Organik T-Shirtüm PESTICIDE ACTION NETWORK UK

Organik T-Shirtüm Pamuk Tekstili için organik,adil giyim ve diger Eco Standartlarý, ile etiketler hakkýnda bir rehber TÜRKÇE VERSIYONU PESTICIDE ACTION NETWORK UK

PESTICIDE ACTION NETWORK UK Organik T-Shirtüm Pamuk Tekstili için organik,adil giyim ve diger Eco Standartlarý, ile etiketler hakkýnda bir rehber TÜRKÇE VERSIYONU Yazan: Damien Sanfilippo, Pesticide Action Network UK Photos: Cover: Organic cotton T-shirt by www.tattybumpkin.co.uk Page 3: Simon Ferrigno, Pesticide Action Network UK Page 4: Damien Sanfilippo, Pesticide Action Network UK Yayýnlayan: Pesticide Action Network UK Development House, 56-64 Leonard Street London EC2A 4LT, United Kingdom Tel: +44 (0)207 065 0905, Fax: +44 (0)207 065 0907 01/2007 - Türkçe Versiyonu 02/2008 Türkçeye Uyarlayan Mehmet Volkan Aksoy Bu uyarlanmanýn mümkün olmasýný destekleriyle saglayan Continental Clothing, Mehmet Volkan Aksoy & Zafer Aydogan Daha fazla bilgi için www.pan-uk.org www.wearorganic.org www.continentalclothing.com Pesticide Action Network UK is a registered charity (UK No: 327215) working to eliminate the dangers of toxic pesticides, our exposure to them, and their presence in the environment where we live and work. This document has been produced with the financial assistance of the Hivos - Oxfam Novib Biodiversity Fund. The views expressed herein are those of Pesticide Action Network UK and can therefore in no way be taken to reflect the official opinion of Hivos or Oxfam Novib.

Ýçerigi Giri Etik Olmayan Giyime Geriye Doðru Bakýþ 2 T-Shirtler Nasýl Yapýlýyor? 3 Lif Üretimi 3 ÝÞLEME 4 Üretim Aþamasý 5 Organik Pamuk T-Shirtüm: 6 Organik Pamuk Lifi 7 Organik Pamuk Lifleri 100% Geri Dönüþümlümüdür? 9 Organik T-Shirtüm 11 Ýþte Sertifikalý T-Shirt ünüzden Bekleyebileceðiniz Þeyler:? 14 Harmanlanmýþ Organik / Geleneksel Pamuk T-Shirtler 16 Adil Ticari Pamuk T-Shirtüm: 17 Adil Ticari Kuruluþlar ve Maðazalar 18 ADÝLTÝCARET Etiketli Ürünler 19 Adil Ticareti Yapýlan Pamuk, Geçiþ Pamuðuna Baðlý Problemler Ýçin Doðru Adres midir? 20 Benim Adil Ticari T-Shirt üm GM den arýnmýþ mýdýr? 21 Benim Organik T-Shirtüm Ayný Zamanda Adil Ticari Olur mu? 21 Diðer Eko-Etiketler ve Çevresel Ýddialar 23 Öko-Tex Standard 100 Ýþareti 23 Tekstil Ürünleri Ýçin The European Eco-Label 25 Eco-Etiketler Geleneksel Pamuktan Kaynaklanan Sorunlar Ýçin Doðru Adres midir? 26 Azo-Free Nedir? 27 References 28 Yararlý Adresler 29 Organik Pamuk Nereden Satýn Alýnýr 30 PAN Ýngiltere deki Diger Pamuk Kaynaklarý 31

Giriş Tekstil endüstrisinde standartlarýn çokluðu yüzünden kafanýz mý karýþtý?etiketler,çeþitli ekolojik yada tekstille ilgili ahlaki iddialar (çevreye zarar vermeyen,yeþil,geri dönüþümlü, organik, azo-free,100% doðal, dürüst, adil ve etik bir þekilde üretilen ürünler gibi..adil ticaret,etik ticaret midir?) Bunlarýn anlamý nedir? Bu etiketler yasal ve güvenilir midirler ve ne fark eder? Nasýl emin olabiliriz? Çoðu müþterinin kafasý anlaþýlacaðý üzere karýþýr ve sonuç olarak kuþkulu olurlar. Tekstil endüstrisinin çevreye, pamuk endüstrisinde çalýþan iþçilerin ve çiftçilerin saðlýðýna, yaþam alanlarýna çok büyük negatif etkileri vardýr. Kanýtlar göstermektedir ki bunlar ayný zamanda müþterilerin saðlýðýný da tehdit etmektedirler. Ulusal ve uluslararasý düzenlemeler, kanunlar hala ne yazýk ki bu sorunlara çok etkili adresler olamamaktadýrlar. Neyse ki tekstilde üretimde ve iþlemede kullanýlan liflere özel sertifika veren birçok özel kuruluþ bulunmaktadýr. Bunlarýn çoðu güvenilirdir ve sosyal, çevreye duyarlý müþteriler için paha biçilmez kaynaklardýr. Bununla beraber, özel sertifikasyon kurumlarý ne kadar katý kurallara sahip olursa olsun, sadece müþteri tarafýndan anlaþýlabilir ve güvenilir ise deðerlidir. Bu rehberin amacý büyük tekstil sertifikasyon projeleri arasýnda, organik, adil ticaret ve diðer çevrebilimle ilgili etiketler hakkýnda ilk deneme olarak adil ve dürüst olarak bilgi verebilmektir. Müþteriler için bu rehberin daha basit versiyonu yakýnda yayýnlanacaktýr. Pesticide Action Network UK tekstil ve giyim endüstrisinde herhangi bir sertifikasyon ya da etiketleme ile þeklen baðlantýsý olmayan baðýmsýz bir yardým kurumudur. PAN UK Cotton Programme nin konusu ise Avrupa pazarlarýnda ki organik pamuk yetiþtirilmesi ve adil pamuk ticaretinin saðlanmasý, küçük ölçekli geliþmekte olan üretici ülkelerdeki saðlýk, yaþam koþullarý ve çevresel geliþimlere destek olunmasýdýr. 1

Etik Olmayan Giyime Geriye Doðru Bakýþ Tekstil ve giyim üretimi, binlerce yýl geçmiþe dayalý, hünerle, esnaflýkla, topraðý iþleyerek ve doðal kaynaklarý akýllýca kullanarak geliþtirilmiþ bir endüstridir. Bununla beraber,dünya da ucuz ve çabuk üretim için tekstil endüstrisinde yapýlan baskýlardan dolayý bazý etik olmayan ticaret pratikleri geliþmiþtir.saðlýða zararlý ve adil olmayan iþyerleri son 10 yýldýr baþarýyla ifþa edilmektedirler.sizde muhtemelen geliþen Dünya nýn üretim normlarýnda kabul edilemez çalýþma koþullarý olan uzun çalýþma saatleri,düþük ücretler,çocuk iþçiliði gibi üretim çarklarýndan kaçýnýyorsunuzdur..sonuçta müþteri olarak sizin beklentileriniz satýn aldýðýnýz ürünlerinizin yapýldýðý firmalarýn hangi þartlarda üretim yaptýðý,hangi firmalarca denetlendiðini bilmek,ve hangi firmalarýn en azýndan üreticilerini zorlayarak üretim þartlarýnýn en azýndan kabul edilebilir minimum standartlarda olmasýný saðladýðýný bilmenizdir.uluslararasý Ýþ Gücü Organizasyonu þirketlerin uymasý gereken çalýþma koþullarýna rehberlik saðlar.her þey daha iyi oluyor,aðýr aðýr Lif üretimi ve lif iþlemlerinin çevresel ve sosyal olumsuz etkilerine karþý yeni yeni tavýr alýnmaya baþlandý.çoðu müþteri henüz hala bu etkili ve geniþ negatif etkilerden bihaber.belki de sizde sentetik liflerin geri dönüþümlü olmadýðýnýn farkýnda deðilsiniz,onlarýn çoðu petrolden yapýlýyor ve zamanla doðada eriyen madde deðiller..fakat,sizden önce bir çok müþteri pamukla sadece diðer insan yapýmý liflerden daha üstün doðal bir lif olduðu için ilgilendi,ama onun hangi koþullarda üretildiði ile de ilgilenilmeliydi.doðrudur ki pamuk yoksul ve geri kamýþ ülkelere de yardýmcý olarak çevreye dost herhangi bir yolla da yetiþtirilebilir.fakat ne yazýk ki pratikte bu,bizim gözlemleyebildiðimiz þey deðildir. Haydi bizim tüketici gücümüzün geri dönüþümlü pamuk üretimini geri döndürebilmek için neler yapabileceðini keþfedelim.. 2

T-Shirtler Nasýl Yapýlýyor? Deðiþik standartlarýn ne için yaratýldýðýný öðrenebilmemiz için öncelikle organik ve adil ticari t-shirtün ne olduðunu öðrenmemiz gerekir. Pamuk tekstilinin nasýl yapýldýðýný bilmemiz önemlidir. Bu rehber pamuktan yapýlmýþ bir t-shirtün hayat geliþine dair kaynaktýr. Lif Üretimi Onun baþlangýcý pamuk bitkisini 6 ay boyunca yetiþtiren bir çiftçiyle baþladý.o belki agýr makineleri olan bir büyük bir Amerikan çiftçisiydi,yada Batý Afrika dan çok fakir bir çiftçiydi,yada Özbekistan gibi sabit bir þekilde baský uygulanan bir rejimde korku içerisinde yaþayan bir çiftçiydi.elbiselerinizde ki pamuðun hepsi belki bu yerlerin bir karýþýmýndan,yada buna benzer bir sürü yerden geldi.bunlarýn bir kýsmý da hoþunuza gitse de gitmese de genetikleriyle oynanmýþ liflerdir.kesin olan tek þeyse pamuðun büyük miktarlarda zehir,böcek ilacý,adýna her ne derseniz böcekleri,yabani otlarý,mantarlarý ve bunlara benzer yaþayan organizmalarý öldürmek için yapýlmýþ kimyasallarla birlikte yetiþtiðidir.bu pamuklarýn çoðu da zayýf topraklarda yetiþtirilmekte, bu verimsiz topraklarda ancak büyük miktarlarda kimyasal gübre kullanarak tarým yapýlabilmektedir.diðer tüm büyük mahsullerden çok daha fazla böcek ilacý pamuk üzerine serpilmektedir..bu üretim metoduyla bir çok problem birleþmektedir.lütfen daha fazla detay için www.wearorganic.org sitesini inceleyiniz. 3 Bunca negatif etkinin yol açtýðý þeyler ise; Biyolojik çeþitliliðin azalmasý, çevrebilimle ilgili sisteme ve vahþi hayata verilen zararlar, öncelikli doðal kaynaklarýn yok edilmesi, örneðin su, toprak ve büyük su kaynaklarýnýn kirletilmesi gibi. Orta Asya daki Aral Denizi nin tahrip edilmesi pamuk üretilmesine baðlý olarak yeryüzünde görülebilecek en büyük ekolojik felaketlerden biridir, pamuðun çevrede yarattýðý etkiyi sembolize etmektedir. Diðer etkiler ise zehir içermektedir ( bazen ölümcüldür) milyonlarca çiftçiyi zehirlemektedir ve böcek ilacý ticareti ile milyonlarca fakir çiftçi tolere edilemeyecek þekilde borçlandýrýlmakta onlarý intihara sevk etmektedir. Bazý bölgelerde ki kimyasallarýn fiyatý çiftçilerin üretim maliyetinin 60% sini geçmektedir. PAN UK inanýyor ki geliþmekte olan ülkelerde ki küçük ölçekli çiftliklerde ki böcek ilacý kullanýmý çiftçilere ve

onlarýn ailelerinin saðlýðýna ve yaþam alanlarýna kabul edilemeyecek oranlarda negatif etkide bulunmaktadýr. Bu tarz çiftliklerde, böcek ilacýnýn etkilerinden korunabilmek için verilmesi gereken eðitimin verildiðine ise nadiren rastlanýlmaktadýr. Gerekli koruyucu aletler ise bulunabilirliðinin zorluðu ve fahiþ fiyatlarý sebebiyle asla kullanýlamamaktadýr ve ayrýca bu aletler tropikal iklimlerde kullanýlmaya uygun deðildirler. Bu problem uzun süredir uluslararasý platformlarda da kabul edilmiþtir. Birleþmiþ Milletlerin FAO su Böcek ilaçlarýnýn kullanma talimatlarý adý altýnda pamuk yetiþtiriciliðinde de kullanýlan birçok zararlý böcek ilaçlarýnýn da aralarýnda bulunduðu zararlý böcek ilaçlarý için tropik iklimlerdeki küçük ölçekli kullanýcýlar tarafýndan gerekli güvenlik donanýmlarýnýn bulunmasýnýn zorluðu açýsýndan kullanýlmaktan kaçýnýlmalýdýr diyerek tavsiyede bulunmuþtur. Fakat ne yazýk ki bu uyarýlar halen göz ardý edilmektedir. Pamuk kapsüllerinin hasadýndan sonra, pamuk çýrçýrlanmak üzere deðirmene gider. Tohumlar liflerden ayrýlýr (uzunluk olarak 2 ile 4 cm arasýndadýr).bu lif üretimi iþleminin son aþamasýdýr ve pamuk lifleri iþlenmeye artýk hazýrdýr. ÝÞLEME Pamuk liflerinin kumaþ haline gelebilmesi için birçok aþamadan geçmesi gerekmektedir. Lifler temizlenir, taraklanýr, ip haline gelmesi için bükülür ve niþasta ya da kimyasallarla kaplanarak sertleþtirilir, daha sonrada kumaþ olarak dokunur ya da beklide t-shirtünüzde kullanýlacak þekilde örülür. Daha sonra kaplamalarýndan ve kendi doðal balmumundan arýndýrabilmek için temizlenir ve yoðunlaþtýrýlmýþ aðartýcý soda içine daldýrýlýr, boyanýr ve/veya baský yapýlýr, diger özellikleri ve rahat kullaným için gereken kimyasallar uygulanýr. Tüm bu aþamalarda çok sayýda zehirli ya da riskli olabilecek kimyasal iþlemlerden geçer. Bu kimyasallarýn bazýlarý sularý kirletmek gibi çevresel zararlarýnýn yaný sýra, iþçilerin saðlýðýna da dokunmaktadýr. Sonuç olarak, bu kimyasallarýn birçoðu tamamlanmýþ ürünler üzerinde kalýntý olarak bulunur, bunlarýn bazýlarý zamanla bu ürünü alan müþterinin saðlýðýný da tehdit edebilir, alerji, egzama belki de kansere bile yol açabilmektedirler. 4

Son 20 yýldýr, birçok geliþmeler oldu; kimyasallar daha geri dönüþümlü ya da daha güvenli alternatifleriyle yer deðiþtirdi ve atýk sularýn yol açtýðý kirliliði engelleyici önlemler alýndý. Bununla birlikte bu tür geliþmeler daha çok zengin ülkelerde görüldü ve çoðu t-shirtün yapýldýðý geliþmekte olan ülkelerde ise çevresel pratikler daha alt düzeyde uygulanabildi. Çoðu kimyasal yasaklandý fakat giysilerde kansere yol açabilecek kimyasal artýklar bulundu ( örneðin benzidin mesane kanserine yakalanma riskini yükseltir).azo- Dyes olarak adlandýrýlan bir grup boyanýn ise kansere yakalanma riskini arttýran maddelerden olduðu kanýtlanmýþtýr ve geçenlerde Avrupa Birliði tarafýndan çýkartýlan bir kanun ile yasaklanmýþtýr. Çok yakýn zamanlara dek bu kimyasallar geniþ ölçülerde kullanýlýyordu. Son olarak da formaldehyde gibi kimyasallar deriyi tahriþ edici ve deri kanserine yol açýcý olduðu için sýnýrlandýrýlmýþtýr fakat hala kullanýlmasýna müsaade edilmektedir. Neyin güvenli olduðu konusunda izlenebilecek yol ise günümüzün bilimsel verilerine göre takip edilebilmekteyse de bunlarýn birçoðu güçlü endüstri lobilerinin etkisi altýndadýr. Genelde önlem alýcý faaliyetler nadiren hayata geçirilmekte, kimyasal olarak neyin zararlý olduðunun tanýmý onun zararý geri dönülemeyecek bir þekilde kanýtlandýktan sonra kabul edilmektedir. 20 Yýl öncesinde bilimsel olarak güvenli kabul edilen birçok kimyasal günümüzde güvenilir kabul edilmemektedir. Peki, günümüzün güvenilir kabul edilenlerine ne demeli? Onlarda acaba zamanýn testinden geçebilecekler mi? Üretim Aþamasý Bu Tekstildeki kumaþlar, ipler ve aksesuarlardan sonra bitmiþ ürün için üçüncü ve son aþamadýr. Giyim endüstrisinde kullanýlan bazý aksesuarlar ( fermuarlar, düðmeler, panel baskýlar, vb ) da ayný zamanda çevresel zararlar verebilirler ( örneðin PVC maddesi içeren ürünlerin yapýmý ve kullanýlmasý),müþterilerin saðlýðýna zararlý olabilirler ( bu çeþit maddeler krom, kadmiyum, kurþun, nikel ve diðer aðýr zararlý metaller kanser yada deri alerjilerine yol açabilirler). 5

Organik Pamuk T-Shirtüm: Nasýl yapýldý? Ne farký var? Nasýl emin olabilirim?h? Çevreye zarar veren modern konvansiyonel tarýma karþý vurulacak en etkili darbenin adresi hiç kuþkusuzdur ki organik standartlardýr. Bu noktada dikkat edilmesi gerekense 1) Organik pamuktan yapýlan t-shirtle 2) Organik t-shirt arasýnda ki farktýr. Bunlarýn ikisi birbirinden farklý þeylerdir. Her ikisinde de ortak karakteristik organik pamuðun kullanýlmýþ olmasýdýr. Kýsaca, 1) Organik pamuktan yapýlmýþ bir t-shirt organik pamuk liflerinden yapýlmýþtýr, fakat üretimin diðer aþamalarýnda ( iþleme ve üretim ) organik sertifikalý olmasýna ihtiyaç duyulmamýþtýr. Bunun karþýsýnda 2) Organik T-Shirt ise pamuk tarlasýndan baþlayarak satýþ maðazasýna dek tüm üretim zincirinde organik sertifikalýdýr. Organik kelimesinin kullanýmý ülkeden ülkeye farklýlýklar gösterebilmektedir, geri dönüþümlü kelimesi bazen tercih edilmektedir. (Daha fazla detay için Bkz. sayfa 11) Ýþleme(bükme, örme, boyama, vb.) Ýþleme(bükme, örme, boyama, vb.) Üretim 1. Organik Pamuktan yapýlmýþ t-shirt bkz.sayfa 11 Sertifikalý organik (EU 2091/92) ya da eþlenigi Organik Sertifikasý Yok Organik Sertifikasý Yok 2. Organik T-shirt Bkz.Sayfa 14 Sertifikalý organik (EU 2091/92) ya da eþleniði Organik ya da Geri Dönüþümlü Sertifikasýna sahip gönüllü, özel standartlar Organik ya da Geri Dönüþümlü Sertifikasýna sahip gönüllü, özel standartlar (private voluntary standards) Etiketleme (Örnek) 6

Organik Pamuk Lifi Pamuk bir bitkidir. Organik tarýmýn aþaðýdaki katý kurallarýna uyarak yetiþtirilebilir. Bunu siz Batý Afrika nýn organik çiftliklerinde üretilen organik pamuk bitkisindeki organik pamuk liflerinde bulabilirsiniz, ayný þekilde organik çilegide organik bir Ýngiliz Çiftliðinde bulabilirsiniz. Organik tarým, sentetik kimyasal böcek ilaçlarýný, sentetik gübreleri ve genetik yapýlarýyla oynanmýþ organik gübrelerde kullanmaz ve bitkiye dayalý böcek ilaçlarý kullanýr (mesela neem aðacý ya da sarýmsak özü )..Bununla birlikte organik üretim sadece sentetik maddeleri doðal maddelerle yer deðiþtirmek deðildir.en önemli mesele çiftlikteki doðal denge yapýsýný saðlýklý ve iyi yapýlandýrýlmýþ,organik maddelerce zengin toprakla yeniden restore etmektir.bu yapýda ki bir çevrede zararlý böcekler ( mahsule zarar veren herhangi bir yaþayan canlý ) sistematik olarak zehirlerle yok edilemez,fakat doðal olarak olmasý gerektiði gibi onlarýn doðada ki avcýlarýyla en azýndan kontrol altýna alýnabilirler.biyolojik çeþitlilik ( yaþayan türlerin çeþitliliði : bitkiler, hayvanlar, mikro organizmalar ) ve eko-sistem ( çiftçi tarafýndan harmanlanan mahsulün çeþitliliði,ayný zamanda çiftlik hayvanlarý ) bir organik çiftliðin gerekli bütün parçalarýný oluþturur.daha detaylý bilgi için lütfen www.wearorganic.org linkine bakýnýz.. Organik pamuk lifinin harmanlanmýþý genetiðiyle oynanmamýþ madde olmasý dýþýnda çoðunlukla konvansiyonel pamuk liflerine benzer,ve zararlý böcek ilaçlarýyla kirletilmez.ana farklýlýk ise üretildiði yerde ekosisteme zarar verilmemesi,çiftinin ve ailesinin saðlýðýna aykýrý kimyasal zehirler kullanýlmamasýdýr. Pamuk lifi diðer çiftliklerde yetiþtirilen mahsuller gibi, katý organik standartlarla yetiþtirilmeyi takip eden özel bir sertifikasyon kurumu tarafýndan organik tarým ürünü olarak sertifikalandýrýlýr. Örneðin, Ýngiltere kökenli Soil Association Dünya çapýnda sertifika veren 100 e yakýn kuruluþtan biridir. Onlar International Federation of Organic Agricultural Movement ya da US Department of Agriculture tarafýndan 7

resmen tanýnmýþ ve denetlenen oluþumlardýr. Tarým ürünleri için organik sertifikasý veren birçok sertifika kurumu ya da diðer organizasyonlar olmakla beraber, Avrupa için 1991 yýlýnda European Union Council s Regulation tarafýndan kabul edilen yönetmeliðe göre sýnýrlarda ve minimum oranlarda kabul edilen ölçeklere sahiptirler. Bu standartlarýn detaylý tanýmý bu rehberin gözlem alaný dýþýndadýr, bunun için Avrupa Birliði Yönetmeliklerinin 60 sayfalýk yazýsýný temel alabilirsiniz. Bu yönetmelikler Avrupa Birliði üye ülkelerince kabul edilmiþ ve tarým ürünleri için organik kelimesi tasdik edilmiþtir. Amerika da ulusal organik programýn bir parçasý olarak USDA tarafýndan organik yiyecekler için temel standartlar belirlenmiþtir. Bu standartlar ayný zamanda organik pamuk içinde geçerlidir, çünkü pamuk sadece liften oluþmanýn dýþýnda ayrýca, yiyecek olarak da kullanýlmaktadýr, örnek olarak yað endüstrisi ya da pamuk tohumlarýnýn hayvan yemi olarak kullanýlmasý verilebilir. Bu sebeple pamuk liflerinin organik tarýmda sertifikalandýrýlmasý çok önemli bir noktadýr.þayet t-shirtünüzün etiketinde organik pamuktan yapýldýðý iddia ediliyorsa pamuk lifinin tamamen organik olarak yetiþtirildiðinden emin olabilirsiniz.bunun için bir logoya ihtiyaç yoktur, organik kelimesinin yazýlmasý ( yada biyolojik, bio yazýldýðý dile baðlý olarak ) yeterlidir.bu kanundur!! Bununla birlikte dikkat etmeniz gereken þey ise size pamuk lifinin yetiþtirilmesinin organik olduðunu garanti etmektedir, iþleme ya da üretim aþamalarýnýn organik olduðunu deðil. Gelecek bölümde iþlemler ve üretim ile ilgili çok daha fazla bilgi bulabileceksiniz. 8

Organik Pamuk Lifleri 100% Geri Dönüþümlümüdür? Organik standartlar ve sertifikasyonu son derece katý ve güvenilirdir ve kuþkusuz en iyi sertifikasyon programý tarýmý daha çevresel geri dönüþümlü yapar. Organik tarým DAÝMA geleneksel pratiklerin geliþimine katkýda bulunur. Pamuða ilgi duyulmasýný saðlayarak, ayrýca özellikle fakir, küçük ölçekli çiftçiler için daha saðlýklý ortam, yaþam alaný, daha iyi geçim þartlarý ve güvenli yiyecek gibi önemli faydalar saðlar. Dünyada ki fakir çiftçilerin çoðu pamuk çiftçileridir, belki de sizin satýn aldýðýnýz bir organik t-shirt onlarýn pamuk çiftliðindeki ailesel hayatlarýnda küçükte olsa bir fark yaratacaktýr. Bununla birlikte, bazý gözlemcilerin iddialarýna göre organik standartlar aþaðýdaki iki ana faktöre göre çevresel dönüþümü saðlama açýsýndan daima onlar tarafýndan uygulanamayabilirlermiþ. Ýlk olarak, pamuk yetiþmek için büyük miktarlarda suya ihtiyaç duyar. Ne yazýk ki þu an pamuðun yetiþtirildiði bölgelerin çoðu yeterince yaðmur alamamaktadýr ve çiftçiler sulama kanallarýna güvenmektedirler. Su yenilenebilir bir kaynaktýr ve suyun dikkatlice kullanýldýðý bir sulama sistemi suyun geri dönüþümüne katkýda bulunabilir. Bununla birlikte sulama kanallarýnýn olduðu pamuk alanlarýndaki yapýlan uygulama bu deðildir ve Merkez Asya daki Aral Denizi nin boþalmasý bunun en kötü örneðidir. Altyapý sisteminin kötülüðünden dolayý Orta ve Güney Asya da ki pamuk alanlarýna ulaþamadan suyun 60% lýk kýsmý yok olmaktadýr. Bazý kanýtlarda desteklemektedir ki organik tarým daha fazla nem ve su tutma kapasitesiyle daha saðlýklý topraklar oluþmasýna yol açmaktadýr. Organik standartlar suyun kullanýmý açýsýndan daha uygun adresleri de içermelidir. Bunun yaný sýra bazý organik pamuklar ise 100% yaðmurla sulanan topraklarda yetiþtirilmektedir ki bu tip yetiþtiricilik su kaynaklarýnýn geri dönüþümlü kullanýmýný saðlamaktadýr. Bunun için Batý Afrika organik pamuðu en güzel örnek olabilir. Ek olarak sulamayla organik pamuk yetiþtiriciliði yapýlan çoðu bölgede su idaresi için en iyi pratiðe de öncülük yapmaktadýr, örnegin damlama yöntemiyle sulama. Organik pamuk projeleri Dünya da ki organik projelerinin ötesine geçmektedir ve pamuðun çevre dostu ve geri dönüþümlü olarak ta yetiþtirilebileceðini ispat etmektedir. Ýkinci olarakta, tarýmýn çevreye vurduðu en büyük darbelerden biride deðerli doðal yaþam alanlarýnýn yok edilmesidir, örneðin tarým alanlarý 9

açýlmasý için yaðmur ormanlarýnýn yok edilmesi. Riskin kýsmen yüksek olduðu ülkeler Endonezya, Brezilya ayný zamanda Afrika dýr. Organik standartlar doðruca bu sorunlara adres olamamaktadýr ki organik sertifikalý tarým orijinalde bu kadar yoðun bir baskýnýn olmadýðý batý standartlarý için geliþtirilmiþtir. Bununla beraber, pamuðun durumunda risk vardýr. Örneðin Brezilya, gelecekte pamuk üretiminin patlama yapabileceði ülkedir, fakat bu onun doðal yaþam alanlarýna da potansiyel bir tehlikedir. Þükür ki 53 organik pamuk projesinin hiç biri bu çeþit bir darbeye yol açabilecek gibi görünmemektedir, daha çok bu projeler korumaya yönelik projelerdir. Sonuç olarak, sosyal ve ekonomik devamlýlýk ilgi ister. Organik pamuk çiftçileri daha az üretim maliyetine ( pahallý kimyasal kullanmadýklarý için ) sahip olurlarken daha iyi gelire sahip olabilmektedirler, ayný zamanda daha az saðlýk harcamasý yapabilmektedir ve organik yetiþtiriciliðin getirdiði ekstra fiyata sahip olabilmektedirler. Onlar hala deðiþken market fiyatlarýnýn insafýna býrakýlmýþ haldedirler. Çiftçiler normalde normal pamuða göre 20% fazla almaktadýr, fakat Dünya pamuk fiyatlarý düþerse onlarýn aldýklarý da düþebilir. Daha çeþitli ürün yelpazesi bu riski azaltabilir ve çoðu organik pamuk projesi bu amaçla yürütülmektedir. Pamuk fiyatlarý ise Amerika ve Avrupa daki pamuk çiftçilerine ödenen destekleme yardýmlarýyla adil olmayan bir þekilde suni olarak düþük tutulmaktadýr ki bu World Trade Organisation un kurallarýný dürüst olmayan bir þekilde bozmaktadýr. Organik tarým ne yazýk ki bunlarýn çözümü için tam adres olamaz fakat bu sorumluluðun uyanýþýna yardýmcý olabilir ve gelecekte daha eþit þartlarda yapýlacak ticaretin yolunu açabilir. 10

Organik T-Shirtüm Bir önceki bölümde organik pamuðun ne anlama geldiðini öðrendiniz: pamuk lifleri organik olarak yetiþtiriliyor ve organik tarým ürünü olarak sertifikalandýrýlýyor. Henüz hala liften t-shirt e dek uzun bir yol var. Avrupa Birliði organik standartlarý ve USDA nýn NOP u liften kumaþ haline geliþte geçirilen gerekli aþamalarý ve t-shirt ünüzün üretimini göz önüne almazlar. Bu yüzden, teorik olarak bir t-shirt organik pamuktan yapýlmýþ olabilir, fakat hala üretim deðirmeninde de birçok çevresel uygulamaya maruz kalabilir, aðýr metallerle su kirliliðine yol açabilir ya da yüksek miktarda zehir içeren kimyasal kalýntýlar barýndýrabilir. Ýþleme ve üretim aþamalarýnda danýþýlacak bir adres olabilmesi için bir avuç organizasyon ki bunlarýn çoðu organik sertifikasyon acenteleridir, tekstil için kendi özel organik ya da geri dönüþüm standartlarýný oluþturdular ve bu standartlara baðlý olarak ta bitmiþ ürünlere kendi sertifikalarýný vermeye baþladýlar. Bizim Avrupa da genel olarak organik t-shirt olarak adlandýrdýðýmýz t-shirtler sertifikalý organik pamuktan yapýlmýþ ve buna baðlý olarak bu tekstil iþleme standartlarýna göre iþlenmiþlerdir. Sayfa 4-5 te ki tanýmlanmýþ tüm aþamalar bir standartlar grubu ile sertifikalandýrýlýr ve sertifikasyon kuruluþu da üreticiye t-shirt ün etiketi üzerinde kendi logosunu ( ya da markasýný, iþaretini ) kullanma iznini verir. Buda, tekstilde organik tekstil ürünlerini tanýmlamaya yönelik herhangi bir yasa olmadýðý için organik bir t-shirt ü tanýmlamak için gereklidir. Tüm bu standartlarda tanýnan kýstaslar farklýdýr, fakat aralarýnda önemsenecek oranda farklar yoktur. Ayný organik ürünün yetiþtirilme aþamasýnda olduðu gibi, iþleme ve üretim aþamalarýnda da gerçekten organik mi deðil mi ve hala bazý zararlý kimyasallar ya da sentetik maddeler kullanýlýyor mu bilmeniz gereklidir. Bu standartlarýn amacý organik pamuk lifinin doðal organik yapýsýný olabildiðince sürdürebilmektir. Bu da olabildiðince organik malzeme kullanarak ya da çevreye vereceði zararý minimum düzeyde olan alternatif kimyasal malzemeler kullanarak, müþteriler içinde hem hesaplý hem de saðlýklarýný koruyan yüksek kalite tekstil ürünlerini sunarak baþarýlabilir: 11

Bazý Sertifikasyon Acenteleri ve Onlarýn Tekstil Ýþleme Plan Ýçerikleri : Soil Association, Organik Tekstil Ýngiltere Organisation Logo Control Union International (fka SKAL International), Geri Dönüþümlü Tekstil Üretim Programý Doðal Liflerin Ýþleme Standartlarý Hollanda, Uluslararasý Not: Tekstiller burada organik yerine daha çok geri dönüþümlü olarak tanýmlanmýþtýr. Üretim aþamasý burada listelenenlerden daha az katýdýr. AIAB-ICEA Tessile Biologico (Organik Tekstil) Ýtalya Demeter International e.v. Tekstilde Demeter markalý liflerin iþlenmesi ( IVN Standartlarýný içerir) Almanya International Association of Natural Textile Industry (IVN) IVN Best Dogal Tekstil Almanya Naturland Tekstilde Ýþleme Standartlarý Almanya Bazý Sertifikasyon Acenteleri ve Onlarýn Tekstil Ýþleme Plan Ýçerikleri : 12

Tekstildeki bu standartlarýn uyumlu bir hale gelmesi ise 2002 yýlýnda sertifikasyon ve standartlar belirleyen bir grup çalýþma kuruluþun geliþtirerek buluþtuðu Küresel Organik Tekstil Standartlarý ( GOTS ) tur.kurucu üyeleri Ýngiltere den Soil Association, Almanya dan IVN, Amerika dan OTA, Japonya dan JOCA dýr.bu standartlar 2006 Eylül aynýndan beri uygulanmaktadýr.gots ayný zamanda pamuk liflerinin organik dönüþüm sürecinde etiketlenmelerini de saðlar,örneðin Dönüþümdeki 100% Organik Pamuk Dönüþümde ki pamuk henüz yakýn bir zamanda organik metotlarla yetiþtirilmeye baþlanmýþtýr ( genelde 2-3 yýldan az sürede ).Bu sebeple kimyasal böcek ilaçlarý ya da sentetik gübreler kullanýlmamýþtýr ve henüz mahsulden arta kalanlar toprakta bulunmaktadýr.bu çevrim süreci çiftçiler için çok zordur ki genelde gelirlerini ürün toprakta oluþmaya baþladýðý anda almaya alýþmýþlardýr.bu yüzden,çevrimde ki lifleri çevrimde diye etiketlemek çiftçilerin organik tarýma geçiþine yardýmcý olabilir. Þu an birçok diðer sertifika kuruluþlarý da bu ilk adýma katýlmak istiyorlar. Yakýnda, bu büyük katýlýma sahip, temel standartlarý olan bu oluþuma karþý çoðu organik tekstil yapýlanmasý sertifikalanacaktýr.bu standartlarýn detaylý tanýmý bu rehberin gözlem alaný dýþýndadýr,fakat daha detaylý bilgiye www.global-standart.org linkinden ulaþabilirsiniz. 13

Ýþte Sertifikalý T-Shirt ünüzden Bekleyebileceðiniz Þeyler: Lif Pamuk liflerinin 100% ü sertifikalý organiktir*,sentetik böcek öldürücü kimyasallar ya da gübreler kullanýlmamýþtýr. T-Shirt ünüz herhangi bir konvansiyonel pamuk içermez: sizin t-shirtünüzü üretirken hiçbir çiftçi zehirli böcek ilaçlarýyla saðlýðýný yitirmez. T-Shirt ünüzde genetiðiyle oynanmýþ madde olmadýðý garanti edilmiþtir. Maksimum 10% sentetik ya da el yapýmý lifler ( þartlarýyla) kullanýlmýþ olabilir ( çoraplarda ki elastiklik gibi mesela ) * Ya da çevrimde ki organik, belirtildiði gibi ** Oranlar etiketlerde yazýlmýþtýr. 14

Ýþleme Ýþlem aþamasýnýn tüm aþamalarý boyunca, bükmeden boyamaya ve pakete, kimyasal ürünler aþaðýda ki tehlikeli ve kirliliðe yol açan maddeleri içerir. ( ki bunlar genelde konvansiyonel tekstil endüstrisinde genelde çoðunlukla kullanýlýrlar ) : x Formaldehit x Aromatik Çözeltiler x Aðýr Metaller (demir ve sýnýrlandýrýlmýþ miktarlarda ki bakýr dýþýnda) x Zehirli Kimyasallar x Suda yaþayan canlýlarý etkileyen kimyasal zehirler x Bakterilerce ayrýþtýrýlamayan maddeler, örneðin balýklarýn, memelilerin ya da insanlarýn yað dokularýna karýþabilir. x Klor aðartýcýlar x Kanser riskini arttýran azo boyalar (Bkz Sayfa 27) Ek olarak, herhangi bir alkalin madde ( örneðin kostik soda) geri dönüþümlüdür, ve su kaynaklarýna atýlamaz. Herhangi atýk su tahliyesi atýk su dönüþtürme fabrikalarýna gönderilir ve gözlemlenir 15

Harmanlanmýþ Organik / Geleneksel Pamuk T-Shirtler Birçok büyük marka, özellikle de Amerika da kendi giysilerinin küçük bir bölümünde ( genelde 5% ) organik ürünler kullanmaktadýr ( Nike, Timberland, ) Organik ve geleneksel pamuk lifleri iplik içerisinde sarýlmadan önce birlikte harmanlanýrlar, ayný yolla birçok farklý kaynaktan geleneksel yöntemlerle elde edilen pamuk lifleri de var olan kaliteyi elde etmek için birlikte harmanlanýr. Bitmiþ ürün hala 95% geleneksel pamuk içerse de muhtemelen genetiðiyle oynanmýþ pamuk ta ihtiva etmekte ve geleneksel pamuk olarak iþlem görmektedir. Bu sebeple onlarý zorlukla geri dönüþümlü ya da çevre dostu olarak tanýmlayabiliriz. Bununla beraber bu sistemin bazý faydalarý da vardýr. Ýlk olarak büyük þirketlerin ürün yelpazelerine organik ürünleri de eklemelerini saðlarlar: hâlihazýrda küresel olarak organik pamuk üretimi bu çapta tüketim yapan büyük þirketlerin ürün gamýnýn 100% organik olabilmesine yetecek kapasitede deðildir. Harmanlama da tüm ürünlerin 100% organik olmasýna yetecek kadar olabileceði zamana dek organik pamuk yetiþtiriciliðine yardýmcý olmaktadýr. Þu ana dek bu firmalarýn hiç biri ürünlerinin organik içeriðini etiketlerinde belirtmemiþtir.amerikan kökenli Organic Exchange þirketi yaptýðý program ve sertifikasyon planýyla harmanlanmýþ ipliðin gerçek organik lif muhteviyatýný daha iyi kontrol altýna almýþtýr.. 16

Adil Ticari Pamuk T-Shirtüm Nasýl yapýldý? Ne farký var? Nasýl emin olabilirim? Adil ticaret geliþmekte olan ülkelerde ki üreticilerin eðitilmelerini ve saðlýk koþullarýný da göz önüne alarak, yaptýklarý iþe karþý daha adil bir ücret almalarýný, kabul edilebilir çalýþma þartlarýndan yararlanabilmelerini, yaþam koþullarýný geliþtirebilmelerini amaçlayan Dünya çapýnda bir harekettir. Adil ticari ürünlerin üçte ikisi Avrupa da satýlmýþtýr. Organik tarýmýn aksine, adil ticareti düzenleyen herhangi bir yerel düzenleme yoktur ve adil ticaret hareketi þeklen birleþmemiþtir *. Bu yüzden müþterilerin adil ticaretin anlamýný öðrenmeleri gerekmektedir. Bazý Avrupa Birliði ülkeleri, örneðin Fransa ve Belçika adil ticari kurallarý düzenlemeye baþlamýþtýr ve bu muhtemelen Avrupa Birliðindeki harekete öncülük edebilecektir. Günümüze dek, kimse kendi ürününün ticaretinin adil olarak yapýldýðýný iddia edemez. Bu rehber sizin gerçek adil ticareti tanýmanýza yardýmcý olacaktýr. Çok farklý iki adil ticaret modeli vardýr, bu hem pamuða hem giyime uygulanýr. Ýki modelin amacý da yukarýda bahsedilen konularýn aynýsýdýr, fakat kullandýklarý metotlar çok deðiþiktir. *Adil ticaretin koordinasyonu çabalarý 1996 yýlýnda FLO, IFAT, NEWS ve ETFA tarafýndan kurulan FINE ile baþlamýþtýr. Bununla beraber sadece bilgi veren bir baþlangýç olarak kalmýþtýr. 17