ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (EÜAŞ) ELEKTRİK 2012 YILI RAPORU ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ (EÜAŞ) 2012 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Sayıştay Kanun u ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanmış olup, Rapor Değerlendirme Kurulu nun 04.10.2013 tarih ve 79/1 sayılı kararı ile kabul edilmiştir.
Kuruluşun ünvanı Merkezi İlgili Bakanlık Esas sermayesi Ödenmiş sermayesi Enflasyon düzeltmesi olumlu farkı : Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) : Ankara : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı : 5.600.000.000 TL : 5.600.000.000 TL : 5.876.349.227 TL KARAR ORGANI (Yönetim Kurulu) Yönetim Temsil ettiği Kuruluştaki Görevli bulunduğu süre kurulundaki Adı ve soyadı Bakanlık veya görevi veya Başlama Ayrılma ünvanı kuruluş mesleği tarihi tarihi 1- Başkan Halil ALIŞ EÜAŞ Genel Müdür 23.08.2010 Devam ediyor 2 - Üye Nurettin KULALI EÜAŞ Genel Müdür Yar. 08.08.2011 Devam ediyor 3 - Üye İrfan YILMAZ EÜAŞ Genel Müdür Yar. 22.12.2011 Devam ediyor 4 - Üye Zafer BENLİ EÜAŞ ETKB Müsteşar Yrd. 17.02.2011 15.04.2012 " " " " 03.05.2012 Devam ediyor 5 - Üye Doç. Dr. M. Faruk AKŞİT EÜAŞ Sabancı Ünv. Öğr.Üy. 01.03.2010 01.03.2013 " " " " 30.04.2013 Devam ediyor 6 - Üye Mehmet Ali ERTUNÇ EÜAŞ Hazine. Kontr.K.Bşk.Yrd. 16.02.2010 16.02.2013
KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ADÜAŞ Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. ADDDY Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik AEL Afşin Elbistan Linyitleri İşletmesi BGD Baca Gazı Desülfirizasyon CFB Circulating Fluidized Bed-Döner Akışkan Yatak ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi dd Devre dışı DGKÇS Dogal Gaz Kombine Çevrim Santralı DKE - BWE Döner Kepçeli Ekskavatör-Bucket Wheel Excavator DSİ Devlet Su İşleri EPDK Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu ESA Elektrik Satış Anlaşması ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAŞ Elektrik Üretim Anonim Şirketi GDS Geçiş Dönemi Sözleşmesi GSMH Gayri Safi Milli Hasıla GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GWh Gigawatt saat (1 milyar watt saat) HES Hidro Elektrik Santral FOS Fuel Oil Santralı IGCC Integrated Gasification Combined Cycle-Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim İHDS İşletme Hakkı Devri Sözleşmesi KAMU-İŞ Kamu İşletmeleri İşverenler Sendikası KİK Kamu İhale Kurumu KÇGT Kombine Çevrim Gaz Türbini KHK Kanun Hükmünde Kararname KİT Kamu İktisadi Teşebbüsleri kr Kuruş kwh Kilowatt saat (Bin watt saat) MTA Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü MBF Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması MİGEM Maden İşleri Genel Müdürlüğü MERNİS Merkezi Nüfus İşleri Sistemi MWh Mega watt saat (1 milyon watt saat) NGS Nükleer Güç Santralleri ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi
PETKİM PMUM RES SKHKKY SLİ Sm 3 TAKBİS TCDD TÇMB TEAŞ TEDAŞ TEİAŞ TEK TEMSAN TES-İŞ TETAŞ TKİ TL TS TTK TÜFE TÜBİTAK-MAM YAL YAT YEGM Yİ YİD YPK KISALTMALAR Petrokimya Endüstrisi Genel Müdürlüğü Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi Rüzgar Enerjisi Santralı Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Seyitömer Linyitleri İşletmesi 1atmosfer (1,01325 bar) basınç ve 15 0 C koşulundaki gaz hacmi Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği Türkiye Elektrik Üretim, İletim Anonim Şirketi Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Türkiye Elektrik Kurumu Türkiye Elektromekanik Sanayi Genel Müdürlüğü Türkiye Enerji Su ve Gaz İşçileri Sendikası Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Türk Lirası Termik Santral Türkiye Taşkömürü Kurumu Tüketici Fiyat Endeksi Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi Yük Alma Talimatı Yük Atma Talimatı Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (mülga EİE) Yap İşlet Yap İşlet Devret Yüksek Planlama Kurulu
İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa No: I - TOPLU BAKIŞ I A - B - C - Elektrik enerjisinin Dünya ekonomisindeki yeri Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi Öneriler I II XIII II - İDARİ BÜNYE 1 A - Mevzuat 1 B - Teşkilat 4 C - Personel durumu 13 III - MALİ BÜNYE 22 A - Mali durum 22 B - Mali sonuçlar 28 IV - İŞLETME ÇALIŞMALARI 31 A - İşletme bütçesinin genel durumu 31 B - Finansman 32 C - Giderler 33 D - Tedarik işleri 35 E - Üretim ve maliyetler 44 F - Pazarlama 160 G - Sigorta işleri 167 H - İşletme sonuçları 169 I - Bağlı ortaklık ve iştirakler 173 J - Kalkınma planı ve yıllık programlar 176 V - BİLANÇO 187 - Aktif 189 - Pasif 212 VI - GELİR TABLOSU 226 - EKLER 243
I I. TOPLU BAKIŞ A-Elektrik enerjisinin Dünya ekonomisindeki yeri: Elektrik enerjisinin tüm kullanıcılara zamanında, güvenilir, yeterli, sürekli, kaliteli ve uygun fiyatla temini ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel unsurlarından sayılmaktadır. Elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticareti faaliyetlerinin rekabet ortamında sürdürülebilmesi amacıyla ülkeler genellikle serbest bir elektrik piyasası oluşturmaya özen göstermektedirler. İkincil bir enerji türü olan elektrik enerjisi iletim sistemlerinin birbirileriyle entegrasyonu sonucu ülkeler arasında, ihtiyaca göre alınıp-verilir duruma gelmiştir. Elektrik enerjisi, mekanik, ısı, ışık gibi diğer enerji türlerine kolayca dönüşebilir olması; uzak mesafelere ucuz ve az kayıpla çok hızlı bir şekilde taşınabilmesi; anında tüketilmesi ve stok yapma imkanının bulunmaması; temiz enerji ve çevre dostu olması gibi bazı özellikleri nedeniyle, birincil enerji kaynaklarına nazaran daha çok tercih edilmektedir. Elektrik enerjisi belirtilen üstünlük ve kolaylıkları sayesinde yoğun bir şekilde kullanılmakta ve sanayinin en önemli girdilerinden birini oluşturmaktadır. Fert başına düşen enerji tüketim miktarı, ülkelerin refah ve gelişmişlik düzeyini gösteren nesnel ve önemli bir ölçüt olarak kabul görmektedir. Dünya politikalarını yakından etkileyen politik bir güce dönüşebilmesinin getirdiği stratejik önemi dolayısıyla enerjinin kontrolü, ülkeleri bölgesel yeni entegrasyonlara yöneltmektedir. Bilinen rezervler açısından konvansiyonel enerji kaynaklarının kısa sürede tükeneceği olgusu ülkeleri stratejik yeni enerji yönetimi ve politikaları oluşturmaya zorlamaktadır. Bu doğrultuda ülkeler, enerji ihtiyaçlarını büyük oranda yeni ve yenilenebilir (su, rüzgar, güneş vb.) çeşitli enerji kaynaklarına dayandırmaya ve özellikle de bu kaynakların etkin, ucuz ve ticari olarak kullanılabilme imkanlarının araştırılmasına önem ve öncelik vermektedir. Nükleer enerji yatırımı kazaların yarattığı olumsuz ortam ve çevreci baskı gruplarının yürüttüğü aleyhte propagandaların etkisiyle zaman zaman yavaşlamaktadır. Halen Fransa, Belçika, Almanya, Rusya, Hollanda, Japonya, ABD ve İsveç gibi gelişmiş ülkelerdeki nükleer santraller, elektrik üretiminin önemli bir kısmını sağlamaktadır. Türkiye nin çevresindeki Bulgaristan, Ukrayna ve Ermenistan da çalışan nükleer santraller bulunmaktadır. İran da nükleer santral inşa edilmektedir. Bazı ülkelerde ise mevcut nükleer santrallerinin tedricen devre dışı bırakılması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye de iki adet nükleer santral kurulmasına ilişkin uzun süredir yürütülen çalışmalar neticesinde; -Mersin Akkuyu sahasında Rusya Federasyonu ile dört üniteden oluşan 4.800 MW kurulu güçte bir NGS kurulması konusunda anlaşmaya varılmış, bu husustaki İşbirliği Anlaşması 06.11.2010 tarih ve 27721 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve ortakları arasında herhangi bir kamu şirketi bulunmayan Proje I
II Sayıştay Şirketi (Akkuyu NGS Elektrik Üretim A.Ş.) santralın kurulacağı sahadaki çalışmalarına başlamıştır. -Diğer taraftan ikinci NGS nın kurulmasıyla ilgili olarak, Japonya ile 26.03.2013 tarihinde Tokyo da ve 03.06.2013 tarihinde de Ankara da hükümetler arası işbirliği anlaşması imzalanmış, bu kapsamda Sinop ta 4 ila 6 üniteden oluşan yaklaşık 8400 MW a kadar çıkabilecek bir NGS yapımı ile projeyi gerçekleştirmek üzere EÜAŞ ve Mitsubishi Heavy İndustries Ltd. liderliğindeki konsorsiyumlar tarafından bir Proje Şirketi kurulması öngörülmüş olup, bu konudaki çalışmalar sürmektedir. Gelecek yıllarda da enerji talebinin büyük ölçüde fosil yakıtlardan sağlanacağı, dolayısıyla petrol, linyit ve doğal gaz talebindeki artışın süreceği beklenmekle birlikte, global ısınma ve çevre sorunları nedenleriyle fosil olmayan yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına olan talebin daha da artacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle nükleer enerjinin stratejik bir konum kazanmakta olduğu ve önümüzdeki dönemlerde nükleer santrallere talebin artacağı öngörülmektedir. Ayrıca, birçok ülkede yeni enerji kaynakları bulma konusundaki bilimsel araştırmalar yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Enerji üretim tesislerinin çevre üzerindeki olumsuz etkileri dünya gündeminde devamlı yer almaktadır. Bu çerçevede sektörle ilgili faaliyetler sürekli denetim altında tutularak, çevre konusunda gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, yeni kriterler oluşturulması ve enerji projelerinde çevre konusunun öncelikli yer alması gibi hususlara önem verilmektedir. Elektrik enerjisi üretimi ve tüketimi, ülkelerin sanayileşme seviyesi ve ekonomilerinin büyüklüğüne göre değişmekte olup, bu konuda ABD, Japonya, Almanya, Kanada, Fransa, Kore, İngiltere, İtalya, İspanya, Avustralya ve Meksika gibi ülkeler ilk sıralarda yer almaktadır. B-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: Dünyada ilk elektrik santrali 1882 yılında İngiltere de, Türkiye de ise özel sektör tarafından 1902 yılında Mersin-Tarsus ta tesis edilmiştir. 1913 yılında, bir kamu işletmesi olarak, İstanbul da, Silahtarağa Termik Elektrik Santralı hizmete girmiştir. Ülkenin elektrik ihtiyacı ilk yıllarda yerel yönetimler, sanayiciler ve özel şirketler tarafından kurulan, bölgesel üretim ve dağıtım işletmeleri tarafından karşılanmıştır. 10.06.1921 tarihinde kabul edilen Menafi-i Umumiye ye Müteallik İmtiyazat Hakkında Kanun ile ülkeye teknolojik yenilik getiren, üretim yapan, istihdam yaratan ve milli ekonomiye katkı sağlayan bazı şirketlere imtiyazlar sağlanmıştır. Devletin öncülüğündeki ilk elektrik işletmeciliği, 1935 yılında 2805 sayılı Kanun uyarınca Etibank ın kurulmasıyla birlikte başlamıştır. 1948 yılından itibaren Maden Tetkik Arama, Elektrik İşleri Etüt İdaresi, İller Bankası ve Devlet Su İşleri nin katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda termik ve hidroelektrik santral ulusal elektrik enerjisi iletim sistemine bağlanmıştır. Kalkınma planlarında elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticaretine ilişkin faaliyetlerin entegre bir sistem içerisinde ve tek kamu kurumu çatısı altında II
III birleştirilmesinin hedeflenmesi üzerine, 15.07.1970 tarih ve 1312 sayılı Kanun ile TEK kurulmuştur. 09.09.1982 tarih ve 2705 sayılı Kanun ile 1312 sayılı Kanunda yapılan ilave ve değişikliklerle belediye ve köy birlikleriyle bazı özel şirketlerin mülkiyetinde ve işletmesinde bulunan elektrik üretim, iletim ve dağıtım faaliyetleri de TEK e devredilmiştir. Ayrıca Temmuz 1986 tarihinde İller Bankası nın elektrik enerjisi faaliyetleriyle ilgili birimi, iki kuruluş arasında yapılan anlaşma çerçevesinde tüm fonksiyonları ve çalışan personeliyle birlikte TEK bünyesine aktarılmıştır. Ancak geçen zaman içerisinde başlangıçta olduğu gibi özel şirketlerin de elektrik sektöründe faaliyette bulunmalarının benimsenmesi üzerine ilk olarak 04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti İle Görevlendirilmesi Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir. Daha sonraki yıllarda ise kamudaki elektrik faaliyetlerinin özelleştirilmesi ve özel şirketlerin sektöre yatırım yapmalarının teşviki amacıyla muhtelif yasal düzenleme yapılmıştır. Enerji sektöründe serbest bir elektrik piyasası oluşturulması amacıyla 20.02.2001 tarih ve 4628 sayılı Kanun çıkarılmış, bu doğrultuda 03.09.2002 tarihinde elektrik enerjisi piyasası açılmış ve böylece piyasada elektrik enerjisi üretim, iletim, dağıtım ve perakende satışı faaliyeti için EPDK dan lisans alma zorunlu hale gelmiştir. 14.03.2013 tarih ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu 30.03.2013 tarih ve 28603 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu Kanun ile 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun başlığı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun şeklinde değiştirilmiş, 4628 sayılı Kanundaki elektrik piyasasıyla ilgili düzenlemeler yürürlükten kaldırılmış ve elektrik piyasasına ilişkin hususlar 6446 sayılı Kanun maddeleri olarak yeniden düzenlenmiştir. Elektrik sektörünün Avrupa Birliği müktesebatına uyumu ve özelleştirmeye uygun hale getirilmesi amacıyla, önce 02.08.1993 tarih ve 93/4789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile TEK in tüzel kişiliğine son verilerek bunun yerine TEAŞ ve TEDAŞ şirketleri kurulmuştur. Daha sonra da 05.02.2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı doğrultusunda TEAŞ ın tüzel kişiliğine son verilerek, bunun yerine TEAŞ ın mevcut faaliyetlerini yürütecek TEİAŞ, EÜAŞ ve TETAŞ olmak üzere üç ayrı şirket oluşturulmuştur. Böylece kamuda tek elden yürütülmekte olan enerji üretim, iletim, dağıtım ile alım ve satım faaliyetleri ayrıştırılmıştır. Bu doğrultuda elektrik enerjisi üretimi görevi EÜAŞ a, iletim görevi TEİAŞ a, toptan alım ve satımı görevi TETAŞ a, dağıtım ve perakende satış görevi ise TEDAŞ a verilmiştir. Bu yapılanma sonucunda, mülga TEAŞ ın mevcut elektrik üretim tesisleri EÜAŞ bünyesine alınırken, iletim tesisleri TEİAŞ a, yap-işlet-devret ve yap-işlet modeliyle yapılan santraller ile işletme hakkı devredilen santrallerin enerji satış anlaşmaları ise TETAŞ a devredilmiştir. Öte yandan elektrik üretimi, iletimi, dağıtım ve ticareti hususunda 1953 ve 1956 yıllarında imtiyaz almış olan, ancak 3096 sayılı Kanun çerçevesinde, 26.09.1988 tarih ve 88/13314 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kendi görev bölgelerinde 70 yıl süre ile görevli şirket yapılmaları sonucunda, 2002 ve 2016 yıllarında bitecek olan imtiyazları 2058 yılına kadar uzatılan ÇEAŞ (Adana, İçel, Osmaniye ve Hatay) ve KEPEZ III
IV Sayıştay (Antalya) şirketlerinin mevcut imtiyaz hakları, 12.06.2003 tarih ve 2003/5712 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kaldırılmıştır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından, mevcut sözleşme şartlarına göre şirket kusuru nedeniyle 12.06.2003 tarihinde söz konusu şirketlerin elektrik enerjisiyle ilgili faaliyetlerine el konulmuş ve bölgedeki elektrik enerjisi üretim, iletim ve dağıtım faaliyetlerinin aksatılmadan yürütülmesi için ilgisi nedeniyle üretimde EÜAŞ, iletimde TEİAŞ ve dağıtımda ise TEDAŞ görevlendirilmiştir. Bu kapsamda, anılan bölgelerdeki enerji üretim tesisleri çalışanları ile birlikte EÜAŞ a devredilmiştir. Yüksek Planlama Kurulu nun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi 18.05.2009 tarih ve 2009/11 sayılı Kararı ile de Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi kabul edilmiştir. Söz konusu belgelerle kısaca sektörün geçiş süresi boyunca piyasaya uyumu, özelleştirme süreçleri ve arz güvenliğinin temini gibi konularda yol haritası olarak nitelendirilebilecek hususlar yer almıştır. Anılan belgelerdeki öngörüler doğrultusunda zaman içinde elektrik piyasasının serbestleştirilmesi ile elektrik dağıtımının özelleştirilmesi konusunda sona gelinmiş, kamudaki elektrik üretim tesislerinin özelleştirilmesi hususunda ise önemli mesafe alınmıştır. Kamu elektrik üretim santrallerindeki özelleştirmeler 3096 sayılı Kanun ve 4046 sayılı Kanun kapsamında yürütülmüştür. 3096 sayılı Kanun çerçevesindeki özelleştirme işlemleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından kendi bünyesinde yürütülmüştür. 4046 sayılı Kanun kapsamındaki özelleştirme işlemleri ise Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından kendi bünyesinde yürütülürken, 09.07.2008 ve 5784 sayılı Kanun ile birlikte, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde yürütülmeye başlanmıştır. 3096 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülen kamu üretim santrallerindeki özelleştirmeler; genel olarak termik santrallerin 20 yıl süre ile işletme hakkının verilmesi, yakıtı kömür olan bazı santrallerde kömür sahaları işletmesinin de ilgili firmalara verilmesi, gerekli rehabilitasyon ve tevsi yatırımların yapılması, üretilen enerjinin TETAŞ a (TEAŞ) satılması şeklinde sürdürülmüştür. Bu süreç; önce ihale ile işletme hakkı verilecek şirketlerin belirlenmesi, bu şirkete görev verilmesi ve ilgili sözleşmelerin imzalanmasına ilişkin bir Bakanlar Kurulu kararı ihdas edilmesi, bu karar doğrultusunda ilgili şirketler ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı arasında Görev Sözleşmesi, EÜAŞ (TEAŞ) ile İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi ve TETAŞ (TEAŞ) ile de Enerji Satış Anlaşması imzalanması suretiyle yürütülmüştür. Başlangıçta imtiyaz sözleşmesi olarak değerlendirilen söz konusu görev sözleşmeleri, mevzuatta yapılan düzenlemeler sonucu özel hukuk sözleşmesi olarak düzenlenmiştir. 4046 sayılı Kanun kapsamındaki özelleştirmeler de mülkiyet satışı ve işletme hakkı devri şeklinde, gerçekleştirilmektedir. 3096 sayılı Kanun çerçevesinde birçok santralin işletme hakkı devri ile ilgili özelleştirme çalışmaları yürütülmüş, sözleşmeler de imzalanmış olmasına rağmen bunlardan çok azı neticelendirilebilmiş, Afşin A TS nin durumu ise hala sonuçlanmamıştır. IV
V 3096 sayılı Kanun çerçevesinde yapılan özelleştirmeler; - 1998 yılında Sızır ve Bünyan HES in işletme hakkı 70 yıl süre ile Kayseri Elektrik T.A.Ş ne devredilmiş, 2009 yılında geri alınmış, ancak 2010 yılında 4046 sayılı Kanun çerçevesinde ihale sonucu 49 yıllığına tekrar aynı şirkete verilmiştir. - 1996 yılında Hazar I ve II HES in işletme hakkı 26 yıl süre ile Bilgin Elektrik A.Ş. ye devredilmiştir. - 1998 yılında Çayırhan TS işletme hakkı 20 yıl süre ile Park Termik Elektrik A.Ş. ye devredilmiştir. - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Erg-Verbund A.Ş. arasında Afşin- Elbistan (A) Termik Santralının (3x340+1x335=1.355 MW gücündeki) işletme hakkının devredilmesi, rehabilitasyonu ve işletilmesi, 5-6 tevsii ünitelerinin (2x344 MW gücündeki) yapımı ve işletilmesi, mevcut ve yapılacak tesislere sözleşme süresi boyunca kömür sağlayacak kömür sahaları ile kömür tesislerinin devredilmesi, rehabilitasyonu, tevsii ve işletilmesi, üretilecek elektrik enerjisinin Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. ye (TETAŞ) satışına ilişkin 20 yıl süreli imtiyaz sözleşmesi, 15.12.1999 tarihinde imzalanmıştır. Buna rağmen kamu zararının önlenmesi gerekçesiyle Mülga TEAŞ ile görevli Şirket arasında devir ve ESA sözleşmelerinin imzalanmaması üzerine konu mahkemeye intikal etmiş olup, netice olarak bahsi geçen sözleşmelerin de imzalanması hususunda kesinleşmiş mahkeme kararı bulunmaktadır. Bu çerçevede ETKB tarafından, EÜAŞ tan da üye katılımıyla Devir Kurulu oluşturulmuş, imtiyaz tarihinden bu yana geçen sürenin uzunluğu da göz önünde tutularak devir kurulunca geçen süredeki mevzuat değişikliklerini de içerecek şekilde fizibilite raporunun yeniden hazırlanması öngörülmüştür. Devir kurulu ilk toplantısını 14.12.2011 tarihinde gerçekleştirmiştir. Ancak ilgili Şirket lehine kesinleşmiş mahkeme kararı olmasına rağmen bu güne kadar devir işlemleri yapılamamıştır. 4046 Sayılı Kanun çerçevesinde yapılan özelleştirmeler: - 2005 yılında Oymapınar HES in işletme hakkı 49 yıl süre ile Seydişehir Eti Alüminyum A.Ş. ye devredilmiştir. -EÜAŞ bünyesindeki 9 adet santral (Tercan, Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Beyköy ve Ataköy HES ile Engil Gaz Türbini ve Denizli Jeotermal TS) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı bünyesinde kurulan Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (ADÜAŞ) a 16.11.2007 tarihinde devredilmiş, ADÜAŞ tarafından Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. ye Engil Gaz Türbini TS nın satışı yapılmış, diğerlerinin ise 30 yıllığına işletme hakkı devredilmiştir. - 2009 yılında programa alınan 56 küçük HES den yapılacak yeni barajların altında kalacak olan Botan, Dereiçi ve Ceyhan HES lerin programdan çıkarılması, öte yandan 2 HES in (Kısık ve Hasanlar) programa alınması sonucunda, kurulu güçleri toplamı 171,4 MW olan toplam 55 küçük HES in ihalesi muhtelif tarihlerde yapılmıştır. Bunlardan; kurulu güçleri toplamı 163,1 MW olan 45 inin muhtelif tarihlerde işletme hakkı 49 yıllığına ilgili şirketlere devredilmiş olup, kalan 10 unun (kurulu güçleri toplamı 8,4 MW) ise Haziran 2013 itibariyle devir çalışmalarının devam ettiği tespit edilmiştir. V
VI Sayıştay - ÖYK nın 22.10.2012 tarih ve 2012/156 sayılı kararıyla Kangal TS ve kömür sahası, 30.10.2012 tarih ve 2012/161 sayılı kararıyla Seyitömer TS ve kömür sahası, 15.03.2013 tarih ve 2013/56 sayılı kararıyla da Çatalağzı TS özelleştirme kapsam ve programına alınmıştır. Yapılan ihale sonuçlarına göre 17.06.2013 tarihinde Seyitömer, 14.08.2013 tarihinde de Kangal termik santralleri ve bunların kömür sahaları ile ilgili satış ve devir sözleşmeleri imzalanmıştır. Çatalağzı TS nin ihaleye hazırlık çalışmaları devam etmektedir. - ÖYK nun 27.10.2010 tarih ve 2010/90 sayılı kararıyla EÜAŞ ın bağlı ortaklıklarından HEAŞ, 26.08.2013 tarih ve 2013/146 sayılı kararıyla da KEAŞ ve YEAŞ ile bunlara kömür temin eden GELİ ve YLİ işletmeleri ve bunların işletmesindeki TKİ adına kayıtlı ruhsatlar ve bu ruhsatların kapsadığı maden (Kömür) sahaları özelleştirme kapsam ve programına alınmışlardır. Bunlardan %100 oranındaki EÜAŞ hissenin bok satış yöntemi ile özelleştirilmesi ihalesi sonuçlanan HEAŞ ın satış sözleşmesi 01.08.2013 tarihinde imzalanmıştır. KEAŞ ve YEAŞ ile bunların TKİ adına ruhsatlı maden sahalarının YEAŞ a devri ve özelleştirimesine ilişkin ihale hazırlık çalışmaları devam etmektedir. EÜAŞ ın üretim tesislerinin özelleştirilmesiyle ilgili çalışmalar, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve diğer ilgili birimlerle birlikte sürdürülmektedir. Bu çerçevede, EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarının mevcut üretim tesislerinden kurulu güçleri toplamı 16.247 MW olan 46 adet (28 HES ve 18 TS) santralin özelleştirilmesi, kurulu güçleri toplamı 7.626,5 MW olan 21 adet hidroelektrik santralin ise özelleştirilmeyerek EÜAŞ bünyesinde kalması, özelleştirilecek santrallerin portföy olarak gruplandırılması, bazılarının ise öncelikli özelleştirilmek üzere portföy dışında tutulması hususları prensip olarak kabul görmüştür. Buna göre, EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarına ait santrallerin 2012 yılında %43,4 olan Türkiye kurulu gücü toplamı içindeki payının, yapılacak özelleştirmeler neticesinde %15 seviyesinin altına inmesi öngörülmektedir. EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarının kullanılmakta olan mevcut üretim lisansı sayısı, Temmuz 2013 tarihi itibariyle 80 adet olup; bunların 62 si hidroelektrik, 12 si termik olmak üzere 74 ü EÜAŞ a, tamamı termik olmak üzere 6 sı ise bağlı ortaklıklara ait bulunmaktadır. Türkiye nin yıllar itibariyle elektrik enerjisi kurulu gücü, üretim miktarı ve bu üretimin kaynak türlerine göre yüzde dağılımı, toplam üretimin EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları ile diğer şirketlere göre dağılımlarını içeren ve TEİAŞ ın güncel istatistiklerinden alınan verilere göre hazırlanan çizelgeler aşağıda verilmiştir. VI
VII Türkiye elektrik enerjisi kurulu gücü ve üretiminin yıllar itibariyle gelişimi Kurulu güç (MW) Üretim (GWh) Yıllar Termik Hidrolik Jeotermal Artış Jeotermal Artış Toplam Termik Hidrolik Toplam ve rüzgar (%) ve rüzgar (%) 1970 1.509,5 725,4 2.234,9 5.590,2 3.032,8 8.623,0 1971 1.706,3 871,6 2.577,9 15,3 7.170,9 2.610,2 9.781,1 13,4 1972 1.818,7 892,6 2.711,3 5,2 8.037,7 3.204,2 11.241,9 14,9 1973 2.207,1 985,4 3.192,5 17,7 9.821,8 2.603,4 12.425,2 10,5 1974 2.282,9 1.449,2 3.732,1 16,9 10.121,2 3.355,8 13.477,0 8,5 1975 2.407,0 1.779,6 4.186,6 12,2 9.719,2 5.903,6 15.622,8 15,9 1976 2.491,6 1.872,6 4.364,2 4,2 9.908,0 8.374,8 18.282,8 17,0 1977 2.854,6 1.872,6 4.727,2 8,3 11.972,3 8.592,3 20.564,6 12,5 1978 2.987,9 1.880,8 4.868,7 3,0 12.391,3 9.334,8 21.726,1 5,6 1979 2.987,9 2.130,8 5.118,7 5,1 12.218,3 10.303,6 22.521,9 3,7 1980 2.987,9 2.130,8 5.118,7 0,0 11.927,2 11.348,2 23.275,4 3,3 1981 3.181,3 2.356,3 5.537,6 8,2 12.056,7 12.616,1 24.672,8 6,0 1982 3.556,3 3.082,3 6.638,6 19,9 12.384,8 14.166,7 26.551,5 7,6 1983 3.695,8 3.239,3 6.935,1 4,5 16.004,1 11.342,7 27.346,8 3,0 1984 4.569,3 3.874,8 17,5 8.461,6 22,0 17.165,1 13.426,3 22,1 30.613,5 11,9 1985 5.229,3 3.874,8 17,5 9.121,6 7,8 22.168,0 12.044,9 6,0 34.218,9 11,8 1986 6.220,2 3.877,5 17,5 10.115,2 10,9 27.778,6 11.872,6 43,6 39.694,8 16,0 1987 7.474,3 5.003,3 17,5 12.495,1 23,5 25.677,2 18.617,8 57,9 44.352,9 11,7 1988 8.284,8 6.218,3 17,5 14.520,6 16,2 19.030,8 28.949,6 68,4 48.048,8 8,3 1989 9.193,4 6.597,3 17,5 15.808,2 8,9 34.041,0 17.939,6 62,6 52.043,2 8,3 1990 9.535,8 6.764,3 17,5 16.317,6 3,2 34.314,9 23.148,0 80,1 57.543,0 10,6 1991 10.077,8 7.113,8 17,5 17.209,1 5,5 37.481,7 22.683,3 81,3 60.246,3 4,7 1992 10.319,9 8.378,7 17,5 18.716,1 8,8 40.704,6 26.568,0 69,6 67.342,2 11,8 1993 10.638,4 9.681,7 17,5 20.337,6 8,7 39.779,0 33.950,9 77,6 73.807,5 9,6 1994 10.977,7 9.864,6 17,5 20.859,8 2,6 47.656,7 30.585,9 79,1 78.321,7 6,1 1995 11.074,0 9.862,8 17,5 20.954,3 0,5 50.620,5 35.540,9 86,0 86.247,4 10,1 1996 11.297,1 9.934,8 17,5 21.249,4 1,4 54.302,8 40.475,2 83,7 94.861,7 10,0 1997 11.771,8 10.102,6 17,5 21.891,9 3,0 63.396,9 39.816,1 82,8 103.295,8 8,9 1998 13.021,3 10.306,5 26,2 23.354,0 6,7 68.702,9 42.229,0 90,5 111.022,4 7,5 1999 15.555,9 10.537,2 26,2 26.119,3 11,8 81.661,0 34.677,5 101,4 116.439,9 4,9 2000 16.052,5 11.175,2 36,4 27.264,1 4,4 93.934,2 30.878,5 108,9 124.921,6 7,3 2001 16.623,1 11.672,9 36,4 28.332,4 3,9 98.562,8 24.009,9 152,0 122.724,7 (1,8) 2002 19.568,5 12.240,9 36,4 31.845,8 12,4 95.563,1 33.683,8 152,6 129.399,5 5,4 2003 22.974,4 12.578,7 33,9 35.587,0 11,7 107.691,7 35.329,5 150,0 143.171,2 8,6 2004 24.144,7 12.645,4 33,9 36.824,0 3,5 109.842,3 46.083,7 150,9 156.076,9 7,2 2005 25.902,3 12.906,1 35,1 38.843,5 5,5 128.773,3 39.560,5 153,4 168.487,2 7,5 2006 27.420,2 13.062,7 81,9 40.564,8 4,4 131.835,1 44.244,2 220,5 176.299,8 8,9 2007 27.271,6 13.394,9 169,2 40.835,7 0,7 155.196,2 35.850,8 511,1 191.558,1 8,7 2008 27.595,0 13.828,7 393,5 41.817,2 2,4 164.139,3 33.269,8 1.008,9 198.418,0 3,6 2009 29.339,1 14.553,3 868,8 44.761,2 7,0 156.923,4 35.958,4 1.931,1 194.812,9 (1,8) 2010 32.278,5 15.831,2 1.414,4 49.524,1 10,6 155.827,6 51.795,5 3.584,6 211.207,7 8,4 2011 33.931,1 17.137,1 1.842,9 52.911,1 6,8 171.638,3 52.338,6 5.418,3 229.395,2 8,6 2012 35.027,2 19.609,4 2.422,8 57.059,4 7,8 174.871,7 57.865,0 6.760,1 239.496,8 4,4 Türkiye elektrik enerjisi üretiminin kaynak türlerine göre dağılımı (%) Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Taşkömürü (*) 6,1 7,9 8,1 8 7,9 8 8,5 7,6 11,9 13,9 Linyit 16,8 14,9 18,5 18,4 20 21,1 20,1 16,6 16,9 14,5 Fuel-Oil 5,8 4,4 3,2 2,4 3,4 3,6 2,3 3,1 0,4 0,4 Doğalgaz 45,2 41,3 45,3 45,8 49,6 49,7 49,3 36,7 45,4 43,6 Diğer (**) 0,9 0,7 0,3 0,1 0,1 0,3 0,4 1,2 0,2 0,6 Termik toplam 74,8 69,2 75,4 74,7 81 82,7 80,6 65,2 74,8 73 Hidrolik tolam 25,1 30,6 24,4 25,1 18,7 16,8 18,5 32 22,8 24,2 Jeotermal + Rüzgar 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 0,5 0,9 2,8 2,4 2,8 Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 (*)İthal kömür dahil (**) Diğer bölümde Motorin, LPG, Nafta ve Yenilenebilir + Atık tesisleri yer almıştır. VII
VIII Sayıştay Türkiye elektrik enerjisi üretiminin EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları ile diğer üreticilere göre yıllar itibariyle dağılımı EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları Diğer Türkiye Yıllar Bağlı üreticiler üretimi EÜAŞ Toplam ortaklıklar toplamı GWh GWh GWh (%) GWh (%) GWh 1970 6.272,9 6.272,9 72,7 2.350,1 27,3 8.623,0 1971 7.802,1 7.802,1 79,8 1.979,0 20,2 9.781,1 1972 9.124,4 9.124,4 81,2 2.117,5 18,8 11.241,9 1973 10.258,4 10.258,4 82,6 2.165,9 17,4 12.424,3 1974 11.188,9 11.188,9 83,0 2.288,1 17,0 13.477,0 1975 12.844,8 12.844,8 82,2 2.778,0 17,8 15.622,8 1976 15.454,3 15.454,3 84,5 2.828,5 15,5 18.282,8 1977 17.229,9 17.229,9 83,8 3.334,7 16,2 20.564,6 1978 17.968,0 17.968,0 82,7 3.758,1 17,3 21.726,1 1979 18.933,9 18.933,9 84,1 3.588,0 15,9 22.521,9 1980 19.414,5 19.414,5 83,4 3.860,9 16,6 23.275,4 1981 20.587,5 20.587,5 83,4 4.085,3 16,6 24.672,8 1982 23.243,1 23.243,1 87,5 3.308,4 12,5 26.551,5 1983 23.688,9 23.688,9 86,6 3.657,9 13,4 27.346,8 1984 26.685,7 26.685,7 87,2 3.927,8 12,8 30.613,5 1985 30.248,9 30.248,9 88,4 3.970,0 11,6 34.218,9 1986 35.470,1 35.470,1 89,4 4.224,7 10,6 39.694,8 1987 39.679,3 39.679,3 89,5 4.673,6 10,5 44.352,9 1988 43.013,6 43.013,6 89,5 5.035,2 10,5 48.048,8 1989 47.454,1 47.454,1 91,2 4.589,1 8,8 52.043,2 1990 52.854,2 52.854,2 91,9 4.688,8 8,1 57.543,0 1991 55.460,7 55.460,7 92,1 4.785,6 7,9 60.246,3 1992 61.533,3 61.533,3 91,4 5.808,9 8,6 67.342,2 1993 67.099,8 67.099,8 90,9 6.707,7 9,1 73.807,5 1994 71.942,5 71.942,5 91,9 6.379,2 8,1 78.321,7 1995 71.544,1 6.650,8 78.194,9 90,7 8.052,5 9,3 86.247,4 1996 69.123,6 16.291,1 85.414,7 90,0 9.447,0 10,0 94.861,7 1997 72.486,8 18.432,3 90.919,1 88,0 12.376,7 12,0 103.295,8 1998 78.580,9 17.493,9 96.074,8 86,5 14.947,6 13,5 111.022,4 1999 74.401,6 17.910,9 92.312,5 79,3 24.127,4 20,7 116.439,9 2000 73.941,8 19.292,2 93.234,0 74,6 31.687,6 25,4 124.921,6 2001 67.468,5 18.893,9 86.362,4 70,4 36.362,3 29,6 122.724,7 2002 60.075,2 17.256,9 77.332,1 59,8 52.067,4 40,2 129.399,5 2003 52.169,5 13.518,1 65.687,6 45,9 77.483,6 54,1 143.171,2 2004 58.514,3 14.881,5 73.395,8 47,0 82.681,1 53,0 156.076,9 2005 61.629,5 18.363,4 79.992,9 47,5 88.494,3 52,5 168.487,2 2006 71.082,4 13.633,7 84.716,1 48,1 91.583,7 51,9 176.299,8 2007 73.839,2 18.488,2 92.327,4 48,2 99.230,7 51,8 191.558,1 2008 74.919,1 22.797,8 97.716,9 49,2 100.701,1 50,8 198.418,0 2009 70.784,7 18.668,9 89.453,6 45,9 105.359,3 54,1 194.812,9 2010 79.258,4 16.274,1 95.532,5 45,2 115.675,2 54,8 211.207,7 2011 73.524,1 18.826,5 92.350,6 40,3 137.044,5 59,7 229.395,1 2012 70.423,5 20.151,6 90.575,1 37,8 148.921,7 62,2 239.496,8 Not: EÜAŞ'ın 2012 yılı üretim toplamına Ambarlı santralinin deneme üretimi olan 247,7 GWh alınmamış olup, bununla birlikte EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları brüt üretim toplamı 90.822,8 GWh olmaktadır. VIII
IX Çizelgelerden de görüleceği üzere, Türkiye nin elektrik enerjisi kurulu gücü 2003 yılında 33.587 MW iken yıllık ortalama %6 oranında artarak 2012 yılında 57.059,4 MW seviyesine ulaşmıştır. Bu dönemde toplam kurulu güç içindeki termik tesislerin payı %64,6 dan %61,4 e, hidrolik tesislerin payı %35,3 den %34,4 e düşerken, %0,1 seviyesinde olan jeotermal ve rüzgâr tesislerinin payı %4,2 ye yükselmiştir. Türkiye nin elektrik enerjisi brüt üretim miktarı 2003 yılında 143.171,2 GWh iken yıllık ortalama %6,7 oranında artarak 2012 yılında 239.496,8 GWh seviyesine yükselmiştir. Türkiye toplam elektrik enerjisi üretimindeki EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarının payı, 2003 yılında %45,9 seviyesinde iken 2012 yılında %37,9 seviyesine düşmüştür. EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarının, diğer bir ifade ile kamu şirketlerinin Türkiye elektrik üretim tesisleri kurulu gücü toplamı içindeki payı, 2011 yılında %45,6 iken 2012 yılında %44,3 seviyesine düşmüş olup, bu oranın özelleştirmeler neticesinde %16 seviyesine kadar inmesi öngörülmektedir. Enerji talebinin karşılanmasında üretime tahsis edilen yerli kaynaklar yetersiz kaldığından zorunlu olarak ithal kaynak kullanılmaktadır. Ancak arz güvenliği açısından mevcut yerli kaynakların en üst seviyede kullanımının sağlanması yanında, ithal kaynakların çeşitlendirilmesi, ülke çeşitliliği yaratılması ve ithal edilen enerji kaynağı miktarının kontrol edilebilir seviyelerde tutulması da önem arz etmektedir. Diğer yandan enerji arz-talep projeksiyonlarına dayalı yatırım planlamaları yapılırken dış kaynaklara bağımlılığın azaltılmasını teminen, başta kömür ve hidrolik olmak üzere yerli kaynaklara gereken önem ve öncelik verilmeli, sağlayacağı istihdam artışı da göz önünde tutularak, elektrik üretiminin bu kaynaklardan sağlanmasına özen gösterilmelidir. Ancak enerji üretiminde yerli kaynakların kullanımını artırmak dışa bağımlılığı azaltmada tek başına yeterli değildir. Enerji üretim tesislerinde yer alan teçhizattaki yerli dizayn ve üretim paylarının da artırılması gereklidir. Bu doğrultuda termik santrallerde tüketimi fazla olan yüksek kaliteli çelikten üretilen kazan boruları, türbin kanatları gibi malzemeler ve hidrolik santrallerde türbin dizayn ve üretimi hususları öncelikli olmak üzere santrallerde yer alan tüm elektromekanik teçhizattaki yerli dizayn ve üretim oranlarını artırıcı planlamaların da yapılması gereklilik arz etmektedir. EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarının son 5 yıllık faaliyetlerine ilişkin bazı konsolide bilgiler, aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. IX
X Sayıştay Toplu bilgiler (Konsolide) Ölçü 2008 2009 2010 2011 2012 Sermaye Bin TL 5.600.000 5.600.000 5.600.000 5.600.000 5.600.000 Ödenmiş sermaye Bin TL 5.600.000 5.600.000 5.600.000 5.600.000 5.600.000 Son iki yıl farkı Artış veya azalış (%) Öz kaynaklar Bin TL 14.239.221 15.682.989 19.913.751 20.742.324 21.094.480 352.156 1,7 Yabancı kaynaklar Bin TL 14.564.322 13.115.943 10.576.704 3.280.690 3.594.635 313.945 9,6 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL Finansman giderleri Bin TL 1.506.869 637.083 411.177 532.332 141.840 (390.492) (73,4) Maddi duran vanlıklar (edinme değeri) Bin TL 26.037.503 26.308.922 26.831.263 22.206.490 27.485.379 5.278.889 23,8 Maddi duran varlıklar birikmiş amortismanı Bin TL 12.008.206 12.858.972 13.684.555 14.521.745 15.187.447 665.702 4,6 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 367.889 339.126 548.999 414.989 337.322 (77.667) (18,7) Yatırımların gerçek.oranı (nakdi) % 65,9 43,8 58,7 52,6 35,4 (17,2) (32,7) Bağlı ortaklıklara ödenen sermaye Bin TL 416 200 200 200 200 Bağlı ortaklıklar temettü geliri Bin TL 146721 54.942 201.923 467.303 171.814 (295.489) (63,2) İştiraklere ödenen sermaye Bin TL 112.384 11.922 12.798 13.124 14.030 906 6,9 İştirakler temettü geliri Bin TL 9.110 10.629 7.669 7.250 8.202 952 13,1 Tüm alım tutarı Bin TL 6.505.246 5.127.559 5.039.345 6.328.141 7.977.388 1.649.247 26,1 Elektrik enerjisi üretim miktarı (Brüt) GWh 97.717 89.454 95.532 92.351 90.823 (1.528) (1,7) Elektrik enerjisi üretim maliyeti Bin TL 7.757.096 6.214.876 6.049.249 7.574.062 9.303.407 1.729.345 22,8 Üretilen enerjinin birim maliyeti kr/kwh 8,64 7,58 6,85 8,90 11,04 2,14 24,0 Kurulu güç MW 23.977 24.203 24.196 24.150 25.304 1.154 4,8 Programa göre üretim oranı % 100,0 96,0 93,6 87,5 86,1 (1,4) (1,6) Satılan elektrik enerjisi miktarı GWh 89.851 82.001 88.194 85.127 84.186 (941) (1,1) Net satış tutarı Bin TL 8.801.869 8.891.493 12.412.470 9.926.447 10.405.430 478.983 4,8 Ortalama satış fiyatı kr/kwh 9,8 10,84 14,05 11,66 12,35 0,69 5,9 Stoklar: İlk madde ve malzeme Bin TL 520.848 572.954 614.348 726.254 833.359 107.105 14,7 Diğer stoklar Bin TL 24.688 35.153 78.698 15.261 42.285 27.024 177,1 Memur (Ortalama) Kişi 316 309 304 318 336 18 5,7 Sözleşmeli (Ortalama) Kişi 3.028 3.077 3.088 3.127 3.280 153 4,9 İşçi (Ortalama) Kişi 9.556 8.987 8.515 8.130 8.274 144 1,8 Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 667.835 657.579 654.878 750.180 823.363 73.183 9,8 Cari yıla ilişkin: 0 Memurlar için yapılan giderler Bin TL 12.026 12.070 12.731 16.896 20.283 3.387 20,0 Memur başına aylık ortalama giderler TL 3.171 3.255 3.490 4.428 5.031 603 13,6 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 87.255 96.853 104.752 120.696 142.735 22.039 18,3 Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.401 2.623 2.827 3.217 3.626 409 12,7 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 518.263 532.589 518.007 563.824 625.664 61.840 11,0 İşçi başına aylık ortalama gider TL 4.520 4.939 5.070 5.779 6.302 523 9,1 Dönem karına ilişkin vergi ve diğ. yas.yük. Bin TL 52.645 213.614 1.070.140 259.454 99.367 (160.087) (61,7) Tahakkuk eden vergiler Bin TL 314.374 933.029 2.352.255 871.138 1.547.339 676.201 77,6 GSYİH ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL 1.587.880 3.219.614 6.945.207 2.822.456 1.953.436 (869.020) (30,8) GSYİH ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 1.889.026 3.939.029 8.227.322 3.447.206 3.401.408 (45.798) (1,3) GSMH ya katkı ( alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 1.290.157 3.898.234 8.144.632 3.374.923 3.346.767 (28.156) (0,8) Faaliyet kârlılığı (öz kaynak yönünden) % 6,2 16,9 35 10,8 4,5 (6,3) (58,3) Mali kârlılık (Öz kaynak yönünden) % 11,4 30,9 7,6 2,7 (4,9) (64,5) Zararlılık (Öz kaynak yönünden) % 0,04 Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 878.520 2.524.675 6.220.885 2.199.407 947.297 (1.252.110) (56,9) Dönem kârı veya zararı Bin TL (576.378) 1.712.325 5.503.061 1.555.094 573.440 (981.654) (63,1) Bilanço kârı veya zararı Bin TL 1.631.673 3.072.560 6.666.408 3.529.126 3.382.044 (147.082) (4,2) Füzyon: Bin TL Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 688.290 2.074.100 5.344.091 1.780.385 713.231 (1.067.154) (59,9) Dönem kârı veya zararı Bin TL 652.453 1.423.726 4.850.920 1.309.891 423.448 (886.443) (67,7) Bilanço kârı veya zararı Bin TL (652.453) 618.520 3.914.295 1.105.084 1.031.383 (73.701) (6,7) X
XI Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), Türkiye Elektrik Üretim ve İletim A.Ş. nin 2001 yılında 233 sayılı KHK ye göre üç ayrı şirket şeklinde yeniden yapılandırılması sonucu kurulmuş olup, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve üretim lisansları çerçevesinde elektrik üretim ve satışı ile iştigal etmektedir. EÜAŞ ın, 2012 yılı sonu itibariyle merkez birimleri dışında taşra teşkilatında 47 adet müstakil birimi ve ayrıca elektrik üretimi yapan 4 adet bağlı ortaklığı bulunmaktadır. Cari yılsonu itibariyle EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları genelinde çalışan toplam personel sayısı 12.326 kişi, yapılan hizmet alımları kapsamında yükleniciler tarafından çalıştırılan işçi sayısı ise 8.411 kişidir. EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları esas itibariyle 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine tabi bulunmaktadır. Ancak Kamu İhale Kanunu nun 3 üncü maddesinin (g) ve (o) fıkraları çerçevesinde, Kanunda belirlenen limitin altındaki doğrudan üretimle ilgili bazı mal ve hizmet alımları ile elektrik enerjisi üretimi faaliyetinin yürütülmesi için diğer kamu kurum ve kuruluşlarından alınan enerji ve yakıt alımları, ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç Kamu İhale Kanunundan istisna tutulmuştur. Türkiye genelindeki elektrik üretim tesislerinin kurulu güçleri toplamı 2012 yılsonu itibariyle 57.059 MW a ulaşmış olup bunun %44,3 ü oranında 25.304 MW lık kısmı EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarına ait bulundurmaktadır. Türkiye genelinde 2012 yılında toplam 239.497 GWh brüt elektrik enerjisi üretimi yapılmış olup bunun %37,9 u oranında 90.823 GWh lık kısmı EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları tarafından gerçekleştirilmiştir. EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarınca üretilen elektrik enerjisinin; %7,3 lük kısmı iç tüketim ile trafo ve hat kayıplarına gitmiş, kalan 84.186 GWh lık kısmı ise satılmıştır. Bu satışın %92,9 oranında 78.232 GWh lık kısmı ikili anlaşmalar kapsamında TETAŞ ve elektrik dağıtım şirketlerine, %7,1 oranında 5.954 GWh ı ise doğrudan PMUM a yapılmıştır. EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarında 2012 yılında toplam 10.385 milyon TL tutarında gider yapılmış ve bunun; 9.303 milyon TL si üretim maliyeti, 155 milyon TL si genel yönetim giderleri, 142 milyon TL si finansman giderleri ve 785 milyon TL si de çalışmayan kısım giderleri hesaplarına kaydedilmiştir. Üretim maliyeti ve yönetim giderlerinin oluşturduğu 9.458 milyon TL lik toplam satış maliyetine karşılık, yıl içinde toplam 10.405 milyon TL net satış hâsılatı elde edilmesi sonucunda, 2012 yılı faaliyetlerinden 947 milyon TL tutarında işletme faaliyetleri kârı elde edilmiştir. EÜAŞ ın, programda yer alan yatırımlarına bağlı ortaklıklar dahil 2012 yılı için toplam 932 milyon TL ödenek ayrılmış ve yıl içinde bu ödeneğin %33,9 u oranında 316 milyon TL tutarında nakdi harcama gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemdeki fiziki gerçekleşme ise %34 oranında 317 milyon TL olmuştur. Kaynakların rantabl kullanılması ve işlerin öngörülen süreler içersinde tamamlanabilmesi için, proje önceliklerinin sağlıklı belirlenmesi ile etüt, proje, şartname ve ihale işleriyle ilgili alt yapılarının zamanında ve gereği gibi hazırlanması önem arz etmektedir. XI
XII Sayıştay EÜAŞ bünyesindeki termik santrallerinin önemli bir kısmı termik santraller için öngörülen 25-30 yıllık ekonomik ömür sürelerini doldurmuş durumdadır. Kömür ile çalışan mevcut santrallerde, kazan dizaynlarının sahadan üretilen kömüre tam uygun yapılmamış olması yanında, kömür hazırlama sistemlerindeki aksaklıklardan kaynaklanan yakıt kalite dalgalanmaları önemli işletmecilik sorunlarına ve verim kayıplarına neden olmaktadır. Dolayısıyla, mevcut termik santral kapasitelerinden beklenen faydanın sağlanabilmesi için önemli rehabilitasyonların yapılması gerekliliği bulunmaktadır. Termik santrallerdeki rehabilitasyonlar planlanırken 25-30 yıl önceki yakma teknolojisine sahip mevcut kazanların rehabilite edilmesi seçeneği yanında, yeni yakma teknolojilerine sahip kazanların yapımı alternatifinin de teknik ve ekonomik yönlerden değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Diğer taraftan, çevre mevzuatında yer alan düzenlemelerle santrallerden kaynaklanan gaz ve toz emisyon miktarları sınırlandırılmış ve mevcut santrallere yeni duruma uyumla ilgili gerekli iyileştirmeleri yapmaları için 31.12.2018 tarihine kadar süre verilmiştir. Bu kapsamda mevcut emisyon sınırlarını aşan termik santrallerde, 31.12.2018 tarihine kadar var olan toz tutucu elektrofiltre sistemlerinde rehabilitasyonların tamamlanması ve baca gazı arıtma sistemlerinin işletmeye alınması yasal bir gerekliliktir. Elektrofiltrelerin ve baca gazı arıtma tesislerinin verimli çalışabilmesi için öncelikle kazanlarda stabil bir yanma ortamının oluşması ve kazanların uzun zaman devre dışı olmadan sabit yüklerde çalışabilmesi gerekli olduğundan, mevcut kazanlarda stabil yanmayı sağlayacak rehabilitasyonların tamamlanmasını müteakiben elektrofiltre rehabilitasyonu ve baca gazı arıtma tesisi yapımına geçilmesi hususu önem arz etmektedir. Afşin Elbistan Linyit Havzası nda bulunan yaklaşık 4,9 milyar ton kömür rezervi, MTA verilerine göre 13,3 milyar ton olan Türkiye linyit rezervinin (görünür+muhtemel) yaklaşık %36,8 ine karşılık gelmektedir. Afşin Elbistan Linyit Havzasından beslenen mevcut kurulu güç toplamı 2.795 MW olup son tespitlere göre bölgede 8.000 MW civarında ilave kurulu güç potansiyeli bulunmaktadır. Bu potansiyel Türkiye nin 2012 yılı toplam termik kurulu gücünün yaklaşık %22,8 ine karşılık gelmektedir. Böyle önemli bir potansiyelin, enerji arzına mümkün olan en yüksek oranda katkı sağlayacak şekilde değerlendirilmesi, hem enerji üretiminde dışa bağımlılığın azaltılmasını sağlayacak hem de yarattığı katma değerler itibarı ile bölgesel ve ulusal sanayinin gelişimine ivme kazandıracaktır. Afşin Elbistan Linyit Havzasında hukuku EÜAŞ a ait Kışlaköy sahasından EÜAŞ tarafından, Çöllolar sahalarından ise yüklenici firma (Park Teknik A.Ş.) tarafından kömür üretimi yapılırken, 06.02.2011 ve 10.02.2011 tarihlerinde meydana gelen heyelanların sonrasında Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 15.02.2011 tarihinde Çöllolar sahasındaki madencilik faaliyetleri durdurulmuştur. Dolayısıyla Afşin Elbistan B Termik Santraline kömür temin edilen Çöllolar sahasında kömür üretimi yapılamadığından, Afşin Elbistan A ve B olmak üzere her iki santralin de XII