DÜNYA DEMİR. ÇELİK ENDÜSTRİSİNDEKİ KRİZ ( "'*) Dündar SAGLAM (*) GİRİŞ: DÜNYA EKONOMiSINDE GÖRÜLEN SON GELiŞMELER Batılı ülkeler ekonomileri, 1973 sonlarında petrol fiyatlarındaki artışla başlayan genel bir ekonomik bunalım içine girmişlerdir. Artık İkinci Dünya Savaşından sonra görmeye alıştığı mız, yüksek büyüme hızıarına bağlı olarak ortaya çıkan, eko-. nomik mucizeler dönemi sona ermiş görünmektedir. 1930 büyük ekonomik kri~inde olduğu gibi, bugün ekonomik faaliyetlerde duraklamalar, işsizlik oranında artışlar, kambiyo kurlarında istikrarsızlık ve korumacılık yönünde belirgin. eğilimler yeniden kendini göstermeye başlamıştır. Ancak 1930 bunalımından farklı olarak, bugün ekonomik faaliyetlerdeki gerileme ile beraber enflasyon oranları da bütün ülkelerde yükselmesine devam etmektedir. Durgunlukla beraber enflasyonun ekonomide. birlikte ortaya çıkışı stagflasyon kelimesinin iktisat yazınına girmesine neden olmuştur. Batılı ülkelerin hükümetleri, ortaya çıkan bu yeni hastalığı tedavi etmek için, bazen enflasyonu freniemek amacı ile talep kısıtlamasına, bazen işsizliği azaltmak için talebin teşvikine yönelerek çelişkili politikaları,yürürlüğe koymuşlardır. Bu çelişkili' politikaların uygulanmasında başvurulan temel ekonomik araç parasal önlemler olmuştur. ( *) Prof. Dr., A.l.T.l.A. Ekonomi Fakültesi. (**) Bu inceleme, yalnızca Dünya Çelik Krizini konu edinmiştir. Türkiye Demir - Çelik Sanayiinin Yapısı ve Sorunları ~yrı bir yazıya ~onu teşkil edecektir. 15
Batılı ülkeler içinde en büyüklerinin 1981 yılında reel büyüme hızlarında görülen yavaşlamalar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. i \ ' \ TABLO: 1 Çeşitli Ülkelerin Reel G.S.M.H. Büyüme Hızları (%) 1980 1981 (Tahmin) ABD -0.2 2.5 Japonya 4.2 3.5 F. Almanya 1.8-1.5 Fransa 1.3-0.5 İngiltere -1.8-1.5 İtalya 4.0-0.75 Kanada 0.1 2.5 Kaynak : OECD Economic Outlook, July 1981 1981 yılında ABD ve Kanada dışındaki ülkelerde reel büyüme hızlarında belirgin düşüşler görülmektedir.. I', ' Belli başlı batılı ülkelerde, işsizlik ve fiyat artışları geçmiş yıllarda olduğu gibi 1981 yılında da etkisini sürdürmektedir. (Tablo: 2) TABLO: 2 Çeşitli Ülkelerin işsizlik ve Enflasyon Oranları (% J Amerika Japonya F. Almanya Fransa İngiltere İtalya Kanada. Avustralya Belçika 1981 Yılının ı inci 3 ayında işsizlik oranı (% J 7.2 2.1 3.7 7.0 10.2 7.6 ' 7.2 5.5. 10.1 Kayıüik : OECD Ekonomic Outlook, July 1981 16 Tüketici fiyatlarındaki (Nisan Ayı itibarı ile) (% J Artış 10.0 5.2 5.6 12.7 12.0 20.1 12.6 9.4 7.4..
Bu son verilere göre hazırlanan her iki tablo, gelişmiş batı-. lı ülkelerde enflasyon ve işsizliğin yani ekonon1ik bunalımın.sürdüğünü, 1981 yılında alınan tedbirlerin hastalığın t~davisinde başarılı alamadığını bize göstermektedir. Geçmişteki büyük krizde olduğu gibi, demir - çelik sektörü ekonomik bunalımdan en fazla etkilenen sektör olma özelliğini korumaktadır. Bu nedenle bu sektörün analizi,- ekonomik krizin yönelişini ve yapısını tesbit bakımından önem taşımaktadır. I. DÜNYA DEMiR- ÇELiK ENDÜSTRISININ DURUMU İleri memleketlerin sanayileşmesinde ve ekonomik kalkınmasında temel unsur deljlir - çelik'tir. Bugün ekonomik alanda fert başına çelik tüketimi uygarlık düzeyinin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır. Ayrıca demir- çelik mamullerinin yatı-. nriı mallan üreten sanayi ~ollannın temel girdisini teşkil etmesi ona kalkınmada öncelikli bir yer kazandırmaktadır. Sanayileşmede bu kadar önemli bir yeri olan bu sektörün son yıllarda giderek derinleşen sorunları, ileri ve geri etkileri bakımından bütün ekonomiyi sarsar hale gelmiştir. Dünya demir - çelik üretim ve tüketimi bakımından başta yer alan seçilmiş bazı ülkelerde son yıllarda. görülen düşmeler aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. 17
il l i' 'ı ı i j. ıli ıı: 1!( li TABLO:. 'ı' ıl :ı!! :,.. ı'\ Çeşitli Ülkelerde Demir- Çelik Üretim._i ( Mayi Çelik, Milyon Ton) ' d 1981! '\ 1 Ülkeler (Geçici) 1980 1979 1978 1977 ii ı.ı J;l : Hj A.B.D. 108.8 101.7 123.3 124.3 113.7 f, ' Japonya 101.7 111.4 111.7 102.1 102.4 t 'j Batı Almanya 41.6 43.8 46.0 41.3 39.0 \ i ; İtalya 24.6 26.5 24.3 24.3 23.3 '' Fransa 21.1 23.2 23.4 22.8 22.1 1 ;ı 'i İngiltere 15.6 11.3 21.5 20.4 20.5 i :!.3 Kanada 14.8 15.9 16.1 14.9 13.6 Brezilya 13.2 15.3 13.9 12.2 11.3 ' Belçika 12.3 12.3 13.4 12.6 11.3 Lüksemburg 3.8 4.6 4.9 4.8 4.3 1: İsveç 3.8 4.2 4.7 4.3 4.0! ~:!i- Kaynak : Uluslararası Demir - Çelik Enstitüsü (Ocak 1982) -- ı J ;. Tablodan kolayca görüleceği üzere ABD, Japonya, İngiltere gibi büyük ülkeler 1977 yılında ulaştıkları tiretim düzeyine 1981 yılında da ulaşamamışlardır. İşin ilgi çekici yönü bu azalma eğiliminin sosyalist ülkelerde de görülmeye başlanmasıdır. f ı f ı ll; ıı r t 1 ~ Çeşitli TABLO: 4 Ülkelerde Demir- Çelik Tüketimi (Ma yi Çelik, Milyon TorıJ ; Ülkeler 1981 1980 1979 1978 1977 A.B.D. 130.9 118.4 142.6 145.2 137.4 Japonya 71.5 78.8 78.5 67.9 65.1 Batı Almanya 34.3 35.4 37.2 33.8 33.9 İtalya 22.3 25.7 23.2 19.3 20.6 "' Fransa 18.5 20.0 21.1 20.0 20.2 İngiltere 15.0 15.1 20.5 20.0 20.0 Kanada 15.0 13.8 14.9 13.6 12.8 Brezilya 13.4 14.6 13.3 12.4 12.0 Belçika 4.0 4.0 4.4 4.2 4.2 İsveç 3.9 4.2 4.2 3.9 3.9 ( Kaynak Uluslararası Demir - Çelik Enstitüsü (Ekim 1981)!, '
Üretimdeki düşüş eğilimi tüketirnde de kendini gösternı~ktedir. 1981 yılında özellikle Japonya, Batı Almanya, İtalya, Fransa gibi ülkelerde demir- çelik tüketimi büyük düşüşler göstermiştir. De~ir- Çelik talebinde görülen gerilemeler ülkelerin tümünde kurulu kapasiteden yararlanma oranlarını hızla düşürmüştür. 1974 yılından önce demir- çelik tesislerini % 85-90, oranında çalıştırmakta olan bu ülkeler, artık % 60-70 oranındaki kapasite kullanım oranlarına rıza göstermiş görünmektedirler. Örneğin Amerika'da bu oran 1973 de % 96 iken 1981 de % 77, Japonya'da 1973 de % 88 iken 1981 de % 63, Ortak Pazar ülkelerinde ise 1973 de % 85 iken 1981 de % 62 olmuştur. İngiliz çelik endüstrisinde görülen bunalım ise daha yüksek boyutlarda olmuştur. İngiltere çelik endüstrisi 1973 yılında % 92 kapasite ile çalışırken bu oran 1981 yılında % 40 düzeyine inmiştir. Bu durum hemen hemen bütün ülkelerde birim maliyetleri yükselten ana etken olmuştur. Dünya demir- çelik endüstrisinde giderek düşen kullanım oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. kapasite TABLO: 5 Dünya Demir- Çelik Endüstrisinde Kapasite Kullanım Oranları (Yüzde) 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981* 96.8 94.3 76.9 80.8 78.6. 86.4 87.5 72.2 77.9 88.4 84.9 73.0 73.0 66.7 66.2 71.5 70.1 63.0 85.7 87.4 63.4 68.5 62.9 65.6 69.1 64.0 62.8 90.1 88.9 72.2 74.6 69.3 72.2 75.5 69.1 67.5 * Tahmini. Kaynak :, World Steel Dynamics, August 1981 66.0 67.1 68.8 72.5 66.7 72.5 76.9 76.9 72.3 87.8 86.9 71.9 74.4 69.0 72.2 75.7 70.1 68.2 90.0 89.9 89.5 88.1 87.5 90.5 87.9 85.1 87.9 19
Il. DÜNYA DEMiR- ÇELIK ENDÜSTRiSiNDE. MALiYET YA PlSI ÜZERİNE BAZI GÖZLEMLER,t 1. ı ' t ı,, 1 :1. ; 1 - Hammadde Sorunu: Entegre demir- çelik fabrikalannın performansı o fabrikada çalışan yüksek fırınların performansı ile doğrudan ilgilidir. Başka bir deyişle yüksek fırın üretim. bakımından tüm fabrikaların göstergesidir. Yüksek fırınlarda kalite ve kantite bakımından çelik imali için uygun vasıfta sıcak maden üretimi, herşeyden önce fırına. verilen hammaddelerin (özellikle demir cevheri ve koklaşabilir maden kömürü) fiziki ve kimyevi bakımdan yeknesak ve uygun vasıfta olması ve devamlılık göstermesi ile mümkündür. Burada ikinci önemli nokta, fırın 'üretiminin kampanya boyunca % 70 kapasitesinin altına düşürülmemesidir. Yüzde 70 kapasitenin altında yüksek fırın; optimum çalışma düzenini kaybeder, üretilen sıcak made;ınin kalitesi bozulur, maliyeti artar. Demir- çelik endüstrisinin iki ana girdisini oluşturan koklaşabilir maden kömürü ve demir cevheri dünya fiyatlan (yıllar itibarıylal aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. TABLO: 6,,~.. ;, i,, H ammadde Fiyatları. (Ton/ Dolar J K. Maden Kömürü Demir Cevheri 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 26.42 45.31 61.70 63.14 62.14 62.15 65.29 69.11 73.99 2LOO 25.00 33.00 28.00 28.00.28.83 30.50 38.60 38.60 ; -. ~- Kaynak : World Steel Dynamics 1973 yılında tonu FOB 26.42 dolar olan koklaşabilir kömürün fiyatı 1981 yılında 73.99 dolar olmuştur. Yeterli kömür ve 20
demir rezervleri bulunmayan ülkelerde demir- çelik endüstrisi maliyetlerini kontrol altında tutmak imkansızlaşmaktadır. Dünya'da kokh~~şabilir maden kömürü ihracatı bugün yalnızca Birleşik Amerika tarafından yapılmaktadır. Yeterli kömürü bulunmayan ülkelerin demir- çelik sanayileri bu bakımdan Amerika'ya sıkı sıkıya bağlı hale gelmişlerdir. Demir cevherine gelince, en b_üyük ihrac~tçı ülkeler sırası ile Brezilya, Güney Afrika ve Liberya'dır. Bunlar içinde özellikle Brezilya' nın önemi büyüktür. Bu iki temel hammadde ihtiyacını ithal suretiyle karşılayan ülkeler, ulaştırma sorununu hesaba katmak zorundadırlar. Örneğin Japonya gibi tüm hammaddelerini. dışardan getiren ülkelerde, demir- çelik fabrikalarını, büyük tonajlı gemilerin yanaşmasına elverişli limanlarda kurulması bir mecburiyet ha- / line gelmektedir. Nitekim Japon demir- çelik endüstrisi kurulu kapasitesinin % 82'si 70.000 tondan daha fazla yük taşıyan ge -dır..- 2 - Yakıt Maliyeti: mileı;-in yanaşmasına elverişli derin limanlarda kurulmuştur. Bu durum Japon endüstrisine önemli bir avantaj sağlamakta- Demir~ çelik endüstrisi temel girdilerinden bir diğerini yakıt teşkil etmektedir. 1974 yılından sonra petrol fiyatlarına yapılan zamlar ı ton demir- çelik mamulüne isabet eden yakıt giderini önemli ölçüde artırmıştır. TABLO: 7 Ağır Yakıt (Dolar/Ton) Fiyatları. ' USA Japonya B. Almanya ingiltere Fransa 1973 31.79 39.3Ç> 38.06 31.34 35.81 1974 61.91 71.57 77.60 71.07 63.08 1975 70.43 85.34. 82.52 83.72 83.02 1976 76.68 90.99 85.54 77.35 76.37 1977 87.37 92.04 94.12 95.52 85.81 1978 90.60 83.60 99.93 98.44 96.67 1979 130.68 97.99 142.19 138.34 126.32 1980 193.63 185.89 190.34 210.43 185.29 Kaynak : \Yorld Stecl Dynamics 21
; i!' 'i!: Nihai demir- çelik üretim maliyeti içinde yakıt giderinin ilk büyük artış! 1974 yılında olmuş, bunu 1979 yılındaki ikinci petrol şoku izliyerek bütün ülkelerde yakıt maliyetlerinin görülmemiş boyutlarda artmasına neden olmuştur. Ton başına isabet eden yakıt gideri ülkeler arasında önemli farklılıklar göstermemektedir. 3 - Işçilik Maliyeti: Demir- çelik maliyeti içinde önemli yer tutan diğer bir kalem işçiliktir. Çeşitli ülkelerde demir- çelik sanayiinde çalışan işçilerin saat ücretlerinin.karşılaştırılması bu bakımdan önemli sonuçlar çıkarmamıza zemin hazırlamaktadır. (Tablo: 8). TABLO: B Dünya Demir- Çelik Endüstrisinde Ödenen Işçilik (Saat ücreti Dolar olarak) >'i USA Japonya F. Alm. Ingiltere Fransa Güney Kore 1973 7.89 4.04 5.63 2.94 4.71 0.46 1974 9.29 5.00 6.59 3.61 5.29 0.48 1975 10.83 5.54 7.61 4.56 7.23 0.53 1976 12.18 5.81 8.04 4.44 7.64 0.73 1977 13.44 7.00 9.38 4.81 8.48 1.02 1978 14.73 9.44 11.55 5.93 10.56 1.37 1979 16.39 9.73 13.55 6.68 12.91 1.63 1980 19.06 10.24 14.92 9.96 15.38 1.96 Kaynak : \Vorld Steel Dynamics ' Tablo 8'de, saat başına en yüksek ücretin ödendiği ülke ABD olarak görünmektedir. Amerika'yı 15.38 dolarla Fransa, 14.92 dolarla Federal Almanya, 10.24 dolarla Japonya, 9.96 dolarla İngiltere takip etmektedir. Gelişmiş ülkelerde ödenen bu yüksek ücret düzeylerini gelişmekte olan ülkelerle kıyasladığımızda aradaki farkın ne kadar büyük olduğunu anlıyoruz. Nitekim Goney Kore'de bu rakam Amerika'dan dokuz kat daha düşük olarak 1.96 dolardır. Brezilya'da 3 dolar, Türkiye'de 2.08 dolar civarında hesaplanan,. 22
1 saat başına ücretler, bu ülkelerin önemli avantajlarının işçilik maliyetinden kaynaklağını göstermektedir. Doğaldır ki işçi verimleri ülkeler: arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Ancak ücret düşüklüğü verimlilikteki farkı gidermekte ve az gelişmiş ülkeler için kesin bir maliyet avantajı yaratmaktadır. Dünya Bankası'nın 1981 yılında Demir- Çelik Endüstrisi ile ilgili olarak yayınlandığı raporda, verimlilik dikkate alınmak suretiyle, işçilik maliyetleri şu şekilde karşılaştırılmaktadır. 23
-----.~-- ~~:..._...;:,;,-...:;.:.:;.~_- \ TABLO: 9 Çeşitli Ülkelerde Demir- Çelik Sektöründe. İşçtlik Maliyetinin Karşılaştınlması f1979j. ı USA Japonya Fransa F. Almanya Brezilya G. Kore Kapasite Kullarnın Oranı 90 90 90 90 90 90 Bir Ton Çelik Başına düşen işçilik saati 8.54. 7.54' 12.33 10.35 13.0 8.5 Saat Başına Ödenem ücret ($) 15.71. 10.37 11.18 13.03 3.0 2.0 Bir ton çelik maliyetinde İşçilik Maliyeti ($) 134 79 138 135 39 17 - Kaynak : IBRD, The international Steel Market and The Outlook for Light non - Fiat Products May, 1981 ıjı;;;oı...:;; Wi.L,t.LJ 4&Wi44S iki.,.._fii,t.ith'i«li!m m'l\l&ç;:;gszc;;;:ça4;&jaf!tl lq..;l!wiııthmfı!!a:ıt41\\wii\t'1!'!mffi!'~<i"'.e '!'!ı)-uf.@iik.qiri' 4Mhii&lit&ii nn_wi..,!!\,~<~~~~~!!~.m~\i'~'l'"jk~ ~-.,...ı.t~~~j;~~~!. ı' 'ft<
Tablo 9, ülkelerarası kıyaslama yı. aynı bazda yapabilmek için aynı kapasite kullanım ~ranını esas kabul etmiştir. Buna göre ı ton çelik üretmek için gerekli saat miktarı USA'da 8.54. iken, Fransa'da 12.33, Brezilya'da 13'dür. Bu rakamlar işçilik veriminin en yüksek olduğu ülkelerin Japonya, Güney Kore ve Amerika olduğunu göstermektedir. Güney Kore'de işçi verimliliği yüksek olduğu gibi ücretler de son derece düşük olduğundan dfğer ülkelere kıyasla önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. Nitekim Tablo : 9'un en son satırında yer alan, bir ton çelik maliyetinde işçilik giderinin ülkeler itibarıyla karşılaştırılması bu gerçeği açık bir şekilde göstermektedir. ı ton çelik maliyetinde işçilik tutarları Güney Kore'de 17 dolar, Brezilya'da 39 dolar iken Japonya'da 79, USA'da 134, Fransa'da 138 dolar gibi yüksek düzeylere yükselmektedir. 4 - Seçilmiş Bazı Ülkelerde Çelik Oretim Maliyetlerinin Karşılaştırılması : Çeşitli ülkelerde çelik üretim maliyetleri başlıca unsurlar bakımından Tablo: ıo'da gösterilmiştir. 25
-~-.- - - - ---~.. --:.,._.:. ' ' TABLO: 10 Çelik Üretim Maliyetlerinin Karşılaştırılması (US. $1 tonj Üretim Maliyetleri Demir Cevheri Koklaşabilir Maden Kömürü H urda Enerji Diğer Malzeme Alt Toplam İşçilik Maliyeti Toplam Sınai Amortisman Faiz Masraflan Maliyet Finansman Maliyeti USA 56 56 15 35 91 253 134 387 18 15 33 420 Japon ya F. Al manya Fransa Brezilya G. Kore 46 43 36 25 62 58 66 70 75 71 (8) 9 3 18 ll 32 40 48 43 46 95 98 103 82 71 223 256 260 243 261 79 135 138 39 17 302 391 398 282 278 28 36 23 42 40 35 23 31 33 30 63 59 54 75 70 365 450 452 357 348 Kaynak : IBRD, 'l1ıc International Stcel Market, p. 19 Not : Japon Demir- Çelik entegre tesislerinin büyük çoğunluğu Oksijen üflemeli fırın teknolojisine sahip olduğundan bu tesisler dahilde ürettikleri hurdayı elektrik ark ocaklı küçük üreticilere satmaktadırlar. iv wma:ı.tf-~khr?.j44w U_ +~-'?Laz u _c,"44&l(f!#'- --:. --.x-es.m~.cgf... M!!flJJ)jux;cMtO ~h.aj ;;,. ıa;::ııf"'w4i JWHMIY::\,l%4. - JL. iwrhm<. qk>k!t*f'j:q -~JMl4ilP :,-.,., ış;}. J4lL~a.. ~~ 44 2 44 v~~~ ~~ ~ 15 '-A~~.ı '~".t~!tı;~ra.. -r ~ -~~~ +'>"':Z''k 4W44t~..
Gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkelerde demir - çelik maliyetlerinin karşılaştırılması bize önemli ipuçları verrrıektedir. Gelişmiş ülkeler içinde Japon demir- çel~k endüstrisi yüksek verimlilik ve düşük maliyetler yönünden önde gelmektedir. Japon demir- çelik mamul maliyeti içinde işçilik giderinin, diğer gelişmiş ülkelere oranla yarı yarıya düşük olması, onun temel avantajını teşkil etmektedir. Japon işçisinin saat ücreti diğer gelişmiş ülkelere kıyasla bir miktar düşükse de onun esas avantajı yüksek verimliliğinde gizlidir. Maliyetler yönünden Brezilya ve Güney Kore sanayileşmiş ülkelere ciddi rakip olduklarını göstermeye başlamışlardır. Bu ülkelerden Güney Kore, çok düşük saat ücretlerine rağmen yüksek işçi verimliliği ile dikkati çekmektedir. Brezilya'nın diğer önemli avantajı dünya'nın en zengin demir cevher rezervine sahip olması nedeniyle bu temel girdiyi çok ucuza maletmesidir. Maliyetler içinde, amortismanlar ile faizden oluşan finansman giderinin en düşük olduğu ülke Amerika'dır. Bunun nedeni Amerikan çelik endüstrisinin oldukça eski olması ve firmaların öz kaynak yabancı kaynak oranının oldukça sağlam oluşudur. Japon üretim maliyetlerinde faiz masraflarının yüksek oluşu, banka sisteminin yapısından ~aynaklandığı gibi firmaların büyük ölçüde borçlanmış ol:ması ile de ilgilidir. lll. DEMİR - ÇELİK ENDÜSTRISI İŞLETME KARAKTERlSTİK LERİNlN KARŞILAŞTIRILMASI Aşağıda, Ortak Pazar ülkeleri ortalamalan ve Amerika karşısında, Japon demir - çelik endüstrisinin karşılaştırılması temel işletme karakteristikleri yönünden yapılmaktadır. 27
;. 1ô TABLO: 11 Yerleşim Mukayeseli İşletme Karakteristikleri ( 1976) Japon ya AET U SA ~. ' Kurulu kapasitenin yüzde ne kadarı büyük gemilerin yanaşmasına elverişli derin limanlardadır? Ölçek (Milyon ton) 10 en büyük Demir- çelik tesisinin ortalama ölçeği (Milyon Ton) Yüksek Fırın başına üretim Teknoloji Ham çelik üretiminde Oksijen Fırınlarının Payı Ham Çelik Üretiminde Continuous.Casting'in payı İşletnıe Oranlari 1 - Emek Oranı - ı. Ton çeliğe düşen. işçilik saati Yakıt Oranı - ı Ton metale düşen kg Yakıt 82 % 24 % 10 % 12.7 7.1 6.5 1.5 1.3 1.0 81 % 69 % 62 % 35 % 22 % ll % 7.9 11.3 8.5 480 599 625 I(aynak : IBRD The International Steel :Market. and the Outlook for Light non - Fiat Products ';. ' ;. t. ~~.... ~ - '. 1!... ' Tablo ll yardımı ile, Japon demir- çelik endüstrisinin yüksek düzeyi daha iyi anlaşılabilir. Görüldüğü üzere, Japonya'da bu endüstrinin % 82'si, büyük gemilerin yanaşabildiği limanlarda kurlumuştur. Bu nokta, Japon endüstrisine, ulaşım maliyeti 1 yönünden büyük bir avantaj sağlamaktadır. Japon demir- çelik endüstrisine üstünlük sağlayan bir diğer nokta büyük ölçekli kuruluşudur. Gerçekten büyük ölçekli 10 en büyük tesisin ortalama kapasitesi yıllık 12.7 milyon ton gibi yüksek bir düzeye erişmektedir. Diğer önemli bir nokta kullanılan teknolojinin düzeyidir: Demir- çelik üretiminde 1960'lardan sonra kullanılmaya başlanan modern teknoloji, oksijen üflemeli fırınların CB.O.F> işlet- 1 meye konulmasıdır. Ondan önce kullanılan Simens - Martin ark ocakları sistemi artık önemini yitirmiştir. Tablo'da görüldüğü 28,:.,
üzere, ham çelik üretiminin Japonya'da % 81'i, AET'de % 69'u, ABD'de % 62'si bu modern teknoloji ile üretilmektedir. Bu karşılaştırmalar sonucunda Japonya demir- çelik endüstrisinin başarısı ve maliyet ucuzluğunu aşağıdaki noktalara bağlamak mümkündür: - Yüksek kapasite kullanım oranları - Tesislerin büyük ölçekte olması. - Modern teknolojinin uygulanması - Düşük ulaştırma maliyetleri - Yüksek işçi verimliliği - Diğer gelişmiş ülkelere kıyasla daha düşük saat ücretlerinin uygulanması - Y cıkı t tasarrufu Japon endüstrisi son derece prodüktif yapısına rağmen, son yıllarda giderek derinleşen ekonomik bunalım nedeniyle, sorunlarla karşı karşıya kalmaya başlamıştır. Gittikçe gerileyen iç ve dış talep nedeniyle kurulu kapasiteden yararlanma oranı % 63'e inmiştir. (Tablo: 5) Bu durum maliyetleri artıran. önemli bir neden olmuştur. Demir- çelik tirünleri ortalama maliyetlerinin çeşitli Tablo: 12'de gösterilmiştir. ülkelerde gelişimi. TABLO; 12 Seçilmiş Bazı Ülkelerde Demir Çelik Ortalama Maliyetleri. (Dolar/Ton) Yıllar USA Japonya F. Almanya ingiltere Fransa 1977 378 340 406 390.. 428.. 1978 397 417 446 469 455 1979. 444 389 468 514.517 1980. 524 438 517 '725 578 Kaynak : \Vorld Steel Dynamics, July 1981 Dünya demir - çelik sanayi~, bir taraftan çeşitli nedenlerle artan maliyetler, diğer taraftan gerileyen iç ve dış talep nede- 29
niyle önemli bir kriz ile karşı karşıya kalmış görünmektedir. Bu gelişme dünya çelik fiyatlarına da yansıyara~ endüstrileşmiş ülkeler arası fiyat savaşlarına yol açmıştır.,, ' ' ' ' ' i: i.: ı:.. ; IV -DÜNYA DEMIR -ÇELIK BUNALIMI KARŞISINDA ALINAN ÖNLEMLER,'- Tablo : 3 ve 4 Dünya demir - çelik. üretim ve tüketiminde önemli düşn1elerin başladığını ve bunun gelecek yıllarda iyileşeceğine ait bir belirtinin olmadığını bize göstermektedir. Üretim ve satışlarda görülen bu. daralmanın sonucu olarak çeşitli ülkelere ait demir - çelik firmalarının büyük ölçüde zarar etmeye başladığını görüyoruz. İngiltere'nin en büyük demir - çelik firması (British SteeD' in 1980 yılı zararı ı. ı 75 milyon dolar gibi rekor bir düzeye çıkmıştır. Aynı şekilde İtalyan çelik firması ntalsider) 'in zararı 803,4 milyon dolar, Belçika çelik firması (Cockerill) 'in 268 milyon dolar, Hollanda firması (Estell 'in 230 milyon dolar gibi ina-. nılması güç rakamlara erişmiştir. Sanayileşmiş ülkeler, bu gelişmeler karşısında kısa ve uzun dönemli önlemlere başvurarak bu endüstri kolunu korumaya çalışmaktadırlar. Bu ülkeler, bir taraftan teknolojik araştırmalara önem vererek yüksek vasıflı ve alaşımlı özel çelik üretimine yönelmekte, diğer taraftan da enerji tasarrufuna imkan veren yatırımlar yapmaktadırlar. Bunların yanında, bazı ülkelerde düşük verimli eskimiş demir - çelik fabrikaları kapatılmakta, büyük sayıda işçi çıkarılmakta, -devletin geniş çaplı mali yardımı belirli koşullar altında bu endüstri.koluna aktarılmaktadır. Şimdi, çelik krizini atlamak için çeşitli ükelerde alınan önlemlere kısaca değinelim. - A.B.D.'de DURUM!thalatın kısıtlanması, yerli üreticilerin korunması konusunda önlemler alan ülkelerin başında. A.B.D. gelmektedir. Devamlı olarak Japonya ve Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkelerinin rekabetine maruz k.alan A.B.D.'de çelik üreticilerini korumak üzere Devlet, ilk defa 1978 de, ithal edilen demir- çelik ürünleri fiyatlarına müdahale gereğini duymuş ve «Trigger 30
Price Mechanism <TPM)» adıyla bir sistem geliştirmiş tir. Trigger Price bir nevi taban fiyatı olup dünyanın en verimli çelik üreticisi olan Japonya'nın maliyetlerine göre tesbit ve ilan edilmekte ve her üç ayda bir yeniden gözden geçirilmektedir. A.B.D.' ye ithal edilen çelik, tesbit edilen bu fiyatın altında bir fiyatla ülkeye sokulduğunda, A.B.D. Hükümetinin antidamping soruşturma açma yetkisi doğmaktadır. Nitekim, 1980 Mart ayında, AET ülkeleri tarafından bu fiyatın altında ABD'ye yapılan ih- 'racat tepkilere yol açmış ve U.S. Steel Firması, AET aleyhine dava açmıştır. Trigger Price'ın sık sık artırılması <Yılda ortala-, ma % 14 artış), Amerikan Çelik Üreticilerini dış rekabete karşı oldukça etkin bir şekilde korumakla birlikte, onların maliyetlerini düşürücü, verimliliklerini artırıcı önlemler almalarını engellemiştir. A.B.D. Hükümetinin antidamping soruşturma ve dava açma yetkisi, ithalatı kısıtlamakta önemli bir tehdit nite-. liğindedir. Trigger Price Mekanizması ile yerli çelik fabrikalannın korunması bir ölçüde sağlanmış ise de, bu uygulamanın yurt içi çelik tüketicilerine yüksek fiyatlar yoluyla zararlı et-, kileri olduğu unutulmamalıdır. AET ülkelerinde, hükümetler, çelik endüstrisindeki krizi subvansiyon verm~k suretiyle çözmek yolun useçmiş olduğu halde, ABD'de çelik tüketicileri yüksek fiyatlara katlanmak ~ureti ile kendi üreticilerini desteklemektedirler. Bir yanda vergi mükellefleri, diğer yanda çelik tüketicileri bu yükü taşımaktadırlar. Son aylarda AET ülkeleri, Trigger Price'ın yüksek tesbit edildiğini ileri sürerek bu mekanizmanın değiştirilmesini ve ithalatın kolaylaştınlmasını istemeye başlamışlardır. Her iki taraf, ithal kotası tesbitini Trigger Price mekanizmasına oranla daha yararlı olacağı görüşünde birleşrnek üzeredirler. <The Economist January 16, 1982) Bir uzlaşma sağlanmadığı takdirde, AET'nin, ABD'den yapmakta olduğu bazı ithalata <Soya gibi> kısıtlama getirmesi tehlikesi mevcuttur. AET'DE DURUM Dünya çelik endüstrisi içindeki AET'de durum şöyle gelişmiştir: yeri oldukça önemli olan AET ülkeleri, giderek artan maliy'etıer, gerileyen talep karşısında, bu endüstri kolunu kurtarmak için AET Endüstri Ko- misyonu üyesi Viscount Etienne Davignon'u görevlendirmişler- 31
dir. Daha sonraları DA VIGNON PLANI olarak adlandırılan bu plan gereğince, AET ülkeleri üretimlerini, kotalar tesbit etmek suretiyle, kısıtlayarak aralarında bir fiyat harbinin doğmasını ' ' önlemek istemişlerdir. Söz konusu kotalar tesbit edilirken, AET demir - çelik firmalarının 1977 Temmuz ayından 1978 Haziran ayına kadar olan dönemdeki üretimlerinin ulaştığı en yüksek düzey esas alınmış ve mamulcinslerine göre % 14 ile % 20 arasında değişen üretim kısıtlamaları kararlaştırılmıştır. Ayrıca işgücü ve kapasitelerin azaltılması ya da kısa süreli va:çdiyalarla çalışma yoluna gidilmesi gibi önlemler, AET Demir - Çelik Komisyonunca üye ülkelere ve firmalara tavsiye edilmiştir. '' ) AET çelik üreticileri artan hammadde, enerji, işçilik mali. yeti nedeniyle çelik fiyatlarını yüksek tesbit etmek konusunda anlaşmaya varmakta fakat el altından devam etmektedirler. düşük fiyatlarla satışa Her firma için tesbit edilen bu kotaların aşılınamasını sağlamak için, etkili bir denetim ve para cezası uygulaması geliştirilmiştir. Her firma günlük üretimini AET Komisyonuna bildirmekle yükümlü olup, kendilerine tanınan katayı aşması halinde fazlş..her ton için 100 dolarlık bir para cezası ödemeye mecbur tutulmuştur. Bu önlemlerin sonucunda aşağıdaki gelişmeler olmuştur : - Toplulukta üretim azaltılmıştır. (Ortalama % 14 kadar> - AET'de çelik işgücü 116.ÖOO kişi azaltılmıştır. - Federal Almanya kısa vardiyalarla çalışma uygulamasına girişmiştir. - İngiltere, çelik endüstrisinde kapasite azaltılmasına ce- saretle _ girişerek, işgücü fazlalarını eritıneye gayret etmektedir. British Steel Firmasının Yönetim Kurluiı. Başkanı, ünlü Amerikalı yönetici Mac Gregor, bu duruma karşı Hükümetin kesin bir tavır koymasının gerektiği görüşünde o~duğunu belirterek destek talebinde bulunmuş ve ayrıcaı işçi sendikalannın ücretiere zam isteklerini 6 ay ertelediğini açıklamıştır. 1979 yılında ücret Iere % 2 zam yapılması üzerine, bunu protesto ederek 13 hafta greve. giden 132.000 British Steel işçisi bu defa 6 aylık ertelemeye karşı herhangi bir eylemi deneyeme-. miştir.......,.,.,. : L. 32
JAPONYA'DA DURUM Sovyetler Birliği ve ABD'den sonra dünyanın en büyük. üçüncü çelik üreticisi olan Japonya, yüksek verimliliği ve düşük maliyetlerine rağmen, dünya çelik talebindeki daralmadan etkilenerek, üretimini giderek artan oranda kısıtlamaya başlamıştır. Ayrıca bu alanda yeni yatırımlara gitmemeyi de kararlaştırmıştır. Her yıl yaklaşık 40 milyon ton çelik ürünü ihraç eden veya bir başka ifade ile ihraç etmek zorunda olan Japonya'nın dünya'.çelik talebindeki gerileme sonucunda bütün dikkatlerini gelişmekte olan ülkelere çevirdiği bir gerçektir. SONUÇ: 1973 yılından itibaren büyüyen, gelişmiş ve gelişmemiş. ülkeleri yakından ilgilendiren çelik bunalımının boyutları yukanda açıklanmaya çalışılmıştır. Dünya kamuoyu petrol krizi ile yakından meşgul olduğu için, aynı anda ortaya çıkan çelik bunalımına dikkatler yete. rince yoğunlaştırılmamıştır.. Bir taraftan büyük üretim kapasitelerinin mevcudiyeti, diger taraftan talebin daralması, dünya çelik sorununun temelini teşkil etmektedir. Bir an için söz konusu bunalımın aşıldığı varsayılsa dahi, dünyada gittikçe tükenen koklaşabilir maden kömürü rezervleri nedeniyle çelik sanayii.bir başka krize aday olarak gözükmektedir.... ' 33