GÜLER YÜZ Asýk suratlý insanlardan hoþlanýr mýsýnýz desem tabii bana gülersiniz. Zaten ben de biraz gülmeniz için söze böyle baþladým. Güler yüze ve gülmeye dair olan bu konuþmayý asýk suratla dinlemenizi istemem tabii. Konuþurken söze baþladýðýnýz sýrada karþýnýzdakinin kaþlarýný çattýðýný, asýk bir suratla sizi dinlediðini görürseniz konuþmak hevesiniz kýrýlýr. Lafý kýsa kesip bu tatsýz sohbeti bir an önce bitirmeye bakarsýnýz. Bir de karþýnýzdakinin sizi güler yüzle dinlediðini hatta araya biraz da tatlý söz karýþtýrarak sohbete renk verdiðini görecek olsanýz konuþtukça konuþacaðýnýz gelir. Zaten öyledir. Güler yüz her þeyden önce insana cesaret verir. Çünkü güler yüzlü insanlar her kusuru hoþ gören, affeden insanlardýr. Dünyada ilk adýmlarýný yeni atmaya baþlamýþ bir çocuða herkes güler yüzle bakar. Onun her kusuru yapabileceðini ve bütün kusurlarýn affedilmeye layýk olduðunu önceden kabul ettiðimiz için çocuk karþýsýnda gülümser bir yüz takýnýrýz. Olgun insanlar yalnýz çocuklara deðil, herkese affedici, kusura pek aldýrmayýcý bir yüzle bakarlar. Bu dünya öyle çatýk kaþla dolaþmaya, þunun bunun kalbini kýrmaya deðer bir dünya deðildir. Onun için güler yüzlü insanlar arasýnda yaþayanlarýn hayatý daha tatlý geçer. Bazý kimseler vardýr, sanki Cenabý Hak onlara gülmeyi yasak etmiþtir. Gülümsemeyi aklý baþýnda adamýn ciddiliðini bozan bir hâl sayarlar. Yüzgöz olmasýnlar diye kaþlarý kudretten çatýlmýþtýr. Çalýþýrken çatýk, konuþurken çatýklar. Hatta kendilerine ettikleri zulüm yetmiyormuþ gibi gülenlere de kýzarlar. Hayatý böyle saymak çok yanlýþtýr. Unutmayalým ki biz insanlarýn hayvanlardan bir farkýmýz konuþmaksa öteki farkýmýz da gülmektir. Hiç siz ömrünüzde gülen, kahkahalar savuran bir hayvan gördünüz mü? Zavallýlar kim bilir ne kadar gülmek istiyorlardýr! Hatta insan kardeþlerinin öyle tuhaflýklarý vardýr ki onlarýn karþýsýnda herhâlde kahkahalarla gülmek için can atýyorlardýr. Ama ne hikmetse, yüzleri gülmeye elveriþli bir þekilde yaratýlmamýþtýr. Kendilerini ne kadar zorlasalar gülemezler. Hâlbuki insanlar, çok þükür gülebiliyorlar. Bu imkâný niçin kullanmamalý?... Gülen yüzün çözemeyeceði hiçbir mesele yoktur. Buzlar güneþ karþýsýnda nasýl erirse çetin meseleler de iþe güler yüzle baþlayan ve öylece devam eden insanlarýn elinde çözülür. Asýk surata kapanan kapýlar güler yüze açýlýr.... Gene bizim bir þairimiz bir dostuna hediye ettiði resminin altýna Aðlarým hatýra geldikçe gülüþtüklerimiz! diye yazmýþtýr. Bu da güzel bir sözdür. Çünkü en iyi hatýra gülerek geçen günlerin hatýrasýdýr. Hayatta o günlerin sayýsý az olursa insan bir gün gelir, Ne etmiþim de gülmemiþim! diye aðlayabilir. Yüzünüzden tebessüm eksik olmasýn. (Þevket Rado, Eþref Saati ) 4
ÇALIÞMA KÂÐIDI 1 A. 1. Okuduðunuz metnin konusu nedir? 2. Yazar neden insanlarýn güler yüzlü olmasý gerektiðini düþünüyor? 3. Güler yüzlü insanlarýn özellikleri nelerdir? 4. Okuduðunuz metnin türü nedir? 5. Okuduðunuz metnin anlatýmý nasýldýr? Yazar niçin böyle bir anlatým seçmiþ olabilir? 6. Metinde yazar düþüncelerini kanýtlamaya çalýþmýþ mýdýr? B. Parçada geçen aþaðýdaki kelime ve kelime gruplarýnýn anlamlarýný açýklayýn. 1. Asýk suratlý insan... 2. Güler yüz... 3. Sohbete renk vermek... 4. Kusur. 5. Yüzgöz olmak... 6. Laubali METNÝN TÜRÜ Herhangi bir konu üzerinde yazarýn görüþ ve düþüncelerini, okuyucuyla konuþuyormuþ gibi yazdýðý yazýlara söyleþi (sohbet) denir. Söyleþi türünde yazar, düþüncelerini kanýtlamaya çalýþmaz. Söyleþiler sade ve akýcý bir dille yazýlýr. 5
ÇALIÞMA KÂÐIDI 2 Aþaðýdaki cümlelerde geçen altý çizili sözcüklerin cümlelerde hangi anlamda kullanýldýklarýný açýklayýnýz. 1. Bana selam vermeyince çok bozuldum.... 2. Yemekleri buzdolabýna koymadýðýn için yemekler bozulmuþ.... 3. Çocuk aðýr çantayý sürükleye sürükleye taþýyordu.... 4. Aðýr sözleri odada buz gibi bir hava estirdi.... 5. Ev sahibi bizi çok sýcak karþýladý.... 6. Çorbayý içerken dikkat et, çok sýcak.... Gerçek (Temel) Anlam Bir sözcüðün söylendiðinde akla gelen ilk anlamýna gerçek anlam denir. Sözcüklerin gerçek anlamlarý ayný zamanda sözlükteki ilk anlamlarýdýr. Örnek: Zavallý kuþun kanadý kýrýlmýþ. cümlesinde kanat sözcüðü kuþlarýn uçmasýný saðlayan organ anlamýnda kullanýlmýþtýr. Yani kanat sözcüðü bu cümlede gerçek anlamlýdýr. Aþaðýdaki cümlelerde geçen renkli yazýlmýþ sözcükler gerçek anlamda kullanýlmýþtýr. Hava o kadar soðuk ki sular donmuþ. Elindeki bardaðý kýrýnca aðlamaya baþladý. Yüzüne inen tokatla kendine geldi. Ne zaman gözlerimi kapatsam memleketim gelir aklýma. Bu kadar yavaþ iþleyen bir makineyi niye aldýn? Mecaz Anlam Bir sözcüðün cümle içinde gerçek anlamýndan tamamen uzaklaþarak kazandýðý yeni anlama mecaz anlam denir. Sözcükler tek baþlarýna mecaz anlamlý olamaz. Örnek: Mektubu okuduðumda hayallerim yýkýldý. cümlesinde yýkýlmak sözcüðü hayallerin yok olmasý anlamýnda kullanýlmýþtýr. Yani bu cümlede mecaz anlamlýdýr. Aþaðýdaki cümlelerde geçen renkli yazýlmýþ sözcükler mecaz anlamda kullanýlmýþtýr. Sözleriyle kalbimi kýrdý, artýk onu affetmem. Soðuk tavýrlarýyla hepimizi kendinden uzaklaþtýrdý. Bu kadar sýð düþünebileceðin aklýma gelmemiþti. Ahmet geleneklere sýký sýkýya baðlýdýr. Öðretmenler topluma ýþýk tutar. 6
ÇALIÞMA KÂÐIDI 3 Aþaðýdaki cümlelerde geçen altý çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanýldýðýný iþaretleyin. ile Gerçek Mecaz 1 2 3 4 5 6 Senin kadar piþkin birini daha önce hiç tanýmadým. Her akþam babamla yürüyüþe çýkarýz. Sýký bir pazarlýktan sonra fiyat kýrmayý baþardýk. Yazarýn süslü anlatýmý hikâyeye renk katmýþ. Aman dikkat et de pis iþlere bulaþma. Ýlaç içerken yan etkileri konusunda dikkatli olmalýsýn. 7 8 Annem keskin bakýþlarýyla odamý inceledi. Yýkanan çamaþýrlarý ütüledim. 9 Öðretmen büyük bir öfkeyle odaya girdi. 10 11 12 13 14 15 16 17 Oðuzhan renkli kiþiliðiyle evimizin neþe kaynaðýdýr. Odadaki gergin hava hepimizi huzursuz etmiþti. Kitaplarý kapaklarýna göre deðerlendirmek yanlýþtýr. Yýllardýr babasýnýn gölgesinde yaþamaktan mutsuzdu. Sigara içmek saðlýðýnýzý bozar. Merdivenleri çýkarken dikkatli olmalýsýn. Bu saatte dýþarýda olmamalýsýn. Zavallý Yalçýn açlýktan eriyip bitmiþ. 18 19 20 Hayallere dalmýþsýn yine. Gencer bu yýl Ýzmir e taþýnacakmýþ. Ahmet uyanýklýk edip ön sýralardan yer kapmýþ. 7
A. ÇALIÞMA KÂÐIDI 4 Aþaðýda verilen sözcükleri gerçek ve mecaz anlama gelecek þekilde birer cümlede kullanýnýz. 1. Bað Gerçek... Mecaz... 2. Sert Gerçek... Mecaz... 3. Boþ Gerçek... Mecaz... 4. Durmak Gerçek... Mecaz... 5. Sivri Gerçek... Mecaz... B. Aþaðýdaki cümlelerdeki altý çizili sözcükleri mecaz anlama gelecek þekilde cümle içinde kullanýnýz. 1. Ýki eski dost birbirlerine sarýldý. 2. Balon büyük bir gürültüyle patladý. 3. Yeni aldýðýmýz ampul bütün salonu aydýnlatmaya yetti. 4. Etleri çið olarak dondurucuda saklýyorum. 5. Bu sefer kurabiyeler çok tatlý olmuþ. 6. Bütün evi maviye boyamayý baþardý. 7. Kuþlar çok uzun süre dinlenmeden uçabilir. 8. Dikiþ dikerken iðne elime battý. 9. Sütü piþirmeden önce süzmelisin. 8
Dalmak sözcüðü hangi cümlede gerçek anlamýyla kullanýlmýþtýr? A) Ali kapýyý çalmadan birden sýnýfa daldý. B) Ders çalýþýrken hayallere daldý. C) Derya balýk tutmak için zýpkýnla daldý. D) Babam yine hesaplara dalmýþtý. Mehmet Akif Ersoy ve eseri hakkýnda konuþan aþaðýdaki çocuklardan hangisi mecaz anlamlý bir sözcük kullanmýþtýr? A) B) Mehmet Akif þiir dýþýnda öykü türünde de eser yazmýþtýr. Mehmet Akif eserlerinde canlý bir dil kullanmýþtýr. A, B ve D seçeneklerinde dalmak sözcüðü mecaz anlamda kullanýlmýþtýr. C seçeneðinde ise suya veya baþka bir þeye bütünüyle ve hýzla girmek gerçek anlamýnda kullanýlmýþtýr. Doðru yanýt C seçeneðidir. C) D) Mehmet Akif eserlerinde konu olarak toplumsal olaylarý seçmiþtir. Eserlerini Safahat adlý kitapta toplamýþtýr. B seçeneðindeki cümlede canlý sözcüðü gerçek anlamýnýn dýþýnda yani mecaz anlamda kullanýlmýþtýr. Doðru yanýt B seçeneðidir. Akmak sözcüðü aþaðýdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda kullanýlmýþtýr? A) Zaman su gibi akýp gitmiþ, farkýnda bile olmadým. B) Yaðmur yaðýnca evimizin damý akardý. C) Bu çeþmenin suyu buz gibi akar. D) Elimi kesince çok kan aktý. B, C ve D seçeneklerinde akmak sözcüðü sývý maddelerin bir yerden baþka bir yere doðru gitmesi anlamýnda kullanýlmýþtýr. A seçeneðinde ise zamanýn çabuk geçmesi anlamýnda, mecaz anlamlý olarak kullanýlmýþtýr. Doðru yanýt A seçeneðidir. 1. Odadaki aðýr kokudan rahatsýz oldum. 2. Bu çanta çok aðýr, taþýyamazsýn. 3. Aðýr vasýtalar bu köprüden geçemez. 4. Aðýr sözlerin hepimizi kýrdý. Aðýr sözcüðü yukarýdaki cümlelerin hangilerinde mecaz anlamda kullanýlmýþtýr? A) 1 2 B) 2 3 C) 3 4 D) 1 4 1 ve 4. cümlede aðýr sözcüðü mecaz anlamda kullanýlmýþtýr. Doðru yanýt D seçeneðidir. 9
ÇALIÞMA TESTÝ 1 1. Düþmek sözcüðü aþaðýdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamýyla kullanýlmýþtýr? A) Metin merdivenden düþüp yaralanmýþ. B) En sevdiðim bardaðým yere düþtü. C) Kopya çektiðim için öðretmenimin gözünden düþtüm. D) Yol o kadar kötüydü ki neredeyse düþecektim. 2.Aþaðýdaki cümlelerde altý çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanýlmýþtýr? A) Aldýðým hediyeyi parlak bir kâðýtla kapladým. B) Kötü düþünceler beynimi kemiriyor. C) Herkesin bakýþlarý üzerimde toplanmýþtý. D) Onu görünce heyecandan dilim tutuldu. 5. 1. Burada bir dolap dönüyor ama anlarýz yakýnda. 2. Erman ýn sinirden gözü dönmüþtü. 3. Bir saattir olduðumuz yerde dönüyoruz. 4. Dönme dolap hýzla dönüyordu. Dönmek sözcüðü yukarýdaki cümlelerin hangilerinde mecaz anlamda kullanýlmýþtýr? A) 1 2 B) 2 4 C) 1 3 D) 3 4 6. Ýstanbul hakkýnda konuþan aþaðýdaki çocuklardan hangisi mecaz anlamlý bir sözcük kullanmýþtýr? A) Ýstanbul, Türkiye nin en kalabalýk þehridir. B) Ýstanbul, Marmara Bölgesi ndedir. 3.Aþaðýdaki cümlelerde altý çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamda kullanýlmýþtýr? A) Sizinle tanýþtýðýma çok memnun oldum. B) Hiç keyfim yok, seni çekemem bu akþam. C) Bu sene yorucu geçti. D) Acele etmezsek vapuru kaçýracaðýz. C) Ýstanbul a gelen D) herkesin aklý burada kalýr. Ýstanbul un hem Asya hem de Avrupa kýtasýnda topraklarý vardý. 4. 1 2 3 4 Cümlelerdeki altý çizili sözcüklerin anlamýyla ilgili tablonun kaçýncý satýrýnda yanlýþlýk yapýlmýþtýr? A) 1 Cümleler Tarkan ýn son þarkýsýna bayýldým. Mehmet yine bana oyun oynadý. Türkçe dersi için ince bir defter aldým. Söylediklerin kafamý karýþtýrdý. B) 2 C) 3 Gerçek Mecaz D) 4 7. Cümle Kutusu Mutluluðun anahtarý sabýrdýr. Öðlen tuttuðumuz balýklar hâlâ canlýydý. Yüreksiz insanlar kaybetmeye mahkumdur. Mutsuzluðu yüzünden okunuyordu. Cümle kutusundaki altý çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanýlmýþtýr? A) Anahtarý C) Yüreksiz B) Canlýydý D) Okunuyordu 10
ÇALIÞMA KÂÐIDI 5 Aþaðýdaki sözcüklerin yerine ayný anlama gelecek sözcükleri bularak cümlede kullanýnýz. Surat :.. Söz :.. Affetmek:... Kusur :.. Kalp :.. Hayat :.. Kudret :.. Þekil :.. Çetin :. Mesele :.. Hediye :.. Hatýra :.. Eþ Anlamlý (Anlamdaþ) Sözcükler Yazýlýþlarý ve okunuþlarý farklý, anlamlarý ayný olan sözcüklere eþ anlamlý (anlamdaþ) sözcükler denir. Örnek: beyaz ak biçim þekil ses seda kelime sözcük Eþ anlamlý sözcükler, cümlelerde birbirinin yerine kullanýlabilir. Örnek: Ceren e doðum gününde güzel bir hediye aldým. Ceren e doðum gününde güzel bir armaðan aldým. Hediye ve armaðan sözcükleri eþ anlamlý olduðu için birbirlerinin yerine kullanýlabilirler. Cümlenin anlamýnda herhangi bir deðiþiklik olmaz. Bir sözcüðün eþ anlamlýsý, kullanýldýðý cümleye göre deðiþebilir. Örnek: Kara haber çabuk geldi. cümlesinde kara sözcüðünün yerine siyah sözcüðünü yazamayýz çünkü kara sözcüðü cümlede kötü mecaz anlamýnda kullanýlmýþtýr. Her sözcüðün eþ anlamlýsý yoktur. Örnek: Kalem, kapý, merdiven, kitap, çiçek, bardak, masa, kedi... 11
A. 1 2 3 4 5 6 7 8 B. ÇALIÞMA KÂÐIDI 6 Aþaðýda verilen cümlelerdeki altý çizili sözcüklerin eþ anlamlýlarýný karþýdaki tablodan bularak altlarýna yazýnýz. Bana bu iþ için birazcýk mühlet verir misin?... Çocuk, hemen ayaða kalkarak yaþlý adama yer verdi. Zavallý adam çok çetin bir hayat sürmüþ. Türk edebiyatýnda tenkit henüz geliþmedi. Doðum günü partisine bütün ahbaplarý katýldý. Bu yola mecburi olarak girdi. Annem masamýn muntazam olmasýný isterdi. Anne sevgisinden mahrum büyüdü. a) b) 12
Cümle Kutusu Buraya gelmesine herhangi bir mâni yok. Akþam yemeði çaðrýmýza cevap bekliyoruz. Sanatçý bu eserleriyle büyük bir üne kavuþmuþtu. Yarýþmanýn son turunda baþarýlý oldu. Aþaðýdakilerden hangisi, cümle kutusundaki altý çizili sözcüklerden herhangi birinin eþ anlamlýsý olarak kullanýlamaz? A) Yapýt B) Davet C) Engel D) Ünlü Erdem, kütüphanede kitap okumak istemektedir. Fakat kapý kilitlidir. Kilidi, üzerinde eþ anlamlý kelimelerin yazýlý olduðu anahtar açmaktadýr. Buna göre Erdem, aþaðýdaki anahtarlardan hangisini kullanmalýdýr? A) C) B) D) Mani-engel, çaðrý-davet, eser-yapýt sözcükleri eþ anlamlýdýr. Baþarýlý sözcüðünün eþ anlamlýsý ünlü deðildir. Doðru yanýt D seçeneðidir. Giysi ve elbise sözcükleri eþ anlamlýdýr. Doðru yanýt C seçeneðidir. B E Y A Z A K A R O L A T A M Ý S A F Ý R Y K U N E K A A Ü N I R A Ç Aþaðýdaki altý çizili kelimelerden hangisinin eþ anlamlýsý bu bulmacada yoktur? A) Yine güler yüzle konuklarýný aðýrlýyorlar. B) Bu hatýrayý anlatýrken gözleri yaþarmýþtý. C) Ýri siyah gözleriyle bana bakýyordu. D) Bütün olanaklarý kullandým. Kitap okuyor musun? Elbette, tatilde bir sürü kitap okudum. Hangi kitabý söz gelimi? Kýrmýzý Balon u? Bu parçadaki altý çizili söz grubunun eþ anlamlýsý aþaðýdakilerden hangisidir? A) yani B) sözün kýsasý C) doðrusu D) örneðin Bulmacada konuk sözcüðünün eþ anlamlýsý olan misafir, hatýra sözcüðünün eþ anlamlýsý olan aný, siyah sözcüðünün eþ anlamlýsý olan kara sözcükleri vardýr. Ancak bulmacada olanak sözcüðünün eþ anlamlýsý olan imkân sözcüðü yoktur. Doðru yanýt D seçeneðidir. Bu konuþmada soruyu soran kiþi söz gelimi derken, cevap veren kiþiden örnek vermesini istemiþtir. Bu yüzden söz gelimi yerine örneðin sözcüðü kullanýlabilir. Doðru yanýt D seçeneðidir. 13