak büyüme stratejisi yaklaşımı ile ele alınacaktır. Yapılacak tanıtım faaliyetleri ve medya ilişkileri, ziyaretçileri/turistleri Mardin in gelip görülmeye değer bir yer olduğuna marka imajını güçlendirecek mesaj ve söylem tutarlılığı içinde ikna etmeyi hedeflerken, satış kanalları ve online programlar ziyaretlerin gerçekleşmesine destek olacaktır. Turizm ürününün kendisi cazibe merkezlerinin ve güzergahlarının sunumu, yaşatılan deneyimler ve yan ürünler kalış süresinin uzamasında ve ziyaret başı harcamaların artmasında temel rolü oynayacaktır. Pazarlama stratejileri yatırım maliyetlerinden en iyi geri dönüşü almak üzere fırsatların en yüksek olduğu pazarlara ve hedef kitlelere yönelik olarak hazırlanacaktır. Mardin de turizm pazarlaması için hedeflenecek kaynak pazarları dört başlık altında toplamak mümkündür. Bu pazarlarda pazarlama faaliyetlerinin tür ve zamanlama olarak planlanması, mevcut analizlerde ortaya çıkan belirli altyapı sorunlarının çözüm süreçleri ve turizm ürünlerinin çeşitlenmesi ile paralel olarak ele alınacaktır. 1. Bölge pazarlar GAP ve diğer Güneydoğu illerinden gelen ziyaretçi/turist ve iş adamları 2. Kuzey Irak/Irak ve Suriye den gelen ziyaretçi/turist ve iş adamları 3. Türkiye iç pazarı ve özellikle İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Adana, Mersin gibi büyük şehirlerden gelen turist/akraba ve eş dost ve iş adamları 22

4. Dış pazarlar Ağırlıkla Avrupa ülkeleri olmak üzere, uzakdoğu ve Amerika pazarlarından gelen turistler, akraba ve eş dostlar, GAP bölgesine gelen yabancı iş adamları ve yatırımcılar Mardin Turizminin gelişmesi ve gelirlerin artması için pazarlama faaliyetlerinde öncelikli olarak düşünülmesi gereken turist profiline odaklanılacaktır. Günü Birlik Ziyaretçi/Turist; - Güneydoğu bölgesi içinde yaşayan ve çevre kentleri günü birlik ziyaretlerle tanımak isteyen bölge halkı - GAP bölgesini gezmek için bölgeye gelmiş, Mardin i görmek için bir gün ayırmış kültür/eğlence turisti - İş amacıyla yakın çevreden Mardin e gelen iş adamları - Sınır ülkelere transit geçen yolcular - Bölgeden eş/dost akraba ziyareti için gelen halk Tatil amaçlı gelen Turist; Mardin i duymuş ve merak eden, tarihi ve kültürel cazibe merkezlerini gezmek, yerel ürünleri görmek ve yerel mutfağı deneyimlemek isteyen, önceden seyahatini planlamış turist; - GAP turuyla gelen yerli turist- bölgenin popülerliğinin artması ve güvenlik sorununun azalması ile özellikle dini ve resmi tatillerden yararlanarak hazır tur programlarıyla seyahat eden, özellikle batı ve güneyde ki büyük kentlerden gelen kadın (% 70) ve orta yaş (30+) ağırlıklı turistler - Mardin turuyla gelen yerli turist TV dizileri ve eş/dost tavsiyeleriyle özellikle Mardin i görmek isteyen, çoğunlukla kısa resmi tatillerden veya uzatılmış hafta sonu tatillerinden yararlanarak gelen turist - Bağımsız GAP turu yapan yerli turist - Bağımsız olarak Mardin e gelen yerli turist (ağırlıkla 19-24 yaş) - Hafta sonu tatili için gelen turist bölge illerden veya sınır ülkelerden gelen yerli/yabancı turist - GAP turuyla gelen yabancı turist - Bağımsız gelen yabancı turist (% 56 oranında, daha çok Almanya/Avusturya/İsviçre, Amerika/Kanada ve İngiltere den) Tatil amaçlı eş/dost, aile/akraba ziyareti için Mardin e gelen turist; Genellikle tatillerini ailelerinin, akrabalarının veya yakın eş/dostun yanında geçirmek isteyen, yaşam yerleri bölge dışında olan ama kökeni Mardinli turist 23

- Türkiye nin çeşitli illerinden gelenler - Yurt dışı ülkelerden gelenler Toplantı/Kongre/Konferans/İş amaçlı gelen turist - Büyük firmaların şirket içi toplantıları için gelen yerli turist - Büyük şirketlerin ödül gezileriyle gelen yerli turist - Kongre/konferans/sempozyum için gelen ağırlıkla yerli turist Tarih ve kültür ağırlıklı yeni gelişen, ulaşım için belirli bir yolculuk süresi isteyen turizm merkezleri için iş ortakları ve ara sunucular ile geliştirilecek ilişkiler önemli bir stratejik ayaktır. Bu bağlamda hedef kitle kırılımı; - Yerli tur operatörleri/turizm acentaları, turist rehberleri - Yabancı tur operatörleri, turist rehberleri - Hava yolları - Büyük otobüs firmaları - Ulusal ve uluslararası etkinlik düzenleyen firmalar Turizmin kente getireceği ekonomik faydayı arttırmak üzere Pazarlama stratejileri çerçevesinde ele alınması gereken bir hedef kitlede turizm sektörüne, turizmle ilişkili yan ve alt sektörlere yeni yatırımcılar çekmektir. Mardin Markasının Konumlaması Mardin için yapılan kapsamlı algı araştırması sonucu Mardin in değerlerini bir cümle ile şöyle ifade etmekmümkündür; Mezapotamya nın mistik ve huzurlu atmosferinde yeşermiş medeniyetlerin oluşturduğu 7000 yıllık bir zaman tüneli içinde yaşayan,taşıyla, toprağıyla, insanıyla özel, gerçek bir inanç ve sevgi kentidir Mardin in özellikle GAP bölgesi kentlerden ayışan temel özellikler şöyle tanımlanmaktadır; Zengin tarihinin korunduğu ve hala yaşatıldığı bir kent olması tarihi dokunun ve eserlerin korunarak, hala aynı amaç için kullanılıyor olması Başka din ve kültüre tolerans ve saygı göstermenin ötesinde birlikte yaşama ve günlük hayatı paylaşma kültürünün olması ve hala içinde bu zenginliği barındırması Huzur veren, mistik bir havasının olması bu özelliğin sadece insanın sıcakkanlı ve misafirperver yapısı veya zarif bir sanat eseri gibi duran tarihi evlerinden değil uçcuz bucaksız görünümü ile insanı içine çeken Mesapotamya ovasından da kaynaklanıyor olması 24

Mardin e gelen turistin sanki içinde 800.000 kişinin yaşadığı bir müzeyi geziyormuş duygusu alması beklenmektedir ve zaten araştırmalarda pek çok kişi bu duyguyu ifade etmiştir. Müze ile ifade edilen duygu; iyi korunmuşluk ve korumaya devam, geniş bir tarihi envanter, kıymetli parçalar, kültürel zenginlik (özellikle modern müzecilikte iyi yansıtılıyor), huzurlu ve huşu veren bir armosfer. yani Mardin in değerlerinin özeti ve bu müzede bu kültürleri yaşatan değişik etnik ve dini kökenden 800.000 kişi kısaca, Mardin içi harikalarla dolu yaşayan bir müzedir. Pazarlama stratejisi ve planları Mardin turizm markasını taşıyacak olan bu kavramı hayata geçirecek yönlendirmeyi sağlamalıdır. Mardin turizm markasının kişiliği marka imajının oluşmasında önemli bir unsurdur. Yapılan algı araştırmalarında ortaya çıkan ve yansıtılması gereken kişilik; Çok köklü bir geçmiş Somut ve soyut değerleriyle zengin bir kültüre sahip Çok- dinli, çok- dilli, çok- etnik yapılı, çok- kültürlü Sanat ve zanaata meraklı Zengin damak tadına, çok kültürlülükten gelen ve değişik baharatlarla zenginleştirilmiş bir mutfağa sahip Uyumlu, saygılı ve sıcak İnançlı ama tutucu değil Çok huzurlu ve güvenli Mardin Turizm Markası Tanıtım Stratejisi Mardin in bir turizm markası olarak iç ve dış pazarlarda bilinirliliğinin oluşturulması/arttırılması için yapılacak her türlü iletişim ve turist ile markanın karşılaşma noktası tanıtım stratejisinin parçasıdır. Markanın tanıtımı ve imajının oluşturulması işlevi sadece hazırlanacak görsel ve sözel iletişim malzemelerinin üretilmesi ve çeşitli kanallarla dağıtılması olarak görülmemelidir. Bu yolla bilinirlilik artar ama marka imajı üzerinde insanların Mardin hakkında yazacakları yazılar, hazırlayacakları filmler, ziyaretçilerin deneyimleri ve paylaşımları çoğu zaman daha etkili olmaktadır. Bu nedenle Mardin markası tanıtım stratejisi çok yönlü ve çok ayaklı olarak düşünülmelidir. Amaç: Mardin markasının marka stratejisinde belirlenen değerler üzerinden bilinirliliğini arttırmak ve istenen marka imajının oluşmasını sağlamak. Stratejik yaklaşım şunları göz önüne almalıdır; Mardin markasının değerlerini, kişiliğini ve vaadini Mardin halkına tanıtmak, benimsetilmesi Turistlerle birebir ilişki içinde olacak Mardin halkının ve turizm aktörlerinin bu kimliği yaşatmasını sağlayacak eğitimin verilmesi 25

Hedef Pazar hedef kitle odaklı bir iletişim ve dağıtım stratejisinin benimsenmesi, kullanılacak iletişim kanallarının seçiminin ve tanıtım malzemeleri dağıtımının bu strateji doğrultusunda yapılması Günümüzün en önemli iletişim kanalı haline gelen dijital ortamın etkin ve pro-aktif kullanımının sağlanması (Mardin turizm portalı, sosyal medya kanalları vb ) Tanıtımda kullanılacak her türlü malzemenin hedef kitlenin Mardin markası hakkında oluşturacağı imaja etkisi düşünülerek tasarım ve üretim kalite standartlarının sağlanması Halkla İlişkiler kanalının geliştirilmesi ve marka tanıtımında aktif rol üstlenmesi Seyahat ve turizm konusunda etkili olan kişi ve kurumlarca Mardin markasının bilinmesini ve marka hakkında olumlu görüş oluşturmasının sağlanması Özellikle tur operatörleri ve tur rehberleri gibi turist üzerinde doğrudan etkili olabilecek iş ortaklarının Mardin markasının üstlendiği değerler hakkında bilgi sahibi olmasının ve hatta benimsemesinin sağlanması Yurt dışı tanıtımlarda Kültür ve Turizm Bakanlığının tanıtım faaliyetlerinden (Türkiye Turizm kampanyası, Turizm fuar standları, Türkiye turizmini tanıtan toplantı/konferans/sempozyumları vb ) maksimum yararlanmanın sağlanmas Turizm Ürünleri Geliştirme Stratejisi Mardin in bir turizm markası olarak büyümesi ve imajını güçlendirmesi için turizm ürünlerinin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Turizm ürünü geliştirme stratejisi Mardin turizm ana markasının konumlaması ve kişiliği göz önüne almak durumundadır. Amaç: Yeni ve cazip ürünlerle Mardin e gelecek turist/ziyaretçi sayısını arttırmak, profilini zenginleştirmek, sınırlı turizm sezonunun uzamasına destek vermek ve turistin kalış sürelerinin uzamasını sağlamak. Mardin in özellikli kadın ağırlıklı bir turist profili çekmesi de göz önüne alınarak Mardin de alışveriş zevki yaşatacak ve harcamayı arttıracak, Mardin e özgün ve markalı yerel ürünlerin geliştirilmesini teşvik etmek. Geliştirilecek yeni ürünler için benimsenecek strateji, Doğal dokunun ve kültürel zenginliğin korunması Yeni turizm eğilimlerinin ve turizmde talep yaratmakta etkili oyuncuların görüşlerinin göz önüne alınması Mevcut mevsimselliğin kış ve yaz aylarına da yayılmasına imkan tanıması Mevcut cazibe merkezlerinin yanında yeni gezi rotaları yaratılması İl içi ve/veya çevre illeride içine katabilecek tematik tur koridorlarının oluşturulması (ör. arkeoloji turu, inanç turu, mağara turu vb..) 26

Mevcut ve önerilecek yeni cazibe merkezlerinde turist deneyimini zenginleştirecek hizmet ve aktivitilerin planlanması Mardin in soyut kültürel değerlerini sunan ve deneyimletecek fırsatların yaratılması Mardin in kültürel ve sanatsal kişiliğini yansıtacak festival ve sanatsal faaliyetlerin zenginleştirilmesi Mardin in kültürel zenginliğini yansıtacak el sanatları ve gıda ürünlerinin geliştirilmesi, sunumu ve markalaşmasını sağlayarak alışveriş turizmini geliştirecek fırsatların yaratılması Turist bilgilendirme ve seyahat deneyimini zenginleştirecek hizmetlerin geliştirilmesi Turizm endüstrisi, yan endüstriler ve kamu kurumları arasındaki ilişkileri ve işbirliğini kuvvetlendirecek örgütlenmenin desteklenmesi Turizm ürünlerinin Tanıtım stratejisi Mevcut ve geliştirilecek her bir turizm ürünü Mardin turizm markasının oluşmasına ve gelişmesine doğrudan katkı sağlayacaktır. Bu nedenle Mardin turizm ürünlerinin isimlendirmesinden başlayarak tüm tanıtım ve pazarlama faaliyetleri Mardin ana markasının kişiliğini ve söylemlerini destelemek/bütünlemek zorundadır. Amaç: Mardin turizm markasını oluşturacak/geliştirecek turizm ürünlerinin ana marka stratejisi doğrultusunda hedef kitlelere uygun iletişim araçları kanalıyla bilinmesini ve tercih edilmesini sağlamak. Tanıtımda benimsenecek strateji; Mardin turizm alt ürünleri için; isimlendirme, ticari işaretlendirme, görsel ve sözel malzemelerinde Mardin ana markası ile stratejik bütünlük sağlaması Ürünlerin tanıtımında hedef kitle odaklı bir stratejinin benimsenmesi, doğru zamanda ve doğru yerde tanıtımın yapılması Günümüzün en önemli iletişim kanalı haline gelen dijital ortamın başarılı örnekler göz önüne alınarak etkili kullanımının sağlanması (Mardin turizm portalı, sosyal medya kanalları vb ) Tanıtımda kullanılacak her türlü malzemenin hedef kitlenin Mardin markası hakkında oluşturacağı imaja etkisi düşünülerek tasarım ve üretim kalite standartlarının sağlanması Tanıtımda iş ortakları ve ara sunuculardan maksimum yararlanmayı sağlayacak ilişkilerin oluşturulması, tanıtım desteği sağlanması Halkla İlişkiler kanalının geliştirilmesi ve tanıtımda aktif rol üstlenmesi Mardin yerel turizm aktörleri arasında işbirliğinin sağlaması ve çapraz tanıtım fırsatının geliştirilmesi 27

7.3. Ürün Geliştirme Stratejisi TEMEL AMAÇLAR STRATEJİLER ALT STRATEJİLER Amaç 2: Mardin'in Turizm Gelirlerini Arttırmak Ürün Geliştirme Turist/ziyaretçi sayısını arttırmak Turistlerin ortalama kalış süresini arttırmak Ortalama ziyaretçi harcamalarını arttırmak Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi nin vizyonu, Mardin in rekabetçi avantajlarını geliştirerek turizmde markalaşmasını ve turizmin sürdürülebilir gelişimiyle sosyo-ekonomik kalkınmanın sağlanmasını işaret etmektedir. Mardin, Türkiye nin sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından oldukça zayıf göstergelere sahip bir ilidir. Kısıtlı ekonomik yelpazesi, yaşanan güvenlik kaygıları, erişim/ulaşım problemleri, göçle yaşanan kentsel baskıya yönelik hizmet planlamasındaki eksiklikler yanında koruma tedbirleri ile yatırım teşviklerinin de gecikmesi Mardin de kalkınmayı yavaşlatmıştır. Bu durumun bir yansıması olarak, Mardin de turizm, gelişme ivmesini oldukça geç yakalayabilmiş; Mardin, zengin tarihi geçmişinden ve bulunduğu coğrafyadan miras aldığı kültürel, etnik ve dini çeşitlilik ve bu çeşitliliğin ürettiği mekânsal değerler ve mimari yapı ile doğal varlıklardan oluşan turizm potansiyellerini son birkaç yılda daha iyi değerlendirmeye başlamıştır. UNESCO Dünya Kültürel Miras Listesine adaylığa yönelik girişimler, tarihi evlerin ve yapıların yenilenmesi ve turizm amaçlı konaklama tesisi, restoran-kafe, müze olarak kullanılmaya başlanması, kiliselerin onarılması ve turizme açılması, yol ve diğer ulaşım altyapısının iyileştirilmesi ve çeşitli ulaşım olanaklarının artması, son yıllarda popüler hale gelen kültür odaklı GAP turları ile butik turlar, güvenlik kaygılarının azalması, bölgede çekilen TV dizileri ile filmlerdeki Mardin manzaraları ve gösterilen atmosfer, tanıtım ve pazarlama amaçlı ulusal ve uluslararası fuarlara katılım, çeşitli reklam ve tanıtım filmleri ile Mardin bir turizm destinasyonu olarak, özellikle yerli turistlerin ziyaret edilecek yerler listelerinde yer almaya başlamıştır. Bu gelişmeler ile Mardin de, turizm, ekonomiyi besleyen bir sektör haline gelmeye başlamıştır. Ürün Geliştirme Stratejisi, Mardin de turizmin yakaladığı bu ivmeyi, var olan turizm değerlerini daha iyi planlayıp, değerlendiren, turizmin sunduğu ürün çeşitliliğini, turistlere yönelik alternatif aktiviteler ve cazibeleri ve marka değeri olan yöresel ürünlerin üretimini sağlayacak eylemlerin hayata geçmesiyle, turizmin Mardin ekonomisinde gelir üreten bir sektör haline gelmesini merkezine almaktadır. Bir başka deyişle turist/ziyaretçi sayısını, turistlerin Mardin de ortalama kalış süresini ve ziyaretçi harcamalarını arttıracak ürün çeşitliliğinin ve turizm aktivitelerinin sunulması için yapılacakları listelemektedir. Sürdürülebilir bir turizm yapısının içinde yer alacak ve tanıtım stratejileri ile hedef pazar ve turist gruplarına sunulacak bu ürün 28

çeşitliliği Mardin in turizmde marka bir destinasyon olmasını sağlayacak ve ildeki sosyoekonomik kalkınmayı destekleyecektir. Mardin de yaşanan bu olumlu turizm ivmesi, 2009-2013 yılları arasında kaydedilen konaklama yapan turist sayılarına, toplamda %77lik bir artış olarak yansımıştır. Bu dönemde Mardin ilinde konaklama yapan yerli turist sayısında %75, yabancı turist sayısında ise %89luk bir artış görülmektedir. Ancak Mardin de konaklama yapan toplam turist sayısı içinde yabancı turistlerin oranı ortalama olarak %13 olduğundan dolayı, Mardin e ağırlıklı olarak yerli turistlerin geldiği görülmektedir. Mardin de böyle bir artış grafiğini yaratan turist grupları Tatil amaçlı gelen bağımsız yerli turistler Tatil amaçlı gelen bağımsız yabancı turist Tatil amaçlı paket turla gelen turistler (GAP turu ya da butik Mardin turu) Haftasonu turlarıyla gelen turistler Aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen yerli/yabancı turistler İş amaçlı gelen turistler Konferans turizmi yapanlar Günübirlik ziyaretçilerdir. Bu kategorilere ait 2013 yılı turist rakamlarının toplamına göre 2013 yılında Mardin e 651.001 kişi gelmiştir (konaklama yapan ve yapmayanların tümü). Bu kategorilerden en yüksek rakamlara, konaklama yapan tatil amaçlı gelen bağımsız yerli (101.000 turist), konaklama yapan aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen yerli (152.481 turist) ve günübirlik ziyaretçi (225.860 ziyaretçi) gruplarının ulaştığı görülmektedir. Bir başka deyişle, Mardin turizmi, iç turizmle/yerli turizmle büyümektedir. Mardin e gelen turistler içerisinde, Mardinli olup Türkiye nin diğer illerinde ya da Avrupa da yaşayan, özellikle yaz döneminde aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen yerli ve yabancı turistler önemli bir yer tutmaktadır. 2013 verilerine göre bu gruptaki turistlerin toplamı, toplam turist sayısının %34 ü civarındadır. Turist gruplarından da görüleceği üzere, Mardin iline yapılan ziyaretlerin sebebi ağırlıkla tatil amaçlıdır (%63); tatil hedefiyle yola çıkanları iş amaçlı ziyaretler (%14) ile aile/akraba/arkadaş ziyaretleri (%8) izlemektedir (Veriler Durum Analizinden alınmıştır). Tatil amaçlı gelen bağımsız yerli turistlerin Mardin ilinde ortalama geceleme süresi 1.5 gecedir. Tatil amaçlı gelen bağımsız yabancı turistler ise Mardin de ortalama 2 geceleme yapmaktadırlar. Mardin ilini içeren turların programlarında ise Mardin e çoğunlukla günübirlik ya da en çok 2 gün ayrılmaktadır. Butik Mardin turları hariç, diğer turlarla gelen turistlerin Mardin de ortalama kalış süresi 1.5 gecedir. Aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen yerli turistler ise ortalama 9 gün, yabancı turistler ise 29

ortalama 15 gün Mardin de geceleme yapmaktadırlar. Mardin turizmi, mevsimsel şartlar ve sunduğu ürünler itibariyle sezonluktur ve turizm sezonu Mart - Mayıs ve Eylül - Kasım aylarını kapsamaktadır. Sezonda gerçekleşen bireysel ve turla ziyaretlerin çoğunluğu kültür gezisi motivasyonu ile yapılmaktadır. Mardin merkez, Midyat merkez, Dara, Deyrul Zafaran ve Batman da Hasankeyf kültür turlarının temel duraklarıdır; turun süresine bağlı olarak, bu durakların, bir kaçı ya da tümü programa alınabilmektedir. Uzun süreli butik Mardin turlarında Savur, Kıllıt köyü ve Nusaybin Mor Yakup Manastırı da programa dahil edilmektedir. Önemli kültürel varlıklar içeren Anıtlı, Mercimekli, Gurs vadisi köyleri ve Çelbira ile ildeki temel doğal varlıklar olarak adlandırılabilecek Beyazsu, Zinnar Bağları, Karasu, Bakırkırı, Sultanköy Bahçeleri, Kızıltepe de Gurs vadisi köyleri ve şelaleler, Savur meyve bahçeleri ve Yeşilli vadisi tur programlarında yer almamaktadır; sadece yöreyi bilen, iyi yönlendirilen ya da az sayıdaki yerel rehberle gezen bağımsız turistler tarafından görülebilmektedir. Mardin ili farklı etnik ve dini gruplara yaptığı ev sahipliğinin bir yansıması olarak il geneline yayılan kiliseler ve çeşitli ibadet alanlarını barındırmaktadır. Bu yapılar, tarihi, mimari ve arkeolojik değerlerinden ötürü daha çok planlı bir kültür turizminin parçası olarak sunulmaktadır. Erken Hıristiyanlık dönemine ait bu eserler ve özel rotalar, daha çok bölgeye gelen bağımsız ve/veya ailelerini ziyarete gelen yerli/yabancı turistler tarafından ibadet amaçlı ziyaret edilmektedir. Mardin ili gelişen turizm altyapısı ile son yıllarda İstanbul ve Ankara merkezli kurumsal şirketlerin konulu toplantılarına, motivasyon gezilerine, üniversite çalıştaylarına da ev sahipliği yapmaktadır. Kongre turizmi halihazırda zayıf bir gelişme trendi göstermektedir. Fakat Mardin kongre turizmi altyapısı açısından önemli avantajlar da kazanmaktadır. Yüksek yatak kapasiteli, toplantı salonlarına da sahip otellerin varlığı, yeni yatırımlara yönelik fikirler, yakında açılacak yeni havaalanı bunlar arasında sayılabilir. Mardin büyük ölçekli etkinlikler ile festivalleri de ağırlamaktadır. Mardin Turizm Haftası, Mardin Bienali, Mardin Sinema Festivali, Uluslararası Müzik Günleri ve Uluslararası Sosyal Sirk festivali bu etkinliklerin en göze çarpan örnekleridir. Ancak, tanıtım ve organizasyonel eksiklikler, bu tür faaliyetlerin gerek iç pazarda gerekse dış pazarlarda bilinirliliğini ve turist çekme potansiyelini sınırlamaktadır. Mardin ilinde geniş bir yöresel ürün yelpazesi bulunmaktadır. Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan bu ürünler, el sanatları, mutfak sanatları, müzik ve performans sanatları olarak üç grupta toplanabilir. Bu gruplar arasında Mardin e gelen turistlerin en çok ilgi gösterdiği ürünler el sanatları ve yöresel yemeklerdir. En bilinen el sanatları kuyumculuk, gümüşçülük, demircilik & bakırcılık, tahta oymacılığı, kök boya baskı ve oya üretimi olup, Mardin de üretimi süren yöresel ürünler telkâri, iğne oyası, bıttım sabunu, doğal lifler, tahta oyuncaklar, yöresel kilit ve anahtarlar ile bakır ürünlerdir. Taş oymacılığı bir diğer önemli el sanatı olup, üretilen az sayıda taş dekorasyon amaçlı olarak 30

kullanılmaktadır. Yaşamakta olan bir diğer el sanatı ise cam altı boyamacılığıdır. Özellikle cam altı tekniği ile üretilen şahmeran ve hamsa tabloları turistik çarşıların renkli ve rağbet gören ürünleridir. Çömlekçilik, dövmecilik (dak), dericilik (dabbağ), dokumacılık (şal-ü-şapik), kilimcilik, halıcılık,semercilik, keçecilik, kürkçülük, boyacılık (sibbeğ), takunyacılık ve kundekari üretimi gibi diğer önemli el sanatları ve ürünleri turizm pazarına artık satış amaçlı sunulmamaktadır. Mardin mutfağı, yöreye özel lezzetler ve geleneksel yemekleri ile turizme yönelik ikinci bir yöresel ürün grubunu oluşturmaktadır. Beş adet yöresel yemek coğrafi işaret almıştır. Yöreye ait yiyecek ürünleri arasında badem şekeri, leblebi, kuruyemiş, pekmez, cevizli sucuk, zeytin, keçi peyniri, sumak ve diğer baharatlar gelmektedir. Süryani ailelerce üretilen ev şarabı ile kakuleli kahve ve farklı baharatlardan yapılan kahve karışımları önemli içecek ürünlerini oluşturmaktadır. Mardin yöresine özgü müzikler, yöresel danslar (reyhani) ile Mardin sıra/reyhani geceleri bir diğer yöresel ürün grubunu oluşturmaktadır ve Mardinli sanatçılar ile müzik gruplarınca yaşatılmaya çalışılmaktadır. Mardin e özgü bu soyut kültürel değerlerin turizm ürünleri olarak ele alınıp, geliştirilmesi, örgütlenmesi ve pazarlanması konusunda eksiklikler görülmektedir. Kültür turizmi ile çerçevelenen turizm ürünleri ile yerini daha çok hazır üretime bırakan yöresel ürün yelpazesi içerisinde, Mardin e gelen turistlerin yaptıkları harcamalar ile Mardin e bıraktıkları ekonomik katkı incelendiğinde, 2013 yılında tüm turist kategorilerinin harcamalarının toplamının 248 milyon TL olduğu görülmüştür. Farklı turist kategorileri içerisinde en yüksek harcamalar, aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen yerli ve yabancı turistlerin toplamınca yapılmıştır (149 milyon TL). Bu grubun diğerlerine göre daha uzun süre Mardin de kalıyor olmaları bu rakamların yüksekliğini açıklamaktadır. Tatil amaçlı gelen ve Mardin de ortalama 1.5 geceleme yapan yerli turistler 2013 yılında toplam 46 milyon TL harcama yapmış, tatil amaçlı paket turla gelenler 16 milyon TL harcamış, haftasonu tatilcileri ise 3 milyon TL harcama yapmıştır. Günübirlik ziyaretçilerin 2013 harcama tutarı 11 milyon TLdir. Bu çerçevede aile ziyaretleri için Mardin e gelen turistler dışında, Mardin in temel turizm gelirinin yerli turistler olduğu görülmektedir. Harcamaların günlük yapısına bakıldığında, bir günde en yüksek harcama tatil amaçlı gelen bağımsız yerli turistlerce yapılmaktadır (300 TL). Hafta sonu tatilcileri ile konferans turizmi için gelenler günde 275 TL harcamaktadırlar. Paket turla gelen tatilciler ise günde 235 TL harcama yapmaktadırlar. Toplam harcamalar içerisinde, en yüksek harcama kalemi konaklamadır (%17). Konaklamayı, telkâri ve el sanatları (%17) ile restorant yemekleri (%14) takip etmektedir. Paket turlarda konaklama için 100 TL, iki günlük haftasonu konaklamalarında 110 TL, bağımsız turistlerin konaklamalarında ortalama 135 TL, iş ve konferans için yapılan konaklamalarda ise 150 TL konaklama harcaması yapılmaktadır. Mardin e gelen turistler en çok telkâri gümüş ürünleri, sabun, el sanatları, baharat ve gıda 31

ürünleri satın almaktadır. Tüm bu yöresel ürün gruplarına yapılan harcamalarda en maliyetli olan telkâri ve el sanatlarıdır. Turla gelenler ve bağımsız yerli turistler bu ürünleri satın alarak günlük ortalama 55 TL lik harcama yapmaktadırlar. Yemek harcamaları 30 ile 50 TL arasında değişmekte ve yüksek harcamaları daha çok bağımsız turistlerin yaptığı görülmektedir. Yapılan harcamaların ne kadarının Mardin de kaldığı incelendiğinde, 2013 yılında tüm turist kategorilerinin harcamalarının toplamı olan 248 milyon TL nin %23 ünün vergi ve ithalat olarak Mardin dışına sızdığı tahmin edilmektedir. Girdilere gidecek %24 lük pay da toplam rakamdan düşüldüğünde, yapılan toplam turist harcamasının %53 ünün (131 milyon TL) doğrudan gelir olarak Mardin de kaldığı görülmektedir. Farklı harcama kalemleri detayında ise Mardin için en büyük sızıntı noktalarının ulaşım, hediyelik eşya, telkâri/el sanatlarında olduğu görülmektedir. Konaklama ve yeme-içme işletmelerinde sızıntı oranları daha düşüktür. Verilerden yorumlanacağı üzere, 2009-2013 döneminde Mardin de yaşanan turizm ivmesini İstanbul, İzmir ve Ankara dan tatil amaçlı, kültür gezisi motivasyonu ile yola çıkan 19-24 yaş aralığındaki bağımsız yerli turistler ile turla gelen yaş ortalaması çoğunlukla 30-60 arasındaki yerli kadın turistler sağlamıştır. Gelen turistler Mardin de ortalama 1.5 gece konaklama yapmakta, günde 235 ila 300 TL arasında harcama yapmakta ancak bu toplam harcamaların %53 ü doğrudan gelir olarak Mardin de kalmaktadır. Yapılan incelemeler, araştırmalar ve veri analizleri çerçevesinde görülmektedir ki, Mardin deki turizm, son yıllarda yaşanan olumlu tecrübelere rağmen, varlıkları korunan, planlı gelişen ve çeşitlenerek büyüyen bir yapıya sahip değildir. Turist ve ziyaretçilere kültür gezisi, aile ziyareti ya da şirket toplantısı/motivasyon gezisi çerçevesinin ötesinde alternatif ürünler sunmamaktadır. İl genelindeki somut turistik değerlerin yeterince korunamaması, turizme kazandırılamaması yanında, gelenek, adetler, günlük yaşam gibi soyut varlıklar turizm deneyiminin bir parçası olamamaktadır. Turistlere sunulmak üzere yörede üretilen ürünlerin kimlik ve kalite değeri ile piyasadaki rekabet gücü azdır. Kentin tanıtımına ilişkin pazarlama ve tanıtım faaliyetleri de kısıtlı; olanlar ise dağınık ve kurumsal bütünlükten uzak bir şekilde gerçekleştirilmekte ve etkisi sınırlı kalmaktadır. Mardin in bir marka stratejisi ve pazarlama stratejisi ve planı yoktur. Turizmde bir marka olmak üzere ve pazarlama hedefleri doğrultusunda kurgulanmış bir iletişim stratejisi ve Mardin turizm markasını yönetecek bir örgütlenme bulunmamaktadır. Dolayısıyla, mevcut tur programları ve promosyon faaliyetleri bir marka deneyimi yaşatacak şekilde düzenlenmemekte, çeşitlenmemekte, Mardin i özel ve cazip hale getiren değerler yetersiz sunulmaktadır. İç ve dış pazarlarda yapılan reklam ve tanıtım faaliyetleri yetersiz kalmaktadır. Tüm bu eksiklikler, Mardin ilinin turizmde markalaşmasına ve farklı turist/ziyaretçi gruplarına, yıl boyunca, ilgilerini çekebilecek çeşitlilikte tatil/ziyaret alternatifleri ve cazibeler sunulmasına, 32

nihayetinde ilin turizmden daha fazla gelir elde etmesine engel olmaktadır. Halihazırdaki durumda kente gelen turistlerin geceleme sayısı ve harcamaların büyüklüğü, sürekli ve katma değeri yüksek bir ekonomik gelişmeyi tetikleyememektedir. Bu noktada Mardin'in Turizm Gelirlerini Arttırmak amacıyla hazırlanan Ürün Geliştirme Stratejisi Yerelin özgün karakter yapısı ve bütünlüğünü, kapasite ve potansiyelini dikkate alarak alternatif turizm formlarının geliştirilmesini ve kaliteli hizmet sunumunu teşvik ederek turist ve ziyaretçi sayısını arttıracak Seyahat sıklığını ve harcamaları da arttıracak şekilde, daha geniş bir turist kitlesini çekebilecek şekilde turizm aktivitelerinin yelpazesini genişletip olanakları cazip hale getirerek daha fazla sayıda turistin Mardin de kalış süresini arttıracak Daralmakta olan yöresel üretim kapasitesini, olanaklarını, yöresel ürün yelpazesini ve ürünlerin rekabet gücünü arttırarak turist ve ziyaretçilerin harcamalarını arttıracak eylemler bütününü barındırmaktadır. Bu çerçevede Ürün Geliştirme Stratejisi UNEP in Ekonomik Süreklilik ve Yerel Refah hedeflerine de ulaşmayı sağlayacaktır. 13. Ekonomik Süreklilik: Turizm destinasyonlarının ve işletmelerinin uzun dönemde fayda sağlamaya ve büyümeye devam etmesi için sürekliliklerini ve rekabetçiliklerini sağlamak 14. Yerel Refah: Ziyaretçilerin yerel harcamalarını artırmak da dahil olmak üzere turizm destinasyonlarına katkısını çoğaltmak, yerel refahı ve turizm sektörünün gelirlerini artırmak Diğer yandan Ürün Geliştirme Stratejisi, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ile de aşağıdaki hedefler kapsamında uyumludur: Türkiye Turizm Stratejisi Alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak sağlık turizmi ve termal turizm, kış turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, eko turizm ve yayla turizmi, kongre ve fuar turizminin geliştirilmesi İç turizmde toplumun farklı kesimlerine uygun kalite ve fiyatta turistik ürün alternatiflerinin sunulması Turizm yatırım projelerini uygulanabilir kılacak teşvikler ile turizm sektöründe yatırımların arttırılması Doğa temelli turizmin planlı gelişimini hedeflemektedir. Ürün Geliştirme Stratejisi 33

halihazırda sadece 6 aylık bir turizm sezonunda, kültür varlıklarını ve yerleşimleri görmeye gelen, Mardin ilinde ortalama 1.5 geceleme yapan, yerli, genç ve orta yaşlı, ağırlıklı olarak kadın turistle beslenen Mardin turizmini yerli ve yabancı turist ve ziyaretçilerin yılın daha fazla ayında, kültür yanında doğa ve dini varlıkları, soyut kültür değerleri ile gelenekleri ve yöresel yaşamı da deneyimleyeceği, gündüz yanında geceyi de çeşitli aktivitelerle geçirebileceği, iş, kongre ve sektörel fuar olanaklarının da bulunduğu, iş dünyasından, sektörel üreticilerden, öğrencilere, tasarımcılara kadar daha geniş yelpazede ziyaretçilerin tercih edeceği, geldiğinde Mardin i ve kültürünü belli kalitede yansıtan ve Mardin de üretilmiş yöresel ürünleri tadarak ve alarak döneceği, katma değeri daha yüksek bir turizm yapısına kavuşturmayı tanımlamaktadır. Bu perspektifle, Ürün Geliştirme Stratejisi Planlı ve Örgütlü Turizm Gelişimi Senaryosunu (senaryo 4) temel alarak, Mardin de turizmin, varlıkları korunan, planlı gelişen ve çeşitlenerek büyüyen bir yapıya kavuşmasıyla ziyaretçi sayısının %105 büyümesi, ziyaretçi/turist gruplarından, kalış süresi değişmeyen aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen turistlerle turistler ile günübirlik ziyaretçiler haricindeki tüm gruplar için ortalama kalış süresinin %10 artması, ziyaretçi profilinin daha fazla gelir getirici ziyaretçi grupları lehine değişmesi buna paralel olarak konaklama yapan turist sayısında %154lük bir artış, bu grubun kalış süresinde ise %10luk bir artış olması ziyaretçi başına ortalama günlük harcamanın, hizmet düzeyinin iyileşmesi, kalitenin gelişmesi ve ürün çeşitlenmesinin artmasıyla, 86TL den 115 TL ye yükselerek %32 artması toplam harcamanın ise 2,1 kat artması, %121 büyümesi beklentilerine karşılık gelecek alt stratejileri ve eylemleri tanımlamaktadır. Ürün Geliştirme Stratejisinin Mardin'in Turizm Gelirlerini Arttırmak amacına ulaşması için Üç Alt Stratejisi bulunmaktadır. Her alt strateji farklı alanlarda geliştirilecek eylemlerle hedefine ulaşacaktır. Turist/ziyaretçi sayısını arttırmak stratejisi kapsamında Mardin in var olan ve gelişmeye açık potansiyellerinin aşağıdaki şekilde geliştirilebilmesine yönelik eylemler tanımlanmıştır: Sektörel fuar paketlerinin geliştirilmesi: Fuar ve kongre turizminin yerel sektörler bazında geleneksel hale getirilmesi amacıyla mücevher ve takı fuarı, deri ve ürünleri fuarı, bakır ürünleri ve bakır işlemeciliği fuarı, ahşap sanatı ve mobilya fuarı, dokuma fuarı gibi fuarların düzenlenmesi yönünde çalışmalar yürütülmelidir. Mardin Turizm Fuarının kurulması: Bir turizm kenti olma yolundaki Mardin in her yıl çeşitli etkinlik ve konferanslarla bir Turim Fuarına ev sahipliği yapması, sektörün farklı aktörlerini ve uluslararası kıyaslama çalışmalarının yapılabileceği iyi örnekleri 34

Mardin de ağırlaması Mardin i ulusal fuar programlarının da bir destinasyonu yapabilecektir. Mardin'de ulusal ve uluslararası düzeyde festivallerin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi: Festival ve yerel etkinliklerin yıl boyu bir organizasyon takvimine yerleştirilerek, farklı ziyaretçi/turist gruplarına yönelik olarak planlanması kapsamında o yerel turistler için şarap festivali, bahar festivali, paskalya festivali, turizm festivali, yemek ve mutfak festivali, uçurtma festivali, sanat festivali, sinema festivali, sokak festivali, kadın festivali ve gençlik festivali o uluslararası festivaller kapsamında Sosyal Sirk Festivali, Müzik festivali ile Mardin Bienalinin devamlılığının ve gelenekselleştirilmesinin sağlanması, uluslararası bir sinema festivalinin de yapılması (Mezopotamya Film Festivali) Sezon dışı tur/tatil programlarının geliştirilmesi: Turizm sezonundan bağımsız olarak Mardin e turist/ziyaretçi akışını sağlamak amacıyla yerel turistlere yönelik konulu turlar (konsept turlar), tatiller ve yaz okulları planlanabilir. Bunlara örnek olarak o Yaşayan müzede bir haftasonu o Mezopotamya da yeni yıl o Mezopotamya da festival zamanı o Yıldızlar altında Mezopotamya (çadır ve karavan tatili) o Paskalya bayramı turu o Tubadin i keşfedelim o Mezopotamya da düğün o Mezopotamya da wine and dine o Mardin de köy yaşamı o Mimarlık fakülteleri, restorasyon, arkeoloji ve sanat tarihçileri için yaz okulu o Tasarım yaz okulu o Mutfak yaz okulu Alternatif turist aktivitelerinin geliştirilmesi: Mardin ilinin doğal varlıkları doğa yürüyüşlerinin tasarlanması ve bir paket olarak turizm piyasasına sunulması, terk edilmiş ya da yıpranmış köyleri yeniden canlandırılarak köy yaşamının da bir turizm ürünü haline gelmesi, zengin müzik kültürü ise yerel eğlence gecelerinin, müzik ve dans dinletilerinin Mardin e özel mekanlarda turistlere akşamları sunulacak bir aktivite olarak geliştirilebilir. Yöresel yemekler ile Mardin de üretilen ürünlerin üretimi de turistlerin Mardin de kalacakları süre içerisinde katılacakları yemek pişirme ve ürün üretimi atölyelerindeki seanslara katılabilecekleri şekilde planlanabilir. Turistlere yönelik aktivitelerin çeşitlenmesi Mardin e daha önceden gelen turistlerin yeniden gelmesi, çevre kentlerden gelecek günübirlik ziyaretçi sayısının artması, iş amaçlı gelen turistlerin çalışma zamanından sonra otel dışında da zaman geçirmeleri, harcama yapmaları, iş seyahatinden sonra bir zaman daha şehirde kalma isteğinin yaratılması ile Mardin e yüksek sayıda aile/akraba ziyareti amacıyla gelen turistlerin de ev dışında zaman geçirebilecekleri, ayrıca daha çok harcama yapabilecekleri bir zemin de yaratacaktır. 35

Turistlerin ortalama kalış süresini arttırmak kapsamında Mardin iline adreslenen tatil amaçlı ziyaretler, turlar ile kongre/toplantı programlarına eklemlenebilecek serbest/gezi günü ve haftasonu tatilcilerinin sayısının artmasına yönelik eylemler tanımlanmıştır: Turizmin çeşitlendirilmesi ve alternatif ürünler ile turların geliştirilmesi planının hazırlanması: Mardin de turizm ürünlerinin çeşitlendirilmesi, butik tur ve tatillerin planlanması ile turistlere yönelik önerilen alternatif faaliyetlerin geliştirilmesi mutlaka bir plan dahilinde ve katılımcı yöntemlerle yapılmalıdır. Gezi paketlerinin geliştirilmesi: Mardin i başlı-başına bir tur destinasyonu yapabilmek için kültür, doğa, inanç turizmine yönelik değerlerin farklı şekillerde harmanlandığı ya da tek başlarına fakat il genelinde tüm saklı/az bilinen durakları da kapsayacak şekilde, bu rotaların mutfak, müzik, yöresel atölyelerde zaman geçirme gibi faaliyetleri içererek sunulacağı alternatif paketlerle geceleme sayısı arttırılabilecektir. Mardin İlindeki turizm yerleşmelerinde cazibe odakları ve koridorların oluşturulması: Mardin e gelen turistler ile iş ve aile ziyareti amacı ile gelen ziyaretçilere daha fazla zaman geçirecekleri, günübirlik ziyaretçileri de Mardin de gecelemeye itecek koridorlar tasarlanabilir. Ortalama ziyaretçi harcamalarını arttırmak kapsamında daha çok yöresel üretimin canlandırılması ve turistlere Mardin markasına harcama yapabilecekleri ürün alternatiflerini sunmayı, böylece yerel üretimi de canlandırmayı ve yok olmakta olan zanaatların devamlılığını sağlamayı da beraberinde getirecektir. Bu noktada strateji yöresel ürünlerin, yerel üreticilerle, onların belrileyeceği standartlarda ve marka değeriyle üretilmesini, yeni üreticilerin yetiştirilmesini ve tüm bu süreçlerde yerel üreticilerin desteklenmesini sağlayacak eylemler bütününe yer vermektedir. Yöresel ürünlerin geliştirilmesi ve pazarlanmasına yönelik ortak girişimin kurulması Yöresel ürün çeşitliliğinin turistik üretime aktarılması ve yerel üretimin canlandırılması ile üretim ve kalite standartlarının belirlenmesi ile Mardin de üretimi simgeleyen ortak marka mekanizmasının geliştirilmesi Yerel hediyelik eşya üretimini geliştirilmesi Olgunlaşma Enstitüsünün eğitim ve yerel üretim için aktif hale getirilmesi 7.4. Kalite Geliştirme Stratejisi Amaç 3: Mardin'in Turizmde Rekabet Gücünü Arttırmak Kalite Geliştirme Stratejisi Turizmde gerek insan kaynağını gerekse hizmet kalitesini iyileştirerek turizm altyapısını geliştirmek Kalite Geliştirme Alt stratejileri: 1. Turizmde İnsan Kaynağını Geliştirmek 2. Sektörel ve Kentsel Hizmet Kalitesinin iyileştirmek 3. Turizm ve turizmi destekleyici tesis altyapısını geliştirmek Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin vizyonu, Mardin turizminin rekabetçi bir yaklaşımla gelişmesine işaret etmektedir. Rekabetçiliği artacak bir turizm sektörünün sürekli bir ekonomik 36

katma değer yaratabilmesi için sürdürülebilir bir hizmet perspektifine sahip olması gerekecektir. Turizm sektöründe yer alan tüm turizm aktörler için rekabetin temel göstergesi müşteri memnuniyeti ve buna paralel olarak tetikleyeceği yeni ziyaretçi ve ziyaret talebi ile açıklanmaktadır. Müşterinin yöreye özgü olan bir üründen tatmini ve o ürünle beraber yörenin kendisinde bıraktığı izlenim, o ürününün sunumundan, pazarlanmasına ve müşteriye ulaşmasına kadar etkilidir. Bu durum da turizmi doğrudan olumlu ya da olumsuz yönde etkilemektedir. Hizmet sektörlerinde yöreye özgü ürünlerden oluşan müşteri memnuniyeti, hizmet üretilirken gelişmektedir. Bunun göstergelerinden birisi de o hizmeti sunan insan kaynağı ve sunulan hizmetin kalitesi olarak ortaya çıkmaktadır. Turizmdeki hizmet kalitesini etkileyen faktörlerden biri insan kaynağı ile sunulan hizmetin kalitesidir. Mardin turizminin bu noktadaki en büyük problemi turizm vizyonuna sahip, yetişmiş, yabancı dil bilen nitelikli eleman eksikliğidir. Var olan nitelikli işgücü ise kısa süreli istihdam edimekte ve Mardin dışına gitmektedir. Mardin de turizm personelinin yetişmesi ve sektöre kazandırılması Mardin Anadolu Otelcilik Turizm Meslek Lisesi ile Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu ile çözülmeye çalışılsa da bu kurumlarda verilen eğitimlerin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında kurumlar arasında eşgüdüm ve işbirliğinin de sağlanamadığı gözlemlenmekte ve turizm aktörlerine yönelik hizmet kalitesinin geliştirilmesi kapsamında verilen eğitimlerin de sınırlı olduğu dikkatleri çekmektedir. Bu durum hem yöre yaşayanlarını, turizm aktörlerini hem de turizmin bir göstergesi olan hizmet kalitesinin ve nitelikli insan gücünün gelişimini, olumsuz yönde etkilemektedir. Hizmetin kalitesi ihtiyaç çerçevesinde verilen eğitimler ile desteklenebilir. Önemli olan ihtiyaç duyulan eğitimleri belirlemek ve doğru adrese ulaştırmaktır. Bu kapsamda da çeşitli eğitim ihtiyaç analizleri ve benzeri çalışmaların yapılması gerekmektedir. Turizmde sunulan hizmetin kalitesi sadece birebir bir turizm işletmesinde sunulan hizmet kalitesinden öte, nasıl bir yaşam kalitesi içerisinde sunulduğudur. Yaşam kalitesinin en önemli göstergeleri ise kentsel hizmetler bütününde yakalanmış kalitedir. Bu çerçevede, yaşam kalitesi göstergelerine paralel olarak, turizmin gelişiminde doğrudan ve dolaylı olarak katkı sağlayan kentsel hizmetler arasında kültürel varlıkların korunması ve geliştirilmesi, elektrik, su ve kanalizasyon, yol ve kaldırım, çevre ve temizlik, denetim hizmetleri bulunmaktadır. Kentsel hizmetlerin Mardin deki durumu incelendiğinde, kültürel varlıkların korunması ve geliştirilmesi alanında, koruma planlarının varlığına rağmen planların kapsamı ve uygulamalarda yanlışlıklar/sıkıntılar yaşanması, etkin alan yönetimlerinin eksikliği, elektik hizmetlerindeki eski ve yetersiz elektrik altyapısı nedeniyle yaşanan kesintiler, yüksek maliyetler ve kaça kullanımlar, su kesintileri ve su kalitesinin düşüklüğü ile ve kanalizasyon altyapısındaki yetersizlikler, süregelen yol çalışmalarının ulaşımı ve yaya dolaşımını olumsuz etkilemesi, tek yön uygulamalarının ve plansız kavşak düzenlemelerinin trafiğin akışına negatif yansımaları, il bütünündeki yol altyapısının turizmin erişilebilirliğinde yarattığı yetersizlik, trafik yönetimi ve otopark eksiklikleri, katı atık yönetim hizmetlerine ilişkin büyük sorunlar, hijyen ve 37

çevre koruma konusunda yetersiz bilgilendirme ve özendirme faaliyetleri, yeşil alan sunumundaki yetersizlikler, gıda güvenliği denetiminin zayıf olması, zabıta ve denetim hizmetlerinin yetersizliği Mardin deki kentsel ve turistik yaşamı olumsuz etkilemektedir. Planlı ve Örgütlü Turizm Gelişimi Senaryosuna göre (senaryo 4), Mardin de turizmin gelişimiyle ziyaretçi sayısı %105 artacak, kalış süresi değişmeyen aile ve/veya arkadaşlarını ziyarete gelen turistlerle turistler ile günübirlik ziyaretçiler haricindeki tüm gruplar için ortalama kalış süresi %10 uzayacaktır. Bu büyüklükteki bir turizm sektörünün getireceği yeni/ekstra yüklerin eklemleneceği kentsel altyapıyı hazırlamak ve turizm sektörünü destekleyebilmek için kentsel hizmet planlaması ve iyileştirilmelerinin en kısa sürede başlaması ve zamanında tamamlanabilmesi için 2015-2019 dönemi Stratejik Plan hazırlıklarına öncelikli hizmet projelerinin dahil edilmesine ihtiyaç vardır. Yine bu büyüklükteki bir turizm sektörüne hizmet edebilmek için otel oda sayısının 2023 yılına kadar yaklaşık 2 kat artacağı ve otellerde çalışacak işgücünün 700 kişiden 1450 kişiye çıkacağı, ek işgününü ise 89dan 750 ye ulaşacağı tahmin edilmektedir. Otel dışındaki restoran, kafe, bar vb. İşletmelerde istihdam edilecek çalışan sayısının ise 870 olacağı beklenmektedir. İhtiyaç duyulacak bu insan kaynağının yetiştirilerek istihdama hazır hale getirilmesi ve sektördeki hizmet kalitesinin en önemli göstergesi olan personel kalitesini yakalayabilmesi için önemli bir eğitim hareketinin başlatılması da kalite geliştirme alanında bir diğer adım olacaktır. Bu çerçevede Kalite Geliştirme Stratejisi Değer zincirindeki tüm öğeler için yüksek kalite standartlarını garantilemek (insan kaynakları, hizmet sunumu, destek faaliyetleri, cazibeler, yöresel ürünler dahil olmak üzere) Temel kentsel hizmet sunumunu iyileştirmek ve temel çevre kalitesi standartlarını korumak Ulaşım altyapısını iyileştirmek, Mardin iline etkin ve ekonomik erişimi özendirmek Toplu taşımayı iyileştirmek ve kullanımını yaygınlaştırmak, yaya dostu kentsel mekanları arttırmak Koruma ve kullanma dengesini sağlayan bir kentsel planlama sistemini desteklemek Yaşam ve turizmin kalitesini arttıracak destek hizmetlerinin düzenli sunmunu temin etmek yönünde bir eylemler bütününü barındırmaktadır. Kalite Geliştirme Stratejisinin UNEP in aşağıdaki hedeflerine de ulaşmayı sağlayacağına da inanılmaktadır. Ekonomik Süreklilik: Turizm destinasyonlarının ve işletmelerinin uzun dönemde fayda sağlamaya ve büyümeye devam etmesi için sürekliliklerini ve rekabetçiliklerini sağlamak İstihdam Kalitesi: Irk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayırımcılığa yer vermeden ücret ve hizmet kalitesinin artırılması da dahil olmak üzere, turizm sektörünce yaratılan yerel istihdamın sayısını ve kalitesini artırmak 38

Ziyaretçi Memnuniyeti: Irk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayırımcılık yapmadan bütün ziyaretçilere güvenli ve tatmin edici bir deneyim sunmak Topluluk Refahı: Toplumsal yozlaşma ve istismara yol açmadan kaynaklara, sosyal donatılara ve yaşam destek sistemlerine erişim de dahil olmak üzere yerel halkın yaşam kalitesini korumak ve güçlendirmek Fiziksel Bütünlük: Kentsel ve kırsal yerleşmelerin, peyzajın kalitesini korumak ve güçlendirmek, çevrenin fiziksel ve görsel bakımdan bozulmasını engellemek Biyolojik Çeşitlilik: Doğal alanların, habitatın ve yaban hayatının korunmasını desteklemek ve olası zararı en aza indirmek Kaynak Verimliliği: Turizm tesis ve hizmetlerinin işletmesi ve gelişiminde kıt ve yenilemeyen kaynakların kullanımını en aza indirmek Çevresel Temizlik: Turizm işletmeleri ve ziyaretçilerden kaynaklanan hava, su ve çevre kirliliğini ve katı atık üretimini en aza indirmek Diğer yandan Kalite Geliştirme Stratejisi, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ile de aşağıdaki hedefler kapsamında uyumludur: Türkiye Turizm Stratejisi Turizm sektörünün her bileşeninde Toplam Kalite Yönetiminin etkin kılınması Turizm eğitiminin meslek odaklı olması ve ölçülebilir sonuçlar içermesini hedeflemektedir. Kalite Geliştirme Stratejisinin Mardin'in Turizm Gelirlerini Arttırmak amacına ulaşması için Üç Alt Stratejisi bulunmaktadır. Her alt strateji farklı alanlarda geliştirilecek eylemlerle hedefine ulaşacaktır. Turizmde İnsan Kaynağını Geliştirmek: Eğitim odaklı eylemleri barındırmaktadır. Sektörel ve Kentsel Hizmet Kalitesinin iyileştirmek: Kentsel hizmet eksikliklerinin giderilmesi ve hizmet iyileştirilmelerine yön verecek eylemleri kapsamaktadır. Turizm ve turizmi destekleyici tesis altyapısını geliştirmek: Beklenen turizm gelişimini ağırlayacak tesis altyapına dair yapılacak eylemleri adreslemektedir. 7.5. Sosyal Gelişim Stratejisi TEMEL AMAÇLAR STRATEJİLER ALT STRATEJİLER Amaç 4: Toplumsal Gelişim ve Fırsat Eşitliğinin Sağlanması SOSYAL GELİŞİM Turizmden elde edilecek kazanımların, eşitlikçi paylaşımını temin etmek Turizmin sahiplenilmesi için toplumsal destek mekanizmaları oluşturmak Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi nin vizyonu, Mardin in çok kültürlü, barışçıl ve hoşgörülü kimliğiyle, rekabetçi ve sürdürülebilir turizm yaklaşımı içerisinde sosyo-ekonomik kalkınmayı ve kültürel yapısını geliştirerek bir dünya markası olmasını, işaret etmektedir. 39

Mardin, Türkiye nin sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından geri kalmış illerinden birisidir. Özellikle yüksek bir turizm potansiyeline sahip olan Mardin nin sosyal gelişim içerisindeki sosyo-ekonomik boyutu; İl genelindeki istihdam oranı, sağlık ve eğitim hizmetleri, dezavantajlı grupların yeri, erişilebilirlik, sağlıklı bir çevrede yaşama ve barınma gibi yaşam kalitesini belirleyen temel hakların nasıl ele alındığı ile değerlendirilebilir. Bu kapsamda Mardin nin sosyal gelişim içerisindeki yeri, yukarıda değinilen kriterler çerçevesinde ele alınmaya çalışılmış ve geliştirilen Turizm Stratejisi çerçevesinde, yaşam kalitesinin yükseltilmesi yönündeki temel stratejilere değinilmiştir. Dicle Kalkınma Ajansı tarafından geliştirilen Rekabet Analizi çalışması kapsamında TRC3 bölgelerinin sosyal gelişmişlik endeksini belirlemek için birtakım kriterlere başvurulmuştur. Nüfus, şehirleşme oranı, yıllık nüfus artışı hızı, toplam yaş bağımlılık oranı, net göç hızı, sayısı, günlük su miktarı, toplam elektrik tüketimi, bin kişi başına otomobil sayısı, işsizlik oranı,vb gibi birtakım değerler kullanılarak, sosyal gelişim endeksi hazırlanmıştır 5. Bu kapsamda TÜİK tarafından 2010 yılında Bölgesel Göstergeler çalışması hazırlanmıştır. Çalışma kapsamında aş Tablo-6 da Mardin İl geneli sosyal gelişim göstergelerinin bir kısmına yer verilmiştir 6. Verilen bu bilgilerin dışında, yukarıda da belirtildiği gibi sosyal gelişimi etkileyen birçok faktöre de aşağıda detaylı olarak yer verilecektir. Tablo 6. Mardin Sosyal Gelişim Endeksi Mardin Sosyal Gelişim Endeksi Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (2010) 57,6 Nüfus Yoğunluğu (2010) 85 Toplam Yaş Bağımlılık Oranı (2010) 76,8 Yıllık Nüfus Artış Hızı (2009-2010) (Binde) 9,1 Günlük-su miktarı (litre/kişi/gün) (2008) 165 Kişi başına elektrik tüketimi (kwh) (2009) 1 016 İşsizlik oranı (2010) 9,1 Bin kişi başına otomobil sayısı 22 Dicle Kalkınma Ajansı tarafından 2013 yılında hazırlanan TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt 2014-2023 Bölgesel Gelişme Planı na göre, Dicle Bölgesi 2008 yılı verilerine göre, kişi başına 3812 $ Gayri Safi Katma Değer (GSKD) ile Türkiye nin en yoksul bölgelerinden birini oluşturmaktadır. Bu kapsamda Mardin nin de bölge içindeki kişi başına düşen ortalama payı; 3419-4597 $ arasındadır 7. Yine Dicle Kalkınma Ajansı tarafından 2010 yılında hazırlanan, TRC3 5 Alper Demir, Dicle Bölgesi Rekabet Analizi, Araştırma, Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi, 2010-2011, s.9, <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 12.02.2012). 6 Bölgesel Göstergeler TRC3-Mardin-Batman-Şırnak-Siirt, TÜİK, 2010, s. 12-28., <<http://www.tuik.gov.tr/>> (erişilme tarihi: 09.05.2011). 7 Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt 2014-2023 Bölgesel Gelişme Planı, 2013, s.20. <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 05.02.2014). 40

(Mardin-Batman-Şırnak-Siirt) 2010 Ön Bölgesel Gelişme Planı na göre, 2001 yılına göre İlde kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla, 983 Dolardır 8. Bu durum da sosyo-ekonomik geri kalmışlık ve yoksulluk seviyesi açısından; Mardin nin sahip olduğu payın ülke ortalamasının çok altında olduğunu göstermektedir. 2009 ADNKS TÜİK nüfus sayımına göre, Mardin de %56,4 lük bir oran 15-64 yaş arası bir nüfusa sahiptir 9. Bu oran üretken bir nüfus yaşının, Mardin de hakim olduğunu göstermektedir. 2000 li yıllar itibari ile Mardin de gelişme gösteren turizm olanaklarına rağmen, TÜİK 2010 yılı verilerine göre Mardin %9,1 lik oran ile Türkiye genelindeki %11,9 luk işsizlik oranına yakın seyretmektedir 10. Mardin ili genelinde sağlık hizmetlerinden yararlanma imkânları, son yıllardaki genel iyileşmelere rağmen, özellikle sağlık personeli, erişilebilirlik ve sağlık kuruluşlarının kapasitesi açısından kısıtlıdır. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) nın sosyo-ekonomik sıralama içerisindeki sağlık sektörü göstergelerine göre, (2000 yılı verilerini kullanarak 2003 yılında hazırladığı rapora göre) TRC3 bölgesini oluşturan Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt, 26 bölge düzeyi içerisinden 24. sırada yer almaktadır. Bu kapsamda 2000-2006 yılları arasında Mardin İli geneli, sağlık sektörü gelişmişlik endeksine göre Türkiye de 71. sırada bulunmaktadır 11. Yaşam kalitesinin besleyicisi olan sağlık hizmetlerine erişim, özellikle kırsal alanda zorluklar yaratmaktadır. Buna yönelik olarak da acil sağlık hizmetleri kapasiteleri arıttırılmaya çalışılmışmışsa da; kişi başına düşen acil ambulans sayısı ve 30 dakikada kırsal alana erişme oranları bakımından, halen Türkiye ortalamalarının altında bir durum söz konusudur 12. Sosyo-gelişmişliği etkileyen eğitim faktörü göz önüne alındığında; Devlet Planlama Teşkilatı nın 2003 yılı eğitim sektörü gelişmişlik endeksinde TRC3 Bölgesi, 26 bölge düzeyi içerisinden 24. sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde ise Mardin, 74. sırada bulunmaktadır. Aşağıdaki Tablo- 1 de Mardin İli ne ait, 2003 yılında DPT tarafından eğitim alanına yönelik, sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına yer verilmiştir 13 : Tablo 7. Eğitime İlişkin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik - Mardin Eğitim alanına yönelik, sosyo-ekonomik Türkiye gelişmişlik Sıralaması Eğitim sektörü gelişmişlık sıralaması 74 8 Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 (Mardin-Batman-Şırnak-Siirt) 2010 Ön Bölgesel Gelişme Planı, 2010, s.24, <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 09.11.2011). 9 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, <<http://www.tuik.gov.tr/>> 10 Dicle Kalkınma Ajansı, Rakamlarla Mardin, 2011, s.7, < <http://www.kiziltepetb.org.tr/>> (Erişim tarihi: 02.06.2012) 11 Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 (Mardin-Batman-Şırnak-Siirt) 2010 Ön Bölgesel Gelişme Planı, 2010, s.13-14, <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 09.11.2011). 12 Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt 2014-2023 Bölgesel Gelişme Planı, 2013, s.19, <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 05.02.2014). 13 Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara, Devlet Planlama Teşkilatı, 2003, s.129, <<www3.kalkinma.gov.tr>>, (Erişim tarihi: 12.11.2005). 41

Okuryazarlık oranı 72 Okuryazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı 73 Üniversite Bitirenlerin 22 ve Üstü Yaş Nüfusa 79 Oranı İlköğretimde Okullaşma Oranı 41 Liseler Okullaşma Oranı 70 Mesleki Ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı 73 2010 yılında TÜİK tarafından yapılan bölgesel göstergeler araştırmasına göre, Mardin genelinde spor ve kültürel faaliyetlere olanak veren yapı stoklarının sayıca çok yetersiz olduğu, gözler önüne serilmektedir. Mardin İli genelinde kültür faaliyetlerinin göstergeleri Tablo-8 de şöyledir 14 : Tablo 8. Mardin İli Genelinde Spor ve Kültür Faaliyetlerinin Göstergeleri Kültür Göstergeleri Sayı Kütüphane Sayısı 8 Sinema Salonu Sayısı 4 Tiyatro Salon Sayısı - Müze Sayısı 2 Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ne ait Spor Tesisi Sayısı 100 Mardin de dezavantajlı gruplar arasında yer alan kadınların sosyal, kültürel ve ekonomik hayata katılımı Avrupa Birliği standartlarının çok gerisinde olan Türkiye standartlarının da gerisindedir. Bu durum da yukarıda belirtilen eğitim ve istihdam göstergelerinde ortaya çıkan, ekonomik durum, sosyo-kültürel yapılar ve eğitime seviyesi olarak da kendini göstermektedir. Turizm potansiyeline sahip kentte, kadının statüsünü belirleyen diğer önemli bir faktör sosyo-kültürel yapılardır. Kadının önündeki engellerden olan sosyo-kültürel yapılar bağlamında en önemli sorun; 2011 yılında TÜİK tarafından hazırlanan Nüfus ve Konut araştırmasına göre, illerin hanehalkı büyüklüğüdür. Buna göre Mardin 6,3 oranı ile Türkiye deki hanehalkı büyüklüğü sıralamasında ikinci kategoride yer almaktadır. Hanehalkı büyüklüğü kadının evde geçirdiği süreci arttırmakta ve dışarıya bağlantısını koparmaktadır. Ancak Mardin İl genelinde 2005 yılı itibari ile bu konuya önem verilemeye başlanmıştır. Bu kapsamda da Mardin genelinde, özellikle kadınların kendilerini ifade edebilecekleri, karar alma mekânizmalarına dahil olabilecekleri, sivil toplum örgüt sayısı her geçen gün artmaya başlamıştır. Özellikle bazı sivil toplum örgütleri yaşam kalitesinin arttırılması yönünde girişimlerde bulunmaktadır. Bunlardan 14 TÜİK, Bölgesel Göstergeler 2010, TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt, <<www.tuik.gov.tr>> (Erişim tarihi: 07.04.2011). 42

bazıları; kadınların sosyal hayata katılımını arttırmayı hedefleyen, hedef kitlesi genç kızlar ve kadınlardan oluşan Çok Amaçlı Toplum Merkezlerinin (ÇATOM), 9 tanesi Mardin İli nde kurulmuş ve faaliyet alanını kadınların yaşam kalitesini arttırmaya yönelik geliştirmektedir. ÇATOM lar dışında son yıllarda Mardin ve bölgesindeki kadın sorununa dikkat çekmek amacıyla çeşitli kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, sanatçılar ve şirketler tarafından sosyal sorumluluk projeleri yürütülmektedir 15. Dezavantajlı gruplar içerisindeki yoksullar, yaşlılar, çocuklar ve engellilere yönelik de Mardin de olanakların sınırlı olduğu dikkatleri çekmektedir. Geliştirilen kentsel hizmetlerde de, dezavantajlı gruplara yönelik girişimlere rastlanmamaktadır. Bunun yanında bireylerin girişimcilik ve karar alma süreçlerine dahil olma bilinci de tam olarak yerleşmemiş ve bu kapsamda örgütleşme de gelişmemiştir. Çarpık kentleşmenin yanında yaşam kalitesini etkileyen kentsel hizmetler bağlamında, Mardin İli nde su kalitesinin düşük olduğu, bunun hizmet ve yaşam niteliğini olumsuz yönde etkilediği ve hijyen problemlerine yol açtığı gözlenmektedir. Bunun yanında çevre temizliği, erişilebilirlik, gibi temel hizmetlerdeki eksiklikler de Mardin genelinde yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun yanında yaşanan Suriye Krizi de Bölgeye olan dış göçü hızlandırarak yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu nun 2009-2010 yılları için geliştirdiği İller Arası Rekabetçilik Endeksi ne göre Mardin nin Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi Alt Endeksi çerçevesinde Türkiye deki yeri aşağıdaki Tablo-9 da gösterilmiştir 16 : Tablo 9. Mardin Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi Alt Endeksi Mardin Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi Alt Endeksi Yıl Türkiye Sıralaması Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi Alt Endeksi Değeri 2007-2008 76 6,45 2008-2009 77 6,12 2009-2010 80 5,98 Yukarıda gösterilen değerler çerçevesinde Mardin nin yaşam kalitesi, Türkiye ortalamasının çok altında olduğu görülmektedir. Bu kapsamda da genel olarak Mardin nin sosyal gelişimi ni etkileyen yaşam kalitesinin düşük olduğu gözlenmektedir. Bunun yanında, 2010 ve 2012 Verileriyle Türkiye de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması na göre Mardin 2012 yılında Türkiye 15 Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt 2014-2023 Bölgesel Gelişme Planı, 2013, s.25, <<http://www.dika.org.tr/>> (Erişim tarihi: 05.02.2014). 16 İller Arası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010, Uluslararası Rekabetçilik Araştırma Kurulu, Deloitte, 2010, s.23, << http://www.urak.org/>>, (Erişilme tarihi: 12.05.2011). 43

genelinde, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi bağlamında 63. sırada yer almaktadır 17. Verilen bütün bu bilgiler ışığında, Mardin nin sosyal gelişim durumu Türkiye ortalamasının oldukça altında seyretmektedir. Mardin genelinde UNESCO Dünya Kültürel Miras Listesine adaylığa yönelik girişimler, tarihi evlerin ve yapıların yenilenmesi ve turizm amaçlı konaklama tesisi, restoran-kafe, müzelerin açılması, tarihi yapıların ve ibadethanelerin yenilenmesi ve ve turizme açılması, yol ve diğer ulaşım altyapısının iyileştirilmesi ve çeşitli ulaşım olanaklarının artması, son yıllarda popüler hale gelen kültür odaklı GAP turları ile butik turlar, güvenlik kaygılarının azalması, bölgede çekilen TV dizileri ile filmlerdeki Mardin manzaraları ve gösterilen atmosfer, tanıtım ve pazarlama amaçlı ulusal ve uluslararası fuarlara katılım, çeşitli reklam ve tanıtım filmleri ile Mardin bir turizm destinasyonu olarak, yerli ve yabancı turistlerin ziyaret edilecek yerler listelerinde yer almaya başlamıştır. Bu gelişmeler ile Mardin de, turizm, ekonomiyi besleyen bir sektör haline gelmeye başlamıştır. Ancak gelişen bu dalga ile birlikte, kent içindeki yaşam kalitesinin de aynı derecede bir gelişim göstermediği de dikkatleri çekmektedir. Bununla beraber kişi başına düşen gelir, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi, İnsani Gelişmişlik Endeks Değerleri gibi gelişmişlik ölçütlerinin hepsinde son sıralarda yer alan İlde, yoksulluk ve işsizlik çok yüksek düzeylerde olup, sosyal sorunların büyümesine yol açmakta ve turizmin gelişimine olumsuz yönde etki yapmaktadır. Tüm bu eksiklikler, Mardin İli nin hem turizmde hem de yaşam standartları bağlamında gelişimine engel olmaktadır. Yapılan tüm bu araştırmalar kapsamında Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi, Mardin İli nin farklı etnik ve dini gruplara yaptığı ev sahipliğinin bir yansıması olarak yüksek bir yaşam kalitesi ile birlikte barışçıl, hoşgörülü kimliği ile turizm olanaklarını daha da arttırmasını hedeflemektedir. Toplumsal gelişim ve fırsat eşitliliğinin sağlanmasının bir aracı olan yaşam kalitesi ile beraber, turizm alanı içerisinde hem turizm niteliğinin gelişmesi, hem turizmden elde edilecek kazanımların, eşitlikçi paylaşımını temin edilmesi, hem de turizmin sahiplenilmesi için toplumsal destek mekânizmaları oluşturulması amaçlanmaktadır. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi, 10. Kalkınma Planı nda (2014-2018) benimsenen Yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altında bulunan kesimlerin fırsatlara erişimlerinin kolaylaştırılması yoluyla ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılması ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesi, gelir dağılımının iyileştirilmesi ve yoksulluğun azaltılması temel amaç olarak belirlenmiş, Plan döneminde ülkemizde mutlak yoksulluğun ihmal edilebilir seviyelere indirilmesi ve gelişmiş ülkelerde olduğu gibi göreli yoksulluğa odaklanılması, temel amacını da temel almaktadır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı hedeflerini benimseyen Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi nin bu noktada; 1. Yerel Refah: Ziyaretçilerin yerel harcamalarını arttırmak da dahil olmak üzere turizm destinasyonlarına katkısını çoğaltmak, yerel refahı ve turizm sektörünün gelirlerini 17 Erhan Gül ve Bora Çevik, 2010 ve 2012 Verileriyle Türkiye de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması, İktisadi Araştırmalat Bölümü, Türkiye İş Bankası, Şubat 2014, s. 5, <<http://ekonomi.isbank.com.tr/>>, (Erişim tarihi: 24.04.2014). 44

arttırmak, 2. İstihdam Kalitesi: Irk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayrımcılığa yer vermeden ücret ve hizmet kalitesinin arttırılması da dahil olmak üzere, turizm sektörünce yaratılan yerel istihdamın sayısını ve kalitesini arttırmak, 3. Toplumsal Eşitlik: Yoksullara sunulan fırsatların, gelirlerin ve hizmetlerin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere turizmden elde edilen ekonomik ve toplumsal faydanın adil bir şekilde dağılımını sağlamak 4. Topluluk Refahı: Toplumsal yozlaşma ve istismara yol açmadan kaynaklara, sosyal donatılara ve yaşam destek sistemlerine erişim de dahil olmak üzere yerel halkın yaşam kalitesini korumak ve güçlendirmek benimsenmiş ve temel alınmıştır. Dicle Kalkınma Ajansı, TRC3 Mardin-Batman-Şırnak-Siirt 2014-2023 Bölgesel Gelişme Planı ile de de uyumludur. Strateji bu alanda aşağıdaki hedefleri benimsemektedir: Kadın nüfusun aktif üretim sürecine katılımını sağlayıcı programların yapılması Sosyal bütünleşme sağlanarak ortak akıl oluşturulması Ekonomik, sosyal ve sağlık yönünden yoksunluk içinde bulunan dezavantajlı kişi ve grupların ihtiyaçlarının belirlenmesi Sosyal hizmetlerin ihtiyaç sahiplerine, yaygın, etkili ve sürekli bir şekilde ulaştırılmasının sağlanması Değişen toplum yapısı ile oluşabilecek sosyal sorunlara karşı yeni hizme modellerinin geliştirilmesi Çocuk, genç ve yaşlıların sosyal ve kültürel faaliyetlerini arttırmak için İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü ile işbirliği yapılarak destek sağlanmasi Yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik eğitim ve araştırma faaliyetlerine öncülük etmek. Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi Toplumsal Gelişim ve Fırsat Eşitliğinin Sağlanması amacıyla, şu hedeflere ulaşmak istemektedir: Turizmden sağlanacak kazanımların ırk, cinsiyet ve engellilik gibi konularda ayrımcılığa yer verilmeden; eşitlik esasına dayanarak dağılımını sağlamak, Turizmin İl genelinde tüm yurttaşlarca benimsenip, sahiplenilebilmesi amacıyla, toplumsal destek mekanizmalarının geliştirilmesi. Belirtildiği gibi özellikle 2000 li yıllar itibari ile Mardin de gelişen turizm dalgasını, Bölge geneline yayabilmek, sosyo-ekonomik kalkınmayı ve kültürel yapıyı geliştirerek bir dünya markası olmasını, sağlamak gerekmektedir. 45

fbu yayının içeriğinden yalnızca ATC Consultants ın liderlik ettiği Konsorsiyum sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliğinin görüşlerini yansıtmamaktadır. 46