MUŞ ODAK GRUP TOPLANTISI RAPORU Prof. Dr. Tüzin BAYCAN Araş. Gör. Veysi ALTINTAŞ İSTANBUL: EYLÜL 2014
Bu Odak Grup Raporu SEiSMiC Türkiye Koordinatörü Prof.Dr. Tüzin BAYCAN ve SEiSMiC Proje Asistanı Araş.Gör. Veysi ALTINTAŞ tarafından yazılmış, SEiSMiC Türkiye Moderatörü Ulaş AKIN tarafından edit edilmiştir. Raporun yazılmasına girdi sağlayan Haziran 2014 te gerçekleştirilen Muş Odak Grup Toplantı notları, gözlemleri, dijital kayıtları, katılımcıların elyazıları, hazırlanan İngilizce Rapordur.
İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ... ii 1 SEiSMiC - BİLİMDE TOPLUMSAL SORUMLULUK, KENTLERDE KARŞILIKLI ÖĞRENME... 1 2 SEiSMiC TÜRKİYE ULUSAL AĞI... 2 3 ODAK GRUP TOPLANTILARI... 3 4 MUŞ ODAK GRUP TOPLANTISI... 4 4.1 KENTİN DÖNÜŞÜMÜ... 5 4.1.1 SORUNLAR / KONULAR... 6 EKONOMİK... 7 ÇEVRE... 8 SOSYAL-KÜLTÜREL... 8 KURUMSAL... 9 4.1.2 RADİKAL DEĞİŞİM İHTİYACI... 10 EKONOMİK... 11 ÇEVRE... 11 SOSYAL-KÜLTÜREL... 12 KURUMSAL... 12 4.1.3 ALTERNATİF YAKLAŞIM... 13 EKONOMİK... 14 ÇEVRE... 14 SOSYAL-KÜLTÜREL... 15 KURUMSAL... 15 4.1.4 MEVCUT İYİ UYGULAMALAR... 16 EKONOMİK... 17 ÇEVRE... 17 SOSYAL-KÜLTÜREL... 17 KURUMSAL... 18 4.2 SEiSMiC- TÜRKİYE ULUSAL AĞI LANDIRILMASI... 19 4.2.1 PROJENİN SAĞLAYACAĞI FAYDALAR... 20 4.2.2 PROJENİN ULUSAL İHTİYAÇLARA ADAPTASYONU... 21 4.2.3 PROJENİN BAŞARI VE HÜSRAN GÖSTERGELERİ... 22 5 MUŞ ODAK GRUP TOPLANTISI KATILIMCI LİSTESİ... 24 i
TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1: Seismic Türkiye Ulusal Ağı... 2 Tablo 1: Referans Çerçevesi... 3 Tablo 2: Muş Odak Grup Toplantısı Programı... 4 Tablo 3: Toplantıda Gündeme Gelen Toplam Fikir Sayısı... 4 Tablo 4: Sorunlar/Konular... 6 Tablo 5: Radikal Değişim İhtiyacı... 10 Tablo 6: Alternatif Yaklaşım... 13 Tablo 7: Mevcut İyi Uygulamalar... 16 Tablo 8: Projenin Faydaları... 20 Tablo 9: Projenin Ulusal İhtiyaçlara Adaptasyonu... 21 Tablo 10: Projenin Başarı ve Hüsran Göstergeleri... 22 Tablo 11: Muş Odak Grup Toplantısı Katılımcı Listesi... 24 ii
1 SEiSMiC - BİLİMDE TOPLUMSAL SORUMLULUK, KENTLERDE KARŞILIKLI ÖĞRENME SEiSMiC, Avrupa nın büyük kentsel sorunlarının üstesinden gelinmesine vatandaşların katılımını sağlayarak, sosyal yenilikçiliğin gereksinimlerini tanımlayarak ve kentsel politikalar ve araştırma stratejilerinin geleceğine katkı sağlayarak yardımcı olmayı hedefleyen bir projedir. Proje, etkin ve yaygın olarak üzerinde uzlaşmaya varılmış çözümler önermek üzere kent paydaşlarını bir araya getiren çeşitli ağlar/networkler oluşturmaktadır. Bu ağlara yaratıcı yollarla halkı dahil ederek, araştırmanın vatandaşlardan ve vatandaşların da araştırmadan öğrenmesini sağlamaya çalışmaktadır. SEiSMiC kent araştırmasına toplumu dahil etmek amacıyla 10 Avrupa ülkesinde; Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Almanya, Macaristan, İtalya, Hollanda, Norveç, İsveç, Türkiye ve İngiltere de ulusal ağlar/networkler oluşturmayı hedeflemektedir. Bu ağlar sivil toplum örgütleri, medya, okul ve üniversiteler, bilim akademileri, müzeler, bilim merkezleri, araştırma kuruluşları, sanayiler, iş dünyası ve politikacıları içermektedir. SEiSMiC yapısal bir diyalog için bu ağları bir araya getirerek bilim dünyası ile toplum arasında bir köprü oluşturmayı hedeflemektedir. SEiSMiC Hollanda Lahey de bulunan Platform 31 ve Viyana da bulunan Avusturya Teknoloji Enstitüsü tarafından koordine edilen 13 proje ortağı kuruluş tarafından yürütülmektedir. SEiSMiC, Avrupa Komisyonu Toplumda Bilim Programı (Science in Society Program) kapsamında finanse edilen bir eylem destek projesidir. Proje, Avrupa Komisyonu nun Stratejik Araştırma ve Yenilikçilik Gündemi nin sosyal boyutuna katkı sağlamakta ve Kentsel Avrupa Ortak Program Girişimi ni (JPI Urban Europe) desteklemektedir. 2010 yılında çeşitli Avrupa Birliği üyesi ve aday ülkeler tarafından kurulan Kentsel Avrupa Ortak Program Girişimi (JPI Urban Europe) Avrupa genelinde kentsel araştırma ve yenilikçiliği koordine etmeyi ve güçlendirmeyi amaçlamaktadır. SEiSMiC Yedinci Çerçeve Programı (FP7) kapsamında finanse edilen ve Kentsel Avrupa Ortak Program Girişimi ni (JPI Urban Europe) Kasım 2013 ten Kasım 2016 ya kadar üç yıl boyunca destekleyecek iki eylem projesinden (diğeri BOOST) biridir. SEiSMiC in odak noktasında Avrupa genelinde hareketlilik ve karşılıklı öğrenme, sivil toplumun katılımcılığı ve kentsel gelişimde sosyal yenilikçilik gereksinimlerini tanımlama bulunmaktadır. SEiSMiC Projesi nin üç temel hedefi bulunmaktadır. Proje, öncelikle geniş bir yelpazedeki kent paydaşlarını yerel düzeyde harekete geçirmeyi hedeflemektedir. Projenin ikinci hedefi, farklı deneyimleri ve yerel düzeydeki sosyal yenilikçilik konularını Avrupa kentsel araştırma gündemine dahil etmek ve JPI Urban Europe (Kentsel Avrupa Ortak Program Girişimi) Programı nın stratejik araştırma gündeminin sosyal boyutunu geliştirmektir. Projenin üçüncü hedefi ise, JPI Urban Europe ve diğer AB Programlarının girişimlerinin, projelerinin ve sonuçlarının tüm kent aktörlerine yerel, bölgesel, ulusal ve Avrupa düzeyinde aktarılmasıdır. 1
2 SEiSMiC TÜRKİYE ULUSAL AĞI SEiSMiC Türkiye Ulusal Ağı nı kurmak amacıyla Türkiye de üç il seçilmiştir: İstanbul, Hatay ve Muş. Bu illerin seçiminde Kalkınma Bakanlığı nın 2011 yılında yayınladığı İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Raporu temel alınmıştır. İllerin ve Bölgelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sırası çalışması 8 kriter ve 61 gösterge kullanılarak yapılmıştır. Bu kriterler ve göstergeler üzerinden oluşturulan illerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında İstanbul 1. sırada, Hatay 46. sırada ve Muş 81. olarak son sırada yer almaktadır. Türkiye nin kentlerini gelişmişlik düzeylerine ve farklı gelişme dinamiklerine göre temsil etmek üzere; en gelişmiş il ve metropol olarak İstanbul; hem bir sınır kenti, hem bir Akdeniz ve liman kenti ve hem de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Türkiye ortalamasına yakın bir değere sahip ve orta büyüklükte bir il olması nedeniyle Hatay; doğu bölgesindeki kentsel sorunlar ve gelişme dinamiklerinin birbirine benzerliğini yansıtan küçük bir kent olması ve sosyo ekonomik gelişmişlik sıralamasında da son sırada yer alması nedeniyle de Muş ili seçilmiştir. ISTANBUL BLACK SEA AN MUŞ MEDITERRANEAN SEA HATAY ANTIOCH AN SYRIA Şekil 1: Seismic Türkiye Ulusal Ağı Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2011. 2
3 ODAK GRUP TOPLANTILARI SEiSMiC Türkiye Ulusal Ağı nı oluşturmak üzere 19 Haziran 2014 tarihinde İstanbul da, 24 Haziran 2014 tarihinde Muş da ve 26 Haziran 2014 tarihinde Hatay da Odak Grup Toplantıları düzenlenmiştir. İstanbul daki Odak Grup Toplantısına 16 kişi, Muş daki Odak Grup Toplantısına 17 kişi ve Hatay daki Odak Grup Toplantısına 22 kişi olmak üzere toplamda 55 kişi SEiSMiC Türkiye Ulusal Ağı nı oluşturmak üzere düzenlenen toplantılara katılmıştır. Odak Grup Toplantıları iki oturum olarak gerçekleştirilmiştir. Birinci oturumda Kentlerin Dönüşümü ana teması üzerinden, kentlerin karşı karşıya olduğu Önemli Konular ve Sorunlar, bu sorunların çözümüne yönelik olarak ihtiyaç duyulan Radikal Değişimler, gerçek anlamda bir çözüm ve değişimin gerçekleşebilmesi için Alternatif Yaklaşımlar ve örnek alınabilecek Mevcut İyi Uygulamalar olmak üzere 4 temel alan ve soru üzerinden tartışmalar ve değerlendirmeler yapılmıştır. İkinci oturumda ise, SEiSMiC Türkiye Ulusal Ağı nın Yapılandırılması ; Projenin Sağlayacağı Faydalar, Projenin Ulusal İhtiyaçlara Adaptasyonu ve Projenin Başarı ve Hüsran Göstergeleri olmak üzere 3 temel alan ve soru üzerinden değerlendirilmiştir. Oluşturulacak ulusal ağın işlevsel ve etkin bir yapıya kavuşabilmesi için yapılması ve yapılmaması gerekenler, ulusal ağa ve sürece kimlerin dahil olabileceği gibi konularda katılımcıların fikirleri alınmıştır. Odak Grup Toplantılarında ortaya çıkan sonuçların, bütün iller için karşılaştırmalı olarak değerlendirilebilmesi için Toplantı nın Birinci Oturumunda Kentlerin Dönüşümü ana teması üzerinden tartışılan 4 soruya katılımcılar tarafından verilen cevaplar Ekonomik Yapı, Çevre, Sosyal-Kültürel Yapı ve Kurumsal Yapı olmak üzere 4 temel alanda ve 10 temel konu başlığı altında toparlanmıştır. Tablo 1 Odak Grup Toplantı Çıktılarını değerlendirmek üzere oluşturulan çerçeveyi göstermektedir. Tablo 1: Referans Çerçevesi ANA TEMALAR TEMALAR SORUNLAR /KONULAR RADİKAL DEĞİŞİM ALTERNATİF YAKLAŞIM İYİ UYGULAMALAR Tarım EKONOMİK Turizm Kent Ekonomisi, İstihdam Göç, Kentsel Büyüme İklim, Çevre, Halk Sağlığı ÇEVRE Altyapı, Enerji, Ulaşım Kentleşme, Planlama SOSYAL- KÜLTÜREL Kültür ve Kültürel Miras Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik KURUMSAL Yönetişim, Kurumsal Kapasite 3
4 MUŞ ODAK GRUP TOPLANTISI Muş Odak Grup Toplantısı 17 kişinin katılımı ile 24.06.2014 tarihinde Muş Zümtüt Otel de yapılmıştır. Toplantı SEiSMiC Projesi nin Tanıtımı nın ardından Kentlerin Dönüşümü ve SEiSMiC Türkiye Ağı Yapılandırılması temalı iki oturumda gerçekleştirilmiştir. 13:30 Açılış ve Gündem Tablo 2: Muş Odak Grup Toplantısı Programı 13:40 SEiSMiC Projesinin Tanıtımı 14:00 1.KISIM SEiSMiC : Kentlerin Dönüşümü Çalışma Grupları İçinde Tartışma 60 dakika Çalışma Gruplarının Sonuçlarının Tartışılması 60 dakika 16:00 Çay ve Kahve Arası 2.KISIM SEiSMiC Türkiye Ağı Yapılandırılması 16:30 Çalışma Grupları > Hedef: Fırsat ve İhtiyaçlar - 45 dakika Genel Değerlendirme: Özet 45 dakika 18:00 Genel Değerlendirme, Gelecek Toplantılar ve Kapanış Muş Odak Grup Toplantısında her iki oturumda tartışmaya açılan konulara yönelik olarak katılımcılar tarafından üretilen fikir sayısı 316 dır. Her konu için üretilen fikirler Tablo 3 de verilmektedir. MUŞ ODAK GRUP TOPLANTISI Tablo 3: Toplantıda Gündeme Gelen Toplam Fikir Sayısı TOPLANTININ 1. OTURUMU Muş 2040 Sorunlar /Konular Radikal Değişim Alternatif Yaklaşım İyi Uygulamalar TOPLANTININ 2. OTURUMU Projenin Faydaları Ulusal İhtiyaçlara Adaptasyonu Başarı ve Hüsran Göstergeleri Bireysel Kentsel Bireysel Kentsel Bireysel Kentsel Toplam Fikir Sayısı = 316 74 44 42 39 28 11 21 13 27 17 4
4.1 KENTİN DÖNÜŞÜMÜ Toplantının SEiSMiC Kentlerin Dönüşümü konulu ilk oturumunda Muş kentinin sorunları, radikal değişim ihtiyacı hissedilen alanlar, alternatif yaklaşımlar ve mevcut iyi uygulama örnekleri konularını içeren 4 temel soru üzerinden tartışılmalar yapılmıştır. Tartışmaya açılan 4 temel soru aşağıda sıralanmıştır: 2040 yılına kadar sizin açınızdan yaşadığınız kentte gördüğünüz en önemli konular/sorunlar nelerdir? Hangi alanlarda/konularda radikal bir değişim ihtiyacı görüyorsunuz? Sizin için önemli olan konulara/sorunlara cevap verebilmek için yeni/alternatif bir yaklaşım ne olabilir? Halihazırda mevcut en iyi uygulamalar/girişimlerden hangileri başarılı bir değişim için iyi bir başlangıç olabilir? Katılımcılar tarafından 4 soru için verilen cevaplar Ekonomik Yapı, Çevre, Sosyal-Kültürel Yapı ve Kurumsal Yapı olmak üzere 4 ana temada ve 10 alt tematik alanda toparlanmıştır. Muş Odak Grup Toplantısı nda gündeme gelen konular aşağıdaki 10 tematik alan kapsamında değerlendirilmiştir. 1. Tarım 2. Turizm 3. Kent Ekonomisi, İstihdam 4. Göç, Kentsel Büyüme 5. İklim, Çevre, Halk Sağlığı 6. Altyapı, Enerji, Ulaşım 7. Kentleşme, Planlama 8. Kültür ve Kültürel Miras 9. Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik 10. Yönetişim, Kurumsal Kapasite 5
4.1.1 SORUNLAR / KONULAR Sorunlar/konuları içeren ilk soru kapsamında katılımcıların 2040 yılına kadar Muş için öngördükleri en önemli sorunlar ve konular tartışılmıştır. Tartışmada gündeme gelen sorunlar ve konuların tematik alanlara göre dağılımı Tablo 4 de verilmektedir. Tablo 4: Sorunlar/Konular ANA TEMALAR EKONOMİK ÇEVRE SOSYAL- KÜLTÜREL KURUMSAL TEMALAR Tarım Turizm Kent Ekonomisi, İstihdam Göç, Büyüme Kentsel İklim, Çevre, Halk Sağlığı Altyapı, Ulaşım Kentleşme, Planlama Enerji, Kültür ve Kültürel Miras Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik Yönetişim, Kurumsal Kapasite SORUNLAR/KONULAR Tarımsal faaliyetlerde verimsizlik, Tarımsal alanların kontrolsüz imara açılması, Kirlenmemiş doğa ve toprağın korunması, Tarım ve hayvancılık potansiyelinin yeteri kadar değerlendirilmemesi, İklim koşullarının tarımsal üretimi sınırlandırması, Tarımın yeni politikalarla güçlendirilmesi, Muş Ovası nın kente nasıl daha fazla katma değer katacağının projelendirilmesi, Köyler için arazi toplulaştırılması Kültürel, doğal ve tarihi değerlerin korunmaması-tahrip edilmesi, farkında olunmaması Beşeri sermaye zayıflığı Bilgi, beceri ve kalifiye eleman zayıflığı, Şehrin dezavantajlarına uygun teşvik sistemlerinin olmaması, Toplumun üretime katılmaması-başkasından beklemesi, Çalışma kültürünün olmaması, Vergi yükümlülüğü, İşsizlik, Kırsal alan ve kırsal üretimin yeterince geliştirilmemesi (potansiyellere rağmen), İstihdam olanaklarının az oluşu, Pazarlama ağı sorununa bağlı olarak üretimin zenginleştirilememesi Göç, Hızlı büyüme ama nasıl? (kültürel, doğal ve tarihi değerlerin yok olması- Kale Mahallesi örneği), Kırsal alanların kentle entegrasyon sorunu, Kırsal alanlardan kente yönelik göçün engellenmesi için pratik projelerin oluşturulmaması İklime bağlı ulaşım sorunu, İçme suyu kaynaklarının bulunması ve dönüştürülmesi, Karla mücadelede uygulanan mevcut yöntem sorunları, uzun kış şartları nedeniyle sağlık ve barınma, ısınma sorunları, Ekolojik değerlerin önemsenmiyor oluşu Kentsel altyapı (imar ve kadastral altyapı) ve proje altyapısı hazırlama, Ulaşım ve park sorunu Kentin tarihsel dokusunun göz önünde bulundurulmadığı bir kentleşme yaşanması, Kentsel dönüşümün zorunlu göçe, ekonomik açıdan menfi güce dönüştürülme çabaları, Kale Mahallesinde çarpık kentleşmeyi önleme adına TOKİ nin uyguladığı kentsel dönüşüm projesi sorunu, Çarpık kentleşme, Kamusal alanların az-eksikyetersiz oluşu Tarihi açıdan Varto, Bulanık ve Muş Merkez de (özelde) tarihi varlıkların sistemli bir şekilde imha edilmesi (barajlar, TOKİ vs.), Kültürel, doğal ve tarihi değerlerin korunmaması, farkında olunmaması, Köy kültürünün planlı bir şekilde şehir kültürüne dönüştürülmesi, Ücretsiz olarak herkesin ulaşabileceği sağlık, eğitim ve kültürel hizmetlerin yetersizliği Kültürel, sosyal ve tarihi yozlaşma, Bölgenin kötü imajı, Uyuşturucu madde bağımlılığının gençler arasında hızla yayılması, Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine dayalı iş dağılımı, İstihdamda kadın-erkek eşitsizliği, Genç nüfusun doğru yönlendirilememesi (eğitim sorunu, yozlaşma, madde bağımlılığı, erken yaşta evlilikler), Kadının kamusal alanda yer almaması, Kahveler kaldırılmalı ve kadınlar sokakta rahat dolaşabilmeli, Kadınlar için yetersiz ekonomik ve sosyal koşullar Politik İstikrar, Kurumsal kapasite zayıflığı, Ortak çalışma ve işbirliği yapma zayıflığı, STK ların güdümlü hareket etmesi, Merkezi yönetimden kurtulup yerelden yönetimin güçlendirilmesi, Çift başlı yönetim (atanmış-seçilmiş çelişkisi), Denetim eksikliği, İdarecilerin her konuya kendi ideolojik penceresinden bakması, Kurumlar arası bütünleşememe 6
EKONOMİK Sorunlar/konular sorusu kapsamında ortaya çıkan Ekonomik Yapı ile ilgili fikirler 4 konu başlığı altında gruplanmıştır. Tarım Türkiye nin en büyük ikinci ovası olan Muş Ovası nın ve genel olarak Muş un sahip olduğu tarımsal potansiyelin etkin bir şekilde kullanılamaması en çok vurgulanan sorunların başında gelmiştir. Tarım başlığı altında; Muş Ovası nın kente nasıl daha fazla katma değer katacağının projelendirilmesi, tarım ve hayvancılık potansiyelinin yeteri kadar değerlendirilememesi ve organik tarım faaliyeti için kirlenmemiş doğa ve toprağın korunması önemli konular olarak katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Ayrıca tarımın yeni politikalarla güçlendirilmesi ve köyler için arazi toplulaştırma çalışmalarının yapılmamış olması da bir önemli bir sorun olarak tartışılmıştır. Turizm Turizm konusunda karşı karşıya olunan sorunlar kültürel, doğal ve tarihi değerlerin korunamaması, tahrip edilmesi ve sahip olunan tarihi değerlerinin farkında olunmaması olarak vurgulanmıştır. Kent Ekonomisi, İstihdam Kent ekonomisi ve istihdam konusundaki en büyük sıkıntı kalifiye eleman eksikliği ve istihdam olanaklarının az olması olarak ifade edilmiştir. Ayrıca Muş un gelişmişlik sıralamasında son sırada olmasına bağlı olarak kentin dezavantajlarına uygun olarak teşvik sisteminin geliştirilmemesi ve vergi yükümlülüklerine yönelik iyileştirmelerin yapılmaması önemli sorun alanları olarak gösterilmiştir. Bunun yanısıra, çalışma kültürünün olmaması, potansiyellere rağmen kırsal alan ve kırsal üretimin geliştirilmemesi, işsizlik ve pazarlama ağının olmamasından kaynaklı üretimin geliştirilememesi önemli sorunlar olarak tartışılmıştır. Göç, Kentsel Büyüme Katılımcılar göç konusundaki temel sorunları kırsal alanlardan kente göçün engellenmesi için pratik projelerin oluşturulmaması ve dışarıya göç verilmesi olarak ifade etmişlerdir. Ayrıca kentsel büyüme konusunu da sorunlu bulduklarını ve Kale Mahallesi örneğinde de olduğu gibi kültürel, doğal ve tarihi değerleri yok ederek büyümenin büyük bir sorun olduğunu ifade etmişlerdir. 7
ÇEVRE Çevre konusunda ortaya çıkan sorunlar/konular 3 ana başlık altında toparlanmıştır. İklim, Çevre, Halk Sağlığı Muş ta yoğun kış şartlarına bağlı olarak ulaşım sorunu, sağlık, barınma ve ısınma gibi ihtiyaçların giderilmesi konusunda önemli sorunların olduğu katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Ayrıca ekolojik değerlerin korunması ve içme suyu kaynaklarına erişim konusunda da sorunlar olduğu belirtilmiştir. Altyapı, Enerji, Ulaşım Muş Odak Grup Toplantısında dile getirilen sorunların başında ulaşım ve park sorunu gelmektedir, ulaşım sorunlarına bağlı olarak altyapı sorunu da vurgulanmıştır. Araç sayısının fazlalığı, yaya erişiminin azalması ve toplu taşımanın yetersizliği gibi sorunlar da katılımcılar tarafından tartışılmıştır. Kentleşme, Planlama Kentleşme ve planlama başlığı altında en çok vurgulanan sorunların başında kentin tarihsel dokusunun göz önünde bulundurulmadığı bir kentleşme ve kentsel dönüşüm sürecinin yaşanması gelmektedir. Özellikle Kale Mahallesinde çarpık kentleşmeyi önleme adına TOKİ nin uyguladığı kentsel dönüşüm projesi ile eski Ermeni evlerinin yıkılması ve tamamen ekonomik açıdan ranta dönüştürülmesi büyük bir sorun olarak ifade edilmiştir. Ayrıca kamusal alanların eksik ve yetersiz olduğu da katılımcılar tarafından belirtilmiştir. SOSYAL-KÜLTÜREL Katılımcılar tarafından 4 temel soruya verilen cevaplardan kültür, kültürel miras, sosyal doku ile ilgili olanları Sosyal-Kültürel yapı başlığında ve 2 konu altında toparlanmıştır. Bu konular Kültür ve Kültürel Miras ve Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik konularıdır. Kültür ve Kültürel Miras Muş Odak Grup Toplantısında kültür ve kültürel mirasın korunması bakımından dile getirilen sorunların başında tarihi mirasın etkin düzeyde korunamaması ve bu konuda bir farkındalığın oluşmamış olması gelmektedir. Ayrıca Varto, Bulanık ve Muş Merkez de tarihi varlıkların sistemli bir şekilde baraj yapımları ve TOKİ tarafından gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri ile imha edildiği vurgulanmıştır. Köy kültürünün planlı bir şekilde şehir kültürüne dönüştürülmesi de belirtilen bir diğer önemli sorundur. 8
Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik Muş Odak Grup Toplantısında konuşulan en önemli sorunlardan biri bölgenin sahip olduğu kötü imaj ve özellikle gençler arasında uyuşturucu bağımlılığının hızla yayılması olmuştur. Katılımcılar, genç nüfusun doğru yönlendirilememesine bağlı olarak gençler arasında madde bağımlılığının arttığını, eğitimde aksamalar ve erken yaşta evlilik gibi sorunların oluştuğunu vurgulamışlardır. Ayrıca kadın sorunları da katılımcılar tarafından önemle vurgulanan konular arasında yer almıştır. Genel olarak kadının sorunları; yetersiz ekonomik ve sosyal koşulların olması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine dayalı bir iş dağılımının olması ve kadının kamusal alanda yer almaması şeklinde belirtilmiştir. KURUMSAL Yönetim, yönetişim, siyaset, kurumsal yapı ile ilgili konular Kurumsal Yapı ana başlığı altında ve Yönetişim ve Kurumsal Kapasite çerçevesinde ele alınmıştır. Yönetişim ve Kurumsal Kapasite Yönetim ve yönetişim konusunda üzerinde durulan temel konular; atanmış ve seçilmiş çelişkisine son verilmesi, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve çift başlı yönetim anlayışından kurtulunması konuları olmuştur. Ayrıca politik istikrarsızlığın da ciddi bir sorun olduğu katılımcılar tarafından belirtilmiştir. Bunun yanısıra kurumlar arası işbirliği kültürünün olmaması, kurumsal kapasite zayıflığı, STK ların güdümlü hareket etmesi ve genel olarak her idarecinin konuya kendi ideolojik penceresinden bakması önemli sorunlar olarak ifade edilmiştir. 9
4.1.2 RADİKAL DEĞİŞİM İHTİYACI Sorunlar/konular başlığı altında tartışılan konularla ilişkili olarak katılımcılara 2040 yılına kadar radikal değişim ihtiyacı olduğunu düşündükleri alanların neler olduğu sorulmuştur. Katılımcıların verdiği cevaplar Ekonomik Yapı, Çevre, Sosyal-Kültürel Yapı ve Kurumsal Yapı olmak üzere 4 ana temada ve daha önceki bölümlerde açıklanan 10 tematik alan başlığı altında gruplanmıştır. Tablo 5: Radikal Değişim İhtiyacı ANA TEMALAR EKONOMİK ÇEVRE SOSYAL- KÜLTÜREL KURUMSAL TEMALAR Tarım Turizm Kent Ekonomisi, İstihdam Göç, Kentsel Büyüme İklim, Çevre, Halk Sağlığı Altyapı, Enerji, Ulaşım Kentleşme, Planlama Kültür ve Kültürel Miras Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik Yönetişim, Kurumsal Kapasite RADİKAL DEĞİŞİM İHTİYACI Muş Ovası nda modern tarımın yapılması, Tarım alanlarının imara açılmasının durdurulması Tarihi mekanlar restore edilmeli ve korunmalı Kamu-özel sektör işbirliği ile toplumun üretime katılması için ön ayak olmak, Sanayici için cesaretlendirici adımlar atmak, yatırımlar yapmak, Teşvik sistemindeki destekler yerine uygun üretim ve pazarlama altyapısını oluşturmak, Sanayi altyapısını oluşturmak için devlet müdahalesi, Kümelenme işbirliği kültürünün geliştirilmesi, Ekonomik pozitif ayrımcılık, Vergi muafiyeti, Kente özgü katma değer yaratacak ekonomik faaliyetler geliştirmek, Mesleki eğitimin artırılması Köylere en az kentler kadar değer vermek HES ler Muş ve çevresinden uzak tutulmalı, Sağlık ve eğitim, Karla mücadelede Bueç teki örnek, Sağlık sorunları Ulaşım konusunda ciddi sorunların olması, Altyapı oluşturulmalı Tarımsal veya proje onaylı imar, Projelerin desteklenmesi, İmar planlarının şehrin silüetine uygun olarak yeniden hazırlanması, Çatılarda ısıtma sistemi yapılması Doğal yapının, kültürel mirasın korunması için çalışma Çocuk gelinlerle ilgili saha çalışmaları desteklenmeli, Kadın ve ekolojik toplum konusunda bir çalışma yapılmalı, Kadınların iş hayatına katılmaması, Kız çocuklarının okutulmaması, Ataerkil yapının değişmesi, Eğitim kalitesinin artırılması, Toplumsal cinsiyet eşitliği farkındalığı-bilinç düzeyi, Demokratikleşme, Feodal, muhafazakar sorunlara çözüm, Etnik, politik sorunlara çözüm Kürt sorununa kalıcı çözüm, Şehrin var olan ve gelecekte muhtemel sorunları konusunda akılcı bir planlamanın yapılabilmesi için geniş bir platform oluşturulması, Kentin yönetiminin radikal bir şekilde değiştirilmesi, Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, Yönetim şekli, Yerel insiyatifin artırılması, Köklü reformlar, Belediyecilik, Merkezi yönetimin zayıflatılması ve kent yönetiminin atanmışlardan tamamen kurtarılarak seçilmişlere bırakılması, Yerelleşme, merkezi otoriteyi azaltma 10
EKONOMİK Radikal değişim ihtiyacı sorusu kapsamında ekonomik yapı ile ilgili çıkan sonuçlar 4 ana başlık altında toplanmıştır. Tarım Tarım konusunda katılımcıların radikal bir değişim görmek istedikleri konular Muş Ovası nda modern tarımın yapılması ve tarım alanlarının imara açılmasının durdurulması olmuştur. Turizm Turizm alanında bir iyileşmenin sağlanabilmesi için tarihi mekanların restore edilmesi ve korunması gerektiği belirtilmiştir. Kent Ekonomisi, İstihdam Kentin ekonomik geri kalmışlığı sorununa karşılık radikal değişim ihtiyacı olarak yerel kalkınmanın güçlendirilmesi, kamu-özel sektör-üniversite işbirliğinin güçlendirilmesi, sanayici için cesaretlendirici adımların atılması, sanayi altyapısının güçlendirilmesi için devlet eliyle müdahalenin yapılması ve teşvik sistemindeki destekler yerine üretim ve pazarlama altapısının geliştirilmesi konuları ön plana çıkmıştır. Ayrıca ekonomik sorunlara çözüm olabileceği fikriyle mesleki eğitimin artırılması, ekonomik pozitif bir ayrımcılık olarak vergiden muafiyetin sağlanması ve kümelenme işbirliği kültürünün geliştirilmesi gerektiği tartışılmıştır. Göç, Kentsel Büyüme Kentsel büyüme konusunda imar planlarının tarımsal alanları gözardı etmeden ve şehrin silüetini bozmadan oluşturulması ve karla mücadele yöntemi olarak çatılarda ısıtma sisteminin oluşturulması fikirleri radikal çözüm alternatifleri olarak öne çıkan ve vurgulanan konular olmuştur. ÇEVRE Çevre alanındaki radikal değişim ihtiyacı konusunda geliştirilen fikirler ve öneriler 3 tematik başlıkta toparlanmıştır. İklim, Çevre, Halk Sağlığı Muş un iklim ve coğrafi koşullarından kaynaklı karla mücadele odak grup toplantısında en çok konuşulan konulardan birisi olmuştur. Karla mücadelede Bueç örneğinin Muş da uygulanabileceği radikal bir çözüm olarak tartışılmıştır. Ayrıca sağlık ve eğitim hizmetlerinin iyileştirilmesi ve HES lerin Muş tan uzak tutulması önerileri vurgulanmıştır. Altyapı, Enerji, Ulaşım Ulaşım ve altyapı konusunda radikal bir değişim ihtiyacı olduğu vurgulanmıştır. 11
Kentleşme, Planlama Kentleşme ve planlama konusunda kentsel donatı alanlarının artırılarak ve erişilebilir bir şekilde planlanması gerektiği ifade edilmiştir. Yeşil alan-yapı dengesi sağlanarak park, spor alanı, kültür tesisi ve sağlık tesisi gibi yaşayan nüfusa yerinde yetecek kentsel donatı gereksinimlerinin sağlanması gerektiği tartışılmıştır. SOSYAL-KÜLTÜREL Sosyal ve Kültürel Yapı alanındaki radikal değişim ihtiyacında Kültür ve Kültürel Miras ve Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik temaları ön plana çıkmıştır. Kültür ve Kültürel Miras Kültür ve kültürel miras konusunda doğal yapının ve kültürel mirasın korunması katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Sosyal Yapı, Kadın Ve Gençlik Kronik sorunların başında gelen etnik ve politik bir sorun olan Kürt Meselesi ne kalıcı bir çözümün bulunması ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığı konusunda politikalar geliştirilerek kadın sorunlarının minimize edilmesi radikal değişim ihtiyacı olan alanlar olarak ifade edilmiştir. Ayrıca çocuk gelinlerle ilgili saha çalışmalarının desteklenmesi, kız çocuklarının okutulması, kadınların toplumsal hayata katılması yönünde stratejilerin geliştirilmesi ve muhafazakar sorunlara çözüm bulunması gerekliliği de katılımcılar tarafından vurgulanan diğer önemli konular olmuştur. KURUMSAL Yönetim, yönetişim, işbirliği, siyaset ve kurumsal kapasite ile ilgili konular kurumsal yapı başlığı altında toplanmıştır. Yönetişim, Kurumsal Kapasite Yönetim ve yönetişim konusunda en çok üzerinde durulan konu atanmış-seçilmiş yönetim anlayışının terk edilerek merkez yönetiminin yetkilerinin yerele devredilmesi, yerel inisiyatifin artırılarak yerelleşmenin sağlanması olmuştur. Ayrıca yönetişim anlayışının geliştirilerek kentin varolan ve gelecekte muhtemel sorunları konusunda akılcı bir planlamanın yapılabilmesi için geniş bir platform oluşturulması ve kurumsal kapasitenin artırılması radikal değişim ihtiyacı olarak belirtilmiştir. 12
4.1.3 ALTERNATİF YAKLAŞIM Sizin için önemli olan konulara/sorunlara cevap verebilmek için yeni/alternatif bir yaklaşım ne olabilir sorusuna verilen cevaplar daha önceki sorularda olduğu gibi yine 4 ana tema altında değerlendirilmiştir. Tablo 6: Alternatif Yaklaşım ANA TEMALAR EKONOMİK ÇEVRE SOSYAL- KÜLTÜREL KURUMSAL TEMALAR Tarım Turizm Kent Ekonomisi, İstihdam Göç, Kentsel Büyüme İklim, Çevre, Halk Sağlığı Altyapı, Enerji, Ulaşım Kentleşme, Planlama Kültür ve Kültürel Miras Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik Yönetişim, Kurumsal Kapasite ALTERNATİF YAKLAŞIM Tarımsal alanların projelendirilerek ürün yelpazesi oluşturulması ve uygun alanların kodlanması, Muş un yöresel ürünlerinin (Muş lalesi ve Muş üzümü) marka haline getirilmesi, Üretilenin satılabilmesi için pazarların oluşturulması, Kırsal alanlarda tarımsal çeşitliliğin artırılması, ürün kalitesinin yükseltilmesine yönelik projeler üretilmesi ve uygulanması, Tarıma dayalı sanayilerin geliştirilmesi Tahrip olan bütün tarihi dokuların restore edilmesi (Çengelli Kilisesi gibi..), Tarihi dokuyu kurtarmak için Kale Mahallesi nin arkeolojik park ilan edilmesi Üniversite-kamu-özel sektör işbirliği ve görüş alışverişinin geliştirilmesi, Daha çok bir araya gelinerek ortak politikalar oluşturulması, Kurumlarda nitelikli personel için yasal ve mali tedbirler geliştirilmesi, Yetişmiş ve kalifiye eleman sorununun aşılması, Kent ekonomisi normalize edilinceye dek ekonomik pozitif ayrımcılık yapılması, Kenti kalkındırmak için acilen stratejik bir kurum kurulması Kentleşme veya kentsel dönüşüm kapsamında mevcut değerleri tamamen ortadan kaldırmamak Baraj yapımları durdurulmalı, Temizlik kampanyası düzenleyip halkla çevreyi düzenleyip çevreyi koruma ve temiz tutma konusunda bilinç kazandırılmalı, Karla mücadelede uygulanan yöntemde değişiklik yapılmalı, Yeni ve modern ekip ve ekipmanlar temin edilmeli, Muş a özel makinalar tasarlanmalı Ulaşım yollarını geliştirmek ve altyapı hazırlamak Yeni yapılar imar kanununa uygun yapılmalı, Köy ve ilçelerin kadastrosu yenilenmeli, Kentleşme veya kentsel dönüşüm kapsamında mevcut değerleri tamamen ortadan kaldırılmamalı Tahrip olan bütün tarihi dokular restore edilmeli (Çengelli Kilisesi gibi..) Saha çalışmaları yapılarak aileler erken evlilik konusunda bilinçlendirilmeli, Eğitimi teşvik projeleri geliştirilmeli, Sosyal ve kültürel faaliyetlerin hız kazanması için festival ve etkinlikler düzenlenmeli, Madde bağımlılığına karşı dernek kurulmalı, Mücadele için oyun parkı yapılmalı Ortak çalışma ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi, Üniversiteler bünyesinde kentin dinamiklerine yönelik araştırma merkezlerinin kurulması, Karar alma ve yönetme mekanizmalarının yerel yönetimlere devredilmesi, Hukuksal açıdan yerel merkezlere daha geniş yetkilerin verilmesi, Gençlik, kadın, çevre ve benzeri konularda komisyonlar kurulup projeler geliştirilmesi, Merkezi yönetimden kurtulup kente özgü yönetişim anlayışının kurulması 13
EKONOMİK Ekonomi alanındaki alternatif yaklaşımlar Tarım, Turizm, Kent Ekonomisi, İstihdam ve Göç ve Kentsel Büyüme başlıkları altında toparlanmıştır. Tarım Tarım alanında Muş un sahip olduğu tarımsal potansiyelleri üretime dönüştürebilecek politikalar tartışılmıştır. Bu kapsamda katılımcılar alternatif uygulamalar olarak Muş un yöresel ürünlerinin (Muş lalesi ve Muş üzümü) marka haline getirilmesini, tarımsal alanların projelendirilerek ürün yelpazesinin oluşturulmasını, Kırsal alanlarda tarımsal çeşitliliğin artırılmasını ve ürün kalitesinin yükseltilmesine yönelik projeler üretilmesini önermişlerdir. Bunun yanısıra üretilen ürünlerin satılabilmesi için pazarların oluşturulması ve tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi gerektiği de belirtilmiştir. Turizm Muş ta turizmin canlandırılabilmesi için sahip olduğu tarihi değerlerin restore edilerek korunması ve kullanılması önerilmiştir. Ayrıca Ermeniler için önemli kiliselerden biri olan ve her yıl oldukça çok ziyaretçi çeken Çengelli Kilisesi nin restore edilmesi ve Kale Mahallesinin de kentsel dönüşüm kapsamında yok olmasının önlenmesi ve arkeolojik parka dönüştürülmesi alternatif uygulamalar olarak tartışılmıştır. Kent Ekonomisi, İstihdam Kent ekonomisi ve istihdam konusunda katılımcıların üzerinde en çok durduğu alternatif yaklaşımlar; Üniversite-kamu-özel sektör işbirliği ve görüş alışverişinin geliştirilmesi, Kurumlarda nitelikli personel için yasal ve mali tedbirler geliştirilmesi, ekonomik pozitif ayrımcılığın uygulanması ve kenti kalkındırmak için acilen stratejik bir kurumun kurulması olmuştur. Göç, Kentsel Büyüme Kentsel büyüme konusunda Muş Odak Grup Toplantısı katılımcılarının ifade ettiği en önemli sorun kentsel dönüşüm kapsamında tarihi dokunun yok edilerek TOKİ konutlarının kent merkezinde yapılması olmuştur. Mevcut tarihi değerlerin korunarak kentsel dönüşümün gerçekleştirilmesi gerekliliği alternatif bir yaklaşım olarak tartışılmıştır. ÇEVRE İklim, çevre, halk sağlığı, altyapı, ulaşım, enerji, kentleşme ve planlama konularında ortaya çıkan alternatif yaklaşımlarla ilgili fikirler Çevre başlığı altında toparlanmıştır. İklim, Çevre, Halk Sağlığı Çevre konusunda ekolojik yaşamı tehdit eden baraj yapımlarının durdurulması ve karla mücadelede tespit edilen yeni yöntemlerin denenmesi alternatif yaklaşımlar olarak 14
önerilmiştir. Ayrıca çevre temizliği konusunda kampanyalar başlatılarak halkla beraber çevreyi temizleme ve bu konuda bir bilinç oluşturma önerisi de gündeme getirilmiştir. Altyapı, Enerji, Ulaşım Katılımcıların altyapı, enerji, ulaşım konusunda önerdiği alternatif yaklaşımlar ulaşım yollarının ve altyapının geliştirilmesi konularında olmuştur. Kentleşme, Planlama Kentleşme ve planlama konusunda inşa edilecek yeni yapıların imar kanununa uygun olması ve kentsel dönüşüm kapsamında mevcut değerlerin tamamen ortadan kaldırılmadan yeniden yapılanmanın gerçekleştirilmesi gerekliliği tartışılmıştır. Ayrıca köy ve ilçelerin kadastrolarının yenilenmesi gerekliliği de vurgulanmıştır. SOSYAL-KÜLTÜREL Sosyal-Kültürel Yapı başlığı altında katılımcılar tarafından geliştirilen fikirler Kültür ve Kültürel Miras ile Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik tematik alanlarında toparlanmıştır. Kültür ve Kültürel Miras Kültür ve kültürel miras kapsamında tartışılan alternatif yaklaşımlar genel olarak tarihi değerlerin korunması gerekliliği konusunda yoğunlaşmıştır. Başta Çengelli Kilisesi olmak üzere tahrip olan bütün tarihi eserlerin restore edilmesi ve kentsel dönüşüm projelerinin tarihi dokuyu bozmadan yapılması gerekliliği tartışılmıştır. Sosyal Yapı, Kadın Ve Gençlik Sosyal yapı, kadın ve gençlik konusundaki tartışmalarda; saha çalışmaları yapılarak ailelerin erken evlilikler hakkında bilinçlendirilmesi, eğitim teşvik projelerinin geliştirilmesi ve sosyalkültürel faaliyetlere yönelik festival ve etkinliklerin düzenlenmesi alternatif yaklaşımlar olarak ön plana çıkmıştır. Ayrıca uyuşturucu ile mücadelede madde bağımlılığına karşı dernek kurulması ve madde bağımlıları için oyun parkları yapma fikirleri de tartışılmıştır. KURUMSAL Kurumsal organizasyon ve işbirliği ile ilgili fikirler Kurumsal Kapasite, Yönetişim başlığı altında toparlanmıştır. Kurumsal Kapasite, Yönetişim Kente ilişkin konularda karar alma ve yönetme mekanizmalarının yerel yönetimlere devredilmesi, hukuksal açıdan yerel merkezlere daha geniş yetkilerin verilmesi ve merkezi yönetimden kurtulup kente özgü yönetişim anlayışının kurulması dile getirilen alternatif yaklaşımlar olmuştur. Ayrıca Üniversiteler bünyesinde kentin dinamiklerine yönelik araştırma merkezlerinin kurulması ve ortak çalışma ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi gerekliliği de tartışılmıştır. 15
4.1.4 MEVCUT İYİ UYGULAMALAR Halihazırda mevcut en iyi uygulamalar/girişimlerden hangileri başarılı bir değişim için iyi bir başlangıç olabilir sorusuna verilen cevaplar Ekonomik Yapı, Çevre, Sosyal-Kültürel Yapı ve Kurumsal Yapı olmak üzere 4 ana temada toparlanmıştır. Tablo 7: Mevcut İyi Uygulamalar ANA TEMALAR EKONOMİK ÇEVRE SOSYAL- KÜLTÜREL TEMALAR Tarım Turizm Kent Ekonomisi, İstihdam Göç, Kentsel Büyüme İklim, Çevre, Halk Sağlığı Altyapı, Enerji, Ulaşım Kentleşme, Planlama Kültür ve Kültürel Miras Sosyal Yapı, Kadın ve Gençlik MEVCUT İYİ UYGULAMALAR Kirlenmemiş toprak ve hava, suyun organik tarıma yönlendirilmesi, Organik ürünlerin tanıtılması ve pazarlanmasının geliştirilmesi, Bağcılığın geliştirilmesi, Organik tarımın yapılması, Muş Ovası sulama sistemi Tarihi eserlerin restorasyonu ve koruma altına alınması, Tarihi Murat Köprüsü nün onarılarak turizme kazandırılması olumlu bir uygulamadır, Hamurpet Gölü nün varlığı, Muş Eski Evlerinin 33 STK nın oluşturduğu platformla korunmaya, geliştirilmeye çalışması-çalışılması, Ankara da yapılan Muş Tanıtım Günleri, Lale Festivali ve Şenyayla Festivali Hazır giyimde Muş ta üretime başlayan bir kaç imalatçının örnek olması ve bu üretimin geliştirilmesi ile ilde bir kümelenmenin oluşturulması Su kaynakları (Murat Nehri, Karasu Nehri) SODES Projeleri, Muş ta kapalı yüzme havuzunun yapılması Komşu ilişkileri ve kültürel bağlılık, Kültürel değerler ve etkinlikler (Hamurpet Gölü Şenlikleri, Varto Koğ Tepesi Şenlikleri vb.), Lale Festivali yapılması, Kürtçe nin hala yaygın bir dil olarak kullanılması ve dengbéjlik, Misafirperverlik, Yöresel yemekler, Çözüm ve Barış Süreci nin varlığı, Toy kuşunun koruma altına alınması, Devlet eliyle zamanında yıkılan tarihi Çengelli Kilisesi nin restorasyonuna yönelik ciddi bir kamuoyunun oluşması Bulanık ve Varto ilçelerinde yerel yöneticilerin kadın olması iyi bir uygulama, Kadına yönelik cinsiyetçi, şiddet ve ayrımcılığın önlenmesi için çalışan Muş Kadın Derneği nin bulunması, Bütün yasaklara ve asimilasyona rağmen Kürtçe nin yaygın dil olarak kullanılması, Muş un Eğitim Sorunları Çalıştayı KURUMSAL Yönetişim, Kurumsal Kapasite Muş Alparslan Üniversitesi nde Kürdoloji Bölümünün kurulması, DAKA, DAP, üniversite imkanlarından azami ölçüde faydalanılması 16