COPYRIGHT EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ.

Transkript

1

2 COPYRIGHT EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Bu kitabın her hakkı saklıdır. (Noter huzurunda ve Patent Merkezinde). Hangi amaçla olursa olsun, kitabın tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması, yayımlanması ya da kullanılması yasaktır. Bu yasağa uymayanlar, gerekli cezai sorumluluğu ve kitabın hazırlanmasındaki mali külfeti peşinen kabullenmiş sayılır. Dizgi EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Merkez Sinanpaşa Mah. Ortabahçe Cad. No : 5 Beşiktaş / İstanbul Tel : (0212) Fax : (0212) Baskı Bu kitaptaki soruların herhangi bir şekilde fotokopi ile veya diğer kayıt cihazlarıyla çoğaltılmasına, başka bir kaynakta kullanılmasına ve depolanmasına rastladığınızda bu durumu bize bildirirseniz millî gelirin kaybolmasını engellemiş olursunuz. İrtibat Telefonu: (0212) ISBN:

3 Dünyamız, Ay ve Yaşam Kaynağımız Güneş DÜNYA, GÜNEŞ ve AY IN ŞEKİL ve BÜYÜKLÜKLERİ Dünya mýzýn küre þeklinde olduðunu bilmeyenimiz yoktur. Fakat bu bilgiye ulaþmak insanlarýn çok uzun yýllarýný almýþtýr. Ýnsanlar eskiden dünyanýn düz bir tepsi þeklinde olduðunu düþünüyorlardý. Dünya nýn þeklinin küreye benzer bir þekilde olduðunu savunan kimi bilim adamlarý çýksa da bunu ispatlamalarý o dönemde pek de kolay deðildi. Günümüzde ise Dünya mýzýn þeklinin küreye benzediðini uzaydan çekilmiþ fotoðraflara bakarak rahatlýkla söyleyebilmekteyiz. Dünya mýzýn þekli küreye benzemekle birlikte, tam olarak küre þeklinde adlandýrýlamaz. Çünkü Dünya mýz kutuplar tarafýndan basýk, ekvator boyunca þiþkin bir yapý gösterir. Dünya mýzýn kendine has bu þekline geoit adý verilir. Dünya, canlýlarýn yaþadýðý tek gezegen olarak bilinmektedir. Dünya nýn canlý yaþamýna uygun olmasýnýn baþlýca nedenleri: - Atmosferin bulunmasý - Sýcaklýðýnýn canlý yaþamýna elveriþli olmasý - Su varlýðýdýr. GÜNEŞ - Gökyüzüne baktýðýmýzda Güneþ in küre þeklinde olduðunu rahatlýkla söyleyebiliriz. - Güneþ orta büyüklükte bir yýldýzdýr. Uzayda, Güneþ ten çok küçük ve çok büyük birçok yýldýz bulunur. - Güneþ, sýcaklýðý çok yüksek olan ve Dünya nın ýsý ve ýþýk kaynağı olarak canlýlýðýn devamýný saðlayan bir yýldýzdýr. 3

4 AY - Ay da týpký Güneþ gibi küre þeklinde bir gök cismidir. - Ay, Dünya mýzýn tek doðal uydusudur. Kendisi bir ýþýk kaynaðý deðildir. Güneþten aldýðý ýþýðý yansýtarak parlak görünür. - Ay, Dünya mýza en yakýn gök cismidir. Örnek 1 1 Örnek 2 Dünya nýn þekilleriyle ilgili aþaðýdakilerden hangisi doðrudur? A) B) Aþaðýda verilen bilgilerden hangisi doðrudur? I. Dünya mýzýn küreye benzediðini uzaydan çekilmiþ fotoðraflara bakarak görebiliriz. II. Güneþ, küre þeklinde bir yýldýzdýr. III. Ay gecemizi aydýnlatan bir ýþýk kaynaðýdýr. C) D) A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) I, II ve III Çözüm Çözüm Dünya nýn þekli kutuplardan basýk, ekvatordan þiþkindir. Doðru yanýt D seçeneðidir. Verilen ifadelerden I ve II doðru, III ise yanlýþtýr. Çünkü Ay bir ýþýk kaynaðý deðildir. Doðru yanýt A seçeneðidir. 4

5 GÜNEÞ, DÜNYA ve AY IN BÜYÜKLÜKLERÝ Gökyüzüne baktýðýmýzda Güneþ ve Ay ýn büyüklüklerini birbirine yakýnmýþ gibi görürüz. Bu doðru bir gözlem deðildir. Arkadaþlarýmýzla uçurtma uçurmak için bir araya geldiðimizde uçurtma gökyüzünde yükseldikçe onun daha küçük göründüðüne hepimiz þahit olmuþuzdur. Bu durumun sebebi nedir? Bu durumlarýn sebebi cisimlerin gözlemciden uzaklaþtýkça daha küçük görünmeleridir. Uçaðýn, gökyüzünde uçan kuþtan çok daha büyük olmasýna raðmen kuþu ve uçaðý eþit büyüklükte görmemizin sebebi uçaðýn kuþa göre çok daha uzakta olmasýdýr. Ayný bu örnekteki gibi Güneþ in Ay dan yaklaþýk olarak 400 kat büyük olmasýna raðmen bu iki cismi eþit büyüklükte görmemizin tek sebebi, Güneþ in Ay a göre Dünya mýzdan çok daha uzakta bulunmasýdýr. Güneþ, Ay dan olduðu gibi Dünya mýzdan da büyüktür. Dünya mýz ise Ay dan daha büyüktür. Güneþ Dünya Ay Bugünkü bilimsel bilgilerle Güneþ, Dünya ve Ay ýn büyüklüklerinin birbirinden farklý olduðunu biliyoruz. Güneþ, Dünya ve Ay ýn büyüklüklerini karþýlaþtýracak olursak aþaðýdaki modellemeleri yapabiliriz. - Güneþ in bir basketbol topu büyüklüðünde olduðunu varsayarsak; - Dünya bir tenis topu, Ay ise bir misket büyüklüðünde olur. 5

6 Yine benzer þekilde Güneþ, Dünya ve Ay modeli yapacak olursak; Güneþ i bir deniz topu, Dünya yý futbol topu, Ay ý ise masa tenisi topu olarak modelleyebiliriz. - GÜNEÞ - - DÜNYA - - AY - Deniz topu Futbol topu Masa tenisi topu Örnek 3 Örnek 4 I. Güneþ ve Ay ýn gerçekten ayný büyüklükte olmasýdýr. II. Ay ýn, Dünya ya Güneþ ten daha uzakta olmasýdýr. III. Güneþ in, Dünya ya Ay dan daha uzak olmasýdýr. IV. Dünya nýn Güneþ ve Ay a ayný uzaklýkta bulunmasýdýr. Güneþ ve Ay ýn gökyüzünde ayný büyüklükteymiþ gibi görünmesinin nedeni yukarýda verilenlerden hangisidir? A) I B) II C) III D) IV Dört öðrenci aralarýnda sýrasýyla Dünya, Ay ve Güneþ i büyüklüklerine göre bazý meyvelere benzetmektedirler. Bu benzetmelerden hangisi yanlýþtýr? A) B) C) Elma, erik, karpuz Þeftali, kiraz, Hindistan cevizi Ceviz, nohut, kavun D) Viþne, fýndýk, dut Çözüm Çözüm Güneþ, Ay dan yaklaþýk 400 kat büyük olmasýna raðmen bu iki cismin ayný büyüklükte görünmesinin nedeni, Güneþ in Ay a göre Dünyamýzdan çok daha uzakta bulunmasýdýr. Doðru yanýt C seçeneðidir. Verilen gök cisimlerinden Güneþ en büyük, Ay ise en küçüktür. Bu sýralamayý yanlýþ yapan D þýkkýndaki öðrencidir. Çünkü söylediði meyveler aþaðý yukarý ayný büyüklüktedir. Doðru yanýt D seçeneðidir. Not: Ay ve Güneþ in büyüklükleri farklý olduðu için Dünya mýza olan uzaklýklarýda farklýdýr. Ay, Dünya ya Güneþ e göre daha yakýndýr. 6

7 ÇALIÞMA KÂÐIDI 1 A. Aþaðýdaki cümlelerin baþýna doðru ise (D) yanlýþ ise (Y) harfi yazýnýz ( ) Dünya, Güneþ ve Ay ýn þekli küreye benzer. ( ) Ay, Güneþ gibi bir ýþýk kaynaðýdýr. ( ) Cisimler uzaklaþtýkça olduklarýndan daha büyük görünür. ( ) Dünya nýn kendine has þekline Geoit denir. ( ) Güneþ ve Ay ýn ayný büyüklükte görünmelerinin nedeni ikisinin de ayný büyüklükte olmalarýdýr. B. Karpuz Bezelye Bovling topu Demir bilye Basket topu Portakal Tabloda verilen maddeleri kullanarak Güneþ, Dünya ve Ay modeli oluþturacak olsanýz hangi nesneleri hangi gök cismi yerine kullanýrsýnýz? Neden? Güneþ Dünya Ay 1. model: model: Neden:

8 ÇALIÞMA TESTÝ 1 1. Güneþ ile ilgili aþaðýdaki bilgilerden hangisi yanlýþtýr? A) Þekli küreye benzer. B) Dünya ya en yakýn yýldýzdýr. C) Isý ve ýþýk kaynaðýdýr. D) Dünya mýzýn tek uydusudur. 3. I. Güneþ II. Ay III. Dünya Yukarýda verilen gök cisimlerinin büyüklükleri arasýndaki iliþki hangi seçenekte doðru verilmiþtir? A) I > II > III B) III > II > I C) I > III > II D) II > I > III 2. Güneþ, Dünya ya Ay dan daha uzaktýr. 4. Güneþ, Dünya ve Ay ýn büyüklükleri elma, erik ve karpuz olarak düþünülürse, aþaðýdaki modellemelerden hangisi doðru olur? Güneþ Dünya Ay Hasan Ay, Dünya ya Güneþ ten daha uzaktýr. Zeka Küpü Yayýnlarý A) erik elma karpuz B) Ay ve Güneþ in Dünya ya olan uzaklýklarý aynýdýr. Efe C) karpuz elma erik elma karpuz erik Ýdil D) Yukarýdaki öðrencilerin söylediklerinden hangisi ya da hangileri doðrudur? A) Yalnýz Hasan B) Yalnýz Efe C) Hasan ve Ýdil D) Efe ve Ýdil erik karpuz elma 8

9 YER KABUÐU NELERDEN OLUÞUR? DÜNYA MIZIN KATMANLARI Dünya mýz farklý özelliklere sahip iç içe geçmiþ katmanlardan oluþmuþtur. Bu katmanlar Dünya mýzýn gözlemlenebilir katmanlarýdýr. Su Küre: Taþ küre ile iç içedir. Canlýlar için önemli bir yaþam kaynaðýdýr. Denizler, göller, akarsular, yeraltý su kaynaklarý ve okyanuslar bu katmaný oluþturur. Hava küre: Dünya mýzý uzay boþluðuna kadar çepeçevre saran gaz örtüsünün bulunduðu kýsýmdýr. Atmosfer olarak da adlandýrýlan hava küreyi gözümüzle göremeyiz. Dünya nýn en dýþ katmanýdýr. Canlýlar için gerekli gazlar bu katmanda bulunur. Hava kürede yaðmur, kar, rüzgâr gibi hava olaylarý gerçekleþir. Taþ küre: Karalarýn oluþturduðu bu katman yer kabuðu olarak da adlandýrýlýr. En ince katmandýr, kalýnlýðý okyanus dibinde az, daðlýk bölgelerde çoktur. Katý hâldeki kayaçlardan oluþur. Derinlere inildikçe sýcaklýðý artar. Not: Gözlemlenebilen katmanlar canlý yaþamý için uygundur. Dünya mýzýn gözlemlenebilir katmanlarý yukarýdaki gibidir. Bir de Dünya mýzýn gözlemlenemeyen katmanlarýna bakalým. Yer kabuðunun altýnda iki katman daha vardýr. DÜNYA NIN KATMAN MODELÝ: Çekirdek Etli gövde Kabuk Ýç çekirdek 1200 km Manto 2900 km Dýþ çekirdek 2300 km Yer kabuðu 6-70 km Bir elmayý ikiye bölerek incelediðimiz zaman en içte çekirdek, daha sonra etli gövde, en dýþ kýsýmda kabuðun olduðunu görürüz. Dünya mýz da elmada olduðu gibi içten dýþa doðru farklý katmanlardan oluþmuþtur. Elmada olduðu gibi Dünya mýzýn da dýþ kýsmýnda ince bir katman olan yer kabuðu (taþ küre) vardýr. Daha içte ise ateþ küre (manto) ve aðýr küre (çekirdek) vardýr. Ateþ küre: Bu katmanýn diðer ismi mantodur. Taþ küreden kalýn, aðýr küreden incedir. Sýcaklýktan dolayý erimiþ maddelerden oluþur. Yer kabuðundan çok, çekirdekten az sýcaktýr. Ýçine doðru ilerledikçe sýcaklýk artar. Aðýr küre: Dünya mýzýn en içte bulunan katmanýdýr. Aðýr metalleri (demir, nikel, kobalt vb.) erimiþ halde bulundurduðundan Aðýr küre ismini almýþtýr. En sýcak, en kalýn, en aðýr katmandýr. Sýcaklýðý çok yüksek olsa da katý ya da katýya yakýn maddelerden oluþur. Not: Gözlemlenemeyen katmanlarda canlý yaþamý yoktur. 9

10 ÇALIÞMA KÂÐIDI 2 1. Aþaðýda verilen model üzerinde Dünya nýn katmanlarýnýn isimlerini yazýnýz. a.... b.... d.... c.... e Dünya nýn katmanlarý ile ilgili aþaðýdaki sorulara cevap veriniz. a) Canlý yaþamý hangi katmanlarda gerçekleþir? b) Gözlemlenemeyen katmanlar hangileridir? c) Magma hangi katmanda bulunur? d) Yarýsý kesilmiþ bir elmayý Dünya ya benzetirsek ateþ küre neresi olur? 10