YÜRÜTME
Yasamanın koyduğu kanunlar çerçevesinde ve kendine özgü düzenleyici işlemler ( KHK, Tüzük ve Yönetmelik) vasıtasıyla devletin genel işleyişini belirleyen ve parlamenter sistemde yürütme, bir kişi ile bir kurul arasında paylaşılmıştır. 1982 Anayasası na göre; Yürütme yetkisi ve görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından Anayasa ve kurallara uygun olarak kullanılır. Ve yerine getirilir.
1982 Anayasası Cumhurbaşkanı nı güçlendirdiği gibi Yasama karşısında da sorumsuz kılmıştır. CUMHURBAŞKANI: Devletin Başkanı olarak Cumhurbaşkanı nın en temel fonksiyonu Türkiye Cumhuriyeti ni ve ulusun birliğini temsil etmesidir.
Cumhurbaşkanı nın Seçimi: Anayasanın 101. Maddesine göre: Cumhurbaşkanı seçilme yeterliliği şunlardır; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, 40 yaşını doldurmuş olmak, Yüksek öğrenim görmüş olmak, Milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmaktır.
UYARI: Cumhurbaşkanı görev süresi 5 yıldır. ( 2007 ) ve halk tarafından seçilir. UYARI: Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. ( 2007 )
Cumhurbaşkanlığına TBMM üyeleri içinden veya meclis dışından aday gösterilmesi 20 milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Cumhurbaşkanı seçilen kişi varsa partisi ile ilişiği kesilir. TBMM üyeliği sona erer. UYARI: Cumhurbaşkanı nın milletvekili olma zorunluluğu yoktur.
Seçim Süresi: Cumhurbaşkanı seçimi, Cumhurbaşkanı nın görev süresin dolmasından önceki 60 gün içinde, makamının herhangi bir sebepten boşalmasından itibaren 60 gün içinde yapılır. Seçilen cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar eski Cumhurbaşkanı TBMM İç Tüzüğüne göre and içtiği gün itibariyle göreve başlamış olur ve eski Cumhurbaşkanının görev süresi dolmuş olur.
Cumhurbaşkanı nın Sorumsuzluğu: Cumhurbaşkanı Parlamenter sistemin bir sonucu olarak görevi ile ilgili suçlardan dolayı siyasal, hukuki ve cezai bakımdan sorumsuzdur. Cumhurbaşkanı nın tek başına yapacağı işlemler dışında tüm kararları başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır ve bu kararlardan Başbakan ve Bakanlar sorumlu olurlar. Buna karşı imza kuralı denir.
CUMHURBAŞKANI NIN TEK BAŞINA YAPTIĞI İŞLEMLER: Yüksek Yargı Organlarına üye seçmek, Kanunları meclise geri göndermek, Anayasa değişikliklerini halkoyuna sunmak, Anayasa Mahkemesi nde iptal davası açmak, Başbakanı atamak ve istifasını almak, Bakanlar Kurulunu toplantıya çağırmak,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek, MGK yı toplantıya çağırmak ve başkanlık etmek, Devlet Denetleme Kurulunu başkanını seçmek ve üyelerini atamak, UYARI: Cumhurbaşkanı nın tek başına yaptığı işlemlerin yargısal denetimi olmaz.
KARŞI İMZA KURALINA DAHİL İŞLEMLER: Yürütme görevinin gerçekte Bakanlar Kurulu na ait olduğunu ve Bakanlar Kurulu nun s,yas, olarak sorumlu olduğunun göstergesidir. Buna göre; icrai nitelikte olan şu işlemler Cumhurbaşkanı tarafından tek başına yapılmaz:
Bakanları atamak ve görevine son vermek, Yabancı devletlere Türk Devleti nin temsilcilerini göndermek, Milletlerarası anlaşmaları onaylamak ve yayımlamak, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak,
Kararnameleri imzalamak, YÖK üyelerini atamak, Üniversite Rektörlerini atamak, Sürekli hastalık nedeniyle bazı kişilerin suçlarını affetmektir.
VATANA İHANET İLE SUÇLANDIRILMASI: Cumhurbaşkanı göreviyle ilgili işlerden dolayı cezai olarak sorumsuzdur. Bu durumun tek istisnası vatana ihanetten suçlandırılmasıdır. Anayasanın 105. Maddesine göre: Cumhurbaşkanı vatana ihanetten dolayı TBMM üye tamsayısının en az 1/3 nün teklifi üzerine üye tamsayısının en az ¾ ünün vereceği kararla suçlandırılır. Be durumda Cumhurbaşkanını yargılayacak makam Yüce Divan Makamıyla Anayasa Mahkemesidir. Cumhurbaşkanının Yüce Divana sevki Cumhurbaşkanlığı makamından düşmüş sayılacağı kabul edilmektedir.
CUMHURBAŞKANI NIN GÖREV VE YETKİLERİ 1- Yasama İle İlgili Görev ve Yetkileri: Gerekli gördüğünde yasama yılının ilk günü TBMM de açılış konuşmasını yapmak, TBMM yi toplantıya çağırmak, Kanunları yayımlamak, Kanunları tekrar görüşmek üzere TBMM ye göndermek,
Anayasa ile ilgili değişiklikleri halkoyuna sunmak, Kanunları, KHK, TBMM İç Tüzüğü gibi unsurları Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine iptali için dava açmak, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermektir.
2- Yürütme İle İlgili Görev ve Yetkileri: Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek, Başbakanın teklifi üzerine bakanlar kurulunu atamak ve görevlerine son vermek, Gerekli gördüğünde bakanlar kuruluna başkanlık etmek, Yabancı devletlere Türk Devleti nin temsilcilerini göndermek ve yabancı temsilcileri kabul etmek, Milletlerarası anlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsi etmek, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak, MGK yı toplantıya çağırmak ve başkanlık etmek, Bakanlar Kurulu kararıyla Sıkıyönetim ve Olağanüstü hal ilan etmek ve Kanun Hükmünde Kararname çıkartmak, Kararnameleri imzalamak,
Belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya affetmek, Devlet Denetleme Kurulunun Başkan ve üyelerini seçmek, YÖK üyelerini seçmek ve Rektörleri atamak
Yargı İle İlgili Görevleri: Anayasa Mahkemesine üye seçmek, Danıştay üyelerinin 1/4 ünü seçmek, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Başsavcı Vekilini atamak, Askeri Yargıtay Üyelerini seçmek, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Üyelerini seçmek, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna Üye seçmek NOT: Cumhurbaşkanı nın Yargıtay Üyesi seçme hakkı yoktur.
CUMHURBAŞKANI NA VEKALET ETME: TBMM Başkanı gerekli hallerde Cumhurbaşkanı na vekillik eder ve Cumhurbaşkanı nın yetkilerini kullanır. NOT: Cumhurbaşkanı yurt içi gezisinde olması halinde vekillik yapılmaz. Cumhurbaşkanı MGK ya katılmadığı durumda toplantıya Başbakan vekalet eder.
CUMHURBAŞKANI TEŞKİLATI Cumhurbaşkanlığı örgütü Genel Sekreterlik ve Devlet Denetleme Kurulundan oluşmaktadır. 1- Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği: Cumhurbaşkanı na yardımcı olmak amacıyla kurulan bu örgüt hem kanun hem de Cumhurbaşkanı Kararnamesi ile oluşmaktadır. Genel Sekreter doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
2- Devlet Denetleme Kurulu: 1982 Anayasası ile düzenlenen bu kurul doğrudan Cumhurbaşkanı na bağlı olarak inceleme, araştırma ve denetleme yapmaktadır. Kararları gizlidir. Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanı nın istemi üzerine aşağıda belirtilen kurumlarda her türlü araştırma, inceleme ve denetleme yapar.
Tüm Kamu Kurum ve kuruluşlarında, Kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, Her düzey işçi ve iş veren kuruluşlarda, Kamuya yararlı dernek ve vakıflarda inceleme yapabilir. UYARI: Silahlı Kuvvetler ve Yargı Organları bu kurumun görev alanı dışındadır.
BAKANLAR KURULU Bakanlar Kurulu, Başbakan ve Bakanlardan oluşmaktadır. Başbakan Cumhurbaşkanı nca, TBMM üyeleri arasından atanır. Başbakanın atanması için anayasamıza göre milletvekili olması şarttır. Bakanlar ise TBMM üyeleri arasından veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakan ca seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından atanırlar.
Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanı tarafından atandıktan sonra Bakanlar Kurulu, Bakanlar Kurulunu hazırlayıp bir hafta içinde TBMM genel kurulunda Başbakan veya Bakanlardan biri tarafından okunur. TBMM den göreve başlama güvenoyu alması yoluna gidilir. ( Toplantıya katılanların Salt çoğunluğunun kabul etmesi yeterlidir.) TBMM den güvenoyu alan Bakanlar Kurulu görevine başlar.
UYARI: İlk kez 1961 Anayasası ile birlikte dışarıdan Bakan ataması yapılamaya başlanmıştır. Başbakan bir Bakanın görevden alınmasını Cumhurbaşkanından isteyebilir. Görevden alınan bir Bakanın yerine en geç on beş gün içinde atama yapılır.
BAKANLAR KURULUNUN GÖREV VE YETKİLERİ Genel siyaseti yürütmek, Kanun Hükmünde Kararname çıkartmak, Tüzük çıkartmak, Yönetmelik çıkartmak, Bakanlar Kurulu Kararnamesi çıkartmak, Kanun tasarısı hazırlamak, Bütçe ve Kesin hesap kanun tasarılarını hazırlamak,
Olağanüstü hal ve Sıkıyönetim ilan etmek, Milli güvenliği sağlamak, Silahlı Kuvvetleri yurt savunmasına hazırlamak, Genelkurmay Başkanını seçmek, Anayasada verilmiş olan diğer yetki ve görevleri kullanmak, Kanunla verilmiş olan görev ve yetkileri kullanmaktır.
BAŞBAKANIN GÖREVLERİ Bakanları seçmek ve görevlerinden alınmalarını önermek, Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek, Bakanlar arasında işbirliğini sağlamak, Bakanların görevlerini yerine getirmesini gözetmek, Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Milli Güvenlik Kuruluna katılmak, Yönetmelik çıkartmaktır.
BAKANLAR KURULUNUN SORUMLULUKLARI Bakanlar Kurulunun sorumlulukları siyasi, cezai, hukuki ve adli olmak üzere dört türlüdür. Parlamenter hükümet sisteminde Bakanlar Kurulunun ve Bakanların siyasi ve cezai sorumluluğu vardır. Siyasi sorumluluk Parlamenter hükümet sisteminde iki türlüdür. Kolektif ( ortak ) ve bireysel ( şahsi ) sorumluluktur.
TBMM nin hükümetin icraatlarına karşı Güven oylaması yapması kolektif sorumluluğa bir örnektir. Anayasamızda üç tür Güven oylaması vardır. Göreve Başlarken Güven Oylaması: Bakanlar Kurulunun kuruluşunu izleyen güven oylamasıdır ki basit çoğunluk bunun için yeterlidir.
Görev Sırasında Güven Oyu: Hükümetin görev sırasında, hukuki bir zorunluluk yokken ve büyük oranda siyasi şartların zorlamasıyla güvenoyu istenmesidir. Milletvekillerinin veya hükümetin teşebbüsü üzerine yapılır. Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu aleyhte oy verdiği taktirde Bakanlar Kurulu düşmüş olur.
Gensoru Görüşmeleri Neticesinde Güvenoyu: Hükümetin siyasi sorumluluğuna dair milletvekilleri veya siyasi parti gruplarının gensoru önergesi vermesi üzerine gerçekleştirilen güven oylamasıdır. Güven oylamasında Bakanlar Kurulunun düşürülebilmesi için üye tam sayısının salt çoğunluğunun güvensizlik oyu vermesi gerekir.
GEÇİCİ BAKANLAR KURULU Anayasamıza göre; Geçici Bakanlar Kurulu iki değişik durumda oluşturulur. 1- Dört yıllık seçim dönemi sonunda gerçekleştirilecek seçim veya erken seçim durumunda, seçimlerin gerçekleştirilmesinden üç ay önce, Adalet, içişleri ve ulaştırma Bakanları, Bakanlar Kurulundan çekilir ve yerlerine Başbakan tarafından TBMM içinden veya dışından bağımsızlar atanır.
2- TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanı tarafından yenilenmesi durumunda ise; Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici bakanlar kurulunu kurması için bir başbakan atar.
Adalet, içişleri ve Ulaştırma Bakanları içeriden veya dışarıdan bağımsızlar arasından atanırken, diğer bakanlar siyasi parti gruplarından meclisteki güçleri oranında üye alarak oluşturulur.
Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının resmi gazetede yayımlanmasından sonra beş gün içinde kurulur. Geçici Bakanlar Kurulunun meclisten göreve başlama Güvenoyu almasına gerek yoktur. Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni meclis toplanıncaya kadar vazife görür.
YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ Anayasamıza göre; Yürütmenin düzenleyici işlemleri, Kanun Hükmünde Kararname, Tüzük, Yönetmelik ve Cumhurbaşkanı Kararnamesidir. Kanun Hükmünde Kararname: 1961 Anayasası nın 1971 değişikliği ile anayasaya girmiş olan bir uygulamadır. Anayasamıza göre iki çeşit Kanun Hükmünde Kararname çıkarılabilir. Olağan dönem kanun hükmünde kararnameler ve olağanüstü hal ve sıkıyönetim kanun hükmünde kararnameleridir.
Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameler: Olağan dönemde Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Bakanlar Kurulunun Kanun Hükmünde Kararname çıkartabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi nin çıkaracağı bir yetki kanunu ile yetkilendirmesi gerekmektedir.
Çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararnamenin: Amacı, Kapsamı, İlkeleri, Süresi (yetki kullanma süresi ) hükümet tarafından meclise yazılı olarak vermesi gerekmektedir. Meclis bunları değerlendirir ve Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisinin verir.
Süresi içerisinde birden fazla kanun hükmünde kararnamenin çıkarılıp çıkarılmayacağı da Hükümet tarafından meclise bildirilmesi gerekmektedir. UYARI: Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri ile Temel H ak ve Hürriyetlerden Yalnızca sosyal ve ekonomik hak ve ödevler sınırlandırılabilir.
Kanun Hükmünde Kararnameler Bakanlar Kurulu tarafından hazırlanır ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak Resmi Gazetede yayımlanır. Kanun Hükmünde Kararnameler Resmi Gazetede yayımlandığı gün TBMM ne onay için sunulur. Onaya sunulan Kanun Hükmünde Kararnameler mecliste ivedilikle görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, onaya sunulan Kanun Hükmünde Kararnameleri Kabul edebilir. Değiştirebilir veya tamamen red edebilir. Red edilen Kanun Hükmünde Kararname Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı tarih itibariyle yürürlükten kalkar.
Kanun Hükmünde Kararnamenin Anayasaya şekil ve esas itibariyle uygun olup olmadığını denetleyen kurum Anayasa Mahkemesidir. Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisi TBMM tarafından bir yetki kanunu ile Bakanlar Kuruluna bırakmıştır. Bu noktada: Bakanlar Kurulunun istifası, Bakanlar Kurulunun Gensoru ile düşürülmesi, Yasama Döneminin bitmesi, belli bir süre için verilmiş olan yetkinin sona ermesine neden olmaz.
Sıkıyönetim ve Olağanüstü hal Kanun Hükmünde Kararnameleri: Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerinin çıkarılması için TBMM den yetki kanunu alınmasına gerek yoktur. Bu yetki doğrudan anayasadan alınmaktadır. Anayasamız Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri için konu sınırlandırması öngörmemiştir. O bölge ve zaman dilimi içerisinde her konuda düzenleme yapılabilir.
Resmi Gazetede yayımlandıktan sonra yine TBMM nin onayına sunulur. TBMM Sıkıyönetim ve Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnameyi kabul edebilir, değiştirebilir veya tamamen red edebilir. Reddedildiği taktirde resmi gazetede yayımlanır ve yürürlükten kalkar. Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerin anayasaya aykırı olduğuna dair Anayasa Mahkemesine dava açılamaz.
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi: ilk defa 1982 Anayasasıyla uygulamaya giren bir yürütme işlemidir. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yalnız, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin Kuruluşu, teşkilat ve çalışma esasları, personel atama işlemleri düzenlenir.
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkartma yetkisi, Cumhurbaşkanının tek başına kullanacağı yetkiler arasındadır ve bu özelliği ile yargı denetiminin dışındadır. Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kararname Resmi Gazete de yayımlanmasından sonra yürürlüğe girer.
Tüzükler Tüzükler bir kanunun uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay ın incelemesinden geçirilmek şartıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır. Tüzükler Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Resmi Gazetede yayımlandıktan sonra yürürlüğe girer.
Tüzükler idareyi düzenleyici bir işlem olduklarından, idari yargı denetimine tabidirler. Denetimleri Danıştay tarafından yapılırlar. Tüzüklerin yayım ve yürürlük kuralları kanunlar gibidir. Resmi Gazetede yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girerler.
Yönetmelikler Yönetmelikler, Başbakanlık, Bakanlıklar, ve kamu tüzelkişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak kaydıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır. Yönetmeliklerin konusu kanunların tüzüklerin uygulanmasının sağlanmasıdır. Yönetmeliklerin denetimi idari yargıda yapılmaktadır.
OLAGANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 1982 Anayasası olağanüstü yönetim usulü olarak Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim olmak üzere iki aşamalı bir düzenlemeye yer vermiştir.
Olağanüstü Hal Olağanüstü hal ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. Kurulun Olağanüstü hal ilan etme yetkisi TBMM nin onamasına tabidir. Bakanlar Kurulu kararı Resmi Gazetede yayımlanır ve hemen TBMM nin onayına sunulur. Olağanüstü hal yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi altı ayı geçmemek üzere Olağanüstü hal ilan edebilir.
Bakanlar Kurulu Olağanüstü halin ilanına sebep olan durumun devamı halinde, dört ayı geçmemek üzere olağanüstü hal süresini uzatılmasını TBMM den isteyebilir. Sebepleri; 1- Tabi afet, tehlikeli salgın hastalıklar ve ağır ekonomik bunalım halleri, 2- Hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik ağır şiddet hareketleri, şiddet hareketleri sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde ilan edilebilir.
Olağanüstü Hal İlanının sonuçları Olağanüstü hal ilanının başlıca üç sonucu vardır; 1- Olağanüstü Hal kanun hükmünde kararnamesi çıkarılabilir. 2- Temel Hak ve Hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir. 3- Vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülükleri getirilebilir.
Sıkıyönetim Sıkıyönetim, olağanüstü halin ilanını gerektiren sebeplerden daha vahim sebeplerle ilan olunan, geçici olarak temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen durdurulmasına veya anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınmasına imkan tanıyan ve kolluk yetkilerinin askeri makamlara geçmesi sonucunu doğuran bir olağanüstü yönetim usulüdür.
Sıkı yönetim Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından altı ay süre ile ilan edilmektedir. Resmi Gazetede ilan edildikten sonra TBMM nin onayına sunulmaktadır.
Sıkıyönetimin Sebepleri 1- Olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması. 2- savaş hali veya savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi 3- Ayaklanma olması, 4- vatan ve cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın olması, 5- ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması
Sıkıyönetim İlanının Sonuçları 1- Sıkıyönetim KHK si ile çıkartılır, 2- Temel Hak ve Hürriyetler sınırlandırılabilir, 3- Tüm kolluk kuvvetleri askeri makamlara geçer.
MİLLİ GÜVENLİK KURULU İlk defa 1961 anayasası ile kurulmuştur. Milli Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında Başbakan, Başbakan yardımcıları, Adalet, milli savunma, iç işleri, Dış işleri bakanları Genelkurmay Başkanı, Kara, deniz, hava ve jandarma genel komutanlarından kurulur.
Milli Güvenlik Kurulu; devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulaması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonunun sağlanması konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna bildirir.