İçindekiler 1. Ünite TARİH BİLİMİ 1. Bölüm : Tarih Bilimine Giriş... 5 2. Bölüm : Tarih Yazıcılığı ve Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları...13 2. Ünite UYGARLIĞIN DOĞUŞU ve İLK UYGARLIKLAR 1. Bölüm : Tarihî Çağlara Giriş...19 2. Bölüm : Mezopotamya, Asya ve Doğu Akdeniz Uygarlıkları...24 3. Bölüm : Anadolu Uygarlıkları...32 4. Bölüm : Ege, Yunan ve Roma Uygarlıkları...37 3. Ünite İLK TÜRK DEVLETLERİ 1. Bölüm : Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı...41 2. Bölüm : Orta Asya da Kuralan İlk Türk Devletleri...45 3. Bölüm : Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti...50 4. Bölüm : Kök Türkler Uygurlar...54 5. Bölüm : Diğer Türk Devlet ve Toplulukları...58 4. Ünite İSLAM TARİHİ ve UYGARLIĞI 1. Bölüm : İslamiyetin Doğuşu ve Yayılışı...59 2. Bölüm : Dört Halife Dönemi...66 3. Bölüm : Emeviler Dönemi...69 4. Bölüm : Abbasiler Dönemi...73 5. Ünite TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 1. Bölüm : Türklerin İslamiyeti Kabulü...77 2. Bölüm : İlk Türk İslam Devletleri...81 3. Bölüm : Kültür ve Medeniyet...91 6. Ünite TÜRKİYE TARİHİ 1. Bölüm : Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri...95 2. Bölüm : Türkiye Selçuklu Devleti nin Kuruluş ve Yükselme Dönemleri...99 3. Bölüm : Türkiye Selçuklularının Kültür ve Medeniyeti - Dağılma Dönemi...106
1. Ünite TARİH BİLİMİ 1. Bölüm : Tarih Bilimine Giriş TARİHİN TANIMI Tarih, geçmişteki insan topluluklarının yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, neden - so- nuç ilişkisi içerisinde yer ve zaman göstererek, belgeler ışığında objektif olarak inceleyen Örnek.. 1 sosyal bir bilimdir. Tanım: Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, uğraşlarını, birbiriyle olan ilişkilerini, yer ve zaman göstererek neden - sonuç ilişkileri içerisinde inceleyen bir bilimdir. Durum: İslamiyet in hızlı yayılmasında diğer din ve inançlara karşı gösterilen hoşgörünün payı büyüktür. Avrupa da ve Asya da ezilmiş ve horlanmış insanlar Müslümanları kurtarıcı olarak karşıladılar. Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer alan öğelerden hangisine değinilmemiştir? A) İnsan ilişkileri B) Neden - sonuç ilişkileri C) Yer D) İnsan topluluklarının yaşayışları E) Zaman (1996 - ÖSS) TANIM Tarihin Konusu Olay: Olgu: Kısa sürede olup biten işler olay, uzun bir zaman diliminde oluşan durumlar ise olgudur. 9. Sınıf Tarih Kolay Öğrenme Kılavuzu 5
1. Ünite TARİH BİLİMİ Birinci Elden Kaynak: İkinci Elden Kaynak: TARİH BİLİMİNİN YÖNTEMİ Bir sonuca ulaşmak amacıyla akıl, bilim, belge, mantık ve tecrübeye dayanarak izlenen araştırma şekline yöntem denir. Tarihin yöntemi, tarihî olayları inceleyerek anlamak ve açıklamaktır. Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek ancak o dönemden kalan ve olayı aydınlatmaya katkıda bulunacak belge ve bulguların değerlendirilmesi ile mümkündür. TARİH BİLİMİNİN ARAŞTIRMA BASAMAKLARI Tarih Biliminin Yöntemi Sözlü Kaynak: Tarama Tasnif Tahlil Tenkit Terkip Tarama (Kaynak Arama) Yazılı Kaynak: En güvenilir tarihî kaynaklardır. Yazılı kaynaklara; kitabeler (yazıt), şecereler (soy kütükleri), yıllıklar (anallar), biyografiler (hal tercümesi), takvimler, seyahatnameler, hatıralar, vekayinameler (kronikler), mektuplar, yazılı arşiv malzemeleri örnek gösterilebilir. Kalıntılar: Kaynaklara dayanmayan bilgiler, tarih araştırmalarında değer taşımaz ve dikkate alınmaz. Bundan dolayı tarihçi, bir konuyu ele aldığında mutlaka o konuyla ilgili kaynakları taramalıdır. Tasnif (Sınıflandırma) Tarihçi çalışmasının amacına ve konusuna göre bilgi ve verileri istediği şekilde sınıflandırabilir. Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar: Tahlil (leme) Bu aşamada eksiklikler tamamlanır, veriler gruplandırılır. Eldeki malzemeler kullanıma hazır ve işe yarar duruma getirilir. 6 Kolay Öğrenme Kılavuzu
1. Ünite 1. Bölüm : Tarih Bilimine Giriş Tenkit (Eleştiri) En doğru bilgiye ulaşmak amacıyla bütün belgelerin eleştiri süzgecinden geçirilerek bilgilerin doğruluğunun ya da yanlışlığının ayırt edilmesine denir. Terkip (Sentez) Yapma Terkip, bir araya getirmek, sentez yapmak demektir. Tarihçinin hazırlık çalışmalarını tamamladıktan sonra eseri anlaşılır bir dil kullanarak birleştirdenir. Bilgi Notu Tarih Araştırmalarında Uyulması Gereken Kurallar Coğrafi koşullar, toplumun yaşayış tarzı ve ekonomik, ticari etkenler, Örnek.. 2 mesine Aşağıdakilerden hangisi tarihi olayların araştırılmasında başvurulan yollardan biri olamaz? A) Kronoloji ve coğrafyadan yararlanma dinî ve kültürel etkenler göz önünde bulundurulmalıdır. B) Kaynak taraması yapma C) Buluntuları inceleme D) Deney yapma E) Olaylar arasında ilişki kurma (1988 - ÖSS) Tarafsızlığın sağlanması için, Olayların üzerinden belli bir süre geçmelidir. 9. Sınıf Tarih Kolay Öğrenme Kılavuzu 7
1. Ünite TARİH BİLİMİ TARİHİN SINIFLANDIRILMASI (TASNİFİ) Tarih araştırmalarının ve tarih öğretiminin kolaylaştırılması amacıyla tarihî gelişmeler; Çağ:, ve göre üçe ayrılmıştır: Zamana Göre Sınıflandırma Zamana göre sınıflandırmada, olaylar kronolojik dilimlere veya çağlara bölünmüştür. Tarihin çağlara ayrılmasında insanlık tarihinde yaşanan önemli olaylar dönüm noktası olarak alınmıştır. Örnek: Mekana Göre Sınıflandırma Yüzyıl: Mekana göre sınıflandırmaya coğrafi sınıflandırma da denilmektedir. Bu sınıflamada kıtalar, ülkeler, şehirler ve bölgeler göz önüne alınmaktadır. Örnek: Miladi Takvim: Konuya Göre Sınıflandırma İnsanların faaliyet gösterdikleri alanların araştırılması amacıyla yapılmış bir sınıflandırmadır. Örnek: TAKVİMLER Milattan sonraki tarihler, günümüze yaklaştıkça rakamsal olarak büyürken, milattan önceki tarihler günümüze yaklaştıkça küçülmektedir. TANIM Takvim: Güneş Yılı: Bilgi Notu Ay Yılı: Takvim zaman ölçüsü olarak Sümerlerden itibaren kullanılmıştır. Sümerler Ay yılı, Mısırlılar ise Güneş yılı esasına göre düzenlenen ilk takvimleri yapmışlardır. Her millet, takvim başlangıcı olarak kendi hayatlarını etkileyen önemli olayları seçmişlerdir. 8 Kolay Öğrenme Kılavuzu
1. Bölüm : Tarih Bilimine Giriş 1. Ünite Takvimin Adı Esas Alınan Yıl Sistemi Takvimin Özellikleri Aylar sayılarla (birinç, ikinç vb.) belirtilmiştir. 21 Mart Bahar Bayramı (Nevruz) takvimin yılbaşı kabul edilmiştir. Hicri Takvim Hz. Muhammed in Mekke den Medine ye göç ettiği yılı (622) başlangıç kabul ettiği için Hicri takvim adını almıştır. Takvimin başlangıç tarihi 1079 yılıdır. 1 Mart yıl başıdır. Rumi takvim 1676 da ekonomik alanda kullanılmaya başlanmış, 1839 dan itibaren de bütün resmi işlemlerde kullanılmıştır. 1917 yılında ise Takvim-i Garbi adıyla Miladi takvime yakın bir takvim kullanılmıştır. Miladi Takvim Güneş yılı esasına göre düzenlenen ilk takvimi Mısırlılar bulmuştur. Bu takvime daha sonraları İyonyalılar, Yunanlılar, Romalılar ve Papa XIII. Gregor katkıda bulunarak geliştirmiştir. Ülkemizde 1 Ocak 1926 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. 9. Sınıf Tarih Kolay Öğrenme Kılavuzu 9
1. Ünite TARİH BİLİMİ Örnek.. 3 MÖ tarihleri Milat Takviminin başlangıcından geriye doğru gittikçe, MS tarihleri ise Milat Takviminin başlangıcından günümüze doğru geldikçe sayısal değer olarak artar. Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılabilir? A) MÖ iki tarihten sayısal değeri büyük olan küçük olandan daha eski bir tarihi gösterir. B) MÖ iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir. C) MÖ bir tarih ile MS bir tarih arasındaki süre, bunlardan sayısal değeri küçük olanın sayısal değeri büyük olandan çıkarılmasıyla bulunur. D) MS iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir. E) MS iki tarihten sayısal değeri küçük olan büyük olandan daha yakın bir tarihi gösterir. (1997 - ÖSS) TARİH ÖĞRENMENİN ÖNEMİ Tarih öğrenmek aşağıdaki yararları sağlar: Vatan ve millet kavramlarının öğrenilmesi, millî birlik ve beraberlik, sorumluluk ve vatandaşlık duygularının gelişmesi Tarihî Bilgilerin Değişebilme Özelliği Tarihle ilgili bilgiler, olayla ilgili kaynaklara dayanılarak açıklanır. Ancak zamanla yeni belge ve bulguların elde edilmesiyle eski bilgilerimiz güçlenir ya da değişime uğrayabilir. 10 Kolay Öğrenme Kılavuzu
TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Yazılıya Hazırlık Soruları Aktivite.. 1 Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları doldurunuz. 1. Tarih, geçmişte yaşayan insanların faaliyetlerini konu edinir. Aktivite.. 2 Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. 1. Insanoğlunun ilk kez Ay a çıkışı olaya örnek gösterilebilir. 2. Olayı ayıran önemli bir özellik de olayın başlangıç ve bitiş tarihinin belli olmasıdır. 3. Tarih geçmişte yaşanmış ve tekrarlanmayan olayları konu edindiğinden ve yöntemlerini kullanamaz. 2. Büyük depremler, tufanlar, kuraklıklar gibi coğrafi olayların insanları ilgilendiren sonuçları tarihin ilgi alanına girmez. 3. Tarihî olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgu birinci elden kaynaktır. 4. Tarihî olaylarla ilgili bilgi veren, onu doğru anlayabilmemiz için tanıklık yapan her türlü malzemeye denir. 4. Tasnif, elde edilen bilgi ve verilerin kaynak değeri açısından yeterli olup olmadığının araştırılmasıdır. 5. Tarihî olaylar süreklilik gösterdiği için olaylar arasında ilişkisi vardır. 5. Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım tarihinin tespit edilmesi dış tenkittir. Soru.. 1 Tarih biliminin araştırma yöntemlerini (5 T yi) sırasıyla yazınız. Soru.. 4 Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimleri kronolojik sıraya uygun olarak yazınız. Soru.. 2 Yazılı ve sözlü kaynaklara örnek veriniz. Soru.. 5 Soru.. 3 Tarihi olayları zamana göre sınıflandırmanın sakıncalarını yazınız. Tarih öğrenmenin yararlarından 3 tanesini yazınız. 9. Sınıf Tarih Kolay Öğrenme Kılavuzu 11
1. Ünite TARİH BİLİMİ 12 Kolay Öğrenme Kılavuzu
2. Bölüm 1. Ünite Tarih Yazıcılığı ve Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları TARİH YAZICILIĞININ GELİŞİMİ İnsanların, yaşadıkları deneyimleri kayıt altına alarak gelecek nesillere aktarma ihtiyacı tarih yazıcığının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Hititlerde, Osmanlılarda, Ruslarda tarih yazıcılığına örnek gösterilebilir. Vakanüvis: Osmanlılarda resmî dev- TANIM let tarihçilerine verilen unvan. Va- Tarih felsefesi: kanüvisler kendilerinden önceki dönemler ile ilgili yazılanları derlemek ve kendi dönemlerinde gerçekleşen olayları kaydetmekle görevliydiler. İlk vakanüvis Mustafa Naima Efendi olaylar anlatılırken sosyolojik yorumlara yer verilmesi gerektiğini ileri süren bir tarihçilik anlayışını benim- TARİH YAZICILIĞININ GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR semiştir. Hikayeci Tarih Yazıcılığı Bu tarih anlayışında olaylar yer ve zaman belirtilirek, ancak neden - sonuç ilişkileri kurulmadan, yorum yapmadan hikâye ve efsanelere dayanılarak anlatılır. Bu anlayışın öncüsü Bilgi Notu Öğretici Tarih Öğretici tarih yazıcılığının ilk temsilcisi sayılan Savaşlarını bu tarzda yazmıştır. Araştırmacı Tarih XIX. yüzyıl ortalarından itibaren kullanılmaya başlanan bu tarih yazım yöntemi, günümüz tarih anlayışının temeli hâline gelmiş ve bilimsel bir nitelik kazanmıştır. 9. Sınıf Tarih Kolay Öğrenme Kılavuzu 13
1. Ünite TARİH BİLİMİ TÜRKLERDE TARİH YAZICILIĞI Osmanlılar Döneminde Tarih Yazıcılığı Osmanlı Devleti nde tarih yazıcılığı, devlet politikası doğrultusunda yöneticilerin hayatları, başarıları, siyasi ve askerî olayların anlatılması şeklinde bir gelişme göstermiştir. Osmanlı tarih yazıcılığının amaçları şunlardır: Osmanlılar, XVIII. yüzyıldan itibaren tarih felsefesi ve yazıcılığı konusunda da Avrupa dan etkilenmeye başlamıştır. Bunun sonucunda Osmanlılarda resmi devlet tarihçiliği (vakanüvislik) ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet Döneminde Tarih Yazıcılığı Cumhuriyet Döneminde Atatürk ün etkisiyle yeni bir tarih anlayışı benimsenerek Osmanlı tarih yazıcılığının mirası olan İslam merkezli tarih yorumu yerine Türk tarih tezi ortaya çıkmıştır. Bu tez, Türklerin dünya uygarlığının gelişiminde önemli bir yere sahip olduğunu kanıtlamayı amaçlamıştır. Atatürk tarih çalışmalarının bilimsel olarak yapılmasını sağlamak için 1931 yılında Türk Tarih Kurumunun kurulmasını sağlamıştır. Türk tarihi ile Türkiye tarihini ve bunlarla ilgili konuları incelemeyi, elde edilen sonuçları yaymayı amaçlayan Türk Tarih Kurumu, Türklerin Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinden önceki tarihlerinin aydınlatılmasına önemli katkılarda bulunmuştur. Belleten (1937), Belgeler (1964) ve Höyük (1991) bu kurumun düzenli aralıklarla çıkardığı yayınlardandır. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER Tarih araştırmalarında tarihçilere yardımcı olan bilimlerin başlıcaları şunlardır: Coğrafya Bu nedenle olayların neden ve sonuçlarının doğru değerlendirilmesinde coğrafya biliminin tarih bilimine önemli katkıları vardır. 14 Kolay Öğrenme Kılavuzu